پذیرش فرضیه

بین کیفیت گزارشگری مالی و فاصله مالیاتی شرکتها با تاکید بر استراتژی تنوع رابطه مستقیم وجود دارد.

پذیرش فرضیه

بین کیفیت گزارشگری مالی و فاصله مالیاتی شرکتها با تاکید بر شرایط عدم اطمینان رابطه مستقیم وجود دارد.

پذیرش فرضیه

در مجموع، یافته ها حاکی از این می باشند که بین فاصله مالیاتی مبتنی بر اختلاف مالیات پرداختی با مالیات قطعی و سرعت اعلان سود، ارتباط معکوس و معنادار برقرار می باشد. همچنین، ارتباط بین فاصله مالیاتی مبتنی بر انحراف معیار مالیات پرداختی و دقت پیش بینی سود، معکوس بوده است. همچنین، بین فاصله مالیاتی (مبتنی بر هر دو معیار اختلاف مالیات پرداختی با مالیات قطعی و انحراف معیار مالیات پرداختی) با استراتژی تنوع و سرعت اعلان سود، ارتباط معنادار به لحاظ آماری وجود نداشته است. این در حالی است که مطابق با یافته های بدست آمده، بین فاصله مالیاتی (مبتنی بر هر دو معیار اختلاف مالیات پرداختی با مالیات قطعی و انحراف معیار مالیات پرداختی) با استراتژی تنوع و دقت پیش بینی سود، ارتباط مستقیم و معنادار برقرار می باشد. مطابق با نتایج بدست آمده، بین فاصله مالیاتی مبتنی بر اختلاف مالیات پرداختی با مالیات قطعی با عدم اطمینان و هر دو معیار کیفیت گزارشگری مالی، ارتباط معنادار به لحاظ آماری وجود نداشته است. این در حالی است که مطابق با یافته های بدست آمده، بین یافته ها حاکی از این می باشند که بین فاصله مالیاتی مبتنی بر انحراف معیار مالیات پرداختی با عدم اطمینان و هر دو معیار کیفیت گزارشگری مالی، ارتباط مستقیم و معنادار برقرار بوده است.
۳-۵) نتیجه گیری
فرضیه اول: بین کیفیت گزارشگری مالی با فاصله مالیاتی شرکتها رابطه معکوس وجود دارد.
جهت آزمون فرضیه فوق، از یک رابطه رگرسیونی استفاده شد که در آن، فاصله مالیاتی، به عنوان متغیر وابسته و تابعی از متغیرهای مستقل می باشد. در راستای برازش رابطه رگرسیونی، ابتدا مدل مناسب از طریق آزمون های چاو و هاسمن، تشخیص داده شد. یافته ها حاکی از این بود که مدل پانل با اثرات ثابت، مناسب ترین مدل می باشد. سپس، به تحلیل پیش فرض های رگرسیون، پرداخته شد. جهت بررسی نرمال بودن داده ها از جارکو-برا استفاده شد. بررسی نرمال بودن متغیر(های) وابسته نشان داد که متغیرهای وابسته تحقیق از توزیع نرمال پیروی نمی کنند. برای نرمال سازی داده ها از لگاریتم طبیعی داده ها (Ln) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از جارکو-برا بعد از فرایند نرمال سازی، حاکی از نرمال بودن متغیرهای وابسته بوده است. همچنین، معیارهای به سمت یک میل کردن ضریب تعیین، استقلال خطی X ها یا متغیرهای مستقل(ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق)، عدم خود همبستگی باقیمانده ها و نرمال بودن باقیمانده ها نیز آزمون شدند و نتایج حاصل از آنها حاکی از مطلوب بودن رابطه های رگرسیونی برازش شده بوده است.

