1. 1. 1. معیار خروجی: چنانچه از اسم آن بر می ­آید، این معیارها برای ارزیابی خروجی چیزی مورد استفاده قرار می­گیرند. بنابراین آنها نتیجه کار را بررسی می­ کنند.

   

1. 1. معیار عملی: برای ارزیابی فعالیت­هایی که خروجی را بوجود می­آورند، مورد استفاده قرار می­گیرند.

1. 1. معیار ورودی: همانطور که اسم آن بر می ­آید، ورودی یک فرایند را ارزیابی می­نمایند. این معیارها برای کنترل فرایند مفید هستند، اما مزیت اصلی آنها وقتی مشخص می­ شود که در ارتباط با خروجی و برای بهره­وری و کارایی مورد استفاده قرار می­گیرند.

1. 1. معیار تشخیص: این معیار نشان می‌دهد که چرا یک خروجی با یک عمل در سطح معناداری قرار دارد.

• • داده: برای اینکه بتوان وضعیت را به ازای هر معیار بدست آورد باید یک سری داده ­های مرتبط با آن معیار از محیط جمع­آوری شود. عدم دقت در جمع­آوری داده‌ها، تمام زحمات را به هدر می‌دهد، چرا که در نهایت در دل این داده‌ها اطلاعات لازم بدست می ­آید (دانشور، 1385).

• • نهادها: در رابطه با سیستم ارزیابی عملکرد سه نهاد بطور معمول وجود دارد:

1. 1. ارزیابی شونده: هر آن چیزی که قرار است در سیستم ارزیابی شود.

1. 1. مجری سیستم: کسی که نقش ارزیابی را بر عهده دارد. این شخص باید خبره و یا به اندازه کافی تحلیلگر باشد.

1. 1. مالک سیستم: بسیار مهم است که مالکان سیستم و مدیران ارشد سازمان با امر ارزیابی موافق باشند، چرا که بدون پشتیبانی آنها امر ارزیابی با مشکل مواجه خواهد شد.

• • استنتاجات: خروجی­های هر سیستم ارزیابی عملکرد احتیاج به استنتاج دارد. بطوریکه بعد از مرحله امتیازدهی، می­توان از روش‌های مختلف آماری، روش داخلی، تجزیه و تحلیل شکاف­ها و … برای استنتاج استفاده نمود.

• • محاسبات: معمولاً در هر سیستم ارزیابی، یکسری محاسبات ریاضی برای بدست آوردن نمره ارزیابی صورت می­گیرد.

• • فرایند: لازم است قبل از ارزیابی، فرایندهای اصلی مهم شناسایی شوند. این مسئله بخصوص در مهندسی فرایندهای سازمانی که پیش شرط آن ارزیابی فرایندهاست، بسیار مهم است (کریمخانی، 1392).

2-2- کارایی
1-2-2- مفهوم کارایی
در ادبیات مدیریت و مهندسی صنایع، کارایی^[91] را انجام درست کارها تعریف کرده ­اند. از نظر تئوری­های علم اقتصاد، کارایی نتیجه بهینه سازی هزینه­ های تولید و بیانگر تخصیص منابع است. به عبارت دیگر، در یک واحد تولیدی، مدیران و مجموعه نیروی کار تلاش می­ کنند تا با توجه به نقطه سر به سر تولید، اهداف مورد نظر در برنامه ­های بنگاه و توان تکنولوژیکی موجود، میزان تولید بنگاه را به گونه ­ای تعیین کنند تا حداکثر استفاده از امکانات و منابع حاصل شده و هزینه­ها بصورت مطلوب تخصیص یافته و عوامل تولید از قبیل نیروی کار و سرمایه بصورت مطلوب و بهینه بکار گرفته شوند. کارایی در سه سطح خرد، صنعت و کلان مطرح می­ شود:

1. 1. کارایی در سطح خرد: این سطح از کارایی، علاوه بر اهداف نگاه، بهینه سازی منابع و حداقل سازی هزینه­ها، عملکرد تکنولوژیکی تولید را نیز در بر می­گیرد.

1. 1. کارایی در سطح صنعت: کارایی در صنعت نیز به ارتباط بنگاه­ها با ساختار صنعت و جایگاه هر بنگاه در کل صنعت بستگی دارد. هر بنگاهی بتواند در رقابت با سایر بنگاه­ها، کیفیت محصول، کاهش هزینه­ها، تخصیص بهینه منابع و مدیریت شایسته ­تری را اعمال کند ، از کارایی بیشتری نسبت به بقیه بنگاه­های موجود در صنعت برخوردار خواهد بود.

1. 1. کارایی در سطح کلان: سیاست­ها، قوانین و برنامه­ ها، تعلیمات و استراتژی­ های کلان اقتصادی تأثیر بسیار مهمی بر کارایی بنگاه­ها و صنایع کشور دارد. اگر بسترهای کلان اقتصادی و فضای عمومی اقتصاد، در سطح مناسبی باشد و امنیت و آرامش برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری تولید ایجاد شود، سرمایه گذار یا تولید کننده احساس خطر پذیری و بی­ثباتی از ناحیه شرایط کلان اقتصادی نخواهد داشت. در چنین شرایطی، تولید کننده می ­تواند به حداقل سازی هزینه­ها تخصیص منابع و افزایش کارایی بپردازد. اگر واحدهای تولیدی نتوانند در یک شرایط مناسب کلان اقتصادی، کارایی تولید را افزایش دهند ، از سوی ناظران و کارشناسان به سو مدیریت و عدم کارایی مشهور می­شوند. اما اگر شرایط کلان اقتصادی نامناسب باشد، مدیریت واحد تولیدی نمی­تواند در حد مورد انتظار به افزایش کارایی بپردازد؛ بنابراین تشخیص این نکته که آیا یک واحد تولیدی کارایی دارد یا خیر، تا حدی مشکل است. چون ممکن است که آن واحد تولیدی تلاش خود را برای افزایش کارایی انجام داده باشد اما به دلیل شرایط نامطلوب کلان اقتصادی، انگیزه­ای برای افزایش کارایی وجود نداشته باشد و مدیران هیچ تلاشی در این زمینه ننمایند. در این صورت، ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف تولیدی و مقایسه آنها با یکدیگر تا حدی مشکل خواهد بود (امامی میبدی، 1379).

