- نقش رهبری^[۲۹]:مدیران در سازمان نه تنها در قبال عملکرد خود مسئولند، بلکه باید پاسخگوی عملکرد زیردستان خود باشندواین امر توجیه کننده نقش رهبری و هدایت است.مدیربه عنوان رهبرمی بایست:
- ساختارها و محیط های کاری را برای کارکنان تشریح کند

- بر فعالیت ها نظارت داشته باشند واز کارکنان درباره کارسوال کنند
- انتخاب کند، تشویق کند، ترفیع دهد، و اصول کاری را رعایت کند
- بین نیازهای سازمان و کارکنان توازن ایجاد کند.
- نقش رابط^[۳۰]:مدیر در سازمان کانون اطلاعات و ارتباطات است بدین جهت تعیین مراجع داخلی و خارجی برای تبادل اطلاعات امری ضروری است.
۲- نقش اطلاعاتی^[۳۱]: مدیر برای ایفای هر چه بهتر نقش ارتباطی نیازمند ایفای نقش اطلاعاتی است. مدیر در نقش رهبری که در قسمت نقش های ارتباطی مطرح شد با کارکنان ارتباط برقرار می کند و از این راه می تواند به اطلاعات با ارزشی دست یابد. از طرفی دیگر در قالب نقش رابط مدیر با برقراری ارتباط با مراجع خارجی سازمان اطلاعات لازم برای مدیریت را کسب می کند. بنابراین می توان گفت نقش های ارتباطی و اطلاعاتی مکمل یکدیگرند. نقش های اطلاعاتی مدیران شامل سه نقش می شود:
- نقش کنترلی^[۳۲] :یکی از وظایف مدیریت بررسی محیط جهت کسن اطلاعات، درک و فهم چرایی موضوعات، و بطور کلی نطارت بر حسن انجام امور است.ممدیر اطلاعات را از منابع مختلف بدست می آورد تا از آن طریق به ارزیابی عملکرد سازمان و بهبود آن بیردازد. نظارت بر عملیات داخلی، وقایع خارجیف اندیشه ها و استفاده از یک سیستم هوشمند اطلاعاتی از ضروریات این نقش است.
- نقش توزیع کننده اطلاعات^[۳۳]: مدیر دیدگاه ها و اطلاعات خارجی را به سازمان خود وارد می کند و جریان اطلاعات داخلی را بین کارکنان تسهیل می کند. هدف نهایی مدیر از نشراطلاعات کمک به افراد جهت انجام وظایف توام با آگاهی است. مدیر دراین نقش موضوعات مختلفی مانند سیاست ها، قوانین و ظوابط کاری را برای کارکنان تشریح و تفسیر می کند. نشر اطلاعات تقریبا یک نوع تفویض اختیار است.
- نقش سخنگو^[۳۴]: یکی از وظایف مدیریت نشر اطلاعات و سخنرانی در محافل خارجی سازمان است. مدیر در قالب این نقش دی نفعان محیط را نسبت به عملیات، برنامه ها و سیاست های سازمان آگاه می کند و آنها را در جریان امور قرار می دهد. از دید ذی نفعان، مدیر یک خبره و کارشناس در سازمان است. این نقش با اهداف مختلفی مانند حمایت ذی نفعان محیط، روشنگری، تثیت موقعیت، فروش بیشترانجام می شود. - نقش های تصمیم گیری^[۳۵]:با اطلاعات به تنهایی کاری انجام نمی شود بلکه در حقیقت اطلاعات مبنای تصمیم گیری است. در نظام مدیریت اطلاعات در تصمیم گیری مدیر نقش تعیین کننده ای دارد. مدیر در سازمان نسبت به عملیات، هدایت افراد، بهبود عملکرد و امثالهم تعهد دارد و برای انجام تعهدات خود باید تصمیم بگیرد. نقش تصمیم گیری مدیر شامل ۴ نقش می شود.