یافته ها حاکی از این می باشند که بین فاصله مالیاتی مبتنی بر اختلاف مالیات پرداختی با مالیات قطعی و سرعت اعلان سود، ارتباط معکوس و معنادار برقرار می باشد. همچنین، ارتباط بین فاصله مالیاتی مبتنی بر انحراف معیار مالیات پرداختی و دقت پیش بینی سود، معکوس بوده است. این یافته ها با ادعای مطرح شده در فرضیه اول تحقیق، مطابق می باشند و نشان می دهند که با افزایش کیفیت گزارشگری مالی، راهبردهای مالیاتی شرکتها بهبود می یابد. در نتیجه، فرضیه اول تحقیق در سطح اطمینان ۹۵ درصد، پذیرفته می شود. این یافته ها با مبانی نظری تحقیق و با نتایج گالمور و لابرو(۲۰۱۴)، مطابق می باشد. این محققین نیز دریافتند که بین فاصله مالیاتی با سرعت اعلان سود، ارتباط معکوس و معنادار برقرار می باشد و این ارتباط در خصوص هر دو معیار فاصله مالیاتی، مصداق داشته است. یافته های فرضیه اول تحقیق را می توان بر اساس کارکرد به موقع بودن اطلاعات، نتیجه گیری نمود. مطابق با مفاهیم نظری، اطلاعات باید بموقع باشد و قبل از اینکه ارزش خودرا از دست بدهد باید در دسترس استفاده کنندگان قرار گیرد(همتی،۱۳۸۴). بنابراین، به نظر می رسد که ویژگی به موقع بودن می تواند به طور بالقوه برای استفاده کنندگان از اطلاعات مالی(بخصوص استفاده کنندگان خارج از شرکت مانند دولت) مفید باشد و آنان از ابزارهای خود برای دریافت اطلاعات به موقع از مدیران استفاده کنند. بنابراین، می توان به دو استدلال کلی دست یافت، اول اینکه، شرکتهایی که اطلاعات خود را به موقع منتشر می کنند؛ کیفیت اطلاعات بالاتری دارند و از این نظر، درآمدها و هزینه های گزارش شده آنها به درآمدها و هزینه های قابل قبول توسط ممیزان مالیاتی، نزدیک تر است و در نهایت، فاصله مالیاتی کمتری را تجربه می کنند. دوم اینکه، افشای سریع تر اطلاعات و اظهار درآمد مشومول مالیات، موجب می شود که شرکت بتواند از برخی از معافیت­های مرتبط، استفاده نماید و در نتیجه، بین مالیات پرداختی با مالیات قطعی شده، تفاوت کمتری وجود داشته باشد.
مطابق با یافته ها، بین انحراف معیار مالیات پرداختی (به عنوان یکی از معیارهای فاصله مالیاتی) با دقت پیش بینی سود (به عنوان یکی از شاخص های کیفیت گزارشگری مالی)، ارتباط معکوس و معناداری برقرار می باشد. به عیارت دیگر، شرکتهایی که پیش بینی های دقیق­تری داشته اند؛ نوسان کمتری در مالیات پرداختی داشته اند. این یافته با مبانی نظری تحقیق و با نتایج گالمور و لابرو(۲۰۱۴)، مطابق می باشد. دقت در پیش بینی سود، به عنوان یکی از ویژگی های افشای داوطلبانه اطلاعات تلقی می شود که نقش قابل توجهی در ایجاد آگاهی برای استفاده گنندگان از اطلاعات دارد. چن و همکاران (۲۰۱۱) استدلال نمودند که پیش بینی سود مدیریت اطلاعاتی را بصورت داوطلبانه به بازار ارائه می نماید و کیفیت این قبیل اطلاعات نیز امکان را می دهد تا نسبت به ایجاد بینش در مورد رابطه میان موارد افشای داوطلبانه با ارزش شرکت ها اقدام نمایند. در خصوص یافته ها، می توان چنین نتیجه گیری نمود که لازمه وجود پیش بینی های دقیق این است که مدیران، در راستای دستیابی به سود پیش بینی شده تلاش کنند و از این جهت، سودهای پیش بینی شده به عنوان یک مکانیسم حاکمیتی عمل نموده و مدیران را واردار به ارائه اطلاعاتی می کند که از طریق آن، تعیین مالیات به صورت دقیق و نزدیک به واقعیت، امکان پذیر بوده است.
فرضیه دوم: بین کیفیت گزارشگری مالی و فاصله مالیاتی شرکتها با تاکید بر استراتژی تنوع رابطه مستقیم وجود دارد.
جهت آزمون فرضیه فوق، از یک رابطه رگرسیونی استفاده شد که در آن، فاصله مالیاتی، به عنوان متغیر وابسته و تابعی از متغیرهای مستقل می باشد. در راستای برازش رابطه رگرسیونی، ابتدا مدل مناسب از طریق آزمون های چاو و هاسمن، تشخیص داده شد. یافته ها حاکی از این بود که مدل پانل با اثرات ثابت، مناسب ترین مدل می باشد. سپس، به تحلیل پیش فرض های رگرسیون، پرداخته شد. جهت بررسی نرمال بودن داده ها از جارکو-برا استفاده شد. بررسی نرمال بودن متغیر(های) وابسته نشان داد که متغیرهای وابسته تحقیق از توزیع نرمال پیروی نمی کنند. برای نرمال سازی داده ها از لگاریتم طبیعی داده ها (Ln) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از جارکو-برا بعد از فرایند نرمال سازی، حاکی از نرمال بودن متغیرهای وابسته بوده است. همچنین، معیارهای به سمت یک میل کردن ضریب تعیین، استقلال خطی X ها یا متغیرهای مستقل(ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق)، عدم خود همبستگی باقیمانده ها و نرمال بودن باقیمانده ها نیز آزمون شدند و نتایج حاصل از آنها حاکی از مطلوب بودن رابطه های رگرسیونی برازش شده بوده است.
یافته های حاصل از آزمون فرضیه فرعی دوم نشان داد که بین کیفیت گزارشگری مالی و استراتژی تنوع با انحراف معیار مالیات پرداختی(به عنوان یکی از معیارهای فاصله مالیاتی) شرکتها رابطه مستقیم وجود دارد. این یافته در خصوص هر دو معیار کیفیت گزارشگری مالی، مصداق داشته است. این یافته با مبانی نظری تحقیق و با نتایج گالمور و لابرو(۲۰۱۴)، مطابق می باشد. همچنین، یافته های فرضیه دوم در راستای نتایج پارک و جانگ(۲۰۱۳) است. این نتایج، با ادعای مطرح شده در فرضیه دوم تحقیق مطابق می باشد و بر این اساس، می توان فرضیه دوم تحقیق را در سطح اطمینان ۹۵ درصد، پذیرفت.
استراتژی تنوع، منعکس کننده سیاستهای شرکتها در توزیع ساختار عملیاتی و گستردگی نوع کالا و خدمات ارائه شده می باشد. پارک و جانگ(۲۰۱۳) یک رابطه مستقیم و معنادار بین استراتژی تنوع با عملکرد شرکتها را گزارش نمودند. بر این اساس، یافته های فرضیه دوم تحقیق، می تواند دو استدلال را در پی داشته باشد. اول اینکه، شرکتهای با استراتژی تنوع بالا، کمتر دچار نوسانات بالایی در سود دوره های مختلف می شوند، زیراکه توقف یا زیان در یک محصول، تاثیر بزرگی بر درآمدها ندارد. از این جهت، نوسان در مالیات پرداختی نیز پایین خواهد بود. دوم اینکه، شرکتهای با استراتژی تنوع بالا، فرصتهای بیشتری برای تحریف ارقام حسابداری و به ویژه رقم درآمد فروش دارند، زیراکه با توجه به تنوع در محصولات، تعداد فروش ها بالا می باشد و مدیران انگیزه ها و فرصتهای بیشتری برای دستکاری این حساب خواهند داشت.
فرضیه سوم: بین کیفیت گزارشگری مالی و فاصله مالیاتی شرکتها با تاکید بر شرایط عدم اطمینان رابطه مستقیم وجود دارد.
جهت آزمون فرضیه فوق، از یک رابطه رگرسیونی استفاده شد که در آن، فاصله مالیاتی، به عنوان متغیر وابسته و تابعی از متغیرهای مستقل می باشد. در راستای برازش رابطه رگرسیونی، ابتدا مدل مناسب از طریق آزمون های چاو و هاسمن، تشخیص داده شد. یافته ها حاکی از این بود که مدل پانل با اثرات ثابت، مناسب ترین مدل می باشد. سپس، به تحلیل پیش فرض های رگرسیون، پرداخته شد. جهت بررسی نرمال بودن داده ها از جارکو-برا استفاده شد. بررسی نرمال بودن متغیر(های) وابسته نشان داد که متغیرهای وابسته تحقیق از توزیع نرمال پیروی نمی کنند. برای نرمال سازی داده ها از لگاریتم طبیعی داده ها (Ln) بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از جارکو-برا بعد از فرایند نرمال سازی، حاکی از نرمال بودن متغیرهای وابسته بوده است. همچنین، معیارهای به سمت یک میل کردن ضریب تعیین، استقلال خطی X ها یا متغیرهای مستقل(ماتریس همبستگی متغیرهای تحقیق)، عدم خود همبستگی باقیمانده ها و نرمال بودن باقیمانده ها نیز آزمون شدند و نتایج حاصل از آنها حاکی از مطلوب بودن رابطه های رگرسیونی برازش شده بوده است.
یافته های حاصل از آزمون فرضیه فرعی سوم نشان داد که بین کیفیت گزارشگری مالی و عدم اطمینان با انحراف معیار مالیات پرداختی(به عنوان یکی از معیارهای فاصله مالیاتی) شرکتها رابطه مستقیم وجود دارد. این یافته در خصوص هر دو معیار کیفیت گزارشگری مالی، مصداق داشته است. این یافته ها با ادعای مطرح شده در فرضیه سوم تحقیق مطابق می باشد و بر این اساس، می توان چنین نتیجه گیری نمود که می توان فرضیه سوم تحقیق را در سطح اطمینان ۹۵ درصد، پذیرفت. نتایج بدست آمده با مبانی نظری تحقیق و با نتایج گالمور و لابرو(۲۰۱۴)، مطابق می باشد. همچنین، یافته های فرضیه فرعی سوم را می توان در راستای نتایج حبیب و همکاران(۲۰۱۱) دانست. این محققین نشان دادند که واکنش استفاده کنندگان از اطلاعات به ارقام مبتنی بر هموارسازی سود برای شرکتهای فعال در محیط های با عدم اطمینان بالا، شدیدتر از سایر شرکتهاست. تئوری سازمان، عدم اطمینان را مبتنی بر کمبود اطلاعات برای تصمیم گیری تعریف می کند. بر این اساس، زمانی که مدیران اطلاعات مورد نیاز برای اتخاذ تصمیمات آتی در اختیار ندارند؛ محیط عملیاتی واحد انتفاعی را غیرقابل پیش بینی برآورد می نمایند و در نتیجه، کیفیت گزارشگری مالی، نقش مطلوب خود را در کاهش فاصله مالیاتی از دست می دهد. به عبارت دیگر، عدم اطمینان در خصوص رویدادهای آتی، باعث می شود که مدیران، محافظه کاری بیشتری را در خصوص پرداخت مالیات داشته باشند.
۴-۵) پیشنهادها
الف) کاربردی بر مبنای نتایج تحقیق
براساس یافته های فرضیه فرعی اول مبنی بر اینکه بین کیفیت گزارشگری مالی با فاصله مالیاتی شرکتها ، ارتباط معکوس و معنادار وجود داشته است؛ به سیاست گذاران و تدوین کنندگان مقررات مالیاتی پیشنهاد می شود که در ارزیابی محیط اطلاعاتی مودیان مالیاتی، کیفیت گزارشگری مالی را به عنوان یکی از عوامل و معیارهای کاهش فاصله مالیاتی شرکتها موردنظر قرار دهند.
براساس یافته های فرضیه فرعی دوم مبنی بر اینکه بین کیفیت گزارشگری مالی با انحراف معیار مالیات پرداختی(به عنوان یکی از معیارهای فاصله مالیاتی) شرکتها با تاکید بر استراتژی تنوع رابطه مستقیم وجود دارد؛ به مدیران واحدهای انتفاعی توصیه می شود که در راستای بهره گیری از کیفیت اطلاعات منتشر شده شرکت، سعی نمایند در دوره هایی که استراتژی تنوع، اتخاذ می کنند؛ رویه هایی را برای جلوگیری از پیامدهای نامطلوب اتخاذ این راهبری بر کیفیت محیط گزارشگری مالی، به کار بگیرند.
براساس یافته های فرضیه فرعی سوم مبنی بر اینکه بین کیفیت گزارشگری مالی با انحراف معیار مالیات پرداختی(به عنوان یکی از معیارهای فاصله مالیاتی) شرکتها با تاکید بر عدم اطمینان رابطه مستقیم وجود دارد، به مدیران واحدهای انتفاعی توصیه می شود که در شرایطی که با عدم اطمینان اطلاعاتی، رو به رو هستند؛ برای کاهش اثرات نامطلوب عدم اطمینان، سعی کنند که با تحلیل اطلاعات موجود و بهره گیری از منابع اطلاعاتی خارج از شرکت، نقش کیفیت گزارشگری مالی را در برابر کاهش فاصله مالیاتی بالا ببرند.
ب) پیشنهاد جهت تحقیقات آتی
بررسی رابطه بین عدم تقارن اطلاعاتی شرکتها با فاصله مالیاتی آنها
بررسی رابطه بین حاکمیت شرکتی و کیفیت گزارشگری مالی با فاصله مالیاتی شرکتها
بررسی رابطه بین کیفیت گزارشگری مالی با تصمیمات مالی و سرمایه گذاری شرکتها
۵-۵) محدودیتهای تحقیق
یکی از عمده ترین محدودیت های تحقیقاتی که بر پایه آمار استنباطی انجام می شوند؛ تعمیم نتایج حاصل از آنها به کل جامعه آماری در شرایط زمانی و مکانی مختلف است. بنابراین در تعمیم نتایج این تحقیق و بکارگیری عملی این نتایج نیز باید جانب احتیاط را مدنظر قرار داد.
محدودیت دیگر تحقیق حاضر، تعدد الگوها و معیارهای مرتبط با اندازه گیری کیفیت گزارشگری مالی است که در تحقیقات داخلی و خارجی مورد استفاده قرار گرفته اند. نتایج بدست آمده از این الگوها در برخی موارد ناسازگار است و این امر منجر به ایجاد دوگانگی در نتیجه گیری از فرضیات می شود.
همچنین، استفاده از گزارشات مالی شرکتها که مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی می باشد، در شرایط اقتصاد تورمی، ممکن است به طور بالقوه بر نتایج تحقیق تاثیرگذار باشد.
منابع و ماخذ فارسی
برزگری خانقاه و فیض پور(۱۳۹۲). “حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک :تجاربی از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه.” پژوهشنامه مالیات. شماره هجدهم )مسلسل ۶۶ (، تابستان ۹۳
پورحیدری، امید، علی رحمانی و مجید مرادی شمیم(۱۳۹۰). “بررسی تاثیر عدم اطمینان های خاص بر بکارگیری روش های پیشرفته بودجه بندی سرمایه ای.” پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران. دانشکده علوم اقتصادی
ثقفی علی و مصطفی عرب مازار یزدی، ۱۳۸۹، “کیفیت گزارشگری مالی و ناکارایی سرمایه گذاری"، مجله پژوهش های حسابداری مالی، سال دوم، شماره چهارم، شماره پیاپی ( ۶)، زمستان ۱۳۸۹، صص۱-۲۰٫
خلیلی‌عراقی، مریم ، بیت ا… اکبری مقدم ، معصومه عطاءالهی. (۱۳۸۸). “اثر ریسک‌های محیط، استراتژی شرکت و ساختار سرمایه بر عملکرد شرکتها در صنعت پتروشیمی” مجله مدیریت توسعه و تحول، شماره اول، صص ۴۱-۴۷٫
جهرومی، مهتاب(۱۳۹۱)،” شفافیت شرکتها وفاصله از مالیات"، رساله جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد حسابداری از دانشکده مدیریت دانشگاه تهران.
حقیقت حمید, محمدی محمدحسن(۱۳۹۲). “بررسی رابطه فاصله مالیاتی با کیفیت افشاء و ارزش شرکت.” نشریه مطالعات کمی در مدیریت.  بهار ۱۳۹۲ , دوره  ۴ , شماره  ۱
حیدرپور فرزانه, خداویسی جلیل, داغانی رضا(۱۳۸۹). “بررسی میزان کارایی اجرایی حسابرسی مالیاتی در کاهش فاصله حسابرسی" پژوهشنامه مالیات :   بهار و تابستان ۱۳۸۹ , دوره  دوره جدید - ۱۸ , شماره  ۸ (مسلسل ۵۶) ; از صفحه ۲۱۱ تا صفحه ۲۲۹
زهی نقی, محمدخانلی شهرزاد(۱۳۸۹)."بررسی عوامل موثر بر فرار مالیاتی (مطالعه موردی استان آذربایجان شرقی)". نشریه پژوهشنامه مالیات پاییز و زمستان ۱۳۸۹ , دوره  دوره جدید - ۱۸ , شماره  ۹ (مسلسل ۵۷)

