:
این فصل در بردارنده ی دو بخش مجزا اما مرتبط است. در بخش اول مبانی نظری پژوهش، شامل بحث هایی پیرامون شبیه سازی (مفاهیم و تعاریف)، مزایای استفاده از شبیه سازی، انواع شبیه سازی و نقش آنها، ویژگی های روش ارائه در شیوه ی شبیه سازی، موقعیت و محیط یادگیری بخش محیط های تعاملی تجربی و موضوعات مرتبط با آموزش زبان انگلیسی بیان می گردد. و در بخش دوم نیز به بررسی مبانی تجربی پژوهش در دو بخش پژوهش های داخل کشور و پژوهش انجام گرفته در خارج کشور می پردازیم.
۲-۲ مبانی نظری
۲-۲-۱ شبیه سازی، مفاهیم و تعاریف:
شبیه سازی نسخه ای از بعضی وسایل حقیقی یا موقعیت های کاری است که تلاش دارد تا بعضی از جنبه های رفتاری یک سیستم فیزیکی یا انتزاعی را به وسیله ی رفتار سیستم دیگری نمایش دهد که بیشتر در سیستم های طبیعی و سیستم های انسانی کاربرد دارد. همچنین شبیه سازی نمایش مجدد یا خلق مجدد یک شیء یا موضوع واقعی یا یک موقعیت می باشد. این تکنیک همانند آینه، واقعیات را همانندسازی می کند افزون بر این احتمال وارد آورد صدمه یا آسیب به شرکت کنندگان وجود ندارد (جویس و همکاران، ۱۳۸۹، ص ۲۲۰ تا ۲۲۲).
شبیه سازی های آموزشی به چهار دسته شبیه سازهای زنده (استفاده افراد واقعی از تجهیزات شبیه سازی شده در محیط واقعی)، شبیه سازی ساختاری (استفاده افراد شبیه سازی شده در محیط غیر واقعی)، شبیه سازی ساختاری (استفاده افراد شبیه سازی شده از ابزار و تجهیزات شبیه سازی شده در محیطی شبیه سازی شده)، و شبیه سازی های ایفای نقش (بازی افراد واقعی و صحنه سازی کار واقعی) تقسیم می شوند (شیفلت[۱۳] و همکاران، ۲۰۰۶، ص ۳۷۸).
۲-۲-۲ مزایای استفاده از شبیه سازی:
شبیه سازی های کامپیوتری، برنامه های نرم افزاری هستند که تکرار یا تقلیدی از پدیده های دنیای واقعی هستند و اگر به درستی اجرا شوند می توانند به دانش آموزان در یادگیری درباره ی رویدادها و فرآیندهایی که ممکن است یادگیری آنها بسیار هزینه بر یا از نظر امنیتی خطر آفرین باشند، کمک نمایند. مطالعات نشان داده اند که شبیه سازهای کامپیوتری می تواند به اندازه ی یادگیری در دنیای واقعی مؤثر باشد و امکان تجربیات آزمایشگاهی مفاهیم علمی را برای دانش آموزان فراهم نماید. همچنین این شیوه ی آموزشی می تواند سبب ارتقاأ سطح مهارت های یادگیری فراگیران شود و مهارت حل مسأله ی آنان را ارتقاء بخشد و در واقع نقش یک همکار تعاملی را برای دانش آموزان بازی نماید (مایکل[۱۴]، ۲۰۰۱).
در شبیه سازی تلاش بر این است که شرایط یادگیری آن قدر به شرایط واقعی نزدیک شود که مفاهیم آموخته شده، قابل انتقال به جهان واقعی شود. تحقیقات نشان داده اند که شبیه سازی برای ایجاد علاقه و جذابیت مؤثر است. همچنین شبیه سازی برای مهارت های عملی مناسب تر از مهارت های ذهنی اند، بدین معنی که کاربرد شبیه سازی هنگامی مؤثرتر است که اصول و مفاهیم ذهنی و پایه به وسیله ی روش های دیگر آموزش داده شده باشند و سپس برای آموزش مهارت های عملی از شبیه سازی استفاده شود (پازارگادی و صادقی، ۱۳۸۹، ص ۱۶۵).
۲-۲-۳ انواع شبیه سازی ها و نقش آنها:
برخی شبیه سازی ها بازی اند و برخی دیگر واقعی، برخی رقابتی اند و برخی همکارانه، و برخی به وسیله ی افرادی به اجرا در آیند که خلاف استانداردهای خود عمل می کنند: مثلاً در بازی معروف «مونوپولی[۱۵]» رقابت حرف اول را می زند. این بازی فعالیت واقعی سفته بازی را شبیه سازی کرده و عناصر زیادی از فعالیت سفته بازی را شبیه سازی کرده و عناصر زیادی از فعالیت سفته بازی در زندگی واقعی را در بر می گیرد. بازیگر برنده قواعد سرمایه گذاری و سفته بازی را آن گونه که در بازی مجسم شده اند فرا می گیرد (جویس و همکاران، ۱۳۸۹). شبیه سازی های می توانند به منظور بهبود دانش و مهارت فردی و گروهی نیز به کار گرفته شوند. استفاده از شبیه سازی ها ضمن ایجاد هم افزایی گروهی و ایجاد زمینه برای درک ارزش همکاری و اجماع و اهمیت مهارت های عقلانی و فردی می تواند معلم را در دستیابی به ایجاد راه هایی برای تجربه های قدرتمند و فراموش نشدنی برای شرکت کنندگان کمک نماید اگر که شبیه سازها را به عنوان ابزار و نه به عنوان برنامه در نظر بگیرند (اسزومال[۱۶]، ۲۰۰۰).
فناوری و شبیه سازی به طور خاص، می تواند یک ابزار بسیار قدرتمند در کمک به دانش آموزان برای یادگیری مطالب، و بخصوص ایده هایی از طرح های بلند مدت و تصادفی، در محیط های تعاملی و احساسی باشد. پژوهش های انجام شده در زمینه های گوناگون، دستورالعمل های متعددی را برای استفاده از شبیه سازی در آموزش پیشنهاد نموده است. به عنوان مثال نیکرسون (۱۹۹۵) اصول زیر را ارائه می دهد:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

• یادگیری مشاهده ای به عنوان روندی سازنده است که در آن فعالیت منجر به شرایطی می شود که کشف و شناسایی تسهیل می گردد.
• استفاده از شبیه سازی به منظور جلب توجه دانش آموزان به جنبه های یک موقعیت یا مسأله که به راحتی می تواند دیده شود در حالی که در شرایط معمولی قابل دیدن نیست.
• ارائه یک محیط حمایتی سرشار از منابع، کمک اکتشافی و ایجاد محیطی که در آن می توان ایده ها را آزادانه بیان داشت، و ارائه تشویق زمانی که دانش آموز سعی می کند که بفهمد (چانس و روزمن[۱۷]، ۲۰۰۶).

باورها نقش اساسی در شکل گیری شخصیت و تفکر هر شخصی دارند و چون کرامت از مقولات انتزاعی است که از معرفت و ادراک اشخاص نسبت به مرتبه ی وجود انسان انتزاع می شود لذا مهمترین شاخص هایی که می توانند به انتزاع این مفهوم کمک کنند، یا به تعبیری مولّدِ باور به کرامت و ارزشِ انسانی باشند، شاخص هایی هستند که در ساحت بینش وجود دارند؛ انسانی که برخوردار از «خود پنداره «ی واقع گرایانه ای باشد و خویشتنِ خودْ را آن گونه که خدایش آفریده، دریابد برای خود و هم نوعانش کرامتی واقع گرایانه قائل خواهد شد، برای رسیدن به این امر جامعه نیازمند آموزش است، با توجه به اینکه رفتار هر کسی تابع معرفت و درک ذهنی اوست، از بهترین شاخص هایی که می توانند ما را در سنجش کرامت انسان کمک کند شاخص های ساحت بینشِ افراد نسبت به جایگاه انسان و کرامت اوست، علاوه بر آنکه احساس کرامت داشتن نسبت به خویش و انسان های دیگر یک کیف نفسانی است که قائم به ذهن و درک و آگاهی شخص است، لذا شاخص های ساحت خرد و بینش نوعی شاخص ذهنی و از مهمترین شاخص های کرامت انسانی می باشند
برخی دیگر از نماگر های این ساحت، مربوط به مولفه های نگرشی افراد می شود، نگرش افراد برخاسته از باورهای اعتقادی و بنیادین ایشان است لذا جایگاهِ نگرش، نسبت به جایگاهِ باورهای بنیادی، روبنایی و نسبت به رفتار انسان، بنیادی محسوب می شود؛ ما دراین فصل نماگرهای بینشی و نگرشی را جمع می کنیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

۱٫نماگرهای بینشی

این نماگر ها جزو باورهای بنیادی و اصلی محسوب می شوند این باورها شامل عقایدی ست که مربوط به خلقت انسان و جایگاه انسان در نظام آفرینش و مقایسه انسان با سائر مخلوقات می باشد؛ بررسی و آموزش وجوه انسان شناسی می تواند در تکوین «خود پنداره»ی انسان ها از «کرامت» خویش موثر باشد، آنچه در ادامه می آید برخی از وجوه انسان شناسی اسلام است، شاخص های این بُعدِ از باورها، شاخص های پیشینی هستند، یعنی شاخص هایی که رتبه تحقّقشان پیش از تحقّق باور به کرامتِ انسانی است، و به نوعی این شاخص ها مولّدِ باورِ به کرامتِ انسانی هستند، این شاخص ها در واقع همان مبانی کرامتِ انسان هستند.

اعتقاد به برتری بُعد روحانی انسان بر ابعاد مادی

در نظر قرآن، آفرینش انسان از آن جهت نیکوتر است و ارزش ویژه ای دارد که از روحی خدایی ترکیب یافته و اگر بُعد جسمانی او زمینی و خاکی است، بُعد معنوی و ملکوتی او الهی است«ثُمَّ سَوَّاهُ وَ نَفَخَ فِیهِ مِنْ رُوحِهِ وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَهَ قَلِیلاً مَا تَشْکُرُونَ» (سجده/۹) آن گاه او را درست‏اندام کرد، و از روح خویش در او دمید، و براى شما گوش و دیدگان و دلها قرار داد; چه اندک سپاس مى‏گزارید. «فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ » (حجر/۲۹)پس وقتى آن را درست کردم و از روح خود در آن دمیدم ، پیش او به سجده درافتید.
ریشه کرامت انسان، که همه کرامت ها به آن باز می گردد، اصل انسان است. اسلام بر خلاف مکتب های مادی گرای امروز- که هیچ پیشینه ای قدسی برای انسان نشناخته یا او را وجه تکامل یافته برخی حیوانات می انگارند، و وجه تمایز انسان با دیگر حیوانات را تنها هوش سرشار او می دانند- روح الهی انسان را سرّ برتری او دانسته است؛ روح الهی و قدسی که همه زیبایی ها و کمالات را در خود نهفته دارد و انسان می تواند با پرستش و ارتباط مستمر و خالصانه با خداوند، این روح الهی را به ظهور رسانده و در این دنیای پر از آفت و خطر، از آن حراست و نگاهبانی کند.[۷۵]
وقتی اصل دو بُعدی بودن انسان و برتری بُعد روحی بر بُعد جسمانی او ملاک کرامت است، طبیعی است تا کسی به این اصل باور نداشته باشد، باور به کرامت انسان در فکر و ذهن او جای نخواهد گرفت؛ باور انسان به جایگاه ویژه ای که در پرتو برخورداری از روح الهی به دست آورده، موجب پرورش احساس ارزشمندی و کرامت در وی می شود؛ «انسانی که همواره گذشته خود را به یاد می آورد و به خود تلقین می کند که حامل روح الهی است و اولین معلم او خداست که به وی همه اسماء و حقایق حیات را یاد داده و آن گاه او را به جانشینی خود در زمین و به امانتداری خود رسانده است، چنان احساس عزت، کرامت و شخصیتی به وی دست می دهد که به هیچ وجه قابل مقایسه با انسانی نیست که خود را زاده طبیعت بی شعور می داند، که به طور تصادف و اتفاق وارد صحنه هستی شده، وجودش ماده ای بی درک و عاطفه می باشد. این انسان نه گذشته و خاطره ای خوشایند دارد و نه آینده ای روشن و امیدبخش، از دنیایی تاریک آمده است و دنیایی مبهم و تاریک باز می گردد.»[۷۶]

توجه عمومی به جنبه خلیفهاللهی انسان

باوری که از طریق آیات قرآن برای انسان بیان شده است و نشانی دیگر از نشانه های ارزشمندی و کرامت انسان است باور به خلیفه خدا بودن انسان است. خداوند می فرماید:«وَ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلاَئِکَهِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَهً قَالُوا أَ تَجْعَلُ فِیهَا مَنْ یُفْسِدُ فِیهَا وَ یَسْفِکُ الدِّمَاءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِکَ وَ نُقَدِّسُ لَکَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ »(بقره/۳۰) و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت : « من در زمین جانشینى خواهم گماشت » ، [ فرشتگان ] گفتند : « آیا در آن کسى را مى‏گمارى که در آن فساد انگیزد ، و خونها بریزد ؟ و حال آنکه ما با ستایش تو ، [ تو را ] تنزیه مى‏کنیم; و به تقدیست مى‏پردازیم . » فرمود : «من چیزى مى‏دانم که شما نمى‏دانید».
همچنانکه مفسر بزرگ علامه طباطبائی می فرماید: سیاق آیات مشعر به اینست که مراد از خلافتی که در آیه ذکر شده است جانشینی خداوند است….و جانشینی خداوند نیز منحصر در حضرت آدم نیست بلکه شامل همه فرزندان آدم می شود.[۷۷] انسانی که در ذهن او جانشینی بالقوه برای خداوند به باوری بنیادی تبدیل شده باشد با همه وجود احساس بزرگی و کرامت و ارزشمندی می کند ومیل به تعالی در درونش شعله ور می شود.