- نقش کارآفرین^[۳۶]: مدیران عالی در قبال استراتژی و تصمیمات حیاتی سازمان مسئولند. مدیر از اقتدار، اطلاعات و امکانات سازمانی جهت کنترل و اخد تصمیمات مهم برخوردار است. در سازمان مدیر آغازگر و طراح تغییرات است و وظیفه دارد تا برای بهبود وضعیت سازمان به فکر برنامه های توسعه ای باشد. در حقیقت مدیر برای ایفای نقش مزبور باید فرصت های محیطی را شناسایی کند و سیستم را برای بهره گیری ازآن تجهیز کند، یک مدیر برای کارآفرینی می بایست فعالیت های زیر را انجام دهد:
- تفویض مسئولیت به کارکنان
- توانمندسازی کارکنان برای انجام هر چه بهتر مسئولیت های محوله از طریق تبیین پارامترها، محدودیتها و پیشنهادات و…
- سرپرستی کارهای دیگران
- نقش حل و فصل کننده مشکل (آشوب زدایی):مادامی که مدیر سرگرم کارآفرینی و انجام اقدامات تعدیلی و اصلاحی است ممکن است با مشکلات و فشارهایی روبرو شود، هر چه مدیر در ایفای نقش بهتر عمل کند بهره گیری از فرصت های پیش آمده آسانتر خواهد بود. ریشه بروز این مشکلات را می توان در کارکنان، منابع، تهدیدات محیطی و یا در پی آمدهای غیر منتظره نوآوری ها جستجو کرد.
- نقش تخصیص دهنده منابع(توزیع کنندگی)^[۳۷]: مدیر در سازمان مسئول تخصیص منابع سازمانی به واحدهای سازمانی است. از جمله منابع سازمان می توان به پول، کارکنان، اعتبارات و زمان کاری مدیران اشاره کرد. از این میان شاید یکی از مهمترین منابع زمان کاری مدیر باشد. از این رو مدیران باید به تخصیص خردمندانه این منبع غیر قابل احیاء بیشتر از سایر منابع دقت داشته باشد. مدیر در قالب این نقش وظیفه دارد تا اولویت ها را شناسایی کند . معین کند که چه کسی، چه کاری را، در چه قالبی و با چه مقدار امکانات باید انجام دهد.
- نقش مذاکره کننده^[۳۸]:مدیران به سبب اختیاراتی که دارند زمان قابل توجه ای را با مقامات خارج از سازمان صرف می کنند.این نقش معمولا به منظور عقد قرارداد، خرید تجهیزات، فروش محصولات و بطور کلی مناسبات تجاری با سازمان های دیگر انجام می شود. Mintzberg, 1973:163-169)).
۳-۱۴-۱-۲- اقتضائات کاری مدیران:
- در بحث شرایط و متغیرهایی که ماهیت کاری مدیران را تحت الشعاع قرار می دهد،مینتزبرگ به نتایج قابل توجه ای در مطالعات خود دست یافت.ذیلا به برخی از این دستاوردها اشاره می شود:
- مینتزبرگ نحوه شکل گیری ماهیت کاری مدیران را با بیان تئوری اقتضایی توصیف می کند.وی بیان می کند که چهار گونه متغیر موجب شکل گیری الگوهای رفتاری مدیران می شوند. این متغیرها عبارتند از:
- متغیرهای محیطی شامل نوع محیط،صنعت وسازمان
- متغیرهای شغلی شامل سطح سازمانی و وظایف محوله مدیریت
– متغیرهای وضعیتی شامل پدیده هایی که مدیران را به خود مشغول می کنند.
- هر چه پویایی محیط سازمانی تمایل بیشتری به برقراری ارتباطات غیر رسمی دارد،کارها متنوع تر می شوند وتاکید مدیریت بر ابزارهای ارتباطی شفاهی بیشتر می شود.
- هر چه اندازه سازمان بزرگتر باشد، مدیر زمان بیشتری را صرف روابط رسمی می کند، فعالیت های وی کمتر مختصر می باشند، وسعت تعاملات و فعالیت های خارجی بیشتر می شود و زمان کمتری را صرف ارتباط با زیردستان می کند.
