• همانند قانون قبلی (۱۳۰۴ ) تکرار تنها در مورد جنایت و جنحه مهم مصداق پیدا می کند.

• ” قانونگذار، تکرار جرم عام و تکرار جرم دائم را در بند های ۱ و ۲ ماده ۲۴ اصلاحی مورد پذ یرش قرار داده است.”^[۵۵]

• ” همچنین قانونگذار، اعمال قاعده تکرار جرم را در قانون مجازات عمومی تنها در جرائم عمومی پذیرفته و به این ترتیب جرائم اختصاصی همانند جرائم خاص نظامی را استثناء کرده است." ^[۵۶]

• “منظور از تاریخ مدت اتمام مجازات تاریخ اجرای مجازات نیست زیرا در ماده مذکور صراحتا ً آمده است خواه حکم سابق اجرا شده یا نشده باشد. “^[۵۷]

قانونگذار در ماده ۲۵ سه حالت را برای مجازات در نظر گرفته بود :

• مجرم فقط یک محکومیت جنایی یا جنحه داشته باشد.

• مجرم دو سابقه محکومیت جنایی یا جنحه داشته باشد.

• مجرم بیش از دو سابقه محکومیت جنایی یا جنحه داشته باشد.

در حالت اول ” مجازات مجرم بیشتر از حداکثر مجازات جرمی است که دفعه دوم مرتکب شده، بدون اینکه از حداکثر آن مجازات به علاوه نصف تجاوز کند. “در این مورد استثنایی هم قائل شده و آن در موردی است که ” مرتکب نظیر همان جرم شده باشد". مجازات تکرار کننده در این صورت ” بیشتر از حداکثر مجازات جرم دوم خواهد بود بدون اینکه از دو برابر حداکثر تجاوز کند. “
در این قسمت جرائم مشابه را نام می برد و ارتشاء و کلاهبرداری را به موارد قانون پیشین اضافه می کند.
در حالت دوم مجازات تکرار کننده ” یک درجه تشدید شده یا بیشتر از دو برابر حداکثر مجازات جرم سوم خواهد بود بدون اینکه از سه برابر تجاوز کند.
حالت سوم مربوط می شود به زمانی که مجرم بیش از دو سابقه محکومیت جنایی یا جنحه داشته باشد. در این صورت ” مجازات او یک درجه تشدید می شود و نباید از دو برابر حداقل مجازات کمتر باشد. ” در این مورد نیز تخصیصی وجود دارد مبنی بر اینکه ” مگر اینکه دو برابر حداقل، بیش از حداکثر مجازات اشد باشد که در این صورت به همان حداکثر محکوم خواهد شد. “
تخصیص دیگری که در این ماده وجود دارد در مورد مرتکبین کلاهبرداری و یا سرقتی است که بیش از دو بار مرتکب این جرم شده اند، مجازات این دسته ” حبس موقت با اعمال شاقه است مگر اینکه قانوناً جزای بیشتری برای آنها مقرر باشد و در مورد این اشخاص محکمه باید حکم دهد که محکوم بعد از انقضای مدت محکومیت در یکی از نقاطی که از طرف دولت معین میشود توقف اجباری نماید. “
در مواردی که در حین صدور حکم، محکومیت های پیشین مجرم بنا به دلایلی کشف نشده و بعداً معلوم شود، در صورت محرز بودن سوابق مجرم دادگاه مکلف به تصحیح حکم است.
مطابق این قانون تکرار جرم عبارت از ” آن است که مجرم پس از ارتکاب جرم و محکومیت به مجازات مجدداً مرتکب جرم دیگری بشود. “ ^[۵۸]
گفتار سوم – مقررات قانون اقدامات تأمینی در ارتباط با مجرمین به عادت و عدم اجرای این مقررات
قانون اقدامات تأمینی که در۱۲ اردیبهشت ماه ۱۳۳۹ به تصویب مجلس وقت رسید را می توان اولین قانون در جهت پیشگیری و جلوگیری از تکرار جرم دانست. ولی اینکه مقررات این قانون تا چه اندازه اعمال شده و وجود و عملکرد مؤسسات مذکور به چه نحو بوده، سؤالاتی است که باید بدان پاسخ داد.
ماده ۱ این قانون، اقدامات تأمینی را این گونه تعریف کرده : ” تدابیری که دادگاه برای جلوگیری از تکرار جرم (جنحه یا جنایت) درباره مجرمین خطرناک اتخاذ می کند. ” در ادامه مجرمین خطرناک را تعریف
می کند : ” کسانی هستند که سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی آنان و کیفیت ارتکاب و جرم ارتکابی، آنان را در مضان ارتکاب جرم در آینده قرار دهد اعم از اینکه قانوناً مسئول باشند یا غیر مسئول. “
هم چنین در پایان ماده خاطر نشان کرد که ” صدور حکم اقدام تأمینی از طرف دادگاه وقتی جایز است که کسی مرتکب جرم گردیده باشد. “
مطابق تعریف فوق نکات زیر حائز اهمیت است :

• عبارت ” قانونا ً مسئول باشند یا غیر مسئول ” نشان می دهد که مقررات این قانون مجانین و اطفال را هم شامل می شود.

• مطابق این قانون، وقتی می توان فردی را محکوم به اقدامات تامینی نمود که وی مرتکب جرم گردیده باشد و نمی توان کسی را به صرف داشتن حالت خطرناک محکوم به این اقدامات نمود.

• تشخیص اینکه فردی در مضان ارتکاب جرم در آینده باشد و اینکه چه ضابطه ای برای این تشخیص وجود دارد و تشخیص این ضابطه با کیست، نکاتی است که از دید قانونگذار مغفول مانده.

• مجرمین خطرناک از لحاظ سوابق و خصوصیات روحی و اخلاقی و هم چنین کیفیت ارتکاب و جرم ارتکابی آنان تمیز داده شده اند.

• ” اقدامات تامینی جنبه پیشگیری و بازدارنده داشته و ناظر به آینده می باشد.

• جرائم ارتکابی برای مجرمین خطرناک اعم از عمدی و غیر عمدی است. “ ^[۵۹]

همان گونه که گفته شد قانون اقدامات تأمینی برای جلوگیری از تکرار جرم وضع شد. و این مسئله را در مواردی به صورت تاکیدی بیان نموده. به عنوان مثال در مواد ۴ و ۱۱ و ۱۴ بر این مسئله تاکید شده. ولی مسئله مهم تر تشخیص وجود حالت خطرناک می باشد که مطابق این قانون به قاضی محول شده. به عنوان مثال در ماده ۴ همین قانون با عبارت “… دارای حالت خطرناک باشد و دادگاه تشخیص دهد… “، در ماده ۵ نیز گفته شده “… از این رو دادگاه تشخیص دهد که مشارالیه دارای حالت خطرناک بوده… ” و موادی از این دست، بیانگر این ادعا است.
” نه تنها در اصل ضرورت اعمال تدابیر تأمینی و تربیتی مسئله تشخیص دادگاه مطرح است، بلکه با توجه به نامعین بودن مدت این تدابیر، در ختم آن ها نیز، تشخیص رفع حالت خطرناک با دادگاه است. “ ^[۶۰]
” شرط شکلی دیگر برای اجرای بخشی از اقدامات تأمینی و تربیتی وجود مراکز مخصوص است که در قانون پیش بینی گردیده است. مؤسسات موردنظر که وجود آن ها شرط اجرای مواد فوق الذکر است عبارتاند از :

• تیمارستان مجرمین مجنون یا مختل المشاعر. (ماده ۴)

• تبعیدگاه مخصوص نگهداری مجرمین به عادت. (ماده ۵)

• کارگاه کشاورزی یا صنعتی مخصوص نگهداری مجرمین ولگرد و نظایر آن. (ماده ۶ )