باور همگانی به برتری انسان بر سایر مخلوقات

اگر چه به ظاهر حضرت آدم ابوالبشر مسجود ملائکه قرار گرفته است اما خصوصیتی در شخص حضرت آدم نبوده است که نوع انسانی فاقد آن باشد؛ برخی از آیات قرآن هنگام بیان قصه خلقت به گونه ای این داستان را نقل می کنند که در آن نامی از حضرت آدم برده نمی شود بلکه به عنوان بشر از انسان یاد می کنند و بدون اینکه از حضرت آدم نامی ببرند از سجده برای بشر یاد میکنند نظیر آیات شریفه سوره حجر که می فرماید: وَ إِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَئکَهِ إِنىّ‏ِ خَلِقُ بَشَرًا مِّن صَلْصَالٍ مِّنْ حَمَإٍ مَّسْنُونٍ فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِى فَقَعُواْ لَهُ سَاجِدِینَ(حجر/۲۸-۲۹) و البته طبیعی است که تنها فرد موجود از افراد انسان در هنگام امر به سجده یعنی حضرت آدم مسجود واقع شد اما این سجده به منزله سجده برای نوع آدمی می باشد. علامه طباطبائی در تفسیر المیزان تصریح می کنند بر اینکه سجده ملائکه، سجده برای همه فرزندان آدم، یعنی نوع انسان بود و آدم سمبل انسان بود … نه اینکه آدم به جهت خصوصیات شخصی اش مسجود واقع شود، واین مفهوم از آیاتی که قصه خلافت انسان در آن ذکر شده بود قابل فهم است؛ زیرا برداشت از آیات در آنجا این بود که امر به سجده متفرع بر خلافت است و همچنان که خلافت برای عموم آدمیان بود، سجده نیز برای همه انسان هاست[۷۸]. و البته این روشن است که سجده برای آدم نوعی تکریم انسان بود همچنانکه خود ابلیس در مکالمه با خداوند به این تکریم اشاره می کند آنجا که قرآن به نقل از ابلیس می فرماید: قالَ أرَأَیْتَکَ هذَا الَّذی کَرَّمْتَ عَلَیَّ ….(اسراء/۶۲) علامه طباطبائی می فرمایند: «تکریمه على إبلیس تفضیله علیه بأمره بالسجده و رجمه حیث أبى[۷۹]»؛ منظور از تکریم در آیه شریفه همان امر به سجده به انسان و رانده شدنش در هنگام عصیان است.
بیان امیرالمومنین علیه الصلاه والسلام در خطبه اول نهج البلاغه نیز تصریح دارد بر اینکه سجده فرشتگان برای انسان، کرامت انسان بود، حضرت می فرماید: «واستادی الله و سبحانه الملائکه ودیعته لدیهم و عهد وصیه الیهم فی الاذعان بالسجود له و الخشوع لتکرمته فقال سبحانه…اسجدو لآدم الا ابلیس اعترته الحمیه و غلبت علیه الشقوه و تعزز بخلقه النار و استوهن خلق الصلصال…[۸۰]. «سپس از فرشتگان خواست تا آن چه در عهده دارند انجام دهند، و عهدى را که پذیرفته‏اند وفا کنند، اینگونه که بر آدم سجده کنند، و او را بزرگ بشمارند، و فرمود: «بر آدم سجده کنید پس فرشتگان همه سجده کردند جز شیطان» غرور و خود بزرگ بینى او را گرفت و شقاوت و بدى بر او غلبه کرد، و به آفرینش خود از آتش افتخار نمود، و آفرینش انسان از خاک را پست شمرد.

باور عمومی به اینکه انسان امانت دار خداوند است

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَهَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبَالِ فَأَبَیْنَ أَنْ یَحْمِلْنَهَا وَ أَشْفَقْنَ مِنْهَا وَ حَمَلَهَا الْإِنْسَانُ إِنَّهُ کَانَ ظَلُوماً جَهُولاً (احزاب/۷۲) «ما امانت [ الهى و بار تکلیف ] را بر آسمانها و زمین و کوه‏ها عرضه کردیم ، پس ، از برداشتن آن سر باز زدند و از آن هراسناک شدند ، و [ لى ] انسان آن را برداشت ; راستى او ستمگرى نادان بود». بر اساس این آیه شریفه انسان شایستگی به دوش کشیدن امانت الهی را دارد در حالی که آسمانها و زمین و کوه ها با اینکه به تصریح خود قرآن از خلق بزرگتری برخوردارند استعداد قبول این امانت را نداشتند «لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَکْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ»(غافر/۷۹) امانت یعنی چیزی که شخص امین شمرده می شود تا آن را حفظ کند،[۸۱] به فرموده علامه طباطبائی صاحب تفسیر المیزان منظور از امانت در آیه شریفه ولایت الهی است که خداوند به بشر استعداد نیل به آن را عطا کرد اما به آسمان ها و زمین آن استعداد را نداد[۸۲] این نیز خود کرامتی است که خداوند به انسان عنایت کرد و آسمان ها و زمین با همه بزرگیشان فاقد این ارزش و کرامت اند.

باور جمعی به آزادی و اختیار توام با مسئولیت انسان

یکی دیگر از وجوه امتیاز انسان که موجب کرامت و ارزش ویژه انسان می شود آزادی انتخاب و اراده آزاد انسان است، انسان می خواهد هر چه را که خواست انتخاب کند و این میل به آزادی از فطریات بشر است و در همه افراد بشر نهاده شده است همه فلاسفه اسلامی و حکمای دینی نیز بر ضرورت آزادی انتخاب و اراده تاکید کرده اند.
در قرآن نیز به این حق تکوینی بشر تصریح شده است و خداوند به یکی از مصادیقی که انسان در پذیرش یا رد آن اختیار دارد اشاره کرده است و شاید اشاره به این مصداق به دلیل این است که از بارزترین مصادیقی ست که اگر اجبار روا بود باید در این مصداق اجبار و اکراه وارد می شد، خداوند می فرماید: لاَ إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَکَ بِالْعُرْوَهِ الْوُثْقَى لاَ انْفِصَامَ لَهَا وَ اللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (بقره/۲۵۶) «در دین هیچ اجبارى نیست . و راه از بیراهه بخوبى آشکار شده است . پس هر کس به طاغوت کفر ورزد ، و به خدا ایمان آورد ، به یقین ، به دستاویزى استوار ، که آن را گسستن نیست ، چنگ زده است . و خداوند شنواىِ داناست.» هیچ اجبار و اکراهی در اعتقادات دینی نیست زیرا اعتقاد و قبول قلبی یک معنا، با اجبار و اکراه ممکن نیست شاید بتوان کسی را اکراه بر انجام یک کار کرد اما نمی توان او را بر قبول قلبی یک مفهوم و معنا اکراه کرد؛[۸۳] خداوند در سوره کهف پس از آنکه در ابتدای سوره پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را نسبت به کفر و تکذیب آیات الهی دلداری می دهد و خبر از نهایت دلسوزی رسول الله صلی الله علیه و آله می دهد که در راه انذار مردم آنقدر خودش را به غم انداخته که نزدیک است از فرط غصّه قالب تهی کند[۸۴] در آیه بیست و نهم می فرماید:«وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شاءَ فَلْیَکْفُر…»(کهف/۲۹) ای پیامبر بگو حق از جانب پروردگار شماست هر کس خواست ایمان بیاورد و هر کس خواست کفر بورزد….گویا کفار فکر می کردند اگر ایمان بیاورند سودی عاید خداوند و رسولش می شود یا ضرری متوجه ایشان می شود یا شاید عده ای چنین گمان می کردند که ایمان آوردن یک امر اجباری است، اما خداوند می فرماید:«من شاء فلیومن و من شاء فلیکفر» به راه حق آمدن الزامی نیست اما به طور منطقی هر کس نتیجه رفتار خود را می بیند؛ این باور موجب اعتقاد به حقوقی برای انسان می شود که در فصلی دیگر به آن می پردازیم.

باور عمومی به اینکه انسان دارای فطرتی الهی است

کلمه فطرت از ماده فَطَرَ (ف،ط،ر) و بر وزن «فِعلَه» است . این وزن دلالت بر نوع و گونه خاصّی از مادّه فعل خود می کند؛ مثل «جِلسَه»، یعنی نوعِ خاصی از نشستن؛ واژه «فَطَرَ» در لغت به معنای شکافتن، گشودن شیء و ابراز آن ، ابتداء و اختراع، شکافتن از طول، ایجاد و ابداع آمده است. از آنجا که آفرینش و خلقت الهی، به منزله شکافتن پرده ی تاریکِ عدمْ و اظهارِ هستی امکانی است، یکی از معانی این کلمه، آفرینش و خلقت است البته آفرینشی که ابداعی و ابتدایی باشد. در قرآن کریم، مشتقات کلمه «فطر» به صورت های گوناگون آمده است؛ مانند: فَطَرَهنَّ(انبیاء،۷۶)، فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْض‏(انعام،۱۴)، إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَ(انفطار،۱)، السَّماءُ مُنْفَطِرٌ بِه(مزمل،۱۸)؛ لکن کلمه فطرت فقط یک بار، آن هم درباره انسان به کار رفته است، فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی‏ فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُون‏(روم، ۳۰) این آیه صراحت دارد که انسان به گونه ای خاص آفریده شده است. این باور یکی از باورهای بنیادی پیرامون انسان است که انسان مخلوقی است که در طی فرایند خلقت مورد توجه ویژه حضرت رب العالمین بوده است و در خلقت او کیفیت خاصی لحاظ شده است که به مثابه نرم افزاری درونی به باورها و احساسات و رفتار انسان جهت می دهد که قرآن از آن به «فطرت» یاد می کند. «فطرت انسان یعنی ویژگیهایی در اصل خلقت و آفرینش انسان[۸۵]». بنابراین فطرت، به معنای سرشت خاص و آفرینش ویژه انسان است، و امور فطری، یعنی آنچه نوع خلقت و آفرینش انسان اقتضای آن را دارد و بین همه انسان ها مشترک است.[۸۶]
ترکیب اضافی «فطره الله» از نوع اضافه تشریفیه است، زیرا این فطرت و این گونه خاص خلقت به دلیل شرافتی که دارد به «الله» اضافه شده است و دلیل شرافت آن، این است که ساخت و ریخت این انسان به گونه ای است که به سمت خداوند گرایش دارد؛ برخی دانشمندان قلمرو فطرتی را که آیات و روایات از آن حکایت می کنند، به توحید و خداگرایی منحصر ندانسته اند و معارف متنوعی را جزء آن می دانند و می گویند: «گرچه برخی از احادیث فطرت را تفسیر به توحید فرمودند، ولی این از قبیل بیان مصداق است؛ یا تفسیر به اشرف اجزای شیء است…و اختصاص به توحید ندارد».[۸۷] یکی از مهم ترین دلایل کرامت انسان برخورداری از همین فطرت خدائی است در واقع فطرت مقوله ای است که جامع همه وجوهی است که می توان کرامت را ناشی از آن دانست و انسانِ در وضعیتِ فطرت همان انسان دارای کرامت است و انسانی که از وضعیت فطرت سقوط کرده است در واقع از وضعیت کرامت حداقلی خدادادی سقوط کرده و انسانی که فطرت و فطریات خود را رشد داده است در واقع کرامت خود را رشد داده و به مراتب بالای کرامت رسیده است. به دلیل شاخص بودن فطرت در کرامت انسان می توان برای سنجش وضعیت کرامت انسان وضعیت فطریات انسانی را سنجید هر چه انسان به وضعیت فطری خود نزدیک تر باشد به کرامت انسانی نزدیک ترست و هر چه از وضعیت فطرت فاصله بگیرد از کرامت انسانی دور شده است.

۲٫ نماگرهای نگرشی

نگرش ها و نوع نگاه و فکری که یک انسان نسبت به انسان های دیگر دارد می تواند نماگری از میزان کرامت مندی انسان باشد.

۲-۱٫ نیک اندیشی (حسن ظنّ)

شاید جای اصلی این بحث در روان شناسی باشد اما ما در حدّ اختصار در این جا به آن اشاره می کنیم؛ ما در معارف دینی مفهومی داریم و در آیات قرآن کریم و روایات ائمه علیهم السلام به آن اشاره شده، که ضامن روابط انسانی کرامت محور در جامعه هست، و آن نگرش نیک و مثبت و خوب نسبت به افراد جامعه داشتن است، بر اساس این مفهوم نسبت به عموم افراد که وضعیت آنها برای ما روشن نیست که اینان چگونه افرادی هستند؟! نگرش مثبت داشته باشیم و آنان را خوب بپنداریم؛ از امیرالمومنین علی علیه السلام نقل است که ایشان در وصیت خویش به فرزندشان محمدبن حنفیه فرمودند: وَ اعْلَمْ أَنَّ رَأْسَ الْعَقْلِ بَعْدَ الْإِیمَانِ بِاللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مُدَارَاهُ النَّاسِ وَ لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یُعَاشِرُ بِالْمَعْرُوفِ مَنْ لَا بُدَّ مِنْ مُعَاشَرَتِهِ حَتَّى یَجْعَلَ اللَّهُ إِلَى الْخَلَاصِ مِنْهُ سَبِیلًا فَإِنِّی وَجَدْتُ جَمِیعَ مَا یَتَعَایَشُ بِهِ النَّاسُ وَ بِهِ یَتَعَاشَرُونَ مِلْ‏ءَ مِکْیَالٍ ثُلُثَاهُ اسْتِحْسَانٌ وَ ثُلُثُهُ تَغَافُلٌ[۸۸] «بدان که سرِعقل بعد از ایمان به خدا مدارای با مردم است و آنکه مجبور است با مردمی به خوبی معاشرت کند تا خداوند برای او، راه نجاتی از این مدارا قرار دهد ولی این گونه معاشرت نمی کند در او خیری نیست؛ همانا همه آنچه را که مردم به واسطه آن با یکدیگر زندگی می کنند، یک ظرفی دیدم که دوثلث آن نیک اندیشی(حسن ظنّ) بود و یک سوم آن تغافل و ندیدن عیب مردم» این همان نگرش مثبت می باشد که به عنوان یک نماگر برای کرامت انسانی برشمردیم در آیات و روایات ذیل نیز رگه های این مفهوم یافت می شود.
خداوند متعال می فرماید:یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لاَ یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ یَکُونُوا خَیْراً مِنْهُمْ وَ لاَ نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ یَکُنَّ خَیْراً مِنْهُنَّ وَ لاَ تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَ لاَ تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَ مَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ (حجرات/۱۱) «اى کسانى که ایمان آورده‏اید ، نباید قومى قوم دیگر را ریشخند کند ، شاید آنها از اینها بهتر باشند ، و نباید زنانى زنانِ [ دیگر ] را [ ریشخند کنند ] ، شاید آنها از اینها بهتر باشند ، و از یکدیگر عیب مگیرید ، و به همدیگر لقبهاى زشت مدهید ; چه ناپسندیده است نام زشت پس از ایمان . و هر که توبه نکرد آنان خود ستمکارند.» در این آیه شریفه استهزاء دیگران مورد نهی خداوند قرار گرفته به این ملاک که چه بسا کسی که مورد طعن و سخره قرار می گیرد بهتر از مسخره کننده باشد به هر حال این آیات، این گمان را که «من بهتر از اویم» ردّ می کند و این گمان را که «چه بسا او بهتر از من باشد»، القاء می کند. در آیه شریفه بعد می فرماید: یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لاَ تَجَسَّسُوا وَ لاَ یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ(حجرات/۱۲) «اى کسانى که ایمان آورده‏اید ، از بسیارى از گمانها بپرهیزید که پاره‏اى از گمانها گناه است ، و جاسوسى مکنید ، و بعضى از شما غیبت بعضى نکند ; آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده‏اش را بخورد ؟ از آن کراهت دارید. (پس) از خدا بترسید، که خدا توبه‏پذیر مهربان است» بلکه در برخی از آیات شریفه مومنین مواخذه می شوند که چرا نسبت به یکدیگر گمان خوب ندارند؟ لَوْ لاَ إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَیْراً وَ قَالُوا هذَا إِفْکٌ مُبِینٌ( نور/۱۲) «چرا هنگامى که آن (بهتان) را شنیدید، مردان و زنان مؤمن گمان نیک به خود نبردند و نگفتند: این بهتانى آشکار است» مطابق این آیه شریفه هر گاه خبری می شنویم که نگرش ما نسبت به مومنین دیگر را منفی می کند باید با انکار آن خبر و گمان خوب بردن به آن مومن مانع تاثیرگذاری این منفی سازی شویم، روایتی صحیحه از حضرت موسی بن جعفر علیهما السلام نقل شده است که محمدبن فضیل به ایشان عرضه می دارد: «جعلت فداک، الرجل من اخوانی یبلغنی عنه الشیء الذی اکرهه فاساله عن ذلک فینکر ذلک و قد اخبرنی عنه قوم ثقات فقال لی یا محمد کذب سمعک و بصرک عن اخیک فان شهد عندک خمسون قسامه و قال لک قولا فصدقه و کذبهم لا تذیعن علیه شیئا تشینه به و تهدم به مروءته»[۸۹] فدایتان شوم گزارشی ناخوشایند از یکی از دوستانم به من رسیده است از او درباره آن سوال کردم او منکر این گزارش است در حالی که گزارش دهندگان مورد وثوق هستند؛ حضرت فرمود: ای محمد! گوش و چشم خود را نسبت به برادر دینی ات تکذیب کن اگر پنجاه نفر نزد تو بر علیه برادر دینی ات شهادت دادند و خود او چیز دیگری گفت، او را تصدیق کن و شهادت دهندگان را تکذیب کن مبادا بر علیه او خبری را منتشر کنی که او را لکه دار می کند و آبروی او را می برد…