- هر چه سطح سازمانی بالاتر باشد مدیران علاوه بر ساعات کاری خود در سازمان در ساعات دیگر روز حتی در منزل درگیر مسائل سازمان هستند.
- مدیران تازه انتخاب شده زمان نسبتا زیادی را صرف توسعه روابط و جمع آوری اطلاعات می کنند و پس از آن توجه خود را به نوآوری و سپس به تدوین الگوهای کاری برای خود و دیگران معطوف می دارند. بطور خلاصه مینتزبرگ وظایف مدیران را در سازمان بصورت زیر عنوان می کند(Mintzberg,1973 :101-102):
“مدیر باید کارها را در سازمانش طراحی کند، بر محیط داخلی و خارجی نظارت داشته باشد، در صورت صلاحدید آغازگر تغییرات باشد و در مواجهه با مشکلات حالت پایدار ایجاد کند. مدیر باید زیردستان خود را جهت کارکرد و اثر بخش رهبری کند، اطلاعات خاصی را به زیر دستان عرضه کند که البته برخی از این اطلاعات از طریق روابط و تعاملات شبکه این مدیر بدست می آیند. علاوه بر این مدیر باید یک رشته فعالیت های مربوط به مراجع خارجی را از قبیل نشر اطلاعات به دیگران، مذاکره و ایفای نقش های تشریفاتی انجام دهد".
۱۵-۱-۲- آشنایی با سازمان آستان قدس رضوی: (پیشینه تاریخی، اهداف، وظایف، ساختار و فعالیت ها):
الف) پیشینه تاریخی: حضور زایران در پیرامون مزارات که به دلیل احترام مبتنى بر اعتقاد به زیارت مشاهد مشرفه مى‏باشد، در حقیقت فلسفه ایجاد تشکیلات در اماکن مقدسه شده است. شواهد تاریخى حکایت از آن دارد که ضرورت حفظ و نگهدارى اماکن زیارتى و تأمین نیازمندیهاى زایران باعث پیدایى تشکیلات خودجوش و غیر رسمى گردیده که به مرور به سازمان ادارى خاص هر مکان مقدس مبدل شده است. در مشهد الرضا نیز پس از قرن چهارم هجرى به واسطه توجه و حضور در حال افزایش زایران و در نتیجه ضرورت وجود سازمان خاص زیارتى، تشکیلاتى به وجود آمده است که پس از گذشت چندین قرن امروزه به نام ‘آستان قدس رضوى’ وارث این سازمان قدیمى است که اگر چه اسناد تاریخى قدمت آن را به قرن هشتم مى‏رساند، اما به طور قطع آستان قدس با نام دیگر در قبل از این دوران نیز وجود داشته است. آستان قدس به نقل تاریخ از نظر مدیریت و اداره تشکیلات در طول تاریخ به طور مستقل و تحت نظر مقام تولیت یا نایب التولیه و به وسیله کارگزاران و خدمه اداره مى‏شده و دولتهاى وقت حق مداخله در امور آستان قدس را نداشته‏اند و تنها متولیان در برابر حکومت مسؤول بوده‏اند. سازمان ادارى و تشکیلات آستان قدس در طول تاریخ بنا به شرایط تاریخى و مطابق با سنتها و آداب و رسوم و سلیقه متولیان چندین بار دچار تحول و دگرگونى شده است.