طبق ماده ۱۹ مذکور در این بند ابتدا باید مراکز یاد شده ایجاد شود و از طریق دادگستری موضوع به دادگاهها اعلام گردد تا آن ها بتوانند در مورد تدابیر تأمینی و تربیتی چهارگانه مذکور تصمیم گیری نمایند. بدین ترتیب گر چه این شرط از شرایط ماهوی اجرای تدابیر تأمینی نیست، ولی به لحاظ شکلی فقدان مراکز مذکور مانع اجرای تدابیر مورد نظر خواهد بود. در واقع با آوردن ماده ۱۹ به جنبه عملی تدابیر تأمینی و تربیتی توجه کرده و اگر چنین شرایطی هم در قانون نبود، عملاً اجرای تدابیر مذکور بدون وجود مراکز و مؤسسات مورد نیاز امکان پذیر نمی باشد. “ ^[۶۱]
لازم به ذکر است که این قانون با تصویب و لازم الاجرا شدن قانون جدید مجازات اسلامی نسخ صریح شده است.
گفتار چهارم – تصویب قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲ و نگرش این قانون به تکرار جرم
قانون مجازات عمومی ۱۳۵۲، مواد ۲۴ تا ۲۶ فصل پنجم خود را به قرار زیر به تکرار جرم اختصاص داده بود :
ماده ۲۴ – ” هر کس به موجب حکم قطعی به حبس جنحه ای یا جنایی محکوم شده و از تاریخ قطعیت حکم تا زمان اعاده حیثیت یا شمول مرور زمان مرتکب جنحه یا جنایت دیگری بشود مشمول مقررات تکرار جرم خواهد بود. “
ماده ۲۵ – “در مورد تکرار جرم به طریق زیر رفتار می شود :
اگر مجرم دارای محکومیت جنایی یا جنحه باشد و مرتکب جرم دیگری شود به بیش از حداکثر مجازات جرم جدید محکوم می گردد بدون آن که از یک برابر و نیم حداکثر مذکور تجاوز کند. در صورت وجود کیفیات مخفف دادگاه نمی تواند مجازات مرتکب را کمتر از یک برابر و نیم حداقل مجازات جرم جدید تعیین کند. در صورتی که جرم جدید نظیر یکی از جرائم سابق مجرم اعم از شروع و مباشرت و شرکت و معاونت در جرم باشد مجازات او بیش از حداکثر مجازات جرم جدید خواهد بود بدون آن که از دو برابر حداکثر مذکور تجاوز کند و در این مورد دادگاه نمی تواند با رعایت کیفیات مخفف مرتکب را به کمتر از دو برابر حداقل جرم جدید محکوم نماید مگر آن که دو برابر حداقل بیش از حداکثر مجازات باشد که در این صورت به حداکثر محکوم خواهد شد. “
تبصره ۱ – ” جرائم سرقت، کلاهبرداری، خیانت در امانت، اختلاس، تدلیس، ارتشاء و جرائم دیگری که قانوناً در حکم جرائم مذکور شناخته باشند از حیث تکرار جرم نظیر هم محسوب است. “
تبصره ۲ – ” در مورد این ماده دادگاه مکلف است با توجه به تعداد سوابق و محکومیت قطعی متهم مجازات را با خصوصیات شخصی او از قبیل رفتار اجتماعی یا تمایل یا عادت او به ارتکاب بزه منطبق سازد. “

ــــــ . “عربی در فارسی” [پاسخ به نقد جعفر شعار و فقیهی از اثر فرشیدورد]. راهنمای کتاب. س۱۴. ش ۱ـ۳ . فروردین ـ خرداد ۱۳۵۰، ص۱۵۱ـ۱۶۱؛ ش ۴ـ۶. تیرـ شهریور ۱۳۵۰، ص ۴۲۲ـ۴۲۹.
ــــــ . درباره ادبیات و نقد ادبی: “غلط‌های دستوری". تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۳، ص ۵۸۵ـ۵۸۶.
برخی غلط‌های صرفی، نحوی و تلفظی.
ــــــ . “فایده دستور زبان و زبان شناسی". تماشا. ش ۳۶۸ـ۳۶۹. خردادـ تیر ۱۳۵۷.*
ــــــ . “فعل بودن و تحول آن در زبان فارسی". وحید. دوره ۱۰. ش ۷. پیاپی ۱۰۶. مهر ۱۳۵۱، ص ۷۸۰ـ۷۸۹.
تحول مضارع‌های “بودن"؛ کاهش مضارع‌های اخباری منفی “بودن"؛ تحول ماضی “بودن"؛ کاهش صیغه‌های دعا؛ محدودیت صیغه‌های اسمی و وصفی فعل بودن.
ــــــ . “فعل دعا و تحول آن در زبان فارسی". ارمغان. دوره۴۱. س۵۴. ش۱۱ـ۱۲. بهمن‌ـ اسفند ۱۳۵۱، ص ۷۷۷ـ۷۸۳.
سه ساختمان قدیم فعل دعا؛ تحول صیغه دعا.
ــــــ . “فعل کوتاه". ارمغان. دوره ۴۱. س ۵۴. ش۴. تیر ۱۳۵۱، ص ۲۸۲ـ۲۸۵.
حذف فعل معین یا قرینه؛ حذف فعل غیرمعین به قرینه فعل معین.
ــــــ . “فعل کوتاه، حذف فعل‌های معین بدون قرینه". ارمغان. دوره ۴۱. س۵۴. ش ۵، ص ۳۳۸ـ۳۴۲.
(این مقاله قسمت دوم مقاله “فعل کوتاه"از س۵۴، ش ۴ در همین مجله است).
حذف فعل معین ماضی بعید بی‌قرینه در قدیم؛ فعل کوتاه ماضی بعید و ماضی نقلی در جمله‌های قیدی.
ــــــ . “فعل متعدی و مفعول و اقسام آن". آشنا. س۵. ش ۲۸. فروردین ـ اردیبهشت ۱۳۷۵، ص ۵۵ـ۶۸.
تعریف فعل لازم و متعدی؛ متمم و مفعول؛ اقسام فعل متعدی؛ سیاهه‌ای از فعل متعدی دو مفعولی و یک مفعولی و فعل متعدی لازم‌المتمم؛ فعل ناقص متعدی و مکمل آن؛ فعل مرکب لازم و متعدی؛ فعل مرکب مطیعی یا فعل مرکب مطاوعی.
ــــــ . “فعل مجهول و ساختمان آن در زبان فارسی".آشنا. س۶. ش۳۱. مهرـ آبان ۱۳۷۵، ص ۷۲ـ۷۹؛ ش ۳۲. آذرـ دی ۱۳۷۵، ص ۵۰ـ۵۶.
ساختمان و اقسام فعل مجهول؛ مجهول فعل‌های ناقص متعددی؛ متمم عامل یا متمم فاعلی یا عامل/ نشانه‌های فعل مجهول، افعالی که به جای فعل مجهول به‌کار می‌روند؛ فعل معین مجهول‌ساز در گذشته‌ و حال.
ــــــ ."فعل‌مرکب و ساختمان آن". آشنا. س۳. ش۱۸. مردادـ شهریور ۱۳۷۳، ص۷۴ـ۸۲؛ ش ۱۹. مهر ـ آبان ۱۳۷۳، ص۲۲ـ۳۲.
ساختمان فعل مرکب؛ معیار تشخیص فعل مرکب از گروه فعلی؛ سیاهه فعل‌های یاور؛ موارد حذف حرف ‌اضافه در فعل‌‌های ‌مرکب؛ خصوصیات اسمی که فعل یاراست/ اقسام فعل مرکب؛ ساختمان فعل یاور؛ اقسام فعل یار از نظر نقش دستوری؛ معیار تشخیص فعل مرکب.
ــــــ . “فعل وصفی و تحول آن در زبان فارسی". گوهر. س۳. ش۲. اردیبهشت ۱۳۵۴، ص۱۰۲ـ۱۰۳؛ نیز: مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. س۲۱. ش۴. پیاپی ۸۸ . زمستان ۱۳۵۳، ص۵۱ـ۸۳ .
تعریف فعل وصفی؛ فعل وصفی در قدیم و زمان امروز؛ همنشین فعل وصفی؛ بعضی از اسم مفعول‌ها و فعل‌ها؛ نقد نظر دستورنویسان درباره فعل وصفی.
ــــــ . “قواعد زبان فارسی:«ی» نکره و قید". وحید. س۱. ش۷. تیر ۱۳۴۳، ص۴۶۱ـ۴۶۹.
الحاق «ی» نکره به قید.
ــــــ . “قواعد زبان و قوانین اندیشه". وحید. س۱. ش ۱۱. آبان ۱۳۴۳، ص۷۸۳ـ۷۹۳.
تعریف اندیشیدن؛ دستور زبان و زبان شناسی، منطق و روانشناسی و تقسیم‌بندی این ارتباط.
ــــــ . “قید تفضیلی و عبارت قیدی عالی در زبان فارسی". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران. س۱۲. ش۳ـ۴. پیاپی ۴۷ـ۴۸. فروردین ـ تیر ۱۳۴۴، ص ۲۸۴ـ۳۱۰.
۱ـ قید تفضیلی، متمم قید تفضیلی، نشانه قید تفضیلی، اقسام قید تفضیلی ۲ـ عبارات قیدی عالی، اقسام عبارات قیدی عالی.
ــــــ . “قید در زبان‌های فارسی پیش از اسلام". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران. س۲۹. ش ۳ـ۴. پیاپی ۱۱۹ـ۱۲۰.پاییزـ زمستان ۱۳۷۰، ص ۱۲۳ـ۱۴۳.
قید در فارسی باستان؛ قید در اوستا؛ قید در زبان پهلوی؛ نکاتی چند درباره مقایسه قیدها در فارسی دری و پهلوی و فارسی باستان و اوستا و انگلیسی و فرانسه همه با هم.
ــــــ . “قیدها و صفت‌های مرکب بیانی غیرفعلی"، در: نامواره دکتر محمود افشار. گردآورنده ایرج افشار، با همکاری کریم اصفهانیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشاریزدی، ۱۳۷۵، ج ۹، ص۵۲۶۳ـ۵۲۸۷.
ساختمان‌های ترکیبی وصفی و قیدی فعال و غیرفعال؛ قیدها و صفت‌های مرکب غیرفعلی؛ قیدها و صفت‌های مرکب بیانی اسنادی.
ــــــ . “قیود و عبارات قیدی پرسشی چگونگی و حالت در زبان فارسی". وحید. ش ۸ .مرداد ۱۳۴۳،ص ۵۳۲ـ۵۳۸.
الف ـ قیود پرسشی چگونگی و حالت ب ـ عبارات قیدی پرسشی چگونگی و حالت.
ــــــ . “قیودی که با حرف اضافه به کار می‌روند". وحید. س۳. ش۶. پیاپی ۳۰. خرداد ۱۳۴۵، ص ۴۶۴ـ۴۶۸.
ده مورد از قیودی که با حرف اضافه به کار می‌روند.
ــــــ . “کاهش صورت‌ها و اشکال متعدد فعل". گوهر. س۱. ش۲. اسفند ۱۳۵۱، ص ۶۵ـ۷۱؛ ش ۳ـ۴ فروردین ـ اردیبهشت ۱۳۵۲، ص۳۰۵ـ۳۱۳.
انواع فعل‌ها و صورت‌های حاصل از آنها/ انواع فعل‌ها و صورت‌های حاصل از آنها (ادامه بحث گذشته)؛ چند صورت منسوخ و نادر دیگر از افعال در قدیم.
ــــــ . “کلمات تنوین‌دار در زبان فارسی". مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران. س۱۵. ش ۱ـ۲. پیاپی ۶۰ـ۶۱. آذرـ بهمن ۱۳۴۶، ص۲۳۲ـ۲۹۰.
نقش دستوری کلمات تنوین‌دار، کلمات تنوین‌دار در فارسی معادل چیست؟؛ واژه‌های تنوین‌دار متداول در فارسی با چه کلماتی در عربی معادل‌اند؟؛ شیوه استعمال کلمات تنوین‌دار؛ تنوین از لحاظ تاریخی.
ــــــ . “کلمات و عباراتی که از زبان‌های فرانسوی و انگلیسی ترجمه شده‌اند". وحید. س۲. ش ۲. ۱۳۴۴، ص؟؛ ش۳، ص؟؛ ش۴، ص؟؛ ش ۵، ص؟؛ ش۶، ص؟.*
ــــــ . “کلمه از نظر هجاهای آن"، در کنگره تحقیقات ایرانی (شیراز، ۱۱ـ۱۶ شهریورماه ۱۳۵۲)، مجموعه مقالات چهارمین کنگره تحقیقات ایرانی. به کوشش محمدعلی صادقیان، محمد حسن ‌اسکندری. شیراز: دانشگاه پهلوی، مهر ۱۳۵۴، ج ۳، ص۹۹ـ۱۲۱.
(این مقاله با عنوانی دیگر در مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تهران، ش ۸۶ـ۸۷ چاپ شده است.)
ــــــ . “کلمه مرکب و معیارهای تشخیص آن در زبان فارسی"، درکنگره تحقیقات ایرانی (مشهد، ۱۱ـ۱۶ شهریورماه ۱۳۵۱)، مجموعه سخنرانی‌های دومین کنگره تحقیقات ایرانی. به کوشش حمید زرین‌کوب. مشهد: دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱،ج ۱، ص۱۶۹ـ۲۱۷.
تعریف کلمه مشتق؛ تعریف کلمه مرکب؛ معیارهای کلمه مرکب؛ قالب‌های ترکیبی ویژه؛ قالب‌ها و ساختمان‌های مشترک فعل مرکب؛ کلمات مرکب بی‌قالب ترکیبی یا سماعی.
ــــــ . “گسترش زبان فارسی"، در: نامواره دکتر محمود افشار. به کوشش ایرج افشار، با همکاری کریم اصفهانیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محود افشار یزدی، ۱۳۴۶، ج۱، ص ۳۹۵ـ۴۰۸.
راه‌های آموزش و گسترش و تقویت زبان و ادب فارسی؛ بخش‌ها و گونه‌های فارسی رسمی معاصر.
ــــــ . “مقایسه قیود و عبارات قیدی فارسی با واژه‌ها و عبارات همانند آن در عربی". مجله دانشکده ادبیات اصفهان. س۲. پیاپی ۲ـ۳. ۱۳۴۵، ص ۱۸۵ـ۲۰۵.*
ــــــ . “نشان شگفت یا نشان عواطف". راهنمای کتاب. س۵. ش ۶. شهریور ۱۳۴۱، ص ۵۶۹.
تعبیر «علامت تعجب» یا «نشانه شگفت» برای علامت (!)؛ مفهوم تعجب در دستور.