، جمع آوری اطلاعات و نتیجه گیری اند . جزئیات این رویه های خاص تا حدود زیادی با روش تحقیق معین می شوند . هر یک از این روشها برای پاسخگویی به یک نوع مساله مناسب هستند . دانستن روش های گوناگون و رویه های مربوط برای محقق و استفاده کنندگان تحقیق اهمیت دارد ، حتی هنگامی که روش به عنوان ملاک یا ضابطه مورد استفاده قرار می گیرد ، راه های مختلفی جهت طبقه بندی مطالعات تحقیقی وجود دارد . (خاکی ،۱۳۷۹،۱۰۲و۱۰۳)
در تحقیقات کاربردی با بهره گرفتن از زمینه و بستر شناختی و معلوماتی که از طریق تحقیقات بنیادی فراهم شده برای رفع نیازمندی های بشر و بهبود و بهینه سازی ابزارها ، روش ها ، اشیاء و الگوها در جهت توسعه رفاه و آسایش و ارتقای سطح زندگی انسان مورد استفاده قرار می گیرند . ( حافظ نیا ، ۱۳۸۷،۵۱)
در تحقیقات توصیفی محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و می خواهد بداند پدیده ، متغیر ، شی یا مطلب چگونه است . به عبارت دیگر ، این تحقیق وضع موجود را بررسی می کند و به توصیف منظم و نظامدار وضعیت فعلی آن می پردازد و ویژگی ها و صفات آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بین متغیرها را بررسی می نماید . (حافظ نیا ، ۱۳۸۷،۵۸) در تحقیقات توصیفی محقق می تواند به ارزیابی شرایط کار ، موقعیت پدیده ، روش های کار ، عقاید و اطلاعات جمعیت شناسانه بپردازد و در صورت لزوم روابط بین متغیرها مورد مطالعه را بررسی و شناسایی کند . در این تحقیقات نوعا از روش های مطالعه کتابخانه ای و بررسی متون و محتوای مطالب و نیز روش های میدانی نظیر پرسشنامه ، مصاحبه و مشاهده استفاده می شود . (حافظ نیا ، ۱۳۸۷،۶۰) از ویژگی های تحقیق توصیفی این است که محقق دخالتی در موقعیت ، وضعیت و نقش متغیرها ندارد و آنها را دستکاری یا کنترل نمی کند و صرفا آنچه را وجود دارد مطالعه کرده ، به توصیف و تشریح آن می پردازد. همچنین، تحقیقات توصیفی ممکن است به کشف قوانین و ارائه نظریه منتهی شود ؛ این سخن بدان معناست که از طریق اینگونه تحقیقات شناخت های کلی حاصل می شود . به طور کلی ، اینگونه تحقیقات ارزش علمی بالایی دارد و می تواند به کشف حقایق و ایجاد شناخت کلی و تدوین قضایای کلی در تمامی علوم و معارف بشری منجر شود. تحقیقات توصیفی زمینه یاب به تحقیقات پیمایشی نیز تعبیر می شود که هدف آن شناخت صفات، ویژگی ها، عقاید، نگرش ها، رفتارها و سایر مسائل افراد یک جامعه از طریق مراجعه به آنهاست. (حافظ نیا، ۱۳۸۷،۶۲)
با توجه به اینکه از نتایج این تحقیق می توان استفاده ی عملی نمود، پژوهش پیش رو از نوع کاربردی می باشد.از سوی دیگر به دلیل قرار گیری در شرایط درونی شرکت های مذکور و پیگیری شخصی تحقیق و همچنین با توجه به این که از روش نمونه گیری و از ابزار پرسشنامه استفاده می شود و با استناد به مطالب بالا، این تحقیق از نوع بررسی های میدانی و به طور کلی از نوع توصیفی پیمایشی است.
۳-۳- جامعه و نمونه آماری
جامعه آماری عبارت است از: «تعدادی از عناصر مطلوب مورد نظر که حداقل دارای یک صفت مشخصه باشند.» صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. جامعه آماری به دو نوع تقسیم می شود: محدود و نامحدود. اگر جامعه آماری از مقایسه محدود و ثابتی تشکیل شود و پایان پذیر باشد آن را محدود و در غیر این صورت، وقتی که جامعه از یک ردیف بی انتها مقادیر تشکیل شده باشد، آن را نامحدود می گویند، معمولاً جامعه آماری را باN نمایش می دهند (آذر و مومنی، ۱۳۸۷،۵).هر بخشی از جامعه آماری را نمونه گویند، تعریف نمونه عبارت است از: «تعداد محدودی از آحاد جامعه آماری که بیان کننده ویژگی های اصلی جامعه باشد» با این تعریف طبیعی است از جامعه های آماری می توان نمونه های متعددی انتخاب کرد (آذر و مومنی، ۱۳۸۷،۱۲).جامعه آماری این پژوهش، کلیه ی پرسنل شرکت های مستقر در شهرک های صنعتی شهر بندرعباس هستند که این تعداد برابر با ۲۰۰۰ نفر می باشد.
۳-۳-۱- روش نمونه گیری
در طرح نمونه برداری احتمالی نامحدود که معمولا نمونه برداری تصادفی ساده [۱۲۹]نامیده می شود، اعضای جامعه آماری یک شانس معین و برابر برای انتخاب شدن به عنوان آزمودنی دارند. موقعی که بدین گونه اعضا را از جامعه آماری انتخاب می کنیم احتمال بسیار دارد که الگوهای پراکنش ویژگی هایی که در پژوهش خود بدان علاقه مند هستیم، به همان صورت در عناصری که برای نمونه بر می گزینیم توزیع شده باشد. این طرح نمونه برداری که به نمونه برداری تصادفی ساده شهرت دارد، کمترین سوء گیری و بیشترین تعمیم پذیری را دارا می باشد اما این نوع نمونه برداری گاهی پر زحمت و پر هزینه است. (حافظ نیا، ۱۳۸۷،۱۲۷) در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. برای تعیین حجم نمونه در تحقیقات از روش های مختلفی استفاده می شود. دو روش متداول برای این کار، استفاده از فرمول شارل کوکران و جدول مورگان است.

جهت دانلود متن کامل پایان نامه به سایت azarim.ir مراجعه نمایید.

• روش شارل کوکران

به منظور تعیین حجم نمونه ساده ترین روش استفاده از فرمول کوکران می باشد.
۳-۱ فرمول کوکران را نشان می دهد.
 رابطه (۳-۱)
n= حجم نمونه
N = حجم جمعیت آماری (۲۰۰۰)
t = در صد خطای معیار ضریب اطمینان قابل قبول (۱٫۹۶)
p = نسبتی از جمعیت فاقد صفت معین (۰٫۵)
q = نسبتی از جمعیت فاقد صفت معین (۰٫۵)
=d درجه اطمینان یا دقت احتمالی مطلوب (۰٫۰۵)

در برخی از تحقیقات برای تصحیح حجم نمونه از فرمول تصحیح کوکران نیز در ادامه فرمول اصلی استفاده می شود.

• روش جدول مورگان

زمانی که نه از واریانس جامعه و نه از احتمال موفقیت یا عدم موفقیت متغیر اطلاع  دارید و نمی توان از فرمولهای آماری برای براورد حجم نمونه استفاده کرد از جدول مورگان استفاده می کنیم. این جدول حداکثر تعداد نمونه را می دهد. در تحقیق پیش رو سعی بر آن است که نمونه های انتخابی مدیران ارشد و کارشناسان شرکت باشد. لذا با توجه به این موضوع و با بهره گرفتن از جدول مورگان حجم نمونه ۳۲۲ نفر می باشد و همان گونه که از نتیجه فرمول کوکران نمایان است این مقدار نزدیک به مقدار بدست آمده از فرمول است.
در پژوهش حاضر، محقق ۳۲۲ پرسشنامه را در میان نمونه آماری توزیع نمود که در نهایت ۲۰۳ پرسشنامه بازگردانده شد و از میان آن ها ۳۸ پرسشنامه به دلیل ناقص بودن کنار گذاشته شد و در مجموع ۱۶۵ پرسشنامه به شیوه حضوری از نمونه آماری پژوهش جمع آوری و استفاده شد. همان گونه که در بالا ذکر شده است، در این تحقیق با توجه به اهمیت موضوع سعی بر آن بوده که نمونه ها مدیران و کارشناسان ارشد شرکت ها باشند، لذا با توجه به این امر و با نظر اساتید محترم، با وجود ناقص بودن برخی پرسشنامه ها، تعداد پرسشنامه های استفاده شده قابل اعتماد می باشند.
۳-۴- روش ها و ابزارگردآوری اطلاعات
روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق کتابخانه ای و میدانی می باشد .
۱- مطالعات کتابخانه ای
روش های کتابخانه ای در تمامی تحقیقات علمی مورد استفاده قرار می گیرد ، ولی در بعضی از آنها در بخشی از فرایند تحقیق از این روش استفاده می شود و در بعضی از آنها موضوع تحقیق از حیث روش ، ماهیاتا کتابخانه ای است و از آغاز تا انتها متکی بر یافته های تحقیق کتابخانه ای است . با توجه به نقش و سهمی که روش های کتابخانه ای در تحقیقات علمی به طور کلی دارد، لازم است محققان از روش های کتابخانه ای مطلع بوده، تجربه و تبحر لازم را در استفاده از آن ها به دست آورند. (حافظ نیا ، ۱۳۸۷،۱۶۴)
۲- مطالعات میدانی
روش های میدانی به روش هایی اطلاق می شود که محقق برای گردآوری اطلاعات ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط ، و نیز برقراری ارتباط مستقیم با واحد تحلیل یعنی افراد ، اعم از انسان ، موسسات ، سکونتگاه ها ، موردها و غیره ، اطلاعات مورد نظر خود را گردآوری کند . در واقع ، او باید ابزار سنجش یا ظروف اطلاعاتی خود را به میدان ببرد و با پرسشگری ، مصاحبه ، مشاهده و تصویربرداری آنها را تکمیل نماید و سپس برای استخراج ، طبقه بندی ، و تجزیه و تحلیل به محل کار خود برگردد(حافظ نیا، ۱۳۸۹،۱۷۹) . روش های متداول و معروف گردآوری اطلاعات میدانی عبارتند از:
۱)پرسشنامه ای؛ ۲) مصاحبه ای؛ ۳) مشاهده ای؛ ۴) آزمون؛ ۵) تصویربرداری؛ ۶) ترکیبی.

• روش پرسشنامه ای: یکی از روش های بسیار متداول در گردآوری اطلاعات میدانی روش پرسشنامه ای است که امر گردآوری اطلاعات را در سطح وسیع، امکان پذیر می سازد. در تحقیقات توصیفی و نیز تحقیقاتی که از گستره جغرافیایی زیادی برخوردار باشد یا افراد جامعه آماری و نمونه آن زیاد باشند، معمولا از روش پرسشنامه ای استفاده می شود. روش پرسشنامه ای محتاج پیش بینی ها و برنامه ریزی ها و تدارک امکانات و نیروی انسانی قابل ملاحظه ای است که محقق باید از وجود آن ها اطمینان خاطر داشته باشد. در روش پرسشنامه ای عوامل و عناصر متعددی دخالت دارند که از طریق کارکرد هماهنگ آن ها محقق می تواند اطلاعات مورد نیاز خود را گردآوری نماید. این عناصر عبارتند از:

۱)ابزار گردآوری اطلاعات یا پرسشنامه؛ ۲) عوامل اجرای پرسشنامه؛ ۳) برنامه ریزی و مدیریت اجرای پرسشنامه؛ ۴) پاسخگویان.
در این پژوهش ابتدا برای گردآوری اطلاعات در زمینه های مبانی نظری و تدوین ادبیات تحقیق و تعاریف عملیاتی از روش مطالعه کتابخانه ای شامل مطالعه کتاب ها ، مقاله ها ، نشریه ها ، رساله ها و منابع علمی موجود در دانشگاه و مراکز علمی استفاده شده و در خصوص جمع آوری اطلاعات برای پاسخ به سوالات پژوهش از روش میدانی و ابزار پرسشنامه استفاده شده است. در این تحقیق از پرسشنامه استاندارد فرهنگ سازمانی هافستد و پرسشنامه محقق ساخته مسئولیت پذیری اجتماعی جهت جمع آوری اطلاعات استفاده می شود. در بخش اول (۳۲) سوال مربوط به فرهنگ سازمانی مطرح شده است. سوالات این قسمت به گونه ای طراحی شده است که پاسخ گویان، گزینه ها را بر مبنای طیف پنج گزینه ای لیکرت (کاملا مخالفم، مخالفم، بی نظرم، موافقم، کاملا موافقم) علامت گذاری می کنند.لازم به ذکر است که سولات این بخش در قسمت مردسالاری-زن سالاری گرایش به سمت مردسالاری است و در قسمت فرد گرایی-گروه گرایی تمایل به سمت گروه گرایی بوده است. در بخش دوم (۳۷) سوال در رابطه با مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت مطرح شده و بر اساس طیف هفت گزینه ای لیکرت (خیلی کم، کم، نسبتا کم، متوسط، نسبتا زیاد، زیاد، خیلی زیاد) تنظیم شده است. در بخش سوم سوالات مربوط به جمع آوری اطلاعات جمعیت شناختی که شامل، جنسیت، وضعیت تاهل، سن، سابقه کار و تحصیلات می باشد مطرح شده است.لازم به ذکر است که توزیع پرسشنامه ها به صورت حضوری در بین پاسخ دهندگان صورت گرفته است.( نمونه پرسشنامه در پیوست الف موجود است). ذکر این مطلب ضروری می باشد که با توجه به این که ابعاد مورد نظر جهت بررسی مسئولیت پذیری اجتماعی علاوه بر ابعاد چهارگانه مدل کارول، بعد محیط زیست نیز می باشد و پرسشنامه ای که این ابعاد را با هم بررسی کند وجود نداشت؛ محقق پس از مشورت با اساتید دانشگاه از پرسشنامه های موجود در مقالات مورد تائید،استفاده نموده است.
۳-۵- مختصات پرسشنامه
مشخصات ساختاری شکلی و محتوایی پرسشنامه به شرح زیر توصیف می گردد :
جدول شماره(۳-۱ الف) مختصات پرسشنامه فرهنگ سازمانی

 