به نوشته احتشام کاویانى از زمان سلاطین دیالمه، تصدى امور آستان قدس با سادات رضوى بوده است که نقبا نامیده مى‏شدند و از میرزا بدرالدّین نقیب که معاصر سلطان محمد خدابنده (اولجایتو) تصدى امور آستانه را داشته، در متون تاریخى نام برده شده و از زمان صفویه که شاه طهماسب موقوفاتى را ایجاد کرد مقام تولیت به عنوان یک منصب رسمى از اختصاصات سلطنتى شد و در عهد صفویه و افشاریه و قاجار، مقام تولیت عظمى با شاهان بود و از افتخارات شمرده مى‏شد. در عهد قاجاریه و به دلیل دخالت نایب التولیه‏ها در امور آستان قدس و تجاوز به اموال و داراییهاى آستانه سازمان ادارى دچار آشفتگى گردید و اگر چه با پیدایى طومار علیشاه در فاصله سالهاى ۱۱۲۶ تا ۱۱۶۰ ه‍ . ق تا حدى دگرگونىها سامان یافت، اما دوباره دچار بى‏نظمى گردید. در این دوران فرامین صادره از آستان قدس با تشریفات ویژه مکتوب مى‏شد و توسط مقام عالیه نایب التولیه مهر زده مى‏شد و امور آستانه به وسیله مستوفیان و اولیاى دفتر اداره مى‏گردید و کارگزاران آستان قدس عبارت بودند از یک عده خادم و فراش که زیر نظر خادمباشى یا سر کشیک به طور متناوب در بیوتات و مکانهاى مختلف به ارائه خدمت مى‏پرداختند و گروهى هم در دفتر روضه مبارکه زیر نظر قائم مقام و یک نفر نایب التولیه و عده‏اى دیگر تحت عناوین نایب الزیاره، مدرس و مباشر املاک به امور رسیدگى مى‏نمودند و خدمه و کارکنان حقوق بگیر سالیانه مبالغى نقد و مقدارى هم غله دریافت مى‏کردند و عده‏اى نیز به صورت رایگان و افتخارى خدمت مى‏کردند. در سال ۱۳۰۵ و در دوران نیابت تولیت محمد ولى خان اسدى تحولاتى در تشکیلات آستان قدس به وجود آمد که تا سال ۱۳۲۸ ه‍ . ش نافذ بود و در این سال آیین نامه جدیدى در ۹ فصل و ۷۶ ماده تدوین شد و در سال ۱۳۴۰ ه‍ . ش یک ماده جدید به آن اضافه شد و در سالهاى بعد نیز سازمان ادارى توسعه یافت، به گونه‏اى که به نوشته مؤلف کتاب ارمغان طوس در سال ۱۳۵۰ ه‍ . ش در تشکیلات آستانه ۳۵ اداره مختلف و ۲۵۰۰ کارمند وجود داشته است. مرکز ادارى آستان قدس در زمانهاى گذشته نزدیک حرم مطهر و در یکى از بناهاى همجوار بوده است و در اوایل قرن گذشته ساختمان دارالتولیه به محل کنونى انتقال یافته است.
پس از پیروزى انقلاب اسلامى دگرگونى بنیادى در تشکیلات آستان قدس ایجاد گردید. تعداد ۳۷ اداره تابعه در تشکیلات جدید ادغام و بعضى از پستهاى زائد حذف گردید و آیین‏نامه استخدامى جدید تدوین و طرح طبقه‏بندى مشاغل به اجرا در آمد و چارت جدید تشکیلاتى ترسیم گردید که در سال ۱۳۷۸ تغییراتى در آن ایجاد شد. در حال حاضر و در پى آخرین تغییرات در چارت تشکیلاتى، سازمان مرکزى آستان قدس رضوى به عنوان مهمترین بخش از تشکیلات مدیریتى طبق تصویر پیوست شامل چهار معاونت و ۹ مدیریت کل با ادارات تابعه است که مستقیماً تحت نظر قائم مقام و به نیابت از تولیت آستان قدس رضوى اداره مى‏شود و بالاترین مرجع در این تشکیلات، مقام منیع تولیت عظمى است. سازمان بندى جدید کلیه سازمانها، ادارات و شرکتهاى وابسته به آستان قدس رضوى هم‏اکنون طبق تصویر نمودار پیوست در دو مجموعه بزرگ تحت عناوین سازمان اقتصادى و سازمان فرهنگى لحاظ شده‏اند.