ــــــ . “نشانه جمع و قید". وحید. س۲. ش۱. دی ۱۳۴۳،ص۵۳ـ۵۵.
قیدهای جمعی که از عربی ترجمه نشده‌اند؛ قیدهای جمعی که از عربی ترجمه شده‌اند؛ جمع قیود مشترک با صفت ؛ جمع برخی اسم‌ها به عنوان قید؛ جمع اسم‌های مشترک با قید به عنوان اسم و قید.
ــــــ . “نکاتی چند درباره تأثیر زبان‌های فرانسوی و انگلیسی در زبان فارسی". وحید. س۱. ش ۹. شهریور ۱۳۴۳، ص ۶۰۷ـ۶۱۴.

مدل های نظری و تبیین کننده تغییرات زناشویی (کاقلین و هاستن؛ ۲۰۰۲)
کشف امید
با اینکه ایده امید از زمان آغاز خلقت آدمی وجود داشته است، اما بررسی علمی آن در زندگی انسان قدمتی کوتاه دارد و دوران طفولیت خود را می گذارند. ساده ترین راه برای شناخت ارزش و اهمیت هر چیزی در زندگی انسان، بررسی و تحلیل آثار و کارکردهای آن است. اهمیت امید در زندگی انسان چنان است که قرآن کریم در آیات متعدد به طرح امید برای انسان می پردازد. برای نمونه، در سوره یونس اشاره می کند که «امید به آینده ی برتر در این دنیا و آخرت است که موجب می شود تا انسان ها باورها و عکس العمل های خود را تصحیح کند و به اصلاح و بهسازی اعمال و رفتار خود بپردازد» (آیات ۸-۷). یا در سوره بقره اشاره شده است که «امید است که انسان را به سوی کار یا عملی سوق می دهد امید به پاسخگویی از سوی خداوند علت و انگیزه دعا و طلب از اوست» (آیه ۱۸۶).