با حالت اکسایش ۶+ تنها در ترکیباتی یافت می شود که پلاتین توسط لیگاندهای اکسیژن یا فلوئور احاطه شده است. پلاتین (۰) دارای آرایش الکترونی ۱۰d5 می باشد که از متداولترین اعداد کوئوردیناسیون برای این حالت اکسایش چهار، سه و دو است.۱۹و۲۰ در نتیجه کوئوردینه شدن چهارلیگاند خنثی به فلز، کمپلکس حاصل از نظر کوئوردیناسیون اشباع خواهد شد. پایداری کمپلکس های پلاتین صفر والانسی مربوط به لیگاندهای دهنده پیوند s است که در بعضی موارد قادر به پذیرفتن پیوند p نیز می باشند. ۲۱ واکنش افزایش- اکسایشی کمپلکسهای صفروالانسی با واکنش دهنده های آلی اغلب در چرخه های کاتالیزوری همگن مشاهده می شود. مکانیسمهای مختلفی شامل هسته دوستی، رادیکال آزاد و مسیرهای انتقال الکترون۲۲ برای واکنش دهنده های آلی و کمپلکسهای فلزی ۱۰d پیشنهاد شده است.
متداولترین و فراوانترین حالت اکسایش برای پلاتین که تاکنون شناسایی شده است حالت اکسایش ۲+ می باشد. بیشتر کمپلکس های پلاتین (II) دارای شکل مسطح مربعی و ۱۶ الکترونی می باشند. این کمپلکس ها از لحاظ کوئوردیناسیون غیر اشباع بوده و در نتیجه اکسایش به کمپلکس های هشت وجهی که در آنها پلاتین دارای حالت اکسایش ۴+ است تبدیل می شوند. پلاتین (II) در تشکیل کمپلکسهایش به اتم های دهنده قوی و مثل Se ,As ,S ,P تمایل بیشتری نشان می دهد و نسبت به عناصری مثل اکسیژن و فلوئور میل کمتری دارد و این به طبیعت نرم فلز پلاتین (II)23و۲۴ مربوط است.
پلاتین (IV) دارای آرایش الکترونی ۶d5 بوده و کمپلکس های دارای پلاتین با این حالت اکسایش دیا مغناطیس می باشند. تمامی کمپلکس های پلاتین (IV) دارای ساختار هشت وجهی و یا تقریباً هشت وجهی می باشند. اگر چه این کمپلکس ها از لحاظ سینتیکی بی اثر هستند اما در نتیجه انجام واکنش های حذفی-کاهشی و الکترون دوستی به کمپلکس های دارای پلاتین (II) تبدیل می شوند.۲۵و۲۶
۱-۴- واکنشهای سیکلومتاله شدن
بدون شک شیمی کمپلکس های سیکلومتاله شده یکی از پیشرفته ترین زمینه های شیمی آلی فلزی مدرن می باشد.۲۷
اخیراً، مشتق های سیکلومتاله شده یون های فلزی ۸d به عنوان حسگرهای شیمیایی، سویچ ها، و دستگاه های لومینسنس مورد مطالعه قرار گرفته اند. همچنین گونه های مسطح مربعی پالادیم (II) و پلاتین (II) به عنوان “بلوک های ساختمانی” برای سیستم های پیچیده ای مثل گونه های مولکولی بزرگ و یا دندریمر ها مورد استفاده قرار می گیرند.۲۸
واکنش فعال شدن درون مولکولی پیوند C-H یا واکنش سیکلو متاله شدن بوسیله معادله (۱-۱) تعریف می شود.۲۹-۳۱ از طریق این واکنش تعداد زیادی از مشتقات سیکلو متاله شده از فلزات واسطه سنتز شده است.

(1-1)
برای بیشتر ترکیباتی که به این روش تهیه می شوند، Y یک هترو اتم دو الکترون دهنده است.
از نقطه نظر مکانیسمی واکنشهای سیکلو متاله شدن به انواعی که در شکل (۱-۱) نشان داده شده است، تقسیم می شوند:
الف) واکنش افزایشی- اکسایشی
ب) واکنش جایگزینی هسته دوستی
ج) واکنش از مسیر همزمان یا چند مرکزی ۳۱

(الف
(ب
(ج
شکل ۱-۱ مکانیسمهای تشکیل کمپلکسهای سیکلو متاله
برای فلزات دو ظرفیتی ۸d مسیر های الف و ب منجر به تولید محصولات یکسانی می شوند اما هیدرید های تشکیل شده در مسیر الف از طریق واکنش حذفی – کاهشی محصول نهایی را تولید می کنند و تشکیل محصول در مسیر ب با کمک یک باز که امکان وارد شدن به فضای کئوردیناسیون فلز را دارد انجام می گیرد۳۳ (شکل ۱-۲).

(الف
(ب
شکل ۱-۲ مسیر واکنشهای افزایشی-اکسایشی و جایگزینی هسته دوستی در فلزات دو ظرفیتی ۸d
متداول ترین نمونه ها از واکنش های فلزدار شدن شامل تشکیل پیوندهای فلز-آریل است و این روند در این کمپلکس ها که متصل به گروه های هترو سیکل دهنده می باشند، منعکس می شود. تعدادی از هترو سیکل های به هم جوش خورده با بنزو یا هترو سیکل های دارای استخلاف فنیل، کمپلکس های سیکلومتاله شده را تشکیل می دهند، اما دو لیگاندی که به طور وسیعی مورد بررسی قرار گرفته اند شامل ۲-فنیل پیریدین(۱) و بنزو[h] کوئینولین(۲) می باشند (شکل۱-۳). در هر مورد، پیوند C-H فعال شده نشان داده شده است و واضح است که انجام واکنش، منجر به تشکیل حلقه متالوسیکل ۵ عضوی می شود.

1
2
شکل ۱-۳ لیگاندهای هتروسیکل به هم جوش خورده بنزو
۱-۴-۱- زمینه واکنشهای سیکلومتاله شدن
کمپلکسهای سیکلومتاله شده از طریق سه دیدگاه در نظر گرفته می شود، که عبارتند از: اتم فلز مرکزی، نوع اتم کربن متصل شده به فلز از طریق پیوند σ (یا سیستم فلزی شده) و ماهیت اتم دهنده مورد استفاده برای تشکیل حلقه کی لیتی.
۱-۴-۱-۱- ماهیت فلز
در گزارشات اکثریت عناصر واسطه گروه های VI-VIII، بجز تکنتیوم، پیوندهای σ-فلز کربن تشکیل می دهند، مخصوصاً فلزات پلاتین و پالادیم. کمپلکسهای شامل گروه Ru(PPh3)(C5H5) بطور ویژه مستعد تشکیل مشتقات ساکلو متاله هستند.۳۴و۳۵
۱-۴-۱-۲- ماهیت سیستم های فلزی
بیشتر سیستم های سیکلومتاله شده در بر گیرنده یک گروه فنیل هستند. مثالهایی از لیگاندهای ارتو-متاله شده شامل اتمهای دهنده نیتروژن، فسفر و یا آرسنیک مورد توجه قرار گرفته اند. سیستم های استرئوشیمی معمول برای تشکیل یک حلقه ۵-عضوی بطور آشکاری می تواند بوسیله هتروسیکلهای نیتروژن است

جهت دانلود متن کامل این پایان نامه به سایت abisho.ir مراجعه نمایید.

خلافدار فنیل دیده شوند. مثالهای متعددی در این زمینه شامل منگنز و پالادیم گزارش شده اند.۳۶و۳۷
۱-۴-۱-۳- اثر اتم دهنده
مطالعات سیستماتیک اثر اتم دهنده بر روی تمایل برای فلز دار شدن بطور زیاد کم می باشد، با وجود تفاوتهای گسترده در انواع کمپلکس تشکیل شده با اتمهای دهنده متفاوت. مشاهدات کیفی بر روی واکنشهای بین PhCH2EMe2 (E = N, P, As) یا PhCH2XMe (X = O, S) و MnR(CO)5 (R = Me or CH2Ph) یا PdCl2، پیشنهاد می کند که سهولت منگنز دار شدن به ترتیب N > P > As، و S > O، کاهش می یابد، اما فقط با PhCH2NMe2 کمپلکسهای پلادیم دار ایجاد می گردد.۳۸
اکثریت مطالعات فلز دار شدن لیگاندهای دهنده نیتروژن با آزو بنزن و ترکیبات مربوطه (دسته اول) انجام شده است، واکنشهای پالادیم دار شدن این نوع لیگاند اولین بار توسط کوپ ارائه شد، اما امروزه دیگر لیگاندهای نیتروژنی (دسته دوم) بطور وسیعی مورد مطالعه قرار گرفته اند. در واقع به نظر می رسد که محدودیت های کمی بر روی واکنش دسته دوم وجود دارد اگر یک حلقه
۵-عضوی شامل هم نیتروژن و هم کربن ارتو بتواند تشکیل شود. مطالعات ساختاری۳۹ بر روی ترکیبات (C-N = حلقه فلز دار شده N,N-دی متیل بنزیل آمین) Mn(C-N)(CO)2 کانفورمرهای حلقه های ۵-عضوی کی لیت و پیچشهای نتیجه شده از حضور واحدهای CH=N و CH2N به ترتیب سنجیده شده است.
۱-۴-۱-۴- اندازه حلقه کی لیت
همانطور که در بالا آورده شده است (بخش ۱-۴-۱-۳) که فلز دار شدن لیگاندهای دهنده نیتروژن هنگامیکه حلقه کی لیت تولید شده کمتر از ۵ اتم باشد انجام نمی شود. در حالیکه فلز دار شدن تری آریل فسفینها، آرسینها یا استیبانها ممکن است کمپلکسهای شامل حلقه های ۴-عضوی تولید کنند. فلز دار شدن آریل فسفیتها حلقه های ۵-عضوی می دهد، همانطور که واکنشهای با فسفینهای بزرگ شامل گروه های ترسیو بوتیل یا ارتو تولیل چنین چیزی می دهد. حلقه های
۶-عضوی بدست آمده از ۲-آلکوکسی فنیل فسفینها در مورد (۱)۴۰ (شکل ۱-۴) و بوسیله پالادیم دار شدن N-آریل-آمیدها (۲) (شکل ۱-۴) برای آنهایی که حلقه های ۵-عضوی معمول نمی تواند تشکیل دهند.۴۱

شکل ۱-۴ نمونه های کمپلکسهای ساکلومتاله شده با حلقه ۶-عضوی
۱-۵- لیگاندهای فسفر
لیگاندهای فسفینی دارای فرمول عمومی PR3 می باشند که در آن R = آلکیل، آریل، هیدروژن، هالید و غیره می باشد. فسفیتها رابطه نزدیکی با فسفینها دارند که دارای فرمول عمومی P(OR)3 می باشند. فسفین و فسفیت هر دو خنثی و دهنده دو الکترون از طریق جفت الکترون ناپیوندی به فلزات واسطه می باشند. تعداد زیادی از لیگاندهای فسفینی به صورت چند دندانه می باشند. علاوه بر این تعداد زیادی از کمپلکسهای فلزات واسطه با فسفینهای کایرال سنتز شده اند، که از اینها در واکنشهای فضا ویژه کاتالیزوری استفاده می شود. تعدادی از لیگاندهای فسفینی در شکل ۱-۵ نشان داده شده است:

شکل ۱-۵ نمونه هایی از لیگاندهای فسفینی
۱-۵-۱- اثر فضایی لیگاندهای فسفینی
لیگاندهای فسفینی به راحتی سنتز می شوند و لیگاندهای خوبی برای فلزات واسطه می باشند. در نتیجه، خاصیت فضایی لیگاند فسفینی به راحتی قابل کنترل می باشد. توانایی کنترل این خاصیت اجازه می دهد که بتوان فعالیت کمپلکس فلزی را کنترل کرد. بعنوان مثال، اگر گسستن لیگاند فسفینی در مرحله اول واکنش قرار گرفته باشد، این واکنش با بکار بردن لیگاندهای حجیم فسفینی سریعتر انجام می گیرد. همچنین اگر گسسستن لیگاند فسفینی مشکل ساز باشد می توان از فسفین های کوچک استفاده کرد.
۱-۵-۲- زاویه مخروطی لیگاند
یکی از جنبه های جالب در لیگاندهای فسفینی، اندازه گیری کردن زاویه مخروطی (Өo) این لیگاندهاست، که به آن زاویه مخروطی تولمن می گویند (شکل ۱-۶). تولمن اثرهای فضایی فسفینها را در ارتباط با زاویه مخروط آنها به صورت کمّی در آورده است که این بوسیله یک مدل فضا پرکن بدست آمده است. استخلافهای R چرخانده می شوند و تا حد ممکن از هم دور می شوند و سپس زاویه مخروط اندازه گیری می شود.

شکل ۱-۶ زاویه مخروطی تولمن
۱-۵-۳- خواص الکترونی فسفینها
نحوه پیوند دادن لیگاندهای فسفینی مانند کربونیلها دارای دو جنبه می باشد. یکی از این جنبه ها دهندگی سیگما از طریق جفت الکترون غیر پیوندی فسفین به اربیتال خالی فلز می باشد. دومین جنبه تشکیل، پیوند برگشتی می باشد که از طریق اربیتال پر فلز به اربیتال خالی لیگاند فسفین انجام می گیرد. این اربیتال خالی فسفر، اربیتال d یا اربیتال ضد پیوندی سیگما می باشد که این اثرات در شکل ۱-۷ نشان داده شده است.