با توجه به این آیه اسلام جریان ناتمام مال و منحنی ناقص مسیر آن را ممنوع و جریان کامل و منحنی تمام آن را لازم می داند، یعنی اجازه نمی دهد ثروت مملکت در دست گروهی خاص جاری باشد و هرگز به دست دیگران نرسد، بلکه فتوا می دهد که لازم است دور آن کامل باشد تا به دست همگان برسد.^[۴۳۳]
برای تأیید این اصل، اسلام احتکار ثروت و اکثار و ذخیره سازی مال را ممنوع می داند. در عوض راه هایی برای کسب حلال و جریان عمومی ثروت در جامعه پیشنهاد کرده است مثل ارث و بخشش و تجارت با رضایت. ثروت مطلوب از نظر اسلام آن است که از تلاش فرد در مسیر صحیح بدست آمده، اما ثروت های نامشروع که با اختلاس، احتکار و جریان سازی در نظام مالی اجتماع ایجاد شود، نامطلوب بوده و سبب نابودی نظام اقتصادی جامعه نیز می شود. در ادامه بعضی از موارد کسب های نامشروع ذکر می شود:

احتکار
معنای لغوی احتکار، جمع کردن اموال خوراکی و ذخیره سازی آن تا زمان کمبود آن در بازار است.^[۴۳۴]
این معنا با معنای اصطلاحی احتکار یکسان است. در عرف نیز احتکار به تجارتی گفته می شود که طی آن تاجر مقدار زیادی از کالا را در ایام فراوانی انبار می کند و به بازار عرضه نمی کند تا بازار سیاه بوجود آمده و کالا نایاب و گران شود، سپس با عرضه آن کالا با قیمت چندین برابر، سود سرشاری ناشی از تفاوت قیمت نصیب خود می کند. انبار کردن بعضی محصولات که با آگاهی توزیع کنندگان از نوسانات بازار و تغییر قیمت های آینده صورت می گیرد و به دنبال آن کمبود ناگهانی کالا در بازار ایجاد می شود؛ از مصادیق احتکار است. اسلام با چنین درآمدی به شدت مخالف است. در مذمت این تجارت همان بس که پیامبر(صلّی الله علیه وآله وسلّم) در این باره فرمودند: خداوند احتکار را ناپسندتر از دزدی می داند.^[۴۳۵] امام علی (علیه السّلام) احتکار را شیوه و طریقه بدکاران و گناهکاران می داند^[۴۳۶]و سختی کشیدن برای احتکار را از خلق و خوی افراد نادان و بی تجربه می داند و می فرماید: از خلق و خوى افراد نادان و بى‏تجربه است که خود یا دیگران را براى احتکار به رنج و تعب وا دارند.^[۴۳۷]
ائمه معصومین (علیهم السّلام) هر گاه با مواردی از احتکار روبرو می شدند، علاوه بر مجازات عاملان آن دستور می دادند تا انبارها را گشوده و آن اموال در بازار مسلمین به قیمت مناسب به عرضه عموم در آید.
کم فروشی
یکی دیگر از درآمدهای نامطلوب در اسلام، کم فروشی است. سوره ای نیز در مذمت آن نازل شده است « وَیْلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ الَّذِینَ إِذَا اکْتَالُواْ عَلىَ النَّاسِ یَسْتَوْفُونَ وَ إِذَا کاَلُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یخُْسِرُونَ »^[۴۳۸]
واژه"طفیف"در لغت معنی مقدار اندکی است که قابل توجه نباشد. “طفیف"در کیل نمودن به معنای نقص پیمانه و نپرداختن آن به طور کامل است.^[۴۳۹] کم فروشی، گناهی است که خداوند ضمن نهی از آن، رواج آن را سبب فساد در زمین خوانده است.^[۴۴۰]
“کیل” پیمانه کردن و پیمانه دادن معنا می دهد.^[۴۴۱] راغب این لفظ را به پیمانه کردن طعام به نفع یا ضرر فرد معنا کرده^[۴۴۲] بنابراین ” اِکتیالاً” (کیل) مِنه و عَلَیهِ: پیمانه را از او گرفت و خود پیمود.^[۴۴۳]
کیل نمودن آنگاه که با (باء) متعدی شود به به سود شخص و وقتی با (عَلی) متعدی شود به ضرر فرد معنا می دهد. مطففین افرادی هستند که هنگامی که از دیگران جنسی را می خرند به طور کامل حق خود رامی ستانند و چون به دیگران کالایی را می فروشند، جنس را به ناحق کمتر از میزان می فروشند و آنان را در خسارت می افکنند. رعایت حق برای خود و عدم توجه به آن در برابر دیگران باعث تباهی اجتماع است زیرا اساس اجتماع بر تعادل متقابل است، اگر حق یک طرف از بین رود کل جامعه و معاملات جاری در آن نابود شده و به فساد جامعه منجر می شود.^[۴۴۴]
بنابراین در نظر اسلام هرگونه کم فروشی که برگرفته از زیاده خواهی بشر است مذموم و حرام بوده و ثروت کسب شده از این راه جزو سرمایه های نامطلوب است .
اختلاس
معنای لغوی آن دزدی فریبکارانه و ربودن با حیله گری^[۴۴۵] است در لغت به نگاه دزدکی “طَعنَهٌ خَلیس” می گویند.^[۴۴۶] و در اصطلاح آن است که کسی که وظیفه حسابرسی اموال را به عهده دارد با تغییراتی در ارقام درآمدها و مخارج، میزان مخارج را بیش از حد ممکن حساب کند و از این طریق به همان مقدار درآمد های کاذبی که به ظاهر به حساب نمی آید کسب می کند. بررسی این تفاوت قیمت ها به سختی ممکن است و چون به مرور، ایجاد می شود جز با نظارت های پیچیده امکان ندارد.
۴-۱-۵- تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی
در نظام اسلامی انسانها همه با هم برابرند و در اثر تفاوت مشاغل و موقعیت های اجتماعی از یکدیگر متمایز و جدا نمی شوند. نشانه این مساوات را می توان در اعمال مذهبی مسلمانان مشاهده نمود به عنوان مثال در نمازهای جماعت و جمعه بالاترین منصب مملکتی در کنار افراد سطح پایین تر مثل کارگران یا کارمندان در کنار هم به نماز می ایستند. خداوند در آیاتی از قرآن به این واقعیت صحه نهاده است.
آیه اول سوره مبارکه نساء، پدید آمدن همه انسان ها را از یک پدر و مادر می داند بنابراین منشأ همه یکسان بوده و وجود هر گونه تفاوتی میان افراد نفی می شود^[۴۴۷]و در سوره حجرات حق تعالی همه مؤمنان را برادر یکدیگر نامیده و دستور داده بین یکدیگر صلح برقرار نمایند.^[۴۴۸] در آیه ۱۳ همین سوره به خلقت یکسان همه انسان ها از یک مرد و زن تصریح شده و ریشه تمام تفاوت ها را شناخت افراد و قبایل از یکدیگر دانسته و در آخر با رد هر گونه اوهام در مورد برتری قبایل بر یکدیگر تنها عامل برتری انسان ها را تقوا می داند.^[۴۴۹]
بنابراین هرگونه تفاوت نهادن و تبعیض در میان انسان هایی که امکانات یکسان و شرایط عمل یکسان دارند، به عنوان مانعی در برابر اجرای عدالت قرار می گیرد لذا شدیداً مورد نهی قرآن کریم قرار گرفته است. قبل از اسلام امتیازات خانوادگی، ثروت و مکنت و نسب برای عرب بسیار مهم بود؛ اما همین ارزش های پوچ، جزء اولین مواردی بود که اسلام با آن مبارزه نمود. مساوات اسلام به معنی تشکیل یک جامعه بی طبقه اسلامی است، جامعه ای که در آن امتیازات موهوم نادیده گرفته شود و تبعیضی در آن به چشم نیاید.^[۴۵۰]
در اسلام، امتیازاتی همچون رنگ پوست، نژاد، نسب و قبیله و ثروت بی ارزش بوده و در عوض تنها یک عامل به عنوان مزیت، میان افراد حاکم است و آن، عاملِ تقوا می باشد. همانگونه که سوره حجرات نیز به آن اشاره شده است.^[۴۵۱]
اسلام، خلقت انسان ها را همگون و منشأ همه را از یک پدر و مادر می داند و تفاوت های ظاهری، تمایز و افتخار طلبی را دور از عدالت و عامل به مخاطره انداختن کرامت انسان ها می داند و معیار فضیلت و برتری را در تقوا خلاصه می کند.
در مقابل، بسیاری از طاغوتهای زمان زمینه نظام طبقاتی را فراهم می کردند که به معنای ایجاد طبقه فقیر و غنی یا مستضعف و مستکبر بود و همین تفاوت ها سرانجام سبب هلاکت آن اقوام و فروپاشی سلطنت ایشان گشت.
قرآن به عنوان نمونه بارز این نظام از فرعون زمان حضرت موسی(علیه السّلام) نام می برد که مردم را به دو دسته تقسیم کرده بود؛ سبطی ها که از اعقاب بنی اسرائیل بودند و قبطی ها که ساکنان قدیمی مصر بودند. فرعون پسران بنی اسرائیل را نابود کرده و دخترانشان را اسیر می گرداند و در عوض به قبطیان قدرت و مکنت بخشیده بود. به نظر قرآن، اتخاذ این تبعیض ها نشانه ظلم و فساد فرعون بود.^[۴۵۲]