یا آنجا که بحث از موفقیت است در سوره یوسف (آیه ۸۷) می فرماید «اگر انسان امیدی به دستیابی نداشته باشد هرگز تلاشی نخواهد کرد و کوششی برای رفع و برداشتن مشکلات از خود نشان نمی دهد» (منصوری، ۱۳۸۷). از این آیات می توان استنباط کرد که روحیه شخص با «امید رسیدن به هدف» تقویت می شود و در برابر سختی ها واکنش مثبت از خود نشان می دهد. این بدان معنا نیست که یقیناً به هدفش می رسد بلکه فقط امیدوار است که به آن دست یابد. در افسانه های یونان باستان این اسطوره به چشم می خورد که زئوس ـ خدای خدایان ـ از پرومتوس ـ الهه مرگ ـ به خاطر دزدیدن آتش ـ پرومته ـ از خدایان سخت برآشفت. برای گرفتن انتقام، خدایان پاندورا را که زیبای خیره کننده ای داشت، آفریدند که به زمین مبوط کند تا برادر پرومتوس را وسوسه کند. او با خود جعبه ای حمل می کرد که خدایان به او هشدار دادند که هرگز آن را باز نکند. زئوس، که آشکارا شکل اولیه روان شناسی معکوس را اعمال می کند، می دانست که پاندورا توان مقاومت در برابر این وسوسه را ندارد که نگاهی دزدا به این صندوقچه گنج نیندازد (اسنایدر، ۱۹۹۶). به محض اینکه او صندوقچه را گشود همه مصیبت ها (قولنج، نقرس، درد مفاصل، غبطه، کینه و انتقام) در زمین پخش شدند، تنها چیزی که در صندوقچه باقی ماند «امید» بود (اسنایدر، ۲۰۰۲).
در متون دینی ما نیز وقتی آدم به دلیل عصیان از فرمان خداوند و خوردن میوه ممنوعه به وسوسه شیطان، به زمین رانده شد، خداوند به او وعده ـ امید ـ بهشت داد. فرهنگ لغت و بستر امید را «تمایل به تکمیل چیز باارزش با احتمال واقعی تحقق همراه با تداوم انتظار وقوع آن» تعریف می کند. در فرهنگ نامه رندم هاوس نیز امید به صورت «انتظار مثبت فعال و مداوم برای تعقیب در جهت یک شایستگی مطلوب معقول» تعریف شده است. در طول دهه ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ روان پزشکان و روان شناسان، امید را تحت عنوان کلی «انتظار مثبت برای دست یافتن به هدف، مطالعه می کردند» (مینجر و استاتلند، ۱۹۶۹). این دیدگاه امید را به عنوان یک سازه ی تک بعدی، شامل این انتظار که اهداف می توانند محقق شوند، توضیح می دهد. نظریه پردازان، در کل تعاریف عملیاتی از امید ارائه کرده اند (اسنایدر و همکاران، ۲۰۰۶). جنبه های بی نظیر تعریف عملیاتی از امید به مبانی نظری برمی گردند. به طور کلی پژوهشگران به دو دسته: مدافعان امید به عنوان شناخت و مدافعان امید به عنوان عاطفه تقسیم می شوند.
در سراسر ادبیات پژوهشی، امید به ویژه به صورت میل و گرایش قوی نسبت به پیامدهای هدف مطلوب تشریح شده است، امید برخی پیامدهای غیر قطعی را دربرمی گیرد که به ویژه با مسئله «اهمیت» مرتبط است و نیازمند حرکت در جهت نتایج مطلوب است که باید برای زمان مدیدی حفظ شوند و در یک چارچوب زمانی رو به آینده قرار گیرند. به نظر می رسد که مثبت اصلی درباره امید این است که آیا امید چیزی واقعی است؟ بسیاری از انسان ها امید را آفت و مایه عذاب می دانند و آن را نوعی وهم و خیال تصور می کنند و به طور کلی مبنای واقعی برای آن قایل نیستند. از نظر آنها امید ساختاری است که در بهترین شکل آن، «بنیاد غیر منطقی دارد» و در بدترین حالت آن «وجود ندارد».
فرانسیس بیکن هشدار می دهد که امید صبحانه خوب و شام بدی است. مارکوس فیبوس کوئنتیایانوس عقیده دارد که امیدهای واهی اغلب مانند خواب های افراد پس از بیداری یا سراب است که در وهم و خیال امید زیاده روی می کنند. بنیامین فرانکلین روز ولت می گوید که کسی که با امید زندگی می کند، از امساک خواهد مرد. یا ادگارواتسون هوو اظهار می دارد که امید بین مردگان وجود دارد اما بسیاری آن را باور دارند (اسنایدر، ۲۰۰۲).
این گفته قدیمی که هر جا اراده باشد، راه باز است، امروزه فقط تا حدودی درست است (لوتاس وجنس، ۲۰۰۶). به عقیده تیلیچ امید برای افراد احمق، آسان و برای افراد عاقل سخت است. هر کسی می تواند امید واهی (تمنا) داشته باشد اما امید واقعی بسیار نادر و بزرگ است (فرانکن، ترجمه شمس اسفندآباد، محمودی و امامی پور، ۱۳۸۴). مطمئناً امید واهی امید مناسبی نیست اما حتی آن هم گاهی می تواند پیامدهای مثبتی داشته باشد (اسنایدر ۲۰۰۲). استاتلند (۱۹۶۹) امید را نوعی تصور احتمال دستیابی به هدف تعریف می کند که بیشتر از صفر است. نان (۱۹۹۶) امید را تمایل کلی به ساختن آینده و پاسخ مثبت به آینده ادراک شده می داند.
میلجز (۱۹۸۲) عقیده داشت که امید شامل نگرش های مثبت است. مک انیس و چان (۲۰۰۶) اظهار می دارند که امید واژه ای عام در زبان روزمره است. شیمانوف (۱۹۸۴) در نتیجه پژوهش هایش پی برد که در مکالمات روزمره، امید یکی از رایج ترین هیجان هاست. همان طور که از این نقل قول ها می توان دید، این نوع امید می تواند فوق العاده خطرناک باشد و دارای قدرت بی حدی است که ما را می فریبد اما این یک وهم پر گزند است.
ساموئل کولریچ، در اثر خویش به نام «کار بدون امید» نوشت که «امید بدون ابژه ـ هدف ـ نمی تواند زنده بماند» این عقیده ساده یعنی گره زدن امید به یک هدف عینی نقطه شروعی را برای امید جرقه زده است. به عقیده وی طرز فکر ما برای رسیدن به این اهداف کلید درک امید است. قصه پاندورا هدیه ای بسیار باارزش به انسان ارزانی داشته است که همانا امیدمدار است که از جعبه پاندورا بیرون پرید (اسنایدر، ۱۹۹۶).
بروینکس و ماله (۲۰۰۵؛ به نقل از مک اینس و چان، ۲۰۰۶) نشان دادند که در واقع اکثر مردم امید را به عنوان یک هیجان توصیف می کنند. به نظر می رسد که امید، هیجانی سطح بالاتر از هیجان های ترس، خشم، یا عشق است چون در موجودات غیر انسانی وجود ندارد. پایرو (۱۹۹۴؛ به نقل از مک انیس و چان، ۲۰۰۶) به امید به عنوان هیجانی می نگرد که وقتی روی می دهد که کسی انتظار چیزی را دارد که خوب است، و تمام انتظار شخص را نشان می دهد. ارنست بلاچ، فیلسوف، (۱۹۸۶؛ به نقل از مک انیس وچان، ۲۰۰۶) در کتابش به نام «اصول امید» مدعی است که امید هیجانی قابل آموزش است بنابراین، امید را می توان دارای انواعی دانست.
امید و انواع آن
امید به یک اعتبار دارای دو جنبه مثبت و منفی است. برای نمونه، در اسلام واژه «رجاء» به معنای امیدی که دست یافتنی است (امید واقعی) و «تمنا» به مفهوم امیدی که دست نیافتنی است (امید واهی) اشاره دارد. در قرآن کریم، رجاء گمان یا پنداری است که اقتصادی رسیدن به شادی در آن است. برای نمونه، در سوره نساء آیه ۱۰۴ می فرماید: شما به خدا امید دارید و آنان ندارند. یا در تفسیر المیزان رجاء به معنای امیدواری و مظنه رسیدن به چیزی است که باعث مسرت باشد.
مطالعه آیات الهی حاکی است که رجاء یا امید واقعی به معنای ۱- امیدواری به رحمت الهی، برای نمونه، مؤمنین کسانی اند که به رحمت خدایشان امیدوارند (سوره بقره، آیه ۲۰۸)؛ ۲- مطلق اعتقاد به خداوند (برای نمونه، در سوره نوح آیه ۱۳ می فرماید، شما را چه می شود که برای خدا عظمتی قائل نیستید)؛ و ۳- تأخیر است (برای نمونه، در سوره توبه آیه ۱۰۶: «عده ای دیگر کارهایشان به خدا محول شده است») (منصوری، ۱۳۸۷).
از آنجا که در فرهنگ عامه واژه هایی مانند خوش خیال، خوش باور، خوش بین، یا امیدوار به مراتب و درجات امید اشاره دارند که طیفی از تفکر امیدوارانه را از حداقل تا حداکثر دربرمی گیرند؛ برای روشن شدن ماهیت و حدود امید، به تفاوت آن با مفاهیم و تفکیک آنها از مفهوم پرداخته می شود.
امید و خوش بینی
محققان مطالعه بر روی خوش بینی را به عنوان یک سازه روان شناختی در قرن بیستم آغاز کردند (میلیگان، ۲۰۰۳). خوش بینی معادل کلمه لاتین به معنی بهترین است. تیگر (۱۹۷۹) خوش بینی را خلق یا نگرش می داند که با در نظر گرفتن انتظار فرد و اجتماع همراه است؛ یعنی فرد آنچه مطلوب اجتماع است را نسبت به آن چه برای خود سودمند می داند در نظر می گیرد. با توجه به این تعریف می توان استنباط کرد که خوش بینی مفهومی عینی یا واحد نیست و با مضامین آن مشخص می شود. زیرا در مورد هر فرد آنچه به عنوان خوش بینی در نظر گرفته می شود به چیزهایی که برای او مطلوب و خواستنی است، بستگی دارد (پترسون، ۲۰۰۰).
نویسندگانی چون سوفوکلس و نیچه معتقد بودند خوش بینی موجب تداوم رنج انسان است و مواجه شدن با واقعیت تلخ بهتر است. این دیدگاه منفی نسبت به تفکر مثبت در آثار فروید نیز به چشم می خورد. به عقیده فروید (۱۹۲۸) خوش بینی قسمتی از طبیعت انسان است اما صرفاً از تعارض بیت غرایز و فرایند اجتماعی شدن ناشی شده است. فروید خوش بینی را پدیده ای فراگیر اما غیر واقعی می داند و معتقد است که به ویژه وقتی در قلمرو باورهای مذهبی مربوط به آخرت تبیین می شود به برقراری تمدن کمک می کند، با این وجود هزینه آن انکار ماهیت غریزی و در نتیجه انکار واقعیت است. گرچه خوش بینی و امید به نظر می رسد که هم معنا، اسنایدر (۲۰۰۰) تمایزی را بین این دو ساخت برحسب تعریف و ارتباط با سایر متغیرها خاطر نشان کرد (بارل، ۲۰۰۲).
کارل مینجر (۱۹۷۵) مترادف بودن این دو مفهوم را باور نداشته، می گوید خوش بینی همیشه با حقیقت مقداری فاصله دارد و فرد خوش بین بر اهمیت «من» تأکید دارد. تفاوت اصلی در مدل های خوش بینی و امید، تأکیدهای قبلی بر کارآمدی فرد در تفکر معطوف به هدف است. در حالی که تأکیدهای بعدی به شرکت داشتن متقابل کارآمدی و راهکارهای معطوف به هدف است (میلیگان، ۲۰۰۳). دو بعد خوش بین، انتظار و کارآمدی، در مطالعات اسنایدر (۱۹۹۶) راجع به امید ادغام شده اند. در این مدل، امید به عنوان انتظار فرد برای موفقیت در دستیابی به هدف تعریف شده است. طبق دیدگاه اسنایدر انتظارات معطوف به هدف از دو عنصر تشکیل شده است: ۱- افکاری که فرد درباره ی توانایی پیشبرد راهکارهای رسیدن به اهداف دارد و ۲- حس کارآمدی در مورد دستیابی به اهداف (پترسون، ۲۰۰۰).
تایلر (۱۹۷۹) خوش بینی را روحیه یا نگرشی تعریف می کند که با توقع درباره آیند. اجتماعی یا مادی مرتبط است؛ آینده ای که فرد ارزیابی کننده از نظر اجتماعی به دلیل منافع یا لذتی که برایش دارد، مطلوب تلقی می کند. طبق این تعریف، خوش بینی در بعد همخوان با هدف امید سهیم است، خوش بینی با امید از این نظر که هر دو مفاهیمی معطوف به آینده اند وجه اشتراک دارد (گیلهام و همکاران، ۲۰۰۱).
اسنایدر (۲۰۰۰) معتقد است که افراد خوش بین گرچه معتقدند چیزهای مثبتی برای آنها اتفاق خواهد افتاد اما لزوماً برنامه ریزی روشنی برای رسیدن به چیزی که می خواهند، ندارند و چنان چه با موانعی برخورد کنند که زندگی بالاجبار سر راه آدمی قرار می دهد، ممکن است احساس کنند که گیر افتاده اند یا ناکام شوند. اما افراد پرامید دارای هدف، قدرت اراده راهیابی برای رسیدن به هدفمند و معمولاً موانع را تشخیص می دهند. تفاوت بین امید و خوش بینی را می توان در این کلام گوهربار علی (علیه السلام) مشاهده کرد که می فرمایند: از کسانی مباش که بدون عمل، امید به آینده داشته باشی (منصوری، ۱۳۸۷).
امید و الگوی رفتاری تیپ A
مشخصه اشخاص تیپ A مسئولیت پذیری زیاد و سفت و سخت، بودن درمنیق وقت و هدف مداری است و به همین دلیل معمولاً برای رسیدن به هدف حرص و جوش می خورند و عجول اند. با اینکه این افراد ممکن است به چیزهایی برسند اما اهداف آنها اغلب به خوبی عمل می کنند.
سرانجام، افراد تیپ A احساس می کنند که دیگران قدر آنها را نمی دانند. گواه این باور، حملات مکرر کرونر قلبی در مقایسه با افراد تیپ B است. اما افراد کاملاً امیدوار اساساً اهل دعوا نیستند و تمایل دارند روابط اجتماعی خوبی داشته باشند. آنها قادرند با خود مزاح کنند و در مقابل موانع، روحیه شاد خود را حفظ کنند و احساس کنند که گیر افتاده اند.
امید، هیجان و عزت نفس نیست
بنا به نظر اسنایدر (۲۰۰۲) با اینکه عزت نقس محتمل ترین گزینه برای واکسینه شدن اجتماعی است یعنی چیزی که به ما قدرت می دهد مسئولانه زندگی کنیم و ما را از آسیب های اجتماعی محفوظ می دارد اما، عزت نفس پاداش طبیعی مورد استقبال برای زمانی است که ما موفقیتی کسب می کنیم یعنی پس از موفقیت حاصل می شود اما امید قبل از رسیدن به هدف وارد عمل می شود. بنابراین اساس عزت نفس، امید رسیدن به هدف است.
امید، هوش و موفقیت
امید نوعی طرز فکر آموختنی درباره خود در رابطه با اهداف است و یک موهبت ارثی نیست. اما هوش مبنای ارثی دارد. هر چند که تصور بر این است که امید اساساً بر سابقه موقعیت فرد مبتنی باشد، اما به عقیده اسنایدر و همکارانش امید صرفاً با توانایی هوشی یا سابقه موفقیت مترادف نیست، بلکه فراتر از آنهاست. یعنی امید زیاد ممکن است افراد را قرین موفقیت در رسیدن به اهدافشان کند اما هوش زیاد یا سابقه موفقیت فقط به افراد مجال و فرصت می دهد (اسنایدر).
امید و خودکارآمدی
این فرض نظریه خودکارآمدی بندورا (۱۹۸۲) که «نتیجه ای که معطوف به هدف باشد ارزش کافی را برای جلب توجه فرد دارد» با نظریه امید شبیه است. همین طور، این عقیده بندورا که پردازش شناختی بر اهداف وابسته به موقعیت تمرکز است، با نظریه امید در یک ردیف قرار می گیرد؛ اما با نظریه امید که دارای افکار هدف مدار، منطقی و موقعیتی است، متفاوت است.
بنابراین، تفکر پایورانه یا افکار خودکارآمد موقعیتی کلید مدل بندورا است، در حالی که در نظریه امید، هم بر تفکر پایورو هم بر تفکر رهیاب تأکید می شود (اسنایدر، ۲۰۰۲).
تفاوت امید با امیدواری