شکل ۱-۷ دهندگی و دهندگی π-برگشتی در کمپلکسهای فلز-فسفین
۱-۶- تعیین تجربی ساختار مولکولی
طیف سنجی NMR و کریستالوگرافی اشعه X مفیدترین تکنیک ها برای شناسایی کمپلکس های آلی فلزی می باشند.
۱-۶-۱- طیف سنجی ۱H-NMR
طیف سنجی ۱H-NMR به طور گسترده ای در حل مسائل شیمی مورد استفاده قرار گرفته است و در بررسی ترکیبات آلی فلزی کاربردهای فراوانی دارد. بسیاری از مسائل ساختاری از داده های جابجایی های شیمیایی و جفت شدن اسپین-اسپین حل می گردد.
مطالعه کمپلکس های پلاتین حاوی لیگاندهای فسفینی موضوع ویژه ای است. اتم فسفر فقط یک ایزوتوپ دارد که ۳۱P می باشد. این ایزوتوپ دارای اسپین هسته ۲/۱ است. همچنین پلاتین یک ایزوتوپ با عدد اتمی ۱۹۵ و با درص
د فراوانی طبیعی ۷/۳۳% دارد که اسپین هسته آن ۲/۱ می باشد (جدول۱-۱). بنابراین کوپلاژ هر اتم هیدروژن با هسته پلاتین و فسفر که از نظر مغناطیسی فعال باشند می تواند اطلاعات گسترده ای در مورد عدد اکسایش پلاتین و همچنین شیمی فضایی کمپلکس ها به دست دهد.
جدول ۱-۱ بعضی از پارامترهای مغناطیس هسته ای

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Isotope	NMR frequency (MHz) at 23.49 G	Natural Abundance(%)	Relative Sensitivity	Spin(I)
۱H	۱۰۰٫۰۰	۹۹٫۹۸	۱٫۰۰	½
۱۳C	۲۵٫۱۴	۱٫۱۱	۱٫۵۹ ۱۰-۲	½
۱۴N	۷٫۲۳	۹۹٫۶۳	۱٫۰۱ ۱۰-۳	۱
۱۹F	۹۴٫۰۸	۱۰۰	۰٫۸۳۳	½
۳۱P	۴۰٫۴۸	۱۰۰	۶٫۶۳ ۱۰-۲	½
۱۹۵Pt	۲۱٫۵۰	۳۳٫۷	۹٫۹۴ ۱۰-۳	½

JPtH در کمپلکس های متیل پلاتین در یک حالت اکسایش خاص، به لیگاند ترانس به گروه متیل، بستگی دارد.۴۲ بنابراین، گروه متیل وقتی که به لیگاندی که دارای “اثر نفوذ ترانس” بالایی است، ترانس باشد، ثابت کوپلاژ کمتری دارد (جدول۱-۲). بنابراین لیگاندهای با “اثر نفوذ ترانس” بالا نسبت به لیگاندهای با “اثر نفوذ ترانس” کمتر، تمایل دارند که پیوند سیگمای ترانس به خودشان را ضعیف نمایند. بنابراین لیگاندهایی که دارای “اثر نفوذ ترانس” بالا هستند، در مقایسه با دسته دیگر منجر به مقدار پایینی برای JPtH می شوند.
جدول ۱-۲ جابجایی های شیمیایی و ثابت های کوپلاژ ۱۹۵Pt-1H برای بعضی از کمپلکس های متیل پلاتین (II)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

complex	(H) (ppm)	۲JPtH (Hz)	Ref.
cis-[Pt(Pet3)2(CH3)X]
X= Cl	۰٫۴۹	۵۵٫۲	۴۳
Br	۰٫۶۱	۵۴٫۰	۴۳
N3	۰٫۴۲	۵۳٫۷	۴۳
NO2	۰٫۳۶	۵۹٫۴	۴۳
CH3	۰٫۳۲	۶۷٫۶	۴۳
Trans-[Pt(Pme2Ph)2(CH3)X]
X= Cl	۰٫۱۸	۸۵	۴۴
Br	۰٫۲۱	۸۳	۴۴
I	۰٫۲۷	۸۰	۴۴
[Pt2Me4(-Sme2)2]	۰٫۶۱	۸۸	۴۵

۱-۶-۲- طیف سنجی ۱۳C-NMR
رزونانس مغناطیسی هسته کربن-۱۳ برای اولین بار در سال ۱۹۵۷ مطالعه شد اما استفاده گسترده از آن تا ابتدای سال ۱۹۷۰ آغاز نشد. دلیل این تأخیر، مدت زمان لازم برای توسعه دادن دستگاه هایی بود که به اندازه کافی به منظور آشکارسازی پیک های ضعیف NMR حاصله از هسته ۱۳C حساس باشند. این قدرت پایین پیک ها به طور مستقیمی مربوط به فراوانی طبیعی کم ایزوتوپ ۱۳C ،(۱/۱%)، و نسبت ژیرو مغناطیس پایینی که حدود ۲۵/۰ نسبت ژیرو مغناطیس پروتون است، می شود. این عوامل موجب می شود که طیف ۱۳C-NMR نسبت به طیف ۱H-NMR حدود ۶۰۰۰ بار حساسیت کمتری داشته باشد.
طیف ۱۳C-NMR نسبت به ۱H-NMR دارای چندین مزیت است که موجب توانایی این طیف در روشن ساختن ساختارها می شود. در ابتدا، برتری آشکاری که وجود دارد این است که
۱۳C-NMR اطلاعاتی در مورد اسکلت مولکول ها به جای پیرامون آنها به دست می دهد. به علاوه، دامنه جابجایی های شیمیایی برای ۱۳C در مقایسه با ppm 15-10 برای پروتون در اکثر ترکیبات آلی حدود ppm 200 است و این منجر به هم پوشانی کمتر پیک ها می گردد. همچنین، کوپلاژ تک هسته ای و اسپین-اسپین بین اتم های کربن محاسبه نمی شود زیرا در نمونه های غنی نشده، احتمال اینکه دو اتم کربن، کربن-۱۳ باشند، بسیار بسیار ناچیز می باشد. در نهایت اینکه روش های خوبی برای کوپل نشدن و بر هم کنش نکردن میان ۱۳C و پروتون وجود دارد. بنابراین، به طور کلی طیف ۱۳C-NMR برای یک نوع کربن فقط شامل یک پیک می باشد.۵۷
جابجایی های شیمیایی ۱۳C-NMR برای تعدادی از کمپلکس های متیل-پلاتین (II) نشان می دهد که جابجایی های شیمیایی بین ۶+ (میدان پایین) تا ۳۱- (میدان بالا) نسبت به TMS قرار دارد.۴۷-۵۲ ثابت کوپلاژ ۱JPtC وابسته به لیگاندهای ترانس است. لیگاندهای سیس به نظر می رسد که نسبتاً تأثیر کمتری دارند که این تأثیر کم از حجم فضایی آنها ناشی می شود. فشار درون کره کوئوردیناسیونی قادر است که تأثیر قابل توجهی روی پارامترهای NMR ایجاد کند؛ این امر به ویژه برای جابجایی شیمیایی ۱۳C گروه های متیل در کمپلکس [Pt(Ph2PCH2PPh2)(CH3)2] آشکار شده است.۵۳
جابجایی های شیمیایی ۱۳C-NMR برای کربن فنیل متصل به پلاتین در یک سری از کمپلکس های پلاتین (II) مثل (trans-[(C6H5)Pt(As(CH3)3)2L]+PF6) بین ppm 118 و ppm 147 پایین تر از TMS قرار دارد.۵۴ جابجایی های شیمیایی دیگر اتم های کربن در حلقه فنیل در محدوده کمتری قرار دارد. عملی که برای فراهم کردن اطلاعات مربوط به دانسیته الکترون های پای (π) انجام می گیرد شامل کم کردن جابجایی شیمیایی کربن متا از جابجایی شیمیایی کربن پارا است. هنگامی که این عمل صورت می پذیرد، تفاوت های خیلی کوچکی مشاهده می شود که بیان کننده این می باشد که تغییرات در دانسیته الکترون های پای در حلقه فنیل به عنوان تابعی از ماهیت لیگاند ترانس بسیار کوچک است، به جز هنگامی که لیگاند ترانس، تری فنیل آرسنیک و یا مونواکسید کربن باشد که هر دو این لیگاندها با پلاتین (II) پیوند π قابل توجهی می دهند. بنابراین شاهدی برای بعضی برهم کنش های پای در پیوند فنیل-پلاتین (II) وجود دارد. ثابت های کوپلاژ ۱JPtC در کمپلکس های فنیل با مقدار این پارامتر در کمپلکس های متیل تقریباً با هم برابر هستند و به طور تطابقی ماهیت الکترونی لیگاند ترانس را منعکس می کنند.
۱-۶-۳- طیف سنجی ۳۱P-NMR
اولین کاربرد طیف سنجی NMR و به ویژه ۳۱P-NMR در زمینه شیمی معدنی، به مقدار قابل توجهی بر این اساس قرار گرفته که این تکنیک قادر است بسیاری از خصوصیت های اساسی ساختاری و پیوندی در کمپلکس های فلزی را شناسایی کند.۵۴
اتم فسفر-۳۱ با عدد اسپینی ۲/۱ پیک NMR تیزی را با جابجایی های شیمیایی وسیعی در محدوده ppm 700 نشان می دهد.۴۶ امروزه طیف ۳۱P-NMR برای مطالعه کمپلکس های آلی فلزی حاوی لیگاندهای فسفینی به طور معمول استفاده می شود.۴۳ ثابت کوپلاژ فسفر با پلاتین مورد استفاده قرار می گیرد تا سری “اثر ترانس” را تعیین کند۵۵-۵۸که در توافق نزدیک با آنچه که از دیگر ثابت های کوپلاژ به دست آمده، می باشد. اگر فشاری در پیوند Pt-P وجود داشته باشد، بزرگی ثابت کوپلاژ به مقدار قابل توجهی کاهش می یابد؛ چنانچه در کمپلکس [Pt(Ph2PCH2PPh2)(Me)2] در مقایسه با کمپلکس [Pt{Ph2P(CH2)nPPh2}(Me)2] وقتی ۴-۲ = n باشد، وجود دارد.۵۱ مطالعه یک سری از کمپلکس های [Pt(Ph2PCH2PPh2)(Me)L] نشان داده که جابجایی های شیمیایی ۳۱P به طور منظمی با افزایش الکترون دهندگی L کاهش می یابد. این امر از کاهش توانایی اتم فسفر در دهندگی الکترون به اتم پلاتین ناشی می شود.۵۸
۱-۶-۴- طیف سنجی ۱۹۵Pt-NMR
از میان سه اتم فلز نیکل، پالادیم و پلاتین، فقط ۱۹۵Pt است که طیف سنج NMR با هسته های قابل مشاهده دارد. در عمل پلاتین شامل ۱۹۵Pt با ۲/۱ = I و درصد فراوانی طبیعی ۷/۳۳% است. در نتیجه، با توجه به سهولت آشکارسازی ۱۹۵Pt، تعداد زیاد داده های ۱۹۵Pt-NMR در گزارشات آمده است. محدوده جابجایی شیمیایی هسته های ۱۹۵Pt در ppm 16000 گسترده شده است.۵۹-۶۱ بنابراین کاربردهای مهم طیف سنجی ۱۹۵Pt-NMR در ترکیبات آلی فلزی شامل بهبود آشکارسازی
ایزومرها بر اساس پراکندگی بزرگ پیک رزونانس Pt می باشد.۶۰و۶۲و۶۳به طور کلی، برای لیگاندهای قابل قیاس، پیک های ۱۹۵Pt-NMR ترکیبات پلاتینی با ظرفیت کمتر در فرکانس های پایین تری رزونانس می کنند.۶۴
۱-۷ شیمی dfppe
فسفین های فلوئوردار انعطاف پذیرند. این نوع لیگاندهااز نظر الکترونی فقیر هستند و های خوبی می باشند.
یکی از این لیگاندها (C6 F5)2PCH2CH2P(C6F5)2 – به اختصار dfppe – می باشد ، که اولین بار در ۲۰ سال گذشته سنتز شد. dfppe در هیدروفرمیلاسیون و پلیمریزاسیون اولفین ها به عنوان کاتالیزور به کار می رود.۶۵ چند نمونه از فسفین های فلوئوردار در شکل ۱-۸ نشان داده شده است.۶۶

شکل ۱-۸ چند نمونه از فسفین های فلوئوردار
فصل دوم
کارهای تجربی
۲-۱- ملاحظات عمومی
تمامی کارهای سنتزی با بهره گرفتن از بالن ته گرد انجام گرفته است و بطور معمول از گریس استفاده نشده است. واکنشهایی که در آنها ترکیبات بکار گرفته شده دارای پیوندهای فلز-کربن باشند( فلزاتی مانند Li یا Pt ) در مجاورت جو بی اثر گاز آرگون با بهره گرفتن از بالن سه دهانه بطور معمول در حمام یخ صورت گرفته است. از قیف چکاننده فشار شکن برای اضافه کردن آرام واکنشگر به ظرف واکنش استفاده شده است.
۲-۲- منابع مواد شیمیایی
مواد شیمیایی بکار گرفته شده در این تحقیق، از منابع زیر تهیه شده اند:

1. a) Fluka; SMe2, MgSO4, some of ordinary solvents.
2. b) Merck; SMe2, 4-bromotoluene, MeLi, KCl, CaCl2, Li, Na, CDCl3, most of solvents.
3. c) Aldrich; 2-phenylpyridine.
4. d) Panreac; HCl and HNO3.
5. e) K2PtCl6 was obtained from Pt metal and also from recovery of platinum laboratory residual.43