علت فساد کاری فرعون آن بود که با بنی اسرائیل همچون بردگان رفتار می کرد، بین آنها تفرقه ایجاد می کرد تا مانع شکل گیری هرگونه انقلاب و شورش میان آنها شود. در حالی که نظام اولیه خلقت، عادلانه و عاری از هرگونه تبعیض بوده و قبایل از حقوق یکسان و ارزش اجتماعی مساوی برخوردارند و آزاد ساختن قومی در هر زمینه و برده کردن قوم دیگر خروج از این نظام عادلانه و سبب افساد در زمین و رقم زدن هلاکت بر ساکنان آن است.
اعمال افرادی همچون فرعون سبب ایجاد روحیه استکبار در میان مصریان و استحفاف در میان بنی اسرائیل گشته بود و با گذشت زمان به ایجاد تخاصم ودر گیری هایی میان دو قبیله منجر می شد که نمود این درگیری های ناشی از تبعیض را در داستان در گیری مرد قبطی با سبطی که منجر به مرگ قبطی شد مشاهده می شود.^[۴۵۳]
استضعاف پذیری و تحت ظلم قرار گرفتن از نظر اسلام پسندیده نیست. در سوره نساء کسانی که به واسطه زندگی در سرزمینی با حکومتی مشرک و نیرومند ضعیف واقع شده اند و توانایی اجرای وظائف الهی خویش را نیافته اند و با ترک شعائر الهی به خویشتن ستم کرده اند، مورد مذمت قرار گرفته اند.^[۴۵۴] به ایشان خطاب می شود: با وجود گستردگی زمین چرا به گوشه ای دیگر مهاجرت نکردید تا ضمن بهره گیری از فضل الهی از استضعاف بیرون آمده و بتوانید وظایف الهی خود را انجام دهید و دین خدا را گسترش دهید.^[۴۵۵]
همچنین وجود استضعاف یکی از عوامل قیام و انقلاب علیه مستکبران شمرده شده و در این راه به همه آنهایی که نیرو و توان دارند امر نموده که به کمک مستضعفان بشتابند تا از ضعف خود رهایی یابند.^[۴۵۶]
برای درک مفهوم نظام طبقاتی و مضرات آن در راه اجرای عدالت باید ابتدا معنای طبقه روشن شود.
طبقه، گروهی از انسانها هستند که دارای منزلت اجتماعی معین و امتیازات مثبت یا منفی خاص و منافع مشترک و مشابهی باشند که در جهت دفاع از این منافع واکنش گروهی یا فردی نشان دهند و اساس ویژگی های آنان بتوان این واکنش را از سوی آنها پیش بینی کرد مانند طبقه دانشمندان، نجبا، تجّار و کشاورزان.^[۴۵۷]
در بسیاری از حکومت ها تشکیل نظام طبقاتی و زندگی براساس آن امری مسجّل بوده و هر گونه خروج از طبقه خاص تعریف شده فرد، عین بی عدالتی محسوب می شود.^[۴۵۸] در جوامعی که بر پایه چنین نظریه ای شکل گیرد، اختلاف طبقاتی نمود بیشتری دارد.
تشکیل نظام طبقاتی اثرات مخربی در جامعه برجا می گذارد از جمله؛ اعمال خشونت و منحرف ساختن اذهان طبقات پایین نسبت به حقایق موجود، ایجاد روحیه بی کفایتی و لزوم اطاعت بی قید و شرط از طبقات بالاتر در میان طبقات پایین و میانی جامعه و در مقابل، تقویت روحیه زیاده خواهی و زورگویی در طبقات بالاتر اجتماع و شکل گیری دو قطب استخفاف و استکبار در یک جامعه که هر دو طبقه دائماً در حال مقابله و رویارویی با یکدیگر هستند. در نتیجه رشد تناقضات ناشی از وجود چنین نظام طبقاتی یکی از مهم ترین موانع اجرای عدالت اجتماعی یعنی شکاف طبقاتی، تقویت می شود.
نمونه های این تبعیض نژادی را در دوره هایی از حکومت اسلامی مشاهده می کنیم در زمان بنی امیه از آنجا که نژاد برتر را قوم عرب می دانستند، موالی و عجمان از حقوق پایینی برخوردار بودند، شدیداً تحقیر می شدند و مناصب اجتماعی مهم به ایشان سپرده نمی شد و در دوران حکومت اقوام ایرانی یا ترک بر اعراب این معادله برعکس می شد. این فرهنگ ناشی از باقی ماندن اعتقادات جاهلی در میان تازه مسلمانان در سرزمین های مختلف بود.
رسالت حقیقی اسلام اجرای قسط و عدل در جامعه است، بدین گونه که مستضعفان جامعه که تاکنون از حقوق اولیه محروم بوده اند را به حقوق واقعی خود آشنا سازد و حق را به حق دار برساند و مستکبران جامعه که بار خود را بر دوش مستضعفان جامعه تحمیل می کردند برای همیشه از این بهره مندی ها بی نصیب سازند، در نتیجه طبقه ای هم سطح بدون درگیری های اجتماعی در جامعه تشکیل شود.
قرآن در آیه ۵ سوره مبارکه قصص سرانجام مبارزات متقابل ضعفا و ظالمان را محقق شدن وعده پیشوایی نهایی مستضعفان و مظلومان در جهان و وارث شدن زمین به دست ایشان می داند.^[۴۵۹]
تا هنگامی که نظام طبقاتی در جهان حاکم است همواره تقابل ضعیف و قوی وجود دارد، اما وعده نهایی خداوند براندازی این نظام طبقاتی و در پی آن پیروزی مستضعفین بر مستکبرین و ایجاد امنیت و عدالت گسترده جهانیست.
۴-۲- موانع اجرای عدالت اجتماعی از منظر نهج البلاغه
امام علی (علیه السّلام) یگانه امام معصومی بود که مقام رسمی خلافت را همراه با مقام پیشوایی دینی تجربه نمود. ایشان اولین شعار حکومت خویش را اجرای مساوات و رفع تبعیض ها و در یک کلمه، بسط کامل عدالت اجتماعی قرار دادند.
حکومت ایشان نمونه حکومت موفق عدالت محور در تاریخ است که به دنبال احیای سنت عدالت گرایانه رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) واجرای قسط و عدل قرآنی در آن برهه تاریخی بود از این روگسترش عدالت همه جانبه را اصلی ترین برنامه حکومت خود قرار داد و عدل و داد را در سرلوحه حکومت خویش قرار داد.^[۴۶۰]
در این بخش به بررسی رهنمودهای آن امام همام در تشریح موانع پیش روی عدالت در جامعه می پردازیم.
۴-۲-۱- حکومت جور
در منظر امام علی (علیه السّلام) تأثیر عدالت بر تداوم حکومت آن است که عدل سبب انتظام امور مردم و جامعه و ثبات حکومت و دولت می گردد. در صورت فقدان عدالت در امعه ظلم و ستم جایگزین می شود و نتیجه این ظلم و ستم چیزی جز شکل گیری خشونت میان مردم و نکبت در حکومت نخواهد بود؛ حال این ظلم و جور اگر از طرف رهبران و نخبگان طبقه بالای جامعه صورت گیرد، اثرات آن در جامعه بیشتراست، چون نخبگان ظالم و گمراه جامعه ای را به دنبال خود منحرف خواهند کرد.
حضرت علی(علیه السّلام) در کلامی خطاب به عثمان بدترین مردم را رهبری ستمگر می داند که خود گمراه است و سبب گمراهی دیگران شود، آن که سنت پذیرفته را بمیراند و بدعتی رها شده را احیا نماید.^[۴۶۱]
از نظر امام علی(علیه السّلام) برقراری عدالت جز در سایه مبارزه با ظلم غیر ممکن می نماید؛ لذا در سخنان ایشان ظلم ستیزی با عدل گرایی دو امر تفکیک ناپذیر شمرده شده است:
ِمن لَوازِمِ العَدلِ التَّناهی عَن الظُّلمِ .^[۴۶۲]
ضادّوا الجورَ بِالَعدلِ.^[۴۶۳]
اِنَّ القُّبْحَ فِی الظُّلمِ بِقَدرِالحُسنِ فِی العَدلِ^[۴۶۴]
اَلجَوْرُ مُضادُّ اَلْعَدلِ. ^[۴۶۵]
از نمونه های بارز ظلم در اجتماع که ایشان به آن اشاره نموده اند می توان تبعیض اقتصادی و بهره برداری کارگزاران دولت از اموال بیت المال به نفع اقلیت جامعه و چپاول بیت المال و محرومیت اکثریت جامعه است. در نظر ایشان تفاوتهای جزئی بین مردم همچون تفاوت در نحوه نگاه کردن می تواند عاملی برای نمایان شدن بی عدالتی حاکمان گردد، لذا با هرگونه عاملی که شائبه بی عدالتی را در میان کارگزاران ایجاد می کند، به شدت مبارزه می کند.
قبح ستمکاری و ظلم در این کلام حضرت نیز نمایان است: به خدا سوگند اگر تمام شب را بر روی خار مغیلان به سر برم یا با غل و زنجیر این سو و آن سو کشیده شوم، خوش تر دارم تا خدا و پیامبرش را در روز قیامت در حالی ملاقات کنم که به بعضی از بندگان، ستم کرده و چیزی از اموال عمومی را غصب کرده باشم.^[۴۶۶]
ایشان، زمامدار و حاکم جامعه را بیش از سایر افراد در معرض ظلم کردن می داند و ظلم زمامدار را زمینه ای برای ویرانی سرزمین می داند. زمامداری که درهای ستمگری را می گشاید و بر مردم جفا روا می دارد، زشت ترین و کریه ترین چهره ها را صورت می بخشد و باید در انتظار ویرانی سرزمین ها و شورش انسانها و زوال دولتها باشد.^[۴۶۷]