کارایی بیانگر میزان بهره­وری یک سازمان از منابع خود در عرصه تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان است (پیرس^[92]، 1997).
امرسون کارایی را انجام امری به بهترین طریقه، بوسیله فرد واجد شرایط، در بهترین محل و در مناسب‌ترین وقت تعریف می­ کند (امرسون^[93]، 1912).
کارایی در اقتصاد به مفهوم تخصیص بهینه منابع می‌باشد. در مجموعه ­ای از فعالیت­ها، هنگامی یک فعالیت کاراست که مقدار تولید آن قابل افزایش نباشد مگر آنکه تولید سایر فعالیت­ها کاهش یابد (نیکلسون^[94]، 1972).
محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با بهره گرفتن از نسبت زیر (رابطه 2-1) تعریف می­ شود (مهرگان، 1391):
کارایی صرفاً مقایسه­ ای بین منابع مورد انتظاری که برای رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و منابع مصرف شده. بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بر میزان منابع (ورودی­ ها) است. به عبارت دیگر، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است (هدایت طباطبایی، 1378):
رابطه 2-1
رابطه 2-2
اغلب مفهوم کارایی با دواژه اثربخشی و بهره­وری اشتباه گرفته می­ شود. اثربخشی میزان هم­جهت بودن فعالیت‌های یک سازمان با اهداف تعیین شده برای آن است، به عبارت دیگر، اثربخشی درجه دستیابی و تکمیل هدف می‌باشد. بهره­وری نیز ترکیبی از کارایی اثربخشی است، زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره­وری بصورت رابطه 2-3 بیان می­ شود (ملی^[95]، 1978):
رابطه 2-3
در تعیین تفاوت کارایی و بهره­وری باید به نکات زیر توجه داشت (مهرگان، 1391):

1. 1. کارایی به عنوان معیاری بین صفر و یک و یا برحسب درصد بین صفر و تا صد بیان شده است، در حالیکه بهره­وری می ­تواند بزرگ‌تر از یک باشد.

1. 1. بهره­وری در ارتباط با تک‌تک عوامل مانند بهره­وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه می­ شود، در حالیکه کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی­ ها به خروجی­ها حاصل شود.

در نهایت باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت عمومی از رابطه 2-4 محاسبه می­ شود:
رابطه 2-4
2-2-2- انواع کارایی
الف) کارایی فنی: کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل مشخص شده تولید است. به عبارت دیگر، میزان توانایی تبدیل ورودی­هایی مانند نیروی انسانی و ماشین آلات به خروجی­هایی، در مقایسه با بهترین عملکرد، با کارایی فنی سنجیده می­ شود (پیرس^[96]، 1997). کارایی فنی تحت تأثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می­گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده‌ها از نسبت مجموع موزون خروجی­ها بر مجموع موزون ورودی­ ها بدست می ­آید و در مباحث اقتصادی زمانی یک بنگاه را به لحاظ فنی کارا می­دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می­سازد. اگر مقدار مصرف عوامل تولید بنگاه بالای منحنی تولید یکسان قرار بگیرد، این بنگاه با ناکارایی مواجه است. ناکارایی تمامی مواردی را در بر می­گیرد که باعث می­ شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول (با توجه به عوامل تولید) مشخص باشد. بر این اساس ناکارایی، مدیریتی نیز یکی از اجزای ناکارایی است. همچنین ناکارایی با آنچه که بعضی از اقتصاددانان اتلاف منابع نامیده­اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می‌تواند با هزینه­هایی کمتر از میزان صرف شده صورت گیرد (امامی میبدی، 1379).
ب) کارایی تخصیص: این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه­ترین ترکیب ورودی­ ها دلالت دارد. پاسخگویی به این پرسش که “آیا قیمت ورودی­های مورد استفاده به گونه ­ای است که هزینه تولید را حداقل کند؟” با این کارایی است. به این ترتیب، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ­ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را با حداقل هزینه تولید کند. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می­نامند (مهرگان، 1391).
پ) کارایی ساختاری: کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت­های آن صنعت بدست می ­آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می­­توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد (امامی میبدی، 1379).
ت) کارایی مقیاس: کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه بدست می ­آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه است (مهرگان، 1391).
ث) کارایی اقتصادی: این نوع کارایی از حاصلضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی حاصل می­ شود. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توان بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت و سطوح نهاده­ها می­دانند. در حقیقت کارایی اقتصادی، در صورتی تحقق می­یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد که این امر، معمولاً مستلزم انتخاب ترکیبی از نهاده است که کمترین هزینه را داشته باشد (دادگر، 1380).
3-2-2- تفاوت کارایی و بهره­وری