۲-۳- تکنیکها و روشها
۲-۳-۱- طیف سنجی رزونانس مغناطیسی پروتون
طیفهای ۱H NMR با بهره گرفتن از CDCl3 به عنوان حلال در دانشگاه شیراز و به وسیله دستگاه Bruker Avance/DPX 250 MHz انجام گرفته است. همچنین از TMS به عنوان مرجع استاندارد خارجی استفاده شده و جابجایی های شیمیایی نسبت به TMS برحسب ppm وکوپلاژها برحسب هرتز گزارش شده است.
۲-۳-۳- طیف سنجی رزونانس مغناطیسی ۳۱P{1H}
طیفهای NMR ۳۱P{1H} با بهره گرفتن از CDCl3 به عنوان حلال در دانشگاه تربیت مدرس تهران به وسیله دستگاه Avance/DPX 500 MHz Bruker انجام گرفته است. همچنین از H3PO4 به عنوان مرجع استاندارد خارجی استفاده شده است.
۲-۳-۴- تجزیه عنصری
اندازه گیریهای کمی به وسیله تجزیه گر عنصری:
Thermofinigan Flash EA-1112 CHNSO rapid elemental analyzer
در دانشگاه شیراز انجام گرفته است.
۲-۳-۵- تعیین نقطه ذوب
نقطه ذوب یا تخریب مواد توسط دستگاه Buchi 530 صورت گرفته است.
۲-۳-۶- تهیه اتر خشک
مقدار کافی از کلسیم کلراید خشک به دی اتیل اتر تجاری اضافه می گردد و برای چند روز در یخچال نگهداری می شود پس از ته نشینی کامل وصاف کردن به وسیله کاغذ صافی محلول زیر صافی که اتر حاوی مقادیر کم آب است را در حضور بنزوفنون(۱۰ گرم به ازای هر لیتر اتر) ونوار سدیم(۵ گرم به ازای هر لیتر اتر) رفلاکس می کنیم ۳۰ دقیقه پس از اینکه مخلوط واکنش به رنگ آبی تیره در آمد اتر خشک را جمع آوری می کنیم.۶۷
۲-۴- تهیه واکنشگرهای اورگانو لیتیم
۲-۴-۱- تهیه محلول پارا تولیل لیتیم
این واکنش در دمای اتاق تحت اتمسفر آرگون خشک انجام می گیرد. ۵/۱ گرم از سیم لیتیم و ۳۰ میلی لیتر از اتر خشک به یک بالن سه دهانه وارد می گردد و ۵/۶ میلی لیتر از پارا برمو تولوئن و ۳۰ میلی لیتر از اتر خشک از طریق pressure-equalizing dropping funnel وارد ظرف واکنش می گردد. از این مرحله به بعد هم زدن توسط همزن مغناطیسی صورت می گیرد. ابتدا ۲ میلی لیتر از محلول فوق را وارد ظرف واکنش می کنیم که ایجاد ابر کلوییدی سفید رنگ در ظرف واکنش نشانه شروع واکنش می باشد. بقیه محلول طی مدت ۲۰ دقیقه به ظرف واکنش اضافه می گردد. پس از آن چرخیدن را ۳۰ دقیقه ادامه می دهیم و پس از ته نشینی و سانترفیوژ کردن، محلول شفاف حاصل باید سریعاً مورد استفاده قرار گیرد، چون نسبت به رطوبت و اکسیژن هوا حساس است. ۶۸و۶۹
۲-۵- طرز تهیه مواد اولیه
روش تهیه ترکیبات پیش ماده که در طی این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است در این بخش توضیح داده می شود.
۲-۵-۱- تهیه K2PtCl6 از پسماندهای آزمایشگاهی
در مرحله اول پسماند کاملاّ خشک شده را در یک بوته چینی می ریزیم و به وسیله شعله یا کوره تا حدود ºC300 حرارت می دهیم. این مرحله باید در زیر یک هود قوی انجام گیرد زیرا گازهای بسیار خطرناکی در این مرحله از مخلوط آزاد می گردد. طی این مرحله چندین بار مخلوط باید آسیاب گردد. پس از حرارت کافی مخلوط پودر شده، که ممکن است در این مرحله بصورت خمیر در آمده باشد، باید با مقادیر زیادی آب مقطر برای چند بار و هر بار ۱۰ دقیقه جوشانده شود. در این مرحله کاتیونهای محلول در آب نظیر Na+ ,K+ ,Ca2+ ,NH4+ بطور کامل خارج می گردند. پس از ته نشینی کامل، محلول روی رسوب دور ریخته می شود و رسوب وارد یک بالن ۵۰۰ میلی لیتری حاوی ۱۰۰ میلی لیتر محلول تیزاب سلطانی می گردد. تیزاب سلطانی با نسبت
۱: ۵/ ۴ از HNO3 و HCl باید از ۴ ساعت قبل تهیه شده باشد.(نکته: نسبت ۱: ۵/۴فقط برای HCl با دانسیته۱۹/۱ و HNO3 با دانسیته ۳۸/۱ صحیح می باشد). مخلوط حاصل را تحت دمای ºC 50 برای ۱ ساعت در حمام آب حرارت می دهیم. پس از ته نشینی ،رسوب صاف می گردد و این مرحله برای ۵ بار در هر بار ۱۰۰ میلی لیتر از محلول تیزاب سلطانی تکرار می گردد. محصول این قسمت H2PtCl6است.
رنگ قرمز پر رنگ در این مرحله نشانگر مقادیر زیاد پلاتین ، رنگ زرد تا نارنجی مقادیر در حد معمول و رنگ سبز نشانه مقادیر ناچیز پلاتین در محلول است.
پس از صاف کردن، همه محلولهای زیر صافیها باید با هم مخلوط گردند و حجم آنها را تا ۵۰ میلی لیتر با حرارت کاهش داد. پس از سرد شدن محلول به آرامی KCl کاملاً پودر شده به محلول H2PtCl6اضافه می گردد و در نهایت یک رسوب زرد تشکیل می گردد. نشانه پایان واکنش، ذرات واکنش نداده از KCl است که وارد محلول می شوند. مخلوط حاصل به وسیله صافی و سیستم خلا آبی صاف می گردد و رسوب حاصل با آب سرد جهت خارج کردن اضافی KCl شستشو داده می شود. رسوب زرد حاصل برای خشک شدن نهایی باید در آون ºC100 حرارت ببیند.
۲-۵-۲- تهیه K2PtCl6 از فلز پلاتین
مقداری پلاتین فلزی (۱گرم) که به صورت قطعات کوچک در آمده را درون یک بالن ۵۰۰ میلی لیتری حاوی ۱۰۰ میلی لیتر تیزاب سلطانی وارد می کنیم ،روش تهیه تیزاب سلطانی در
قسمت ۲-۵-۱ ذکر شده است، مخلوط حاصل را برای ۱ ساعت حرارت می دهیم. پس از ته نشینی ،رسوب صاف می شود. این مرحله برای ۵ بار در هر بار با ۱۰۰ میلی لیتر از محلول تیزاب سلطانی تکرار می شود. محصول این قسمت H2PtCl6است. پس از صاف کردن، همه محلولهای زیر صافیها را با هم مخلوط کرده و محلول را می جوشانیم تا حجم آن به ۵۰ میلی لیتر برسد. پس از سرد شدن محلول به آرامی KCl پودر شده به محلول H2PtCl6اضافه می گردد و در نهایت یک رسوب زرد تشکیل می گردد. نشانه پایان واکنش ذرات واکنش نداده از KCl است که وارد محلول می شوند. مخلوط حاصل به وسیله صافی و سیستم خلا آبی صاف می گردد ورسوب حاصل با آب سرد جهت خارج کردن اضافی KCl شستشو داده می شود. رسوب زرد حاصل برای خشک شدن نهایی باید در آون ºC100 حرارت ببیند.
۲-۵-۳- تهیه کمپلکس K2PtCl4 از K2PtCl6
به سوسپانسیون ۷۲/۹ گرم (۰۲/۰ مول) K2PtCl6 در ۱۰۰ میلی لیتر آب، ۱ گرم
(۰۲/۰ مول) هیدرازین دی هیدروکلرید طی چند مرحله به تدریج اضافه می شود. می گذاریم تا دمای مخلوط در حال چرخش طی ۵ تا ۱۰ دقیقه به ºC50 تا ºC60 برسد. مخلوط حدود
۲ ساعت در این دما نگه داشته می شود، تا جایی که مقادیر کم رسوب حل نشده K2PtCl6 در محلول، قرمز تند دیده شود. در این زمان دما را به ºC80 تا ºC90 رسانده تا از کامل شدن واکنش اطمینان حاصل شود. مخلوط را در حمام یخ، سرد و صاف کرده تا K2PtCl6 هایی که احتمالا واکنش نداده از مخلوط واکنش جدا شوند. سپس با ۱۰ میلی لیتر آب یخ، چندین مرحله K2PtCl6 های جدا شده را شسته، تا جایی که محلول شست و شو بی رنگ باشد. محلول شست و شو به اضافه ی محلول اصلی جدا شده، حاوی K2PtCl4 خالص و هیدروکلریک اسید غلیظ هستند که پس از تبخیر آب می توان کریستال های K2PtCl4 را مشاهده کرد. در این روش ۳/۸ گرم (۰۲/۰ مول) K2PtCl4 با بازده ۱۰۰% به دست می آید.
۲-۵-۴- تهیه کمپلکس [PtCl2(SMe2)2] از کمپلکس K2PtCl4
به مقداری K2PtCl4 (۲۸/۱ گرم) در آب (۲۰ میلی لیتر) تحت شرایط خلأ، ۶۵/۱ میلی لیتر از دی متیل سولفید افزوده می شود و به مخلوط واکنش فرصت داده می شود تا در دمای اتاق به مدت ۳۰ دقیقه بچرخد. رسوب نارنجی رنگ حجیمی در این مرحله تشکیل می یابد.
برای خارج شدن مقادیر اضافی SMe2، SO2 و HCl محلول به مدت ۳۰ دقیقه حرارت داده می شود. پس مانده حاصل توسط CH2Cl2 شستشو داده می شود تا وقتی رنگ زرد ناپدید گردد. پس از تبخیر کردن حلال، رسوب حاصل توسط دی اتیل اتر شستشو داده و خشک می گردد. کمپلکس حاصل به صورت مخلوطی از ایزومرهای سیس و ترانس است که توسط طیف سنجی ۱H NMR شناسایی شده اند. (محصول mg 780 ، بازده ۹۷%، نقطه ذوب = oC135-134)
2-5-5- تهیه trans , cis-[Me2Pt(μ-SMe2)2PtMe2]
تمامی مراحل این واکنش باید تحت جو آرگون خشک انجام گیرد.
در یک بالن سه دهانه ۱ گرم ازcis/trans-[PtC12(SMe2)2] و۴۰ میلی لیتر دی اتیل اتر خشک وارد می شود. در این واکنش نسبت ایزومر سیس به ترانس اهمیتی ندارد، حتی می توان ایزومر سیس یا ترانس خالص هم استفاده کرد.
مخلوط واکنش باید در یک حمام یخ برای ۳۰ دقیقه تحت جو آرگون خشک بچرخد. در طول ۳۰ دقیقه ۶ میلی لیتر از محلول MeLi به مخلوط واکنش از طریق
Pressure-equalizing dropping funnel اضافه می گردد. در این مرحله رنگ سوسپانسیون از زرد به سفید تغییر می کند. پس از این مرحله مخلوط واکنش ۵/۱ ساعت باید در حمام یخ تحت جو آرگون خشک بچرخد. سپس گاز را قطع کرده و قطره قطره به آرامی ۵ میلی لیتر محلول NH4Cl اشباع و سرد به مخلوط واکنش اضافه می گردد. محصول واکنش طی ۳ بار هربار۱۵ میلی لیتر اتر خشک سرد استخراج می گردد. فاز آلی زرد کم رنگ تا °C0 سرد می گردد و بعد با MgSO4 بدون آب، خشک می شود. حلال واکنش تحت خلأ تبخیر می شود و یک رسوب سفید متمایل به زرد حاصل می شود. طی این مرحله از حرارت دادن و خلأ طولانی باید اجتناب گردد. رسوب حاصل پس از سرد شدن با اتر سرد و خشک شسته می شود و در خلأ خشک می شود.
محصول واکنش جامد سفید رنگی است که باید تحت خلأ در دمای °C0 نگهداری گردد. در این شرایط تا چند هفته پایدار است ولی در دمای اتاق طی چند ساعت تجزیه می گردد. این محصول به وسیله ۱H-NMR شناسایی گردیده است.
در روش کار ارائه شده فوق به جای MeLi می توان از Merong>2Mg هم استفاده کرد.
۲-۵-۶- تهیه cis-[Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2]
4 میلی لیتر از پاراتولیل لیتیم تازه تهیه شده که روش تهیه آن در قسمت ۲-۴-۱ ذکر شد را به آرامی و طی ۳۰ دقیقه به سوسپانسیون mmol) [PtCl2(SMe2)2] 5/0 و mg 200) در اتر خشک (mL 10) در دمای صفر درجه سانتی گراد افزوده می گردد. به مخلوط واکنش فرصت داده می شود تا برای مدت ۲ ساعت در دمای صفر درجه سانتی گراد و تحت جو آرگون خشک بچرخد. پس از گذشت این زمان محلول موجود را توسط مقدار کمی آب مقطر سرد هیدرولیز می کنیم، لایه آلی ۳ بار توسط اتر هر بار ۱۵ میلی لیتر و یک بار با CH2Cl2استخراج و بعد با MgSO4 بدون آب خشک می کنیم. حلال واکنش تحت خلأ تبخیر می شود و یک رسوب سفید متمایل به زرد حاصل می شود. رسوب حاصل را با اتر سرد خشک شسته می شود و پس از خشک کردن با آرگون یا در خلأ با استون سرد شسته می شود و با آرگون و یا در خلأ خشک می شود. محصول به دست آمده توسط طیف سنجی ۱H-NMR شناسایی شده است. (محصول mg 180، بازده ۷۲%، نقطه ذوب = oC144 (تخریب))
۲-۶- سنتز کمپلکس های تک هسته ای
۲-۶-۱- تهیه ۱ [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)],
به محلول cis-[Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2] (mmol 4/0 ، mg 200) در استون (ml30)،۲-فنیل پیریدین (mmol 4/0 ، µL 58) اضافه می کنیم و سپس مخلوط واکنش را به مدت ۴ ساعت رفلاکس می کنیم. سپس حلال واکنش را تحت خلا خارج می کنیم و پس مانده حاصل را توسط استون سرد (ml 3 × ۲) شستشو می دهیم و آن را در خلا خشک می کنیم. محصول نهایی به صورت پودر سبزرنگ می باشد. محصول بوسیله۱H NMR ، وتجزیه عنصری شناسایی شده است. (محصول mg 141، بازده ۷۰%، نقطه ذوب = oC225 (تخریب))
۲-۶-۲- تهیه کمپلکس ۲ ، [PtMe(ppy)(SMe2)]
2-فنیل پیریدین (mmol 62/0 و lμ ۹۰) از طریق سرنگ به محلولی از
[Pt2Me4(μ-SMe2)2] ( mmol31/0 و mg 180) در ml30 استون و در دمای اتاق اضافه می شود. محلول فوراً زردرنگ شده و حباب های کوچکی تشکیل می گردد. این محلول به مدت ۵/۱ ساعت می چرخد و به صورت تازه مورد استفاده قرار می گیرد.۷۰ این محصول با طیف ۱H-NMR شناسایی می شود.
۲-۶-۳- تهیه کمپلکس ۳ ، [PtMe(dfppe)(ppy-Ҟ۱C)]
به محلول [Pt(ppy)(Me)(SMe2)] (100mg , 0.2 mmol)در استون، یک اکی والان dfppe (166mg , 0.2mmol)اضافه می کنیم، مخلوط واکنش در دمای اتاق به مدت ۲ ساعت می چرخد، سپس حلال واکنش را تحت خلأ خارج می کنیم و پس مانده حاصل را توسط اتر سرد (ml 3 × ۲) شستشو می دهیم و آن را در خلأ خشک می کنیم. محصول بوسیله ۱H NMR، ۳۱P NMR و تجزیه عنصری شناسایی شده است. (نقطه ذوب = oC240)
2-7 سنتز کمپلکس های دو هسته ای متقارن
۲-۷-۱- تهیه ۴ ، [(ppy)(p-MeC6H4)Pt(–dfppe)Pt(p-MeC6H4)(ppy)]
به محلول [Pt(ppy)(p-MeC6H4)(SMe2)] (100mg , 0.18mmol)در استون، یک بار یک اکی والان (۱۵۰mg , 0.18mmol) و بار دیگر نیم اکی والان (۷۵mg , 0.09mmol) dfppe اضافه می کنیم، مخلوط واکنش در دمای اتاق به مدت ۲ ساعت می چرخد، سپس حلال واکنش را تحت خلأ خارج می کنیم و پس مانده حاصل را توسط اتر سرد (ml 3 × ۲) شستشو می دهیم و آن را در خلأ خشک می کنیم. محصول بوسیله ۱H NMR، ۳۱P NMR و تجزیه عنصری شناسایی شده است. (نقطه ذوب = oC240)
2-7-2- تهیه ۵ ، [(ppy)(Me)Pt(–dfppe)Pt(Me)(ppy)]
به محلول [Pt(ppy)(Me)(SMe2)] (100mg , 0.2mmol)در استون، یک بار یک اکی والان(۱۶۷mg , 0.2mmol) و بار دیگر نیم اکی والان (۸۴mg , 0.1mmol) dfppe اضافه می کنیم، مخلوط واکنش در دمای اتاق به مدت ۲ ساعت می چرخد، سپس حلال واکنش را تحت خلأ خارج می کنیم و پس مانده حاصل را توسط اتر سرد
(ml 3 × ۲) شستشو می دهیم و آن را در خلأ خشک می کنیم. محصول به وسیله ۱H NMR، ۳۱P NMR و تجزیه عنصری شناسایی شده است. (نقطه ذوب = oC177)
فصل سوم
بحث و نتیجه گیری
در این فصل به بررسی روش های سنتز و شناسایی کمپلکس های آلی فلزی پلاتین به صورت تک هسته ای شامل لیگاند ۲-فنیل پیریدین (۲-phenylpyridine)– به طور اختصار ppy – و به صورت دو هسته ای با لیگاند دو دندانه ای پل ز
ن
(۱,۲-bis[bis(pentaFluoro-phenyl)phosphino]ethan) -به طور اختصار dfppe- پرداخته می شود. ازطیف سنجی۱H NMR،۳۱P NMR و تجزیه عنصری جهت شناسایی ترکیبات استفاده شده است .
شکی وجود ندارد که رزونانس مغناطیسی هسته NMR یک تکنیک مهم فیزیکی در دسترس شیمیدان تجربی است. دلیل آن کاربرد وسیع و به نسبت آسان و مقادیر زیاد داده های شیمیایی و ساختاری است که با به کارگیری این روش می توان بدست آورد.
داده های NMR برای ۱H ، ۳۱P، و۱۹۵Pt شامل جابجایی های شیمیایی و ثابت های کوپلاژ اسپین ـ اسپین برای شناسایی کمپلکس های اورگانو پلاتین به کار رفته اند. بسیاری از مشکلات ساختاری (شکل فضایی کمپلکس و حالت اکسایش اتم مرکزی) ممکن است با بهره گرفتن از این داده ها حل شوند.
در آنالیز رزونانس های مربوط به H، P، و هسته های دیگر، حضور مولکولهای حاوی ۱۹۵Pt از اهمیت ویژه برخوردارند. ۷/۳۳% از اتم های پلاتین دارای اسپین فعال هستند(I=1/2) و می توانند جفت شوند، در حالی که ۳/۶۶% باقیمانده فعال نیستند. در طیف NMR آن دسته از مولکولها که حاوی هسته های پلاتینی اسپین فعال نیستند یک پیک مشاهده می شود (پیک اصلی) در حالی که بقیه، آنهایی که شامل اتم پلاتین با اسپین فعال هستند، منجر به تشکیل یک دوتایی می شوند (ستلایت، satellite). طیف نهایی مجموع این دو حالت است (شکل۳-۱ قسمت الف). ثابت کوپلاژ برای ۱۹۵Pt بزرگ است و ستلایت های ۱۹۵Pt برای محدوده وسیعی از کمپلکسها قابل مشاهده است. ستلایت ها به طور متقارن اطراف سیگنال اصلی قرار گرفته اند. در هر حال در برخی مواقع ممکن است الگوی ساتلایت به طور کامل از سیگنال اصلی پیروی نکند.
برای مثال الگوی۱H NMR برای دی متیل سولفید هم به صورت انتهای [PtCl2(SMe2)2] و هم به صورت پل زن [Pt2Me4(-SMe2)2] در شکل ۳-۱ ارائه شده است.
هنگامی که دی متیل سولفید به صورت انتهایی است، (شکل ۳-۱ الف)، برای (۱) پلاتین غیر فعال است و هیچ کوپلاژی بین پلاتین و هیدروژن وجود ندارد و یک یکتایی ظاهر می گردد ، در حالی که در (۲) پلاتین فعال است و سیگنال های مربوط به پروتون ها به دلیل کوپلاژ با ۱۹۵Pt یک دوتایی با نسبت ۱:۱ است. در نهایت سیگنال متیل سولفید یک یکتایی است با دو ستلایت پلاتین که شدت نسبی ۱:۴:۱ برای آنها پیش بینی شده است
وقتی که دی متیل سولفید به صورت پل زن است، شکل ۳-۱ ب ، برای (۱) بدون پلاتین فعال یک یکتایی انتظار می رود، در مورد (۲) سیگنال مربوط به پروتون های متیل-سولفید به علت کوپلاژ با ۱۹۵Pt، یک دوتایی ۱:۱ خواهد بود و در مورد (۳) به علت کوپلاژ با دو هسته پلاتینی یک سه تایی ۱:۲:۱ مشاهده می شود. روی هم رفته در اثر کوپلاژ با ۱۹۵Pt، پنج پیک با شدت نسبی ۱:۸:۱۸:۸:۱ پیش بینی می گردد که فاصله پیک ها از یکدیگر برابر می باشد.
همچنین اثرات سیس- ترانس در کمپلکسها، در طیف های NMR آنها آشکار است. لیگاند ها به طور وسیع توسط گروه های ترانس نسبت به آن ها و متفاوت نسبت به گروه های سیس تحت تأثیر قرار می گیرند. برای همین ثابت های کوپلاژ فلز- لیگاند بستگی به ماهیت گروه یا اتم ترانس به لیگاند دارند. در نتیجه ساختار فضایی کمپلکس ها می تواند توسط بدست آوردن مقادیر ثابت کوپلاژ برای این کمپلکس ها بدست آورده شوند.

شکل ۳-۱ الگویی برای لیگاند دی متیل سولفید انتهایی (الف) و پل زن (ب) پیش بینی می شود. فراوانی هر یک از گونه ها براساس فراوانی طبیعی ۱۹۵Pt (195Pt=Pt* ، فراوانی طبیعی ۷/۳۳%) محاسبه شده است.
۳-۱- سنتز و شناسایی ترکیبات اولیه
۳-۱-۱ تهیه PtCl2(SMe2)2 از K2PtCl4
این کمپلکس از ماده اولیه K2PtCl4 در حضور مقادیر اضافی از دی متیل سولفید تهیه می گرددکه در معادله ۳-۱ نشان داده شده است .
K2[PtCl4] + SMe2 cis-trans-[PtCl2(SMe2)2]
(3-1)
طیف۱H NMR این کمپلکس حاوی دو سری سینگلت همراه با ستلایت پلاتین در ppm 40/2 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 9/38 = ۳J(PtH) و ppm 53/2 = δ با ثابت کوپلاژ
Hz 9/33 = ۳J(PtH) می باشد که مربوط به پروتون های لیگاند به ترتیب در ایزومر سیس و ایزومر ترانس می باشد. ایزومر سیس دارای ثابت کوپلاژ بالاتر نسبت به ایزومر ترانس است و این به علت نفوذ ترانس بیش تر است، زیرا در ایزومر ترانس SMe2 در مقابل SMe2 قرار گرفته است که اثر ترانس آن از Cl بیشتر است. طیف ۱H NMR ترکیب مورد نظر به صورت مخلوطی از دو ایزومر سیس و ترانس شناسایی شده است که در شکل (۳-۲) نشان داده شده است.
شکل ۳-۲-طیف۱H NMR (MHz 250) کمپلکس در۳ CDCl
H2O
Cis isomer isomerisomer
trans isomer isomerisomer
CHCl3 isomerisomer
3-1-2- سنتز و شناسایی کمپلکس [Pt2Me4(µ-SMe2)2]
این کمپلکس دایمری از واکنش [PtCl2(SMe2)2] و مقدار اضافی از MeLi تهیه می شود که در معادله ۳-۲ نشان داده شده است:

(3-2)
واکنش ۶/۰ گرم از پیش ماده آلی پلاتین ((II، یعنی مخلوط سیس و ترانس [PtCl2(SMe2)2] در ۳۰ میلی لیتر اتر خشک با مقدار اضافی از محلول MeLi در ۶ میلی لیتر اتر خشک در صفر درجه سانتیگراد تحت اتمسفر آرگون یک جامد سفید رنگ
به عنوان کمپلکس سیس و سیس[Pt2Me4(µ-SMe2)2] حاصل می کند.
این کمپلکس با لیگاندهای پل شده SMe2 فرّار به عنوان یک پیش ماده خوب برای تهیه کمپلکس های دایمری مورد استفاده قرار می گیرد. این کمپلکس با اسپکتروسکوپی ۱H-NMR شناسایی می شود (شکل ۳-۳).
طیف ۱H-NMR دو گروه پیک را نشان می دهد. یک یکتایی در ppm 43/0 = δ با دو ستلایت های پلاتین با شدت تقریبا نسبی ۱:۴:۱ به پروتون های لیگاندهای متیلی نسبت داده می شود که به پلاتین با Hz 862JPtH = متصل است و یک پنج تایی با شدت تقریباً نسبی ۱:۸:۱۸:۸:۱ در ppm 59/2 = δ با Hz 203JPtH = به هیدروژن های لیگاندهای SMe2 پل شده مربوط می شود.

شکل ۳-۳- طیف ۱H-NMR (MHz250) [Pt2Me4(µ-SMe2)2] درCDCl3
3-1-3- کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2)]
جهت تهیه این کمپلکس، ابتدا پاراتولیل لیتیم با روش استاندارد بصورت زیر تهیه می شود:
(۳-۳)p-MeC6H4Br + 2Li p-MeC6H4Li +LiBr
در نتیجه واکنش پاراتولیل لیتیم با cis/trans-[PtC12(SMe2)2] کمپلکس
[Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2]-cis بر اساس واکنش زیر تهیه می شود:
cis/trans– [PtCl2(SMe2)2] + p-MeC6H4-Li cis– [Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2]
(3-4)
برای این کمپلکس طیف ۱H NMR (شکل ۳-۴) دو دسته پیک نشان می دهد. سیگنالهای موجود در محدوده ppm 0/8-5/6 مربوط به هیدروژنهای آریل می باشد. هیدروژنهای متا در ppm 84/6 = d ظاهر می شوند که در نتیجه جفت شدن با هیدروژنهای ارتو منجر به ایجاد یک دوتایی با ثابت کوپلاژ Hz 1/7 = ۳J(HH)می گردند. اما هیدروژنهای ارتو یک دوتایی با ستلایتهای پلاتین درppm 31/7 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 0/72 = ۳J(PtH) نشان می دهند، که این دوتایی شدن به دلیل جفت شدن هیدروژنهای ارتو توسط هیدروژنهای متا با ثابت کوپلاژ
Hz 1/7 = ۳J(HH)می باشد. هیدروژنهای مربوط به SMe2 انتهایی بصورت یک یکتایی با ستلایتهای پلاتین در ppm10/2 = δ و با ثابت کوپلاژ Hz 0/24 = ۳J(PtH) ظاهر می شوند که با یکتایی مربوط به گروه متیل تولیل در ppm 21/2 = δ همپوشانی می نماید. ثابت کوپلاژ نسبتاً پایین ۳J(PtH) نشان می دهد که دی متیل سولفید در موقعیت ترانس نسبت به گروه آریل قرار داشته و در نتیجه کمپلکس بصورت سیس است.
شکل ۳-۴- طیف۱H-NMR (MHz 250) کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2] در CDCl3
3-2- سنتز و شناسایی کمپلکس های تک هسته ای
۳-۲-۱- تهیه [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]
واکنش پیش ماده اورگانو پلاتین (II)،cis-[Pt(p-MeC6H4)2(SMe2)2] ، با ۱ اکی والان از لیگاند ۲-فنیل پیریدین در استون کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)] را تولید نمود که کمپلکس حاصل از جایگزینی لیگاندهای SMe2 و تولیل با ۲-فنیل پیریدین به دست آمده است. کمپلکس حاصل بوسیله۱H NMR (شکلهای ۳-۵)، وتجزیه عنصری (جدول ۳-۱) بطور کامل شناسایی شده است.
روش تهیه کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)] در معادله ۳-۵ نشان داده شده است:

( 3-5 )
3-2-1-1- شناسایی کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]
الف) تجزیه عنصری کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]
جدول ۳-۱ نتایج تجزیه عنصری کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

%N	%H	%C
۸/۲	۲/۴	۸/۴۷	Calculated
۹/۲	۳/۴	۱/۴۸	Found

ب) طیف سنجی ۱H NMR کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]
طیف ۱H NMR کمپلکس[Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)]در شکل ۳-۵ نشان داده شده است. پروتونهای استخلاف متیل لیگاند تولیل بصورت یک یکتایی در
ppm 30/2 = δ ظاهر می گردد. پیک یکتایی همراه با ستلایتهای پلاتین در ppm 20/2 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 0/25 = ۳J(PtH) مربوط به پروتونهای لیگاند SMe2ترمینالی می باشد. سیگنالهای موجود در محدودهppm 88/8-83/6 = δ مربوط به هیدروژنهای لیگاندهای تولیل و ۲-فنیل پیریدین می باشد. هیدروژنهای متا در ppm 93/6 = d ظاهر می شوند که در نتیجه جفت شدن با هیدروژنهای ارتو منجر به ایجاد یک دوتایی با ثابت کوپلاژ
Hz 5/7 = ۳J(HoHm)می گردند. اما هیدروژنهای ارتو یک دوتایی با ستلایتهای پلاتین در
ppm 46/7 = δ با ثابت کوپلاژHz 0/64 = ۳J(PtH) نشان می دهند، که این دوتایی شدن به دلیل جفت شدن هیدروژنهای ارتو توسط هیدروژنهای متا با ثابت کوپلاژ
Hz 5/7 = ۳J(HmHo)می باشد. پیک دوتایی با ستلایتهای پلاتین درppm 87/8 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 0/19 = ۳J(PtH6) مربوط به هیدروژن شماره ۶ لیگاند ۲-فنیل پیریدین می باشد، که این دوتایی شدن به دلیل جفت شدن این هیدروژن با هیدروژن کناری خود با ثابت کوپلاژ
Hz 5/5 = ۳J(H6H5)می باشد.
شکل ۳-۵- طیف۱H-NMR (MHz 250) کمپلکس [Pt(p-MeC6H4)(ppy)(SMe2)] در CDCl3
3-2-2- سنتز و شناسایی کمپلکس [PtMe(ppy)(SMe2)]
روش تهیه کمپلکس آلی پلاتین (II) حاوی لیگاند ۲-فنیل پیریدین در معادله ۳-۶ آمده است :

( 3-6 )
واکنش پیش ماده [PtMe2(μ-SMe2)]2 با ۲ اکی والان از لیگاند ۲-فنیل پیریدین در استون یک محلول زردرنگ [PtMe(ppy)(SMe2)] ، را در محیط از طریق جایگزینی SMe2 و متیل با ۲-فنیل پیریدین تولید می کند.
۳-۲-۲-۱- شناسایی [Pt(Me)(ppy)(SMe2)]
الف) تجزیه عنصری [Pt(Me)(ppy)(SMe2)]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

S%	N%	H%	C%
۳/۷	۱/۳	۵/۴	۸/۴۰	محاسبه شده
۳/۷	۰/۳	۲/۴	۴/۴۱	تجربی

جدول ۳-۲ نتایج تجزیه عنصری کمپلکس [Pt(Me)(ppy)(SMe2)]
ب ) طیف سنجی ۱H-NMR کمپلکس [Pt(Me)(ppy)(SMe2)]
طیف ۱H-NMR کمپلکس [Pt(Me)(ppy)(SMe2)] ، در شکل ۳-۶ نشان داده شده است که مشابه با گزارشات قبلی ارائه شده برای این کمپلکس است.۶۸ پروتونهای لیگاند متیل بصورت یک یکتایی در ppm 07/1 = δ همراه با ستلایتهای پلاتین با ثابت کوپلا Hz 83 = ۳JPtH ظاهر می گردد. پیک یکتایی همراه با ستلایتهای پلاتین در ppm 45/2 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 23 = ۳JPtH مربوط به پروتونهای لیگاند SMe2انتهایی می باشد. سیگنالهای موجود در محدودهppm 9/8-8/6 = δ مربوط به هیدروژنهای لیگاند ۲-فنیل پیریدین می باشد. یک پیک دوتایی همراه با ستلایتهای پلاتین در ppm 9/8 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 62 = ۳JPtH و Hz 6 ۳JH7H8 = به هیدروژن شماره ۸ لیگاند ۲-فنیل پیریدین نسبت داده می شود.
شکل ۳-۶- طیف۱H-NMR (MHz 250) کمپلکس [Pt(Me)(ppy)(SMe2)] در CDCl3
3-3- سنتز و شناسایی کمپلکس های حاوی لیگاند dfppe
3-3-1- تهیه [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)]
در معادلات ۳-۷ و ۳-۸ روش تهیه این کمپلکس در حضور مقادیر متفاوت از dfppe نشان داده شده است.
( ۳-۷ )

( 3-8 )
3-3-1-1- شناسایی [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)]
الف) تجزیه عنصری [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