محدوده زمانی این تحقیق حدوداً ۶ ماه می باشد که از اواسط آذر ماه ۱۳۹۲ شروع و در اواسط خرداد ماه ۱۳۹۳ خاتمه یافته است. زمان بندی مراحل انجام این تحقیق در جدول ۱-۲ آورده شده است:
جدول ۱-۲ :قلمروزمانی تحقیق

محدودیت های تحقیق
این تحقیق تنها کارکنان (به غیر از پزشکان و داروسازان مجموعه) شبکه بهداشت و درمانی استان هرمزگان که شامل پانزده شبکه در استان هرمزگان می باشد، مورد مطالعه و بررسی قرارداده است. و سایر کارکنان شبکه های بهداشت و درمان استانهای دیگر را که خارج از این استان هستند، شامل نمی گردد.
الزامات برنامه ریزی استراتژیک نیروی انسانی متعددی ممکن است بر عملکرد کارکنان شبکه بهداشت و درمان استان هرمزگان، مؤثر باشند که در تحقیق حاضر چهار پیش نیاز؛ «پیش نیاز ساختاری، پیش نیاز فرهنگی، پیش نیاز انسانی، پیش نیاز مدیریت»، در نظر گرفته شده است.
تاریخچه مختصری از شبکه بهداشت و درمان استان هرمزگان
سابقه فعالیت های آموزشی این دانشگاه به تاسیس مجموعه آموزشی و پژوهشی هرمزگان در سال توسط سازمان منطقه ای بهداری استان هرمزگان باز می گردد. این مجموعه در مورخ ۹ بهمن ۱۳۶۸ توسط وزیر وقت به دانشکده پرستاری و مامایی تغییر نام یافت و در همان سال با پذیرش ۹۸ دانشجو در رشته های پرستاری و مامایی به فعالیت خود ادامه داد. از سوی دیگر، دانشکده پزشکی بندرعباس نیز در تاریخ اول اسفند ۱۳۶۵ تاسیس گردید و فعالیت آموزشی خود را با پذیرش ۱۴۰ دانشجوی پزشکی آغاز نمود. هم اکنون این دانشگاه با برخورداری از مکانهای مناسب، تجهیزات نوین و نیروی انسانی فداکار و کارآمد به تربیت دانشجویان در حیطه علوم پزشکی و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی در سطح استان هرمزگان مبادرت دارد.
شبکه بهداشت و درمان درسال ۱۳۶۴ با ادغام مدیریت ریشه کنی مالاریا و اداره بهداشت محیط تاسیس گردیده و با گسترش وظایف و فعالیت های محوله در حال حاضرعلاوه بر واحد های اداری مالی و پشتیبانی واحد های ستادی ذیل به ارائه خدمات بهداشتی ، درمانی میپردازند :
- واحد آموزش سلامت و ارتباطات - واحد سلامت خانواده -واحد بهداشت مدارس-واحد بهداشت محیط و حرفه ای -واحد مبارزه با بیماریها- واحد آمار و انفورماتیک - واحد نظارت بر امور درمان -واحد امور دارویی شبکه-واحد بهداشت روان- مرکز مشاوره بیماریهای رفتاری-واحد بیمه و پزشک خانواده.
در این سال تعداد ۸ مرکز بهداشتی درمانی شهری و روستایی ۳۴ خانه بهداشت ۳پایگاه بهداشت شهری و ۳ پایگاه بهداشت روستایی ،یک مرکز آموزش بهورزی و تربیت ماما روستایی ۶ واحد تسهیلات زایمانی و یک بیمارستان ۶۴ تخت خوابی ۱ در مانگاه ،۷ داروخانه ،۸ آزمایشگاه ،۲ رادیولوژی واحدهای تحت مجموعه را تشکیل می دهد.
تعداد پزشکان عمومی این شهرستان در این سال ۳۱ نفر و پزشک متخصص ۱۱ نفر می باشند،که در همین سال تعداد ۱ دندانپزشک و ۱ داروساز در شهرستان فعالیت داشته اند.
در سال مذکور برای هر ۳۸۶۵ نفر یک پزشک عمومی و برای هر ۲۹۹۵ نفر یک تخت بیمارستانی دولتی و برای هر کل جمعیتیک دندانپزشک در سطح شهرستان وجود داشته است . شاخص های مربوط به آزمایشگاه برای هر ۱۴۹۷۸ نفر ،رادیولوژی برای هر ۵۹۹۱۲ نفر و داروخانه برای هر ۱۷۱۱۷ نفر یک واحد بوده است (سالنامه آماری دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان).

تعریف مفهومی متغیرها
برنامه ریزی:
برنامه ریزی، یعنی انتخاب مأموریتها، هدفها و اقداماتی برای نیل به آنها که مستلزم تصمیم گیری و انتخاب از میان راه های مختلف برای عملکرد آینده سازمان است(فیضی،۱۳۸۸).
استراتژی :
عبارت است از تعیین اهداف و آرمانهای بلندمدت و اساسی برای یک شرکت و پذیرش مجموعه ای از اقدامات و تخصیص منابع لازم برای حصول به این اهداف و آرمانها(اعرابی و ایزدی،۱۳۸۴).
نیروی انسانی:
منظور از نیروی انسانی یک سازمان تمام افرادی است که در سطوح مختلف سازمان مشغول بکارند(سعادت،۱۳۸۵).
عملکرد:
ﻋﻤﻠﮑﺮﺩ، ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺍﯼ ﺍﺯ ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻫـﺎﻳﯽ ﺍﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺍﺯ ﻃـﺮﻑﮐﺎﺭﮐﻨﺎﻥ ﺩﺭ ﺟﻬﺖ ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﺍﻫﺪﺍﻑ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ ﺳﺎﺯﻣﺎﻥ ﺍﻧﺠﺎﻡ ﻣﯽﮔﻴﺮﺩ(حاجی کریمی و رنگریز،۱۳۷۸).
بهداشت:
بهداشت، علم و روش پیشگیرى از بیمارى، طولانى‌تر کردن عمر متوسط بشر و بهبود وضع سلامت جسمى، روانى و اجتماعى او است. بهداشت به‌صورت فردى و جمعى مطرح مى‌شود، اما در هر حال، هدف بهداشت عبارت است از تأمین شرایط لازم جهت رفاه فردى و اجتماعى و تمام فعالیت‌هاى مرتبط با پیشگیرى از بیمارى‌ها.
سازمان بهداشت جهانى، “بهداشت” را چنین تعریف مى‌کند: بهداشت عبارت است از علم و فن پیشگیرى از بیمارى‌ها، افزایش طول عمر، آموزش بهداشت فردى به اشخاص، ارائهٔ خدمات پزشکى و پرستارى به‌منظور تشخیص فورى درمان، توسعه و تکمیل خدمات اجتماعى جهت رفع نیازمندى‌هاى مردم و تأمین وسایل زندگى به‌نحوى که هر فرد بتواند از سلامت و طول عمر بیشترى برخوردار گردد. بهداشت، حالت بهبود و سلامت کامل جسمانى و روانى و اجتماعى است و تنها به فقدان بیمارى یا عدم نقص عضو محدود نمى‌شود.

با پیدایش سیستمهای پست الکتروننیکی ، کارکنان اداری برای یکدیگر پیام نیز ارسال می کنند. در ضمن از آنجایی که کارکنان اداری می توانند از فایلهای مشترک استفاده کنند ، تابلو های اعلانات الکترونیکی نیز ایجاد شده است . این فایلها پست الکترونیکی هستند که مردم می توانند پیامهای عمومی خود را بر روی آنها قرار دهند . این امکانات بسیار جالب توجه هستند ، به طوری که با پیشرفت فناوری می توان نمودار هایی با کیفیت عالی در این پیام ها قرار داد . به علاوه با پیدایش هزینه مکاتبات کاهش یافته ، به طوری که مدرک حاوی متن ، تصویر و نمودار را با قیمت ارزان می توان ازطریق خطوط تلفن انتقال داد . به موازات این پیشرفتها فناوری رایانه ی ، سیستمهای صوتی اداری را نیز ارتقاء بخشیده است . تلفنهای اداری به سیستمهای اختصاصی مبادله خیلی پیچده مرتبط می شوند ( همان منبع ، 1383، ص 32 ).