سازمان فرهنگى با سه معاونت و ۱۴ مؤسسه و مراکز زیر مجموعه‏اى تحت نظر شوراى عالى فرهنگى مدیریت مى‏شوند و در سازمان بزرگ اقتصادى در چهار گروه جمعاً ۴۸ شرکت و موسسه و سازمان وابسته مستقیماً زیر نظر هیأت عامل و مجمع عمومى اداره مى‏شوند. طبق نمودار تشکیلات در سازمان فرهنگى بجز دبیرخانه شورا، کلیه فعالیتهاى ستادى شامل تنظیم بودجه کل، اطلاع رسانى و سایر خدمات پشتیبانى توسط ادارات مرکزى آستان قدس رضوى و مدیریت برنامه و بودجه و مدیریت MIS انجام مى‏شود.
ب) اهداف و وظایف: فعالیت های گسترده فرهنگی ، در مجموعه بزرگ آستان قدس رضوی که دارای مؤسسات و بخش های مختلف و متعدد فرهنگی می باشد ، نیازمند هماهنگی ، سیاستگذاری ، انسجام بخشی ، هدایت و نظارت است .
این مسؤولیت خطیر و وظیفه مهم بر عهده شورای عالی فرهنگی است که به طور مرتب به ریاست حضرت آیت الله واعظ طبسی – تولیت عظمای آستان قدس رضوی – و با حضور شخصیت های برجسته ، فرهیختگان و صاحب نظرانی از حوزه و دانشگاه و تعدادی از مدیران عالی و مسؤولان مربوطه در آستان قدس رضوی برگزار می شود .
کارشناسان مستقر در دبیرخانه این شورا نیز در قالب گروه ها و کمیسیون های تخصصی با بهره گیری از کارشناسان بیرونی ، اقدامات نرم افزاری و بررسی های لازم را در خصوص برنامه های مؤسسات ، طرح ها وپیشنهادات ، تنظیم دستور جلسات و تهیه گزارشات تحلیلی و پی گیری مصوبات شورای عالی انجام می دهند .
ج) اهداف و وظایف شورای عالی فرهنگی آستان قدس رضوی :
- سیاستگذاری کلان فعالیت های فرهنگی آستان قدس رضوی ، تبیین خط مشی و اولویت ها با تأکید بر رهنمودهای مقام معظم رهبری ، رسالت فرهنگی آستان قدس ، چشم انداز ۲۰ ساله آستان قدس ، نیازها و مناسبات جدید فرهنگی در کشور ، جهان تشیع و جهان اسلام .
- تصویب و اصلاح اساسنامه ، وظایف و برنامه های مؤسسات و بخش های فرهنگی آستان قدس رضوی .
- ارزیابی دوره ای عملکرد مؤسسات فرهنگی و تصویب شاخص های عمومی و اختصاصی ارزیابی عملکرد مؤسسات فرهنگی
- بررسی و تصویب نظام های اساسی در تحول سازمانی مؤسسات فرهنگی شامل نظام های مدیریت ، کیفیت ، نظام ارزیابی عملکرد ، نظام ارزشیابی نیروی انسانی ، برنامه ریزی نیروی انسانی ، بهسازی ساختار سازمانی و …
- بررسی طرح های پیشنهادی مهم مؤسسات و دبیرخانه
- تحلیل و واکاوی پدیده های فرهنگی ، اجتماعی و اتخاذ تصمیم لازم و تعیین نقش و مأموریت هر یک از مؤسسات و بخش های فرهنگی در خصوص موضوعات جدید .
- ایجاد همگرایی بین مؤسسات فرهنگی ، پرهیز از فعالیت های موازی و استفاده از ظرفیت های مشترک مؤسسات فرهنگی در تولید محصولات فرهنگی و انجام برنامه های فرابخشی و فراگیر.
د) راهبردهای اساسی محور امور پشتیبانی و توسعه مدیریت:
- متناسب سازی ساختار با راهبردها در راستای تعالی سازمانی
- مهندسی مجدد فرآیندها همسو با راهبردها