N%	H%	C%
۶/۱	۳/۳	۵/۴۷	محاسبه شده
۶/۱	۵/۳	۱/۴۸	تجربی

جدول ۳-۳ نتایج تجزیه عنصری کمپلکس [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)]
ب) طیف سنجی ۱H-NMR کمپلکس [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)]
واکنش با نیم اکی والان dfppe
طیف ۱H-NMR کمپلکس [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)] در شکل ۳-۷ و ۳-۸ نشان داده شده است. پروتون های گروه متیلن لیگاند dfppe به صورت یک پیک پهن در ppm 33/3 = δ ظاهر می گردد. پروتون های استخلاف متیل لیگاند تولیل به صورت یک یکتایی در ppm 10/2= δ ظاهر می گردد. هیدروژن های متا به صورت یک دوتایی در ppm 54/6 δ = با ثابت کوپلاژ Hz 4/7 = ۳J(HH) ، هیدروژن های ارتو به صورت یک دوتایی همراه با ستلایت پلاتین در ppm 98/6 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 6/28 = ۳J(PtH) و Hz 2/6 = ۳J(HH) ظاهر می گردند. هیدروژن متصل به کربن کنار نیتروژن ۲-فنیل پیریدین به صورت یک دوتایی در ppm 08/8 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 51/4 = ۳J(HH) مشاهده می شود که به علت کوپل شدن با Pt کمی پهن شده است. سیگنال های موجود در محدودهppm 79/7-53/6 δ= مربوط به هیدروژن های آروماتیک لیگاندهای تولیل و ۲-فنیل پیریدین می باشند.
واکنش با یک اکی والان dfppe
طیف ۱H-NMR کمپلکس [Pt2 (p-MeC6H4)2(ppy)2(–dfppe)] در شکل ۳-۹ و ۳-۱۰ نشان داده شده است. پروتون های گروه متیلن لیگاند dfppe به صورت یک پیک پهن در ppm 32/3= δ ظاهر می گردد. پروتون های لیگاند dfppe واکنش نکرده به شکل یک سه تایی در ppm 56/2 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 9/13= ۲J(HP) مشاهده می شوند. پروتون های استخلاف متیل لیگاند تولیل به صورت یک یکتایی در ppm 10/2= δ ظاهر می گردد. هیدروژن های متا به صورت یک دوتایی در ppm 54/6 δ = با ثابت کوپلاژ Hz 4/7 = ۳J(HH)، هیدروژن های ارتو به صورت یک دوتایی همراه با ستلایت پلاتین در ppm 98/6 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 6/28 = ۳J(PtH) و Hz 2/6 = ۳J(HH)ظاهرمی گردند. هیدروژن متصل به کربن کنار نیتروژن ۲-فنیل پیریدین به صورت یک دوتایی درppm 07/8 = δ با ثابت کوپلاژ Hz 1/5= ۳J(HH)مشاهده می شود. سیگنال های موجود در محدوده ppm 78/7-52/6= δ مربوط به هیدروژن های لیگاندهای تولیل و ۲- فنیل پیریدین می باشند.
شکل ۳-۷ طیف۱H-NMR (MHz 500) گسترده ناحیه آلیفاتیک کمپلکس [Pt2 (p-MeC6H4)2(bhq)2(–dfppe)] در CDCl3

 

 

– سایر هزینه های احتمالی.
۲-۲-۸ -۲-۶ واگذاری وظایف و مسئولیت ها به افراد
پس از تفکیک و پیش بینی تمام امکانات و تجهیزات، ضروری است تا افرادی را مامور اجرای دوره آموزشی نمود. تعیین مدیر دوره و نیز سایر عوامل اجرایی برای ارائه هماهنگ و مناسب خدمات ضروری است. در صورت امکان باید افراد از وظایف و تکالیف خود در حین برگزاری دوره آگاه باشند و بر اساس شرح وظایف تعیین شده عمل نمایند.
۲-۲-۸-۲-۷ تهیه و تنظیم اطلاعیه برگزاری دوره و توزیع آن در سازمان
گاهی اوقات دوره های آموزشی که به خوبی برنامه ریزی شده اند، در جذب افراد برای شرکت در دوره موفق نمی شوند. دلیل این امر مطلع نکردن افراد، یا اقدام نکردن به موقع در این زمینه و نیز جالب و جذاب نبودن اطلاعیه های مربوط به دوره آموزشی است. برای تهیه و تنظیم اطلاعیه برگزاری دوره دست کم باید از افرادی که در زمینه تبلیغات تبحر دارند، استفاده شود. اطلاعیه دوره باید مشتمل بر موارد زیر باشد:
عنوان و چهارچوب دوره ؛
اهمیت و ضرورت دوره ؛
سازمان مجری دوره ؛
شرایط شرکت کنندگان ؛
زمان و مکان برگزاری دوره ؛
امتیازات حاصل از شرکت در دوره ؛
نحوه ثبت نام در دوره ؛
پس از انجام اقدامات مربوط به مرحله تهیه و تنظیم برنامه عمل، برنامه آموزش ضمن خدمت برای اجرا آماده است و باید براساس پیش بینی های انجام شده آن را به مرحله اجرا گذاشت.
۲-۲-۹ اجرای برنامه های آموزش ضمن خدمت
پس از نیازسنجی و تدوین برنامه های آموزشی، گام بعدی اجرای برنامه آموزش ضمن خدمت است. منظور از اجرای این برنامه عبارت است از فرایند به بوته عمل گذاشتن یک طرح یا برنامه معین ( فالن[۳۳] ، ۱۹۹۱ ). به اعتقاد برخی نحوه اجرای برنامه از فرایند تهیه و تدوین آن مهمتر است؛ زیرا از یک سو تا هنگامی که یک برنامه به مرحله اجرا در نیامده است، هنوز نتیجه معینی را برای سازمان و کارکنان به همراه ندارد و از سوی دیگر بهترین برنامه ها می تواند با اجرای نادرست، نتایج نامطلوبی را به همراه داشته باشد در حالی که یک برنامه ها می تواند با اجرای نادرست، نتایج نامطلوبی را به همراه داشته باشد در حالی که یک برنامه ناقص در صورت می تواند بسیار اثر بخش باشد (شوآرتز و دیگران[۳۴]، ۱۹۹۷، گروه مشاوران یونسکو[۳۵]، ۱۳۷۸).
نکته مهم دیگر آن است که در خصوص این امر که آیا مقوله اجرای برنامه آموزش ضمن خدمت در زمره وظایف برنامه ریزان آموزش ضمن خدمت است یا خیر، در بین متخصصان و صاحبنظران اتفاق نظر وجود دارد. برخی معتقدند که اجرای برنامه های مربوط بر عهده نهادهای مسئول تدوین برنامه آموزشی نیست و آنان فقط وظیفه تهیه و طراحی برنامه ها را بر عهده دارند و واحدها و دوایر اجرایی سازمان ها باید نسبت به اجرای دوره های آموزشی در سطح ادارات، شعب و استان ها اقدام نمایند. این اختلاف نظر در زمینه جدایی برنامه ریزی و اجرا در حیطه های وسیع تر نظیر برنامه ریزی آموزشی و حتی برنامه ریزی امور اداری نیز به چشم می خورد.
شاید ارتباط بین تهیه برنامه و اجرا به عوامل متعددی بستگی داشته باشد، برای مثال گستردگی سازمان، تخصصی بودن وظایف کارشناسان آموزش، منابع و امکانات در دسترس و بویژه نظام برنامه ریزی حاکم بر سازمان (از لحاظ تمرکز و عدم تمرکز). خواه وظیفه کارشناس آموزش ضمن خدمت معطوف به مرحله طراحی برنامه باشد، خواه اجرای برنامه های آموزشی آگاهی از شرایط و عوامل موثر بر اجرای موفقیت آمیز برنامه های آموزش ضمن خدمت اهمیت زیادی دارد. در صورتی که وظیفه کارشناسان آموزش فقط طراحی دوره های آموزشی باشد، آنان می توانند از طریق شناسایی متغیر های موجود در محیط اجرای برنامه ها، دوره های آموزشی را با دقت و انعطاف پذیری بیشتر طراحی کنند. در عین حال در صورتی که اجرای دوره های آموزشی یا نظارت بر اجرای دوره ها به منزله وظایف کارشناسان مورد توجه باشد، شناخت بیشتر مسائل اجرایی می تواند به موفقیت بیشتر دوره های آموزشی کمک نماید.
۲-۲-۱۰ ارزشیابی برنامه های آموزش ضمن خدمت
۲-۲-۱۰ -۱ جایگاه ارزشیابی در دوره های آموزش ضمن خدمت
یکی از مهم ترین سؤلات در حوزه آموزش ضمن خدمت این پرسش اساسی است که ارزشیابی از دوره های آموزش ضمن خدمت در فرایند برنامه ریزی دوره ها از چه جایگاهی برخوردار است و در چه مرحله ای باید انجام پذیرد. برای پاسخ به این سؤال بنیادی الگوها و دیدگاه های متعددی مطرح شده است که در یک جمع بندی کلی می توان آنها را در قالب الگوهای زیر طبقه بندی نمود. برداشت سنتی از جایگاه ارزشیابی در برنامه ریزی دوره های آموزشی در برداشت سنتی که هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان به تاریخ پیوسته است، ارزشیابی در پایان چرخه آموزش ضمن خدمت، یعنی بعد از تدوین و اجرای دوره های آموزشی اجرا می شود (ریواس[۳۶]، ۱۹۸۸، به نقل از فتحی و اجارگاه). در چنین وضعیتی هدف اصلی ارزشیابی عبارت بود از شناسایی تاثیر دوره های آموزشی بعد از پایان فرایند آموزش و برای دستیابی به چنین نتیجه ای بیشتر از طریق نظر سنجی و بررسی نظریات شرکت کنندگان اقدام می شد.
سنجش نیازها
ارزشیابی
تدوین برنامه آموزش ضمن خدمت
اجرای برنامه آموزشی
شکل ۲-۸: چرخه برداشت سنتی از جایگاه ارزشیابی
اگرچه از الگوی سنتی برای مدت مدیدی در دوره های آموزشی استفاده می شد، به دلایلی چند (که در ذیل به آنها اشاره می شود) اعتبار و مشروعیت علمی خود را از دست داد. این دلایل عبارت اند از:

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

• این الگو فقط به سنجش نظریات افراد شرکت کننده در خصوص اثر بخشی دوره های آموزشی محدود بود که از یک سو منابع اطلاعاتی دیگری چون مربیان، مجریان و برنامه ریزان را نادیده می گرفت و از سوی دیگر فقط در پایان دوره به مولفه ارزشیابی توجه داشت.
• در این برداشت برای ارزیابی میزان اثر بخشی طراحی برنامه، نحوه اجرا و به طور کلی عناصر متعدد برنامه های آموزش ضمن خدمت، ارزشیابی هیچ نقشه و طرح قبلی نداشت.
• در این برداشت، ارزشیابی قبل از شروع دوره فاقد ارتباط ملموس با ارزشیابی پایان دوره است؛ از این رو نمی توان بر مبنای آن در خصوص تغییرات ایجاد شده در افراد شرکت کننده قضاوتی به عمل آورد.

این محدودیت ها سبب شد تا الگوی جدید بتدریج در دوره های آموزشی از جایگاه ویژه ای برخوردار شود. با این همه متاسفانه در کشور ما هنوز برداشت سنتی، بر ارزشیابی از دوره های آموزشی ضمن خدمت حکم فرماست.
برداشت جدید از جایگاه ارزشیابی در برنامه ریزی دوره های آموزشی بر خلاف الگوی سنتی در برداشت جدید، ارزشیابی با کلیه عناصر و اجزاء برنامه های آموزش ضمن خدمت در هم تنیده می شود و بسان یک بستر آن را در بر می گیرد. شکل زیر، جایگاه ارزشیابی را در برنامه دوره های آموزشی به شکل پویا و جامع نشان می دهد. (همان منبع).
شناسایی نیازها
فرایند ارزشیابی و بازخورد تدوین برنامه آموزش ضمن خدمت
اجرای آموزش
ارزشیابی
شکل ۲-۹ : برداشت جدید جایگاه ارزشیابی
چرخه برنامه ریزی دوره های آموزش ضمن خدمت و جایگاه ارزشیابی در این چرخه در ((برداشت جدید))، (ریواس،۱۹۸۸، به نقل از فتحی و اجارگاه).
همین طور که از شکل فوق به وضوح درک می شود، ارزشیابی در برداشت جدید در هر یک از مراحل مختلف فرایند آموزش ضمن خدمت می تواند انجام پذیرد. ارزشیابی در مرحله سنجش نیازها ناظر بر تشخیص و تعیین اولویت های آموزشی بر اساس مسائل و دل مشغولی های واقعی است. ارزشیابی در مرحله تدوین و اجرای برنامه ناظر بر شناسایی انحرافات و سنجش میزان حرکت صحیح در مسیر از پیش تعیین شده است. (ارزشیابی تکوینی) و سرانجام ارزشیابی در پایان دوره ناظر بر تصریح و قضاوت در خصوص اثر بخشی و میزان توفیق دوره های آموزشی است (ارزشیابی پایانی) و ارزشیابی پیگیری مدتی پس از اتمام دوره برای سنجش نتایج واقعی برنامه در دستور کار قرار می گیرد.
۲-۲-۱۰ -۲ مفهوم ارزیابی آموزشی و سیر تحول آن
کرانباخ[۳۷] (۱۹۶۳) ارزشیابی را جمع آوری و کاربرد اطلاعات به منظور تصمیم گیری درباره یک برنامه آموزشی تعریف می نماید (کیامنش،۱۳۷۱).
کارکردهای مهم ارزشیابی از نظر آبزنز[۳۸] (۱۹۷۹) عبارتند از:
۱-تشخیص
۲-تجدید نظر در برنامه
۳-مقایسه کردن
۴- پیش بینی نیازهای آموزشی یا نیازسنجی
۵-تعیین میزان تحقق هدف ها (یارمحمدیان،۱۳۷۷)
دهه های قبل از ۱۹۵۰ میلادی به عنوان دوره آغازین ارزیابی آموزش منظور می شود. در این دوره برخی از کشور های صنعتی، به ویژه ایالات متحده آمریکا، به ساختن و استفاده از آزمون های روانی – آموزشی پرداختند. ای ازین آزمون ها بیشتر برای دسته بندی دانش آموزان و نیز تصمیم گیری درباره پذیرش داوطلبان برای ورود به مراکز آموزش عالی استفاده می شد. از این فرایند تحت عنوان اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی یاد می شد. بنابراین در این دوره ، ارزیابی آموزشی با اندازه گیری های روانی – آموزشی مترادف بود.
دوره دوم ارزیابی مربوطه به ۱۹۶۰ میلادی است. در این دوره صاحبنظرانی چون پرووس[۳۹] (۱۹۶۹) و استیک[۴۰] (۱۹۷۰ ) ، به تعریف ارزیابی با توجه به تجربه های به دست آمده در دهه ۱۹۶۰ پرداختند (بولا[۴۱]، ۱۳۶۲ ) در این دوره، با توجه به تحولات به وجود آمده در نظام های آموزشی در کشور های صنعتی، استفاده از سازو کارهایی که بتوان فعالیت ها و برنامه های آموزشی را به طور سنجیده طراحی و اجرا کرد بیشتر محسوس شد . بر این اساس ، توصیف فعالیت ها و برنامه های آموزشی و مقایسه آنها با هدف های مورد نظر از جمله وبژگی های دوره دوم تحول ارزیابی منظور می شود.