سیستمهای نوشتار گروهی نیز تهیه شده است . این سیستمها به کارکنان کمک می کنند تا بتوانند به صورت كارآموزی و گروهی با یکدیگر کار کنند. ، هدف از تهیه سیستمهای نوشتار گروهی آن است که کار افراد به تلاشهای گروهی منجر شود و هم این که بتوان به بخشی از کار دیگران که تهیه شده است ، دسترسی داشت . کاربرد سیستمهای ویدئویی نیز رو به گسترش است . سازمان های بزرگ از قابلیت کنفراس ویدئویی ستفاده می کنند تا کارکنان بدون نیاز به مسافرت بتوانند به صورت رو در رو با یکدیگر ارتباط بر قرار کنند . در ابتدای کار ، از این قابلیت‌ها برای ارتباط چند مدیر در دو سه محل استفاده می شد . اما اخیراً از این سیستمها برای ارتباط هزاران نفر بر روی یک موضوع استفاده می شود ( همان منبع ، 1383، ص 32 ).
اتوماسیون اداری ( Office Automation ) : مکانیزمی است در راستای بهبود بهره وری سازمان از طریق اعمال مدیریت اثر بخش و کاربر مجموعه فعالیتهای سازمان با بهره گیری از : گردش الکترونیکی مکاتبات در سطح سازمان ، جستجوی اسان در اطلاعات ذخیره شده ، پاسخگویی سریع و به موقع به مراجعان ، حذف کاغذ از چرخه مکاتبات اداری ، اعمال کنترل مناسب بر کاربران ، ثبت و نگهداری بهینه اطلاعات ، بهبود ارتباطات درون سازمانی .
سیستم اتوماسیون اداری وظیفه بر قراری ارتباطات داخلی سازمان و همچنین افراد سازمان با خارج از سازمان را عهده دار است . این ارتباط به بهبود هماهنگی فعالیت ها و کیفی کردن کار کمک می کند . پردازشگر های متن ، پست الکترونیک ، ارسال صدا ، ارسال فاکس ، ویدئو کنفرانس و کنفرانس کنفرانس صوتی از ابزار هایی که می تواند در این مجموعه به کار رود . سیستم اتوماسیون اداری از سیستم کار تابل و مدیریت فرایند ها تشکیل می شود که با سیستم دبیر خانه ، سیستم های پردازش عملیات و سیستم ارشیو در ارتباط است . بنابراین در یک مجموعه کامل اتوماسیون اداری کلیه عملیات سازمان ازطریق سیستم های نرم افزار های سازماندهی مي شود .
باید توجه کرد که ازطریق مدیریت فرایند ها در یک سیستم جامع نرم افزاری می توان تمامی عملیات یک سازمان را با بهره گرفتن از ابزار های پیش گفته به نحو مطلوب سازماندهی کرد . می توان با بهره گرفتن از سیستم مدیریت فرایند گردش کلیه فرمهایی را که در سیستم های پردازش عملیات (TPS ) وجود دارند را از طریق سیستم کارتابل به انجام رساند . به این ترتیب بدون استفاده از فرمهای کاغذی ” تایید های ” مورد نیاز هر فرم تعریف می شود و با گردش آن در سیستم کارتابل هر فرایند تکمیل می شود . بنابراین اتوماسیون اداری فراتر از بکار گیری تنها یک سیستم کارتابل در سازمان است ولی بخشی از ان محسوب می گردد . ضمن انکه باید توجه داشت با بهره گرفتن از سیستم های یکپارچه که در ان کلیه فرایند های سازمانی با یکدیگر مرتبط هستند می توان به مفهوم کامل به سمت سازمانی حرکت کرد که در آن گردش اطلاعات سریع به موقع و با اطمینان را انتظار داشت و حتماً بدون استفاده از حتی یک برگ کاغذ ( همان منبع ، 1383، ص 32-33 ).
2-1-7-1 جدول انواع کاربرد های سیستم اتوماسیون اداری
اتوماسیون اداری و بهره وری :
یکی از دلایل عمده کاربرد فناوری طلاعات در محیط اداری ، افزایش بهره وری کسانی است که در این ادارات کار می کنند . بررسیهایی که در نیمه دهه 1970 انجام گردید نشان داد که رشد بهره وری در این گروه از کارکنان نسبت به کارگران بخش صنعت و تولید دچار کندی و عقب ماندگی می باشد . بررسیهای شرکتهای آمریکایی در خلال یک دوره دهساله منتهی به واخر دهه 1980 نشان داد که بهره وری در صنعت تقریباً90% رشد داشته است . در حالی که در امور دفتری 4% افزایش وجود داشته است . گزارشات دریافتی از این شزکتها حاکی از آن است که در خلال این دروه ده ساله کل هزینه امور دفتری از 20 الی 30 در صد به 30 الی 40 در صد کل بودجه افزایش یافته است . یکی از نتایج این مطالعه آن بود که هیچ گاه در محیط اداری و دفتری سرمایه گذاری کافی نشده است و دیگر این که فناوری مورد استفاده در این بخش نسبت به سایر بخشها ، دارای کارایی کمتری بوده است . بر آورد انجام شده نشان می داد که سرمایه گذاری در محیط کارخانه که برای کنترل رایانه ی تجهیزات ماشین آلات بکار رفته است . در حدود 10 برابر سرمایه گذاری در بخش اداری بوده است . نتیجه بدیهی این بود که سرمایه گذاری بیشتر در بخش امور اداری یک کارخانه که بهره وری بالایی دارد ، منجر به افزایش قابل توجهی در بهره وری امور اداری خواهد شد (پاركينسون، و رستوم جي،1386، ص 140).
بنا به دلایل زیر باید نتیجه گیری فوق را پذیرفت :

1. 1. اندازه گیری بهره در محیط اداری و مقايسه آن با ساخته های محیط صنعتی کار مشکلی است .

1. 1. ممکن است رابطه بهره وری و هزینه سرمایه ای هماهنگ نباشد عدم توجه به تاثیر عاملی انسانی در محیط اداری و استفاده از فناوری جدید ممکن است منجر به آشفتگی امور و بهره وری پایین شود .

1. 1. میزان بهره وری در آغاز بررسی های فوق مشخص نشده بوده است . ممکن است کارکنان دفتری قبلاً کارایی بیشتری داشته اند و لذا با تغییر روش های انجام کار ، پیشرفت چندانی حاصل نشده باشد. در صورتی که با مکانیزه کردن امور واقعاً بهره وری فزایش یابد ، تاثیر ان بر سازمان به شرح زیر خواهد بود :

1. 1. استفاده بهتر از نیرو کار توام با کاهش تعداد کارکنان و یا افزایش بازده فردی پرسنل

1. 1. استفاده بهتر از زمان به جهت کارایی بیشتر .

1. 1. افزایش بازده مدیریت با تصمیم گیری بهتر .

1. 1. افزایش بازده با عملکرد بهتر افراد .

1. 1. اثر بخشی بیشتر با بهره گرفتن از اطلاعات موجود در محیط سازمان(پاركينسون، و رستوم جي،1386، ص 141).