امید و امیدواری لزوماً با هم مرتبط نیستند. واقعیت این است که کسی که امید دارد چیز خوبی اتفاق خواهد افتاد (اشتیاق آن را دارد) بدان معنا نیست که امیدوار باشد که آن چیز (حتماً) اتفاق خواهد افتاد. کسی ممکن است از صمیم قلب امید داشته باشد که وارد یک دانشگاه معروف شود؛ اما امیدوار نیست که آنها او را خواهند پذیرفت. شخص می تواند امید داشته باشد که در مسابقه ای برنده شود، اما به پیروزی امیدوار نیست. امید متفاوت با «امیدواری» است زیرا امید بازتاب میزان حصول به نتیجه (جهت گیری نسبت به آینده، همخوانی با هدف) است که غیرقطعی و در عین حال ممکن ارزیابی شده است، اما امیدواری بازتاب توقعات با توجه به نتیجه آتی همخوان با هدف است (دل میللرومک انیس، ۲۰۰۵). هر دوی این واژه ها دارای عناصر جایگزین مشابهی مانند جهت گیری به آینده، همخوانی با هدف اند اما از چند جنبه اساسی با هم متفاوتند. نخست ای که در تعریف امیدواری «اشتیاق» به کلی حذف می شود. کسی می تواند به نتایجی امیدوار باشد که اشتیاق شدیدی (مثلاً امیدوارم که در حال بچه ام خوب شود) یا ضعیف داشته باشد (برای مثال امیدوارم که فردا باران نبارد) برعکس اشتیاق هسته طور، در حالی که رابطه غیر خطی بین امید و قطعیت/ عدم قطعیت وجود دارد، رابطه بین امیدواری و توقعات خطی است. خصوصاً شخص وقتی که توقعاتش از صفر به ۵/۰ تا یک افزایش یابد امیدوارتر می شود، که نتیجه همخوان با هدف درآیند، روی خواهد داد. در واقع اطمینان، خوش بینی و بدبینی نقاطی روی پیوستار امیدواری در نظر گرفته می شوند. برای مثال، وقتی کسی اطمینان دارد که نتیجه همخوان با هدف حاصل خواهد شد احساس اطمینان یا قطعیت می کند یا وقتی کسی توقعات بالایی برای نتیجه همخوان با هدف غیر ممکن است، احساس بدبینی می کند. سرانجام، شخص وقتی احساس ناامیدی می کند که قانع شده باشد که نتیجه همخوان با هدف روی نخواهد داد.
تفاوت امید با توقعات
توقع، تصور «احتمال» است که بازتاب ادراک این احتمال است که نتیجه ای حاصل نخواهد شد توقعات می توانند از بالای ای (که شخص مطمئن است نتیجه ای حاصل خواهد شد یا حاصل شده است) تا صفر (که شخص مطمئن است نتیجه ای اتفاق نخواهد افتاد یا اتفاق نیفتاده است) دامنه دارد.
چند عامل امید را از توقعات متمایز می کند ما وقتی می توانیم توقع داشته باشیم که یا نتایج همخوان با هدف یا ناهمخوان با هدف اتفاق خواهند افتاد، فقط برای نتایج همخوان با هدف امیدواریم برخلاف امید، توقعات نیز می توانند مستقل از اشتیاق باشند مثل وقتی که کمی توقع چیزهایی دارد که خیلی مهم یا دلچسب نیستند. اما امید با عدم قطعیت کلی مرتبط است نه با سطح توقع خاصی، چون شخص می تواند به امید چیزهایی باشد که غیرقطعی اما مورد انتظار یا غیر منتظره اند سرانجام، امید مضامین قوی تری برای انگیزش و تمایل به عمل دارد تا توقعات. ناوتونی (۱۹۷۹) در این باره می نویسد، «امید با زندگی بیشتر گره خورده است و بسیار فعالانه تر از توقع منفعلانه است».
تفاوت بین امید و ایمان
امید در ادبیات مذهبی نیز به عنوان چیزی که متصل به ایمان است، به کار رفته است. مانند امید، ایمان با نتیجه آتی همخوان با هدف سر و کار دارد. با این حال، چند عامل امید را از ایمان متمایز می سازد. برخلاف امید، که یک هیجان است، ایمان باوری درباره نتیجه آتی است. دوم این که، ایمان با توقعات بالا مرتبط است، حال آنکه امید می تواند در طیف وسیعی از شرایط عدم قطعیت اتفاق افتد. کسی که ایمان دارد اعتقاد راسخه دارد که همه چیز خوب خواهد شد. کسی که امید دارد کمتر مطمئن است. همین طور، ایمان و امید از نظر آنچه که احتمال حصول به نتیجه همخوان با هدف را کلید می زند، متفاوتند عوامل محیطی زیادی ممکن است فرد را نسبت به اینکه نتیجه دلخواه حاصل خواهد شد یا نخواهد شد نامطمئن کند، اما در مورد ایمان، منابع توقعات تمایل دارند نیروهای بازدارنده ای را که خارج از اختیار فردند کنار بزنند.
تفاوت امید با میل
مانند امید، میل یک حالت هیجانی مثبت است. به علاوه درست همان طور که میل توسط شرایط اجتماعی و تاریخی شکل می گیرد، نیاز نیست با اشباع شدن کنار گذاشته شود، و با انگیزش گره خورده است (بلک و همکاران، ۲۰۰۳) امید نیز تا اندازه ای دارای همین ویژگی هاست وانگهی، میل و امید از چند لحاظ با هم متفاوتند. میل یکی از چند بعد از مؤلفه «اشتیاق» است و اشتیاق داشتن فقط یکی از چند بعد ماه امید است. لازاروس (۱۹۹۹) اظهار داشت که اگرچه میل سیما یه ویژگی اصلی است اما امید چیزی بیشتر از این است؛ چون امید مستلزم باور به احتمال نتیجه مطلوب است (ص ۶۵۳).
همچنین امید از چند نظر دیگر با میل متفاوت است. برخلاف میل که به عنوان درگیری بالقوه با فقدان اختیار (کنترل) تلقی می شود (بلک و همکاران، ۲۰۰۳) به نظر نمی رسد که امید معطوف به آینده است حال آنکه میل و اشتیاق لزوماً چنین نیست. برای مثال، کسی می تواند اشتیاق یا میل به بازگشت به گذشته داشته باشد اما کسی امید ندارد به گذشته برگردد.
تفاوت امید با آرزو کردن
مانند امید، آرزو کردن بازتاب اشتیاق به نتیجه همخوان با هدف است. با این حال باید گفت که امید به روشنی با انگیزش و تمایل به عمل بیشتر گره می خورد تا آرزو کردن. همچنین، امید با تصور احتمال کاملاً مرتبط است. ما به نتایجی امید داریم که ممکن هستند با این حال، ما اغلب آرزوی چیزهایی را داریم که غیرممکن هستند. برخلاف آرزو کردن، امید اغلب شامل این ملاحظه است که چیزهای خوب ممکن است اتفاق نیفتند و آینده نیز ممکن است خوب نباشد (لازاروس، ۱۹۹۹). آرزو نیز دارای بعد خیال انگیز آینده است. شخص ممکن است آرزو کند که پرنده ای شود و از روی ترافیک پرواز کند، اما امکان ندارد که فرد امیدوار چنین آروزیی داشته باشد.
حال آنکه آرزو می تواند به گذشته (مانند، می توانستم این کار را قبلاً انجام دهم) اشاره کند، به آینده نیز اشاره می کند (مانند بتوانم سال آینده یک سفر خارجی داشته باشم)، اما امید فقط به آینده نظر دارد. سرانجام، ما آرزوی نتایجی را داریم که روی آنها کنترل یا تسلط اندکی داریم، اما امید به چیزهایی داریم که می توانیم وقوع آنها را در اختیار بگیریم یا حداقل امکان پذیرند. به همین دلیل، آرزو بیشتر به مفهوم خیال پردازی گره می خورد تا با مفهوم امید. با وجود تفاوت های امید با واژه های مترادف و نزدیک به آن هنوز این سؤال مطرح است که امید به راستی چیست؟ صاحب نظران مختلف در این عقاید متفاوتی را مطرح کرده اند.
دیدگاه های رایج درباره امید
از مطالعه آثار موجود درباره امید، به نظر می آید صاحب نظران عقیده یکسانی درباره امید ندارند. نظریه های اولیه امید تمایل داشتند که امید را در قالب یک مدل تک بعدی مفهوم سازی کنند (استاتلند، ۱۹۶۹). عده ای دیگر امید را در قالب یک سازه چند بعدی می دانند (اسنایدر و همکاران، ۲۰۰۶). تکیه بر هر یک از این نظریه ها می تواند شخص را به سوی امید واهی (رویکرد اول) یا امید واقعی (رویکرد دوم) سوق دهد.
نظریه امید
کارل میننجر (۱۹۵۹) در یک سخنرانی در جمع روان پزشکان اولین بار به امید به عنوان نقطه قوت در بیماران اشاره کرد و روان پزشکان را تشویق کرد که قدرت امید به خود و قدرت امید به بیماران را در فهم و درمان بیماری روانی به رسمیت بشناسد. او گفت که آیا تا کنون وظیفه ماست که به عنوان دانشمند نه درباره یک موشک جدید، یک بمب یا گاز جدید، بلکه درباره این حقیقت کهن اما نویافته، یعنی اعتبار امید در رشد و تکامل انسان همراه با عشق و ایمان حرف بزنیم (بورچارد و همکاران، ۲۰۰۳).
چارلزریک اسنایدر (۲۰۰۶) ملقب به سلطان امید برای اولین بار نظریه اش را درباره امید مطرح کرد و آن را مرکب از «قدرت اراده»، «قدرت راهیابی»،«داشتن هدف» و «تشخیص موانع» دانست(اسنایدر، ۲۰۰۶). براساس این فرض که امید موجب امید بیشتر می شود، روابط خانوادگی، دوستی های امیدبخش می توانند به عنوان عوامل روابط خواهر و برادری مدتی بعد ورئینگتون (۲۰۰۵) از مؤلفه دیگری در امید به نام «قدرت صبر» موقعی که ما تغییری نمی بینیم، یاد کرد. او درباره بازسازی امید می نویسد که زن و شوهر باید بتوانند با هر ارتباط برقرار کنند، اختلافشان را حل کنند، و آسیب ها را جبران (ورئینگتون، ۱۹۹۹). زن و شوهر باید الف. اراده برای بهسازی ازدواجشان داشته باشند، ب. باید به راه هایی برای بهسازی ازدواجشان دست یابند و ج. اعتقاد به صبر برای ازدواجشان داشته باشند و در عین حال برای بهبود ازدواجشان فعالانه بکوشند. به طور خلاصه، زوج ها به امید احتیاج دارند تا بتوانند مشکلات را طلاق دهند تا اینکه شریک زندگیشان را به عنوان مشکل ببینند. باید این نگرش و طرز فکر را جدی گرفت تا زوج ها برای مدتی طولانی از مشکلاتشان مرخصی بگیرند. راه این کار امید است زیرا امید هسته اصلی ازدواج و برای موفقیت هر ازدواجی لازم است (ورئینگتون، ۲۰۰۳).
لوپژ و همکارانش (۲۰۰۷) می نویسد که قدرت امید به عنوان یک نیروی انگیزشی در تمام دوران معاصر مورد بحث بوده و در قرن گذشته صاحب نظران پزشکی و روان شناسی آن را بررسی کرده اند. بیش از ۴۰ سال پیش، اثر جروم فرانک (۱۹۷۵) و (۱۹۷۵) امید را فرایندی مفهوم سازی کرد که در تمام رویکردهای روان درمانی مشترک است.
به نظر می رسد که امید مختص شرایط خاص و وابسته به توانایی خود شخص (شرایط درونی) است وقتی از توماس ادیسون درباره تلاش هایش برای اختراع لامپ سؤال شد، وی گفت «من شکست نخوردم فقط ۱۰۰۰۰ راه پیدا کردم که نتیجه نداد» (براون وبروس، ۲۰۰۳). به نظر می رسد که ادیسون به صورت تلویحی در تلاش هایش با دیدی امیدوارانه، پشتکار و صبر را اضافه کرد.
ارزش امید به قدرتی است که در آینده نهفته است. اگر آینده مثبتی را نمی شد تصور کرد امیدوار در آدمی فروکش می کرد. در امید، نگاه به آینده موج می زند امید به آینده نیروی حافظ زندگی است. چنین به نظر می رسد که امید از همان ابتدا مهارتی آموختنی باشد و از طریق جریان اجتماعی شدن در سنین اولیه عمر آموخته می شود.
برخلاف گروپمن (۲۰۰۵) که امید را مانند دارونم نافعال تلقی می کند و آن را انتظار، تمایل و باور می داند. اسنایدر معتقد بود که تلقی به عنوان مؤلفه ای که دارای اجزایی مثل چشمداشت و آرزوست، تلقی منفعلانه ای است و در عوض مضمون فعالی از امید را معرفی می کند که شامل داشتن هدف، قدرت برنامه ای و برنامه ریزی و قدرت اراده برای دستیابی به هدف با در نظر گرفتن موانع رسیدن به هدف و رفع آنهاست. از نظر او، هدف که اولین مؤلف امید است همان چیزی است که فرد آن را انجام می دهد یا می خواهد آن را داشته باشد و می تواند کوچک یا بزرگ باشد. کولریج (۱۹۱۲؛ به نقل از اسنایدر، ۲۰۰۲) می گوید «امید بدون هدف نمی تواند زنده بماند» بنابراین، اهداف صفر درصدی قابل دفاع اند. در واقع، اشخاص امید را تحت شرایط احتمالی متوسط از رسیدن به هدف رونق بخش می بینند. قدرت برنامه ریزی یا راهیابی، دومین جزء است و همان تصور توانایی یافتن راه هایی به سوی هدف مورد نظر است مثل «من می توانم برای این وضع راهی پیدا کنم» سرانجام، قدرت اراده با پایوری، جزء سوم امید، یک نیروی سوق دهنده در تفکر امیدبخش است. در واقع همان نیرویی است مه شخص را به سوی هدف می کشاند، یعنی تصور داشتن اراده برای به کارگیری راه های پیدا/ خلق شده برای رسیدن به هدف است و به صورت «با خودگویی مثبت» درونی مثل «من می توانم این کار را بکنم»، «من آماده ام»، «من به اوضاع مسلطم» است (اسنایدر، ۱۹۹۶). در این نظریه، قدرت اراده در آدمی نهفته است و چیزی نیست که باید آموخته شود یا از هیچ به وجود آید. در عوض می تواند افزایش یابد و به سوی اهداف خاصی سوق داده شود (همان منبع، ص ۱۳).
اسنایدر (۲۰۰۲) عقیده داشت که امید ماهیتی اضدادی دارد زیرا چارچوب نظریه امید حتی کسی که قصد خودکشی دارد برای هدفی البته بسیار منفی در حال نقشه کشیدن (برنامه ریزی) است؛ یعنی او با تمام امید می کوشد خودش را باشد. به عقیده او خودکشی در نهایت ممکن است بازتاب تجلی آخرین تفکر امیدبخش باشد. وقتی تعقیب اهداف مربوط به زندگی مسدود می شود، مردم سرشار از یأس و جستجو برای هدفی می شود که آنها را از دام های غیرقابل تحمل برهاند. مرگ همان هدف غایی است. هر چند که شخص ممکن است با تصمیم برای تعقیب مرگ مبارزه کند. از نظر اسنایدر (۱۹۹۶) افراد خودکشی گرا از نظر فکری فعال و پرتوان می شوند تا راهی برای رسیدن به هدفشان یعنی مرگ پیدا کنند. در واقع براساس این دانش بالینی است که متخصصان زمانی باید نسبت به اقدام به خودکشی که مرگ آور است، نگران باشند که سه شاخص مطرح باشد. نخست شخص شروع به توصیف مرگ خود در قالب کلمات روشن (هدف) کند، دوم، این طور به نظر بیاید که شخص دارای موج عظیمی از انرژی (تفکر پایورانه) است، و سوم شخص طرح و نقشه های خاصی درباره اینکه چگونه این تصمیم را عملی کند (تفکر رهیاب) دارا باشد. با این که درماندگی صحنه روانی را برای خودکشی از طریق تثبیت شخص روی هدف مرگ آماده می سازد، اما تفکرات پایورانه و رهیاب این سناریو مرگ آور را تکمیل می کند. بنابراین اصول تفکر امیدبخش را برای خودکشی قطعاً می توان به کار بست.
ورئینگتون (۲۰۰۵) در تأیید نظریه امید اسنایدر می نویسد «تصور داشتن قدرت رهیابی یا برنامه ریزی بدون تصور داشتن قدرت اراده، امیدی در پی ندارد. تصور داشتن قدرت اراده بدون تصور قدرت رهیابی، معنای امید را نمی دهد». با این حال، او معتقد است که امید چیزی بیش از دست و پنجه نرم کردن با موانع است و شامل پشتکار است. به قول گابریل مارسل، فیلسوف و خداشناس مسیحی، امید شامل این یقین است که خدا در شرایط سخت با ماست حتی وقتی که راهی را طول آن شرایط نشان نداده باشد. قرآن کریم بارها می فرماید: به درستی که خدا با صابرین و مؤمنان است. بنابراین، اسنایدر (۲۰۰۲) در پاسخ به این سؤال که امید به راستی چیست؟ آن را یک حالت انگیزشی مثبت می داند که مبتنی بر حس پایوری و راهیابی و ناشی از تعامل فرد با محیط است. به سخن دیگر، امید، ظرفیت تصور توانایی ایجاد مسیرهایی به سمت اهداف مطلوب و تصور داشتن انگیزه برای حرکت در این مسیرهاست (اسنایدر، ۲۰۰۲). او در تعریف دیگری، امید را مجموعه ای ذهنی می داند که مبتنی بر حس متقابل اراده و برنامه ریزی برای رسیدن به هدف است (۱۹۹۶) که دارای دو بعد شناختی به هم مرتبط: ۱- قدرت پایورتر ۲- قدرت راهیابی است. به عقیده وی تفکر پایورانه افکاری اند که افراد در مورد توانایی خود را برای شروع و حفظ حرکت در مسیر انتخاب شده به سمت هدف دارند (اسنایدر و همکاران، ۲۰۰۶). تفکر عاملیتی یا پایورانه یک مؤلفه انگیزشی است که معرف ارزیابی فرد از تواناییش برای حفظ حرکت در مسیر هدف، و تصور شخص از تواناییش برای شروع حرکت در مسیرهای تعیین شده به سمت هدف است (اسنایدر، ۲۰۰۲). همچنین او تفکر رهیاب را عبارت از تصور توانایی شخص برای شناسایی و ایجاد مسیر به سمت هدف می داند (اسنایدر، ۱۹۹۶) با توجه به نظریات اسنایدر رووئینگتون می توان فرمول امید را چنین بیان کرد:

۲-۲-۳ جایگاه علمی و ادبی
در باب جایگاه علمی و ادبی غنی، همین بس که شاگرد فیلسوف و حکیم بزرگی هم­چون ملّا محسن فانی است. مضامین حکمی و فلسفی موجود در شعر او، از چنان غنایی برخوردار است که خواننده را به تأیید درک و دانش متعالی شاعر وا می­دارد.
«آن­چه محقّق است این است که وی در جمیع علوم متداوله، سرآمد روزگار شمرده می­شد. » (آفاقی، ۱۳۵۰: ۴۱) مؤلّف تذکره حسینی، از تحفه هند نامیده شدن شعر غنی سخن می­گوید : «…وقتی کسی از هند وارد ایران می­شد، صائب از او سوال می­کرد که از تحفه شعر غنی با خود چه آورده است..» (همان)
ظفرخان می­نویسد: غنی «قبل از ۱۰۴۲ هجری، شاعری معروف بود و در محافل ادبی و شعری، مقام بلند داشت. »(ظفرخان، ۱۳۴۲: ۴۶)
پروفسور ادوارد براون در تصنیف خود موسوم به تاریخ ادبی فارسی جلد چهارم یادآور شده است که میان شعرای فارسی زبان هند فقط دو شاعر مستند هستند : یکی امیر خسرو و دیگری غنی کشمیری.
۲-۲-۴ ویژگی­های شعری غنی
سبک بیان غنی در سروده هایش کاملاٌ مطابق با خصیصه های بارز سبک هندی است. شعر او نیز به تبع سایر شاعران سبک هندی شعر مضمون است نه موضوع ؛ مضامین اعجاب انگیز این شاعرِ درویش مسلک ِمدح گریز در غزلیات و تک بیتی های ناب و بکرش آشکار می شود. مضامین بدیع ، خیال انگیز و باریک او که در زمینه اخلاق، تصّوف، فقر و ماورائیّت است؛ گاه آمیخته به تعقید و ابهام است . دیوان اشعار او سراسر مشحون است از نازک بندی ها ، تعبیرات و اصطلاحات و ترکیبات ویژه و ارسال المثل های ناب. او شاعری مستند و مسلمّ است از این روی عده کثیری ازسخنوران به تضمین اشعار او پرداخته اند. انواع زیورهای لفظی و معنوی با بسامد های گوناگون چاشنی سخنش شده و بر حلاوت معانی و لطافت الفاظ وی افزوده است.دیدگاه وی در مورد شاعری ، ذمّ سرقت و تکرار و ضرورت تلمّذ نزد استادان فن از اشعارش دریافت می شود.
ویژگی های زبانی

1. 1. به کار گیری واژگان، تعبیرات و مصطلحات عامّه

بسامد بالای عناصر محاوره ای و حضور اصطلاحات روزمره در شعر یکی از ویژگی های سبک هندی است علی الخصوص تصویرسازی و مضمون پردازی با اشیاء و لوازمی خاص از قبیل عینک، ساعت، مسواک، شانه ،قبله نما و… که بعضاً سوغات فرنگیان بوده و در آن دوره برای هندیان- مستعمره انگلیسی‌ها بودند- و ایرانیان تازگی داشته در شعر شاعران عموماً و در شعر غنی خصوصاً از بسامد بالایی برخوردار است.

تی.س.الیوت یکی از شاعران و منتقدانی است که نزدیکی زبان شعر به زبان عامیانه را می‌ستاید و معتقد است «البتّه» هیچ شعری دقیقاً با زبانی که شاعر با آن گفتگو می کند و یا آن را می‌شنود، مطابقت نمی‌کند ولی شعر باید چنان پیوند استواری با تداول زمان خود داشته باشد که خواننده یا شنونده بتواند بگوید اگر می توانستم به طریق شعر گفتگو کنم به همین شیوه می بایست سخن می راندم و سبب همین است که بهترین آثار شعرای معاصر می تواند چنان احساس هیجان و رضامندی در ما برانگیزد که با احساسات ناشی از خواندن آثار شعری والاتر اعصار گذشته کاملاً متفاوت است. (اسکات ، ۱۳۶۳ :۱۰۴)

غنی از تکنولوژی روز در شعراز ساعت، عینک، قبله نما، فراوان استفاده می­ کند. هرچند در اکثر موارد مراد وی از ساعت، همان ساعت شنی معروف است، به نظر می­رسد، این تکنولوژی، عمومیّت یافته و در اکثر خانه­ها یافت می­شده است.
عینک
هر چند بر اساس یکی از فرضیه ­ها، غنی در عنفوان جوانی وفات یافته، ولی به لطف شعرش، می­توان علاوه بر اثبات پیری او، به مواردی دیگر نظیر کم­بینایی و یا نابینایی او و یا افتادن دندان­های او، رسید. به هر روی، در شعر او به عینک، به همین شکل امروزی آن، اشاره شده است:

دسته­بندی خطی داده ­های دارای نویز^[۳۴]
در اکثر مسائل دنیای واقعی دو کلاس با یکدیگر هم پوشانی ندارند و نمی­ توان داده ­ها را به خوبی با ابرصفحه طبقه ­بندی کرد. بنابراین، مسأله (۴-۹) نشدنی می­ شود. در سال ۱۹۹۵ کورتس و واپنیک این شکل را با یک ترفند که در مورد مسائل بهینه­سازی نشدنی استفاده می­ شود، حل کردند و نسخه نهایی و استاندارد SVM را ارائه کردند. آنها به هر قید ، یک متغیر اضافی نامنفی  به هر قید اضافه کرده و مجموع این متغیرها در تابع هدف جهت کمینه‌سازی آورده می­ شود. بنابراین، اگر تعداد داده ­های جداناپذیر کم باشد مسأله بهینه­سازی به صورت ذیل در می ­آید:

(‏۴‑۱۸)
C مقداری فرضی است که می ­تواند میزان  را برای داده ­های غیر قابل دسته­بندی افزایش یا کاهش دهد. اگر مقدار بزرگتری برای C در نظر بگیریم،  بزرگتری را به داده ­های غیر قابل دسته­بندی نسبت می­دهد. از سوی دیگر کوچک بودن C، حاشیه را ماکزیمم می­ کند. به طوری که ابرصفحه جداگر بهینه نسبت به داده ­های دارای خطا در مجموعه آموزشی، حساسیت کمتری از خود نشان می­دهد. شکل پایین نمونه ­ای از خطای دسته­بندی داده ­ها را نشان می­دهد.
شکل ‏۴‑۴: نمونه ­ای از خطای طبقه ­بندی
برای جداسازی داده­هایی که به صورت خطی جدا نمی­شوند، ما باید کاری کنیم که حاشیه ماکزیمم شود (Minimize  ) تا عملکرد پیش ­بینی را برای ما تضمین کند. از سوی دیگر ابرصفحه بهینه باید تعداد خطاهای طبقه ­بندی را مینیمم کند. هم چنین میزان خطای داده ­های جداناپذیر را نیز مینیمم کند. به عبارتی، باید مقدار و تعداد متغیرهای کمبود مثبت را مینیمم کند. شرط دومی باعث کاهش حاشیه ابرصفحه می­گردد. یعنی شرط اولی در تناقض با شرط دوم است. برای همین، راهی ساده برای غلبه بر این مشکل ترکیب این دو شرط است.
(‏۴‑۱۹)
برای حلِ این مسأله از تکنیک بهینه­سازی دوگان استفاده می­ شود که تقریباً با تکنیک استفاده شده در حالت جداپذیر مشابه بوده و رابطه (۴-۱۳) به صورت زیر تغییر می­یابد.
(‏۴‑۲۰)
حال ما باید پارامترهای را بیابیم طوری که فرمِ دوگان را ماکزیمم کند. دقیقاً شبیه آنچه که در حالت جداپذیر انجام شد:
(‏۴‑۲۱)
همان ضریب لاگرانژ و  همان تابع لاگرانژ است که به فرم دوگان آن تبدیل شده است. در اینجا نیز مانند حالت جداپذیر، فقط تعدادی از ضرایب  مخالف صفر هستند که معرّف همان بردارهای پشتیبان می­باشند.

حالتی که داده ­ها به صورت خطی جدا نشوند
اگر تعداد داده ­های جاناپذیر زیاد باشد (برای حالتی که ابرصفحه خطی استفاده شود) باید از ابرصفحات غیر خطی استفاده کنیم. در مرحله قبلی، الگوریتم طبقه ­بندی خطی داده ­ها توضیح داده شد که از الگوهای آموزشی استفاده می­ کند تا ابرصفحه بهینه­ای را تعمیم دهد. چنین طبقه ­بندی کننده ­ای برای حالتی که نسبت پیچیده­ای بین پارامترهای ورودی و کلاس هر الگو وجود داشته باشد، مناسب نیستند. برای داده­هایی که به صورت خطی جداپذیر نیستند، مدل SVM می ­تواند به توابع غیر خطی برازش شود تا دسته­کننده­هایی را که برای طبقه ­بندی الگوهای سخت جداپذیر^[۳۵] مناسب هستند، فراهم کند.

نگاشت الگوها به فضای ویژگی
سطح جداکننده در بسیاری از مسائل طبقه بندی غیرخطی می­باشد، برای همین ماشین­های بردار پشتیبان این امکان را برای ما فراهم می­ کند که با بهره گرفتن از تابع ویژگی  سطح جداکننده غیرخطی را به کار ببریم.
تعمیم SVM به داده ­های غیرخطی، براساس نگاشت متغیرهای ورودی به فضای ویژگی با ابعاد بالاتر (فضای هیلبرت^[۳۶] با ابعاد محدود و یا نامحدود) و در نتیجه به کار بردن یک دسته­بندی خطی در فضای با ابعاد بالا صورت می­گیرد این حالت را در شکل ذیل می­توان دید.
شکل ‏۴‑۵: نگاشت الگوها به فضای ویژگی، در شرایطی که داده ­ها به طور خطی از هم جدا نشوند
واضح است که دسته­کننده خطی، حتی با متغیرهای کمبود برای این نوع از این داده ­ها مناسب نیست. توابع ویژگی غیرخطی  مختصات­های اصلی الگوها را با هم ترکیب و منتقل می­ کند و در فضای ویژگی با ابعاد بالاتر آنها را به صورت خطی جدا می­ کند. این خصوصیت حائز اهمیت می­باشد چون طبقه ­بندی خطی از نظر محاسباتی ساده­تر است و می­توانیم از نتایج بدست آمده برای طبقه ­بندی خطی SVM در مراحل قبلی، استفاده کنیم. مشکل این کار تنها در تشخیص توابع ویژگی می­باشد که این نگاشت را انجام می­دهد.
فرض که یک مجموعه­ N الگویی T همراه با دسته­ی مربوط به خود را داشته باشیم به طوری که X یک الگوی n بعدی است؛
(‏۴‑۲۲)
مجموعه ­ای از توابع ویژگی را به صورت  تعریف می­کنیم. هر الگوی X به بردار حقیقی  نگاشت پیدا می­ کند.
(‏۴‑۲۳)
پس از نگاشت همه الگوها از فضای آموزشی به فضای­ ویژگی، مجموعه ­ای از نقاط در فضای ویژگی IR^h را بدست می­آوریم.
شکل ‏۴‑۶: خلاصه­ای تصویری، از نحوه­ نگاشت الگوها و ساخت تابع دسته­بندی
(‏۴‑۲۴)
پس حتی اگر داده ­های ورودی به صورت خطی جدا نشوند، با انتـقال آن به فضـای ویژگی و با بهره گرفتن از توابـع ویژگی، می­توانیم در فضای ویژگی آنها را به صورت خطی از هم جدا کنیم.
(‏۴‑۲۵)
دسته­بندی غیرخطی با معادله بالا تعریف می­ شود. همان­طور که از رابطه بالا معلوم است، برای پیش ­بینی الگوی X لازم است که ضرب داخلی  برای همه بردارهای پشتیبان X_i انجام شود. این ویژگی کلاسه­بندی بسیار مهم است چون نشان می­دهد که نیازی به دانستن عبارت اصلی تابع ویژگی  ندارد. به علاوه گروه ویژه­ای از توابع که کرنل نامیده می­ شود، محاسبات ضرب داخلی  را در فضای اصلی که توسط الگوهای آموزشی تعریف شده، مجاز می­ کند.
برای فهم بهتر این موضوع، یک سری داده را که در جدول زیر نشان داده شده است را می­خواهیم دسته­بندی کنیم. این داده ها دو بعدی هستند و در این فضا به طور خطی از هم جدا نمی­شوند. و می­توان آنها را در فضای ویژگی به صورت خطی از هم جدا کرد. این مجموعه داده­ی دو بعدی با ابعاد x₁ و x₂، دارای سه الگو در کلاس ۱+ و شش الگو در کلاس ۱- است. از شکل زیر می­توان استنباط کرد که خطی وجود ندارد که دو کلاس را از هم جدا کند.
جدول ‏۴‑۱: نمونه ­ای از نگاشت الگوها به فضای ویژگی
شکل ‏۴‑۷: نحوه قرارگیری داده ­های جدول (۴-۱) بر روی محور مختصات
پس می­توان یک فضای ویژگی با ابعاد بالاتر را در نظر گرفت به طوری که این داده ­ها به صورت خطی از هم جدا شوند که ویژگی­ها ترکیبی از داده ­های ورودی هستند. برای این مثال، x₁² را به عنوان بعد جدید در نظر می­گیریم. با این انتقال، داده ­ها در یک فضای ویژگی سه بعدی نمایش داده می­شوند.
سطح f(x₁,x₂)=x₁² در شکل زیر نشان داده شده است. با اضافه کردن این ویژگی ساده، الگو­ها را روی سطح غیر خطی نگاشت کرده­ایم. ویژگی x₁² خاصیت جالبی دارد. به طوری که با توجه به جدول بالا، داده ­های مربوط به کلاس ۱+ دارای x₁²=0 و داده ­های کلاس ۱- دارای ویژگی x₁²=1 هستند. با نگاشت این داده ­ها به فضای ویژگی می­توانیم آنها را به صورت خطی از هم جدا کرد.
شکل ‏۴‑۸: صفحه­ای که داده ­های نگاشت یافته بر روی آن قرار می­گیرند
شکل ‏۴‑۹: چگونگی قرارگیری داده ­ها پس از نگاشت آنها