2-1-8 نکات برجسته درباره اتوماسیون^[3] و بهسازی روش های کار
اگر کامپیوتر نمی بود ، سخنی درباره ساختن مدلهای ریاضی، تحقق در عملیات^[4] یا علم مدیریت^[5] شنیده نمی شد . زیرا تمام اینها بستگی زیاد به سطوح محاسباتی دارد که اگر تنها ماشین حساب دستی به کار می رفت، غیر اقتصادی از آب در می آمد . بنابراین ، اتوماسیون ارتباط بسیار نزدیکی با پیشرفتهای اخیر تئوریهای مدیریت دارد که متکی بر تحقیق در عملیات و ساختن مدلهای ریاضی است (پاركينسون، و رستوم جي،1386، ص 143).
باز خود^[6]:
در مواردی که گزارشهای ارائه شده نشان می دهد که چگونه عملکرد واقعی^[7] در مواردی که گزارشهای ارائه شده نشان می دهد که چگونه عملکرد واقعی را می توان به عملکرد مورد انتظار ^[8] مقایسه کرد ، چنین گزارشهایی به « باز خور » مرسوم اند . داشتن سیستم باز خور کارساز ، برای مدیریت مطلوب ، ضروری است . کامپیوتر با سرعت زیاد و ظرفیت ذخیره اطلاعات ، به سازماندهی باز خور کمک زیادی می کند .
ترموستات نیز یک مثال عالی باز خور است . ترموستات درجه حرارت واقعی اتاق را می سنجد و با درجه برنامه ریزی شده مقایسه می کند و این اطلاعات را به منبع اصلی حرارت می فرستد و برای اصلاح لازم ، سوپاپ را باز می کند یا می بندد. مفهوم کنترل به وسیله باز خور به طور کلی و به خصوص در صنایع پردازش ^[9]حایز اهمیت است (پاركينسون، و رستوم جي،1386، ص 143).
خودكارسازي
جايي كه در يك سازمان مواد با دست جابجا نمي شوند، چنين حالتي خودكار (يا اتوماسيون) ناميده مي شود. خودكار كردن دستگاه ها به علت افزايش استفاده از وسايلي حساس براي تعيين و انتقال اطلاعات مربوط به وزن، حجم، ابعاد، عمق شكافها، وضعيت جاي گيري ، كشش انبساطي، درجه حرارت، فشار، ميزان رواني (يا جاري بودن)، تعداد واحد ها و ويژگيهاي شيميايي گوناگون امكلان پذير است.
اتوماسيون عملاً عبارتست از توليد مستمر با فرايندهاي مجزا ولي به هم پيوسته به گونه اي كه تمام اجزا در سلسله اي قرار مي گيرند كه به صورت خودكار (برقي يا مكانيكي) با هم پيوستگي كامل دارند. در مواردي كه عملكرد خودكار وجود نداشته باشد، اتوماسيون هم وجود ندارد.
كنترلي اتوماتيك عبارتست از به كار بردن وسايل حساس مكانيكلي يا الكتريكي كه عمليات ماشيني و محصول آن را در مقايسه با معيارهاي از پيش تعيين شده كنترلي مي كند. در پرداختن به مواد راديواكتيو، اتوماسيون ضروري است، زيرا عاملي ايمني حايز اهميت است. در عمليات هواپيما و موشكها از كنترل اتوماتيك بايد استفاده شود، زيرا فضاي كار محدود است و اقدام سريع نياز دارد كه خارج از ظرفيت انسان است (پاركينسون، و رستوم جي،1386، ص 144).
اتوماسيون و تصميمات مديريت
مشاهده شخصي يك مدير لزوماً بايد نمونه كوچكي از كلي فعاليت او را تشكيلي دهد. بنابراين، وقتي كه وي براساس مشاهدات شخصي، اقدام اصلاحي به عمل مي آورد، بايد به دلايل ذيل دقت كافي داشته باشد.
اولاً، به سبب اينكه اقدام اصلاحي ممكن است لازم نباشد، ثانياً وقتي كه لازم هم باشد، ممكن است نتواند دست به اقدام اصلاحي بزند، زيرا هنگام مشاهده ممكن است واقعه اي رخ نداده باشد. اين جاست كه اتوماسيون مي تواند فوق العاده سودمند واقع شود. اتوماسيون به مدير، يك تصوير كلي خوب ارائه مي دهد و بنابراين او را در تصميم گيري ياری مي كند (در مقايسه با وقتي كه بر مبناي مشاهده شخصي تصميم مي گيرد).
روند كنوني اين است كه فعاليت هاي ثانوي توليد مانند جمع آوري قراضه ها و دم قيچي ها، بازرسي ، شمارش، روغن كاري و قسمتهائي از فعاليت هاي مربوط به كنترل ابزار، مكانيزه شود. همچنين، مكانيزه كردن تا حدود زياد در فعاليتهايي نظير طراحي مهندسي، كنترلي موجودي، استفاده از ماشينهاي پنجاه ساله در بارگيري سيستمهاي دريافت سفارش و آزمايش به كار برده مي شود. (پاركينسون و رستوم جي،1386، ص 145).
ضرورت تفكر براي آينده
خط توليد ماشينهاي اتوماتيك در توليد محصولاتي كه به همان منظور طراحي شده، بازدهي بالائي دارد، اما نمي تواند چيز ديگري توليد كند. اما نمي تواند چيز ديگر توليد كند. بنابراين، با اتوماسيون، مديريت نمي تواند در مورد توليد يا طراحي سيستمهاي توليدي، روشي آسان گير و به اصطلاح لسه فر^[10] داشته باشد.
اتوماسيون فقط مي تواند بعد از اينكه يك موسسه در مورد توليد يك محصول خاص تصميم گرفت و تعهد كرد به كار گرفته شود. قبل از اينكه هر نوع اتوماسيوني كه (البته بسيار گران قيمت است) به كار افتد، همه چيز بايد روشن و مشخص شود. بدين سبب، با بكارگيري اتوماسيون، مديريت بايد قبلاً در اين باره بينديشد و تا آنجا كه ممكن است در تشخيص نياز براي تغيير، حساسيت به خرج دهد. تغيير اتوماسيون بسيار پرهزينه است، اما بعضي اوقات اين كار لازم است. و نمي توان با خوش خيالي چنين پنداشت كه در آينده كارها خود به خود درست خواهد شد. تصميم گيري درخصوص از رده خارج كردن يا تغيير كارخانه اتوماسيون بايستي بسيار سنجيده باشد.
اتوماسيون با ويژگيهاي حركت و آزمايش خودكار (غير يدي) كه دارد و يكپارچگي كاملي كه در چارچوب فيزيكي كارخانه پديد مي آورد، مديريت را با معارضه اي (چالشي) سخت روبرو مي كند. مديريت نه تنها بايستي به فكر آينده باشد، بلكه بايد تمام وجوه و جنبه هاي يك سازمان را به صورت يكپارچه درآورد تا اتوماسيون به نحو موثر به كار برده شود (همان منبع، ص 146)
2-1-9 بهبود كار و اتوماسيون
براي بهبود كار، دامنه وسيعي وجود دارد. اين نكته اي است كه بايد براي همه كس جاذبه داشته باشد، زيرا هدف، حداكثر صرفه جوئي در تلاش براي به دست آمدن حداكثر ستاده ها با حداقل داده ها است.
قدمهاي اساسي براي بهبود كار عبارتند از :
آيا مي توان قسمتي از عناصر كار را با اطمينان خاطر حذف كرد ؟
آيا مي توان بعضي از قسمتهاي عمليات را تلفيق كرد ؟
آيا با تغيير توالي مراحل كار مي توان عمليات را ساده تر كرد ؟
آيا محل استقرار ابزارها و مواد در فرايند توليد را مي توان مجدداً سازماندهي كرد، به طوري كه افراد وقت كمتري روي اينها صرف كنند ؟
براي اينكه يك شغل مكانيزه شود، تصميم گيري درخصوص سرمايه گذاري لازم است. چنانچه فعاليتي مكرر يا پرهزينه نباشد، مكانيزه كردن آن سودي ندارد. بررسيها نشان داده است كه جابجايي مواد بين 10 تا 90 درصد كل هزينه نيروي كار كارخانه را تشكيل مي دهد. ابزارهاي مكانيكي كار يدي در مورد جابه جائي مواد، مفيد است. اما اغلب ايده هاي ساده، نياز به ابزارهاي گران قيمت و پيچيده با هزينه نگاهداري بالا را كاهش مي دهد. به عنوان مثال، وسائل ساده اي را مي توان با بهره گرفتن از مايعات و نيروي جاذبه، طراحي كرد. قبل از اينكه هرگونه اتوماسيوني به كار گرفته شود، لازم است كه روشها و تجهيزات، استاندارد شود. بنابراين نخست بايد بررسي مبسوطي براي آماده شدن جهت اتوماسيون و مكانيزه كردن به عمل آورد. غالباً اتفاق افتاده است كه كار مفصل مقدماتي پيش از مكانيزه كردن، خود به آنچنان بهبودي در كار منجر شده است كه سرمايه گذاري اضافي در مكانيزه كردن، ديگر ضروري نبوده است. زيرا توجيه قابل قبولي نداشته است.
معيارهاي زماني اساس مديريت مطلوب است، براي همه فعاليتها، بايستي معيارهاي زماني وضع كرد. تعيين معيارهاي زماني برمبناي ميانگين هاي گذشته، چندان مناسب نيست. معيارهاي زماني موثر آنهايي هستند كه به ما مي گويند انجام يك فعاليت چقدر طول مي كشد. براي بررسي زمان انجام كار، بايد نخست يك فعاليت را برحسب عناصر مختلف تشكيل دهنده آن تجزيه كرد. مرحله دوم، استاندارد كردن بهترين راه انجام كار است و سپس معيارهاي زماني را مي توان وضع كرد (همان منبع، ص 148-147).
هيچ كاري نيست كه آن را نتوان برحسب سنجش زمان بررسي كرد ، اما زمان سنجي، خود مستلزم صرف وقت زياد و باارزشي است. صدها مرحله از كار وجود دارد كه در ميان بيتشر بنگاههاي بزرگ مشترك است. چنانچه زمان اين مراحل كار ثبت شود و در اختيار همه توليدكنندگان قرار گيرد، مي توان در وقت و هزينه براي تعيين استانداردها، صرفه جوئي بسياري كرد. اين كاري است كه اينك به گونه فزاينده اي صورت مي گيرد (همان منبع، ص 148-147).
ابزارهاي مكانيكي كار يدي در مورد جابجائي مواد، مفيد است، اما اغلب ايده هاي ساده، نياز به ابزارهاي گران قيمت و پيچيده با هزينه نگاهداري بالا را كاهش مي دهد. به عنوان مثال، وسايل ساده را مي توان با بهره گرفتن از مايعات و نيروي جاذبه، طراحي كرد. قبل از اينكه هرگونه اتوماسيوني به كار گرفته شود، لازم است كه روشها و تجهيزات، استاندارد شود. بنابراين نخست بايد بررسي مبسوطي براي آماده شدن جهت اتوماسيون و مكانيزه كردن به عمل آورد. غالباً اتفاق افتاده است كه كار مفصل مقدماتي پيش از مكانيزه كردن، خود به آنچنان بهبودي در كار منجر شده است كه سرمايه گذاري اضافي در مكانيزه كردن، ديگر ضروري نبوده است. زيرا توجيه قابل قبولي نداشته است. معيارهاي زماني اساس مديريت مطلوب است. براي همه فعاليتها، بايستي معيارهاي زماني وضع كرد. تعيين معيارهاي زماني بر مبناي ميانگينهاي گذشته، چندان مناسب نيست. معيارهاي زماني موثر آنهايي هستند كه به ما مي گويند انجام يك فعاليت چقدر طول مي كشد. براي بررسي زمان انجام كار، بايد نخست يك فعاليت را برحسب عاصر مختلف تشكيل دهنده آن تجزيه كرد. مرحله دوم، استاندارد كردن بهترين راه انجام كار است و سپس معيارهاي زماني را مي توان وضع كرد. هيچ كاري نيست كه آن را نتوان برحسب زمان بررسي كرد، اما زمان سنجي، خود مستلزم صرف وقت زياد و با ارزشي است. صدها مرحله از كار وجود دارد كه در ميان بيشتر بنگاههاي بزرگ مشترك است. چنانچه زمان اين مراحل كار ثبت شود و در اختيار همه توليدكنندگان قرار گيرد، مي توان در وقت و هزينه براي تعيين استانداردها، صرفه جوئي بساير كرد. اين كاري است كه اينك به گونه فزاينده اي صورت مي گيرد (همان منبع، ص 148-147).
2-2) رضایت مندی مشتری :
یکی از عوامل مهم محیطی، مشتریان یک سازمان است. صاحب نظران مدیریت، کسب رضایت مشتری را مهم ترین وظایف و اولویت های مدیریت شرکت ها بر شمرده و لزوم پایبندی همیشگی و پایدار مدیران عالی به جلب رضایت مشتریان را پیش شرط اصلی موفقیت به حساب آورده اند (عالی،1381، ص 68).

رابرت گانیه برای اولین بار طبقه بندی جدیدی از اهداف آموزشی ارائه داده و در آن چگونگی ارائه آموزش و خصوصیات ویژه آموزشی هر یک از اهداف طبقه بندی شده را مطرح کرد.

در طبقه بندی گانیه تأکید بر بازده آموزش است و با شناخت تواناییهایی که قرار است که در انسان به وسیله ای آموزش ایجاد شود آغاز می گردد. بنابراین آنجه در تقسیم بندی اهداف مهم است عملکرد می باشد. هر یک از عملکردهای ویژگی خاص خود را دارد. یعنی از نظر نمره یادگیری و بروز یا نمایش خارجی با سایر موارد تفاوت دارد.( فردانش ، ۱۳۸۲، ص۱۰۳).
” گانیه این عملکردها که به عنوان بازده های یادگیری مشاهده می شوند و به وسیله حالات ذخیره شده درونی یادگیرنده انسانی ممکن می گردند را قابلیت نام نهاد”
گانیه پنج نوع قابلیت را که شرایط یادگیری و نحوه یادگیری آنها در ماهیت با هم تفاوت دارد مشخص کرد که عبارتند از

1. 1. مهارتهای ذهنی( مانند درک قوانین نیوتن).

1. 1. راهبردهای شناختی( مانند حل مسائل جدید زندگی).

1. 1. اطلاعات لغوی یا کلامی(مانند یادگیری وقایع تاریخی).

1. 1. مهارتهای بدنی یا حرکتی( پارک کردن اتومبیل).

1. 1. گرایشها یا نگرشها(احترام به حقوق دیگران).

بنابراین اهداف آموزشی یا غایاتی که ارائه هر آموزش را توجیه می کنند از دیدگاه گانیه از پنج دسته مذکور خارج نیست و به همین دلیل قابلیت های پنج گانه گانیه را می توان انواع اهداف آموزشی تلقی کرد( گانیه و دیگران ، ۱۳۷۴، ص ۷۶).
طبقه بندی هدفهای آموزشی معروف به طبقه بندی بلوم
این طبقه بندی به وسیله گروهی از متخصصان آموزش و اندازه گیری(بلوم، انگلهارت، فرست، هیل و کراتون ۱۹۵۶ ، ترجمه سیف و علی آبادی، ۱۳۶۸) تهیه شده به نام دکتر بنجامین بلوم که سرپرستی گروه را بر عهده داشته، شهرت یافته است. در این طبقه بندی هدفهای آموزشی ابتدا به سه دسته کلی با نامهای حوزه شناختی حوزه عاطفی و حوزه روانی- حرکتی تقسیم شده اند و هر یک از این حوزه ها با حیطه ها هم شامل تعدادی خرده طبقه است. حوزه شناختی دانش و معلومات و توانایی های ذهنی را در بر می گیرد. به سخن دیگر، هدفهای حوزه شناختی به جریانهایی که با فعالیتهای ذهنی و فکری سروکار دارند مربوط می شوند. مثلاً وقتی معلم از این بابت نگران است که یکی از دانش آموزان او در حل کردن مسائل درس حساب با مشکل مواجه است، نگرانی او در رابطه با مشکل دانش آموز به حوزه شناختی مربوط می شود. بنابراین، به وضوح پیداست که بخش اعظم فعالیتهای آموزشی معلمان و کوششهای یادگیری دانش آموزان، در رابطه با وظایف آنها در دوران مختلف تحصیل، به حوزه شناختی ارتباط دارد. ( سیف، ۱۳۸۰، ص ۱۳۶ )
حوزه عاطفی با علاقه، انگیزش، نگرش یا قدردانی و ارزش گذاری سرو کار دارد. برای مثال، وقتی معلم از این بابت نگران است که یکی از دانش آموزان او علاقه ای به درس فیزیک نشان نمی دهد، نگرانی او در رابطه با مشکل دانش آموز به حوزه عاطفی مربوط می شود. همه معلمان در ضمن آموزش هدفهای حوزه شناختی، چه مستقیم و چه غیر مستقیم در تحقق بخشیدن به هدفهای عاطفی نیز می کوشند. با این حال چون غالباً محتوای برنامه درسی را هدفهای حوزه شناختی تشکیل می دهند کاربرد حوزه عاطفی در سطح آموزشگاهها به اندازه حوزه شناختی شهرت نیافته است.
حوزه روانی- حرکتی به زمینه مهارتهای حرکتی یا فعالیتهای بدنی ارتباط دارد. به عبارت دیگر، هر فعالیتی که علاوه بر جنبه روانی دارای جنبه جسمانی هم باشد در این حوزه جای دارد. به عنوان نمونه، وقتی معلمی از این بابت نگران است که یکی از دانش آموزان او نمی تواند حروف صدا دار را درست تلفظ کند، نگرانی او در رابطه با این مشکل دانش آموز به حوزه روانی- حرکتی مربوط است.
تفاوت عمده هدفهای این حوزه با هدفهای حوزه شناختی و حوزه عاطفی در این است که هدفهای حوزه شناختی صرفاً به فعالیتهای شناختی ختم و هدفهای حوزه عاطفی عمدتاً به فعالیتهای عاطفی مربوط می شوند. اما هدفهای حوزه روانی- حرکتی هم به فعالیتهای حوزه شناختی و عاطفی و هم به فعالیتهای جسمی نیاز دارند. هدفهای حوزه روانی- حرکتی نیز به اندازه هدفهای حوزه شناختی در سطح آموزشگاهها کاربرد ندارد . در زیر طبقه بندی حوزه های سه گانه مذکور را بیشتر توضیح می دهیم. ( سیف، ۱۳۸۰، ص ۱۳۷)
طبقه بندی هدفهای آموزشی حوزه شناختی:
هدفهای حوزه شناختی به جریانهایی که با ذهن و اندیشه آدمی سروکار دارند مربوط می شوند، مانند حفظ کردن، فهمیدن، استدلال کردن و قضاوت کردن. ما در اینجا طبقه های اصلی و طبقه های فرعی ( خرده طبقه های)این طبقه بندی را با ذکر هدفهای نمونه برای هر یک از آنها معرفی می کنیم. حوزه شناختی به دو بخش دانش و تواناییها و مهارتهای ذهنی تقسیم شده و هر یک از این دو بخش نیز دارای تقسیماتی به شرح زیر است:
۰۰/۱: دانش. دانش شامل یادآوری ، بازخوانی و بازشناسی امور جزیی و کلی روشها و فرایندها، الگوها، ساختها، یا موقعیتهاست. در واقع دانش عبارت است از حفظ و نگهداری ذهنی مطالب قبلاً آموخته شده. طبقات فرعی( خرده طبقات ) دانش به شرح زیرند:
۱۰/۱ دانش امور جزیی. یادآوری اطلاعات مشخص و مجزا.
۱۱/۱ دانش اصطلاحات:

• • تعریف کردن اصطلاحات علمی و فنی درس فیزیک

• • بیان معانی لغات تازه درس زبان خارجی

۱۲/۱ دانش واقعیتهای مشخص:

• • بازگو کردن وقایع مهم تاریخی مربوط به کشور مورد مطالعه

• • بیان خواص فیزیکی و شیمیایی عناصر مختلف

۲۰/۱ دانش راه ها و وسایل برخورد با امور جزیی. دانش مربوط به راه های سازمان دادن، بررسی کردن داوری کردن و انتقاد کردن. ( سیف، ۱۳۸۰، ص ۱۳۸)
۲۱/۱ دانش امور قراردادی:

• • توضیح دادن قواعد نقطه گذاری مورد استفاده در نوشته های گوناگون.

• • بیان قواعدد و قوانین آداب و معاشرت در فرهنگهای مختلف

۲۲/۱ دانش روالها و توالی ها:

• • توضیح دادن تأثیرات صنعتی شدن یک جامعه بر روابط فرهنگی و بین المللی آن جامعه

• • بیان تأثیرات مشترک عومل ارثی و محیطی بر رشد فرد.

۲۳/۱ دانش طبقه بندیها و طبقات:

• • بیان آثار و نوشته های گوناگون یک رشته

• • بیان شکلهای مختلف مالکیت بازرگانی

۲۴/۱ دانش ملاکها:

• • بیان ملاکهای مورد استفاده در تعیین ارزش غذایی مواد خوراکی

• • بیان ملاکهای طبقه بندی علوم و هنرهای مختلف

۲۵/۱ دانش روش های یا روش شناسی: