23. 23. ولیّ ؛ بحث درباره آن گذشت و حقّ مطلب روشن شد. و نیز معانی زیر :

 

23. 23. سیّد ‍]آقا و سرور ].

 

23. 23. متصرّف در امور.

 

23. 23. متولّی امور.

 

نتیجه :‌مولی تنها یک معنی دارد و آن «أولی به شیء » ‍[أولویّت داشتن و سزاوارتر از دیگران بودن ] است. و این اولویّت بسته به موارد کاربردش متغیّر است، واشتراک این معانی اشتراک معنوی است نه لفظی، و آن از اشتراک لفظی بهتر است ^[۲۰۳]؛ چون اشتراک لفظی نیاز به وضع متعدّد دارد، و در اینجا وضع متعدّد، با دلیل قطعی ثابت نشده است، و قانون در این گونه موارد، نفی آن است [اصل عدم تعدد وضع ].
و سخن برخی افراد پیرامون معنای روایت مسلم که با سند صحیح خود^[۲۰۴] از پیامبر خدا(ص) نقل می کند که فرمودند : «لا یقل العبد لسیّده : مولای » [ برده به مالکش نباید بگوید مولای من ] و در حدیث ابو معاویه این جمله افزوده شده است : «فأن مولاکم الله » [ زیرا مولای شما خداست]، دلالت می کند بر اینکه از این لفظ هنگامی که بدون قرینه است، معنای اولویّت به ذهن تبادر می کند. و این روایت را بسیاری از ائمه حدیث در کتابهایشان نقل کرده اند. ]^[۲۰۵]

قرینه های متصل و منفصل تعیین کننده معنای «مولی»

تابه اینجا روشن شد که واژه ی« مولی» مشترک معنوی و به معنی «اولی به شیء»است اما اگر کوتاه بیاییم و بپذیریم که واژه «مولی» مشترک لفظی است و این معنا یکی از معانی واژه «مولی » است، می گوییم‌: در حدیث قرینه های متصل و منفصل فراوانی وجود دارد که معانی دیگر را نفی می کند اینک با بهره گرفتن از تحقیق علامه امینی در الغدیر^[۲۰۶] قرینه ها را ذکر می کنیم :
قرینه اول : آغاز حدیث، که پیامبر خدا(ص) می فرماید :
«الست اولی بکم من انفسکم » ‍[آیا من نسبت به شما از خودتان سزاوارتر نیستم، یعنی آیا بر شما ولایت مطلقه ندارم؟ ] و یا الفاظی نزدیک به آن که دلالت بر این معنا دارد. آن گاه حضرت این سخن را متفرع بر سخن قبلی ساخته، می فرماید‌: «من کنت مولاه فعلی مولاه » [هر کس که من مولای اویم علی مولای اوست].این مقدمه را بسیاری از علمای شیعه و اهل سنت نقل کرده اند.
از جمله حفّاظ و امامان اهل سنّت که آن را نقل کرده اند، از این قرارند:
۱- احمد بن حنبل ۳- نسایی ۵- ترمذی
۲- ابن ماجه ۴- طبری ۶- سیوطی
این مقدمه از بخش های صحیح و ثابت این حدیث است که چاره ای جز اعتراف به آن نیست، و اگر پیامبر خدا(ص) از این کلام غیر از معنایی که در مقدمه بدان تصریح نموده، اراده می کرد‌، هر آینه کلامش – که ما معتقدیم از هر لغزشی دور است – بی سر وته و به هم ریخته شده، از بلاغت ساقط می شود در حالی که آن حضرت «أفصح البلغاء» و «أبلغ من نطق بالضاد » [ فصیح تر از همه انسانهای بلیغ، و بلیغ تر از همه تلفظ کنندگان ضاد] است‌؛ پس برای ما که باور داریم همه اجزای کلام پیامبر به خاطر این که از منبع وحی بر زبانش جاری می شود، با هم مرتبط است، راهی نیست جز این که بگوییم معنی مقدمه با ذی المقدمه متّحد و یکسان است [ و چون مولا در آغاز کلام پیامبر به معنای أولی به شی ء است، پس مولا در کلام بعدی نیز به همین معناست].

و سخن سبط بن جوزی حنفی ^[۲۰۷] در «تذکره » مطلب یاد شده را کاملاً روشن می سازد. وی ده معنا برای واژه «مولی » نام می برد و «أولی » را دهمین معنا قرارداده و می گوید :
منظور از حدیث، طاعت مخصوص است ؛ بنابراین معنای دهم که «أولی » باشد متعیّن است، و معنی حدیث این است : «من نسبت به هر کس که سزاوارتر از خود او بر او هستم، علی نیز از او بر خودش سزاوارتر است ».
قرینۀ دوم : پایان حدیث که می فرماید : «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه »
‍[خداوندا! دوست بدار کسی که او را دوست می دارد، و دشمن بدار کسی را که با او دشمنی می کند]. و در برخی طرق حدیث این جمله یا قریب به آن نیز آمده است: «وانصر من نصره واخذل من خذله »؛ ‍]یاری کنندۀ او را یاری، و خوار کننده او را خوار گردان]. ما پیش از این، راویان آن را یادآور شدیم . و می توان برای تأیید قرینیّت آن مبنی بر اینکه «مولی » جز با معنی اولویّت ملازم با امامت، سازگاری ندارد، وجوهی را ذکر کرد :

 

1. 1. هنگامی که پیامبر خدا(ص) مقام شامخی را که خداوند به وصیّش واگذار کرده بود یعنی ریاست عامّه بر مردم و امامت مطلقۀ پس از پیامبر، آشکار ساخت، طبیعتاً می دانست که تحقیق این امر به ارتش و حامی و اطاعت والیان و استانداران و فرمانداران و کارگزاران نیازمند است. و نیز می دانست – آن گونه که در قرآن ^[۲۰۸]آمده است – در میان مردم افرادی هستند که به او حسادت می ورزند. و نیز حضرت می دانست کسانی هستند که کینه او را در دل خود پیدا می کنند، و افرادی میان منافقان وجود دارند که به خاطر خون خواهی های جاهلی، دشمنی او را در دل پنهان داشته اند، و نیز می دانست که پس از او از سوی آزمندان حکومت و مال، فتنه و فسادی بر گرفته از حرص و ولع، پدید خواهد آمد، و آنان از علی خواسته هایی خواهند داشت که شایستگی آن را ندارند و علی(ع) نیز طبق حقّ، عمل کرده خواسته های آنان را به خاطر عدم کار آزمودگی و عدم شایستگی شان بر آورده نخواهد ساخت، و در نتیجه آنان سپرهایشان را مقابل او خواهند گرفت [ دشمن او شده و به جنگ با او می پردازند^[۲۰۹]] برابرش صف آرایی می کنند. چنان که اجمالاً آن را با این سخن، بیان می فرماید : «‌إن تؤمروا علیّا – ولا أراکم فاعلین – تجدوه هادیاً مهدیاً»^[۲۱۰]

 

[ اگر از علی فرمانبرداری کنید – و من نمی بینم که انجام دهید – هر آینه او را رهنما و هدایت شده خواهید یافت ]؛ و در عبارتی : «إن تستخلفوا علیاً – و ما أراکم فاعلین – تجدوه هادیاً مهدیاً»^[۲۱۱] ‍‍[اگر خلافت علی(ع) را بپذیرید – و فکر نمی کنم بپذیرید – او را هدایت کننده و هدایت شده، خواهید یافت].
و چون حضرت وقایع آینده را می دانست، از این رو شروع کرد به دعا کردن برای دوستدار و یاری کننده او‌، و نفرین بر دشمن و خوار کنندۀ او، تا باشد که امر خلافت برای اوثابت گردد، و مردم بدانند که محبّت او سبب جلب محبّت خدای سبحان، و دشمنی با او و خوار ساختن او سبب خشم و غضب او خواهد شد، تا در نتیجه مردم به حقّ و اهل آن نزدیک گردند. و چنین دعایی که به صورت عامّ و بدون قید بیان می شود، مناسب نیست مگر دربارۀ کسی که از چنین مقامی برخوردار است و به همین علّت چنین دعا و کلامی دربارۀ سایر مؤمنان که خداوند محبّت ورزیدن به یکدیگر را بر ایشان واجب ساخته، وارد نشده است، و نفرت میان آنان، جزئی است و به این حدّ نمی رسد.
و چنین دعایی هنگامی صادر می شود که شخص مورد دعا، از ارکان دین و نشانه اسلام و امام امت باشد، و روگردانی از او سبب شکستن بازوی حق ّ و گسستن دستگیره اسلام باشد.
۲- این دعا- به جهت عمومیّتی که از حیث اشخاص به خاطر وجود موصول[من]، و از حیث زمان و حالات به خاطر حذف متعلّق، دارد – بر عصمت امام دلالت می کند؛ چون چکیده معنایش، این است که در هر حال و در هر زمان و بر هر کسی، دوستی و یاری او واجب ؛‌و دشمنی با او و خوار شمردن او حرام است، و این نشان می دهد که او در همه احوال، دارای صفتی است که مانع صدور معصیت از او می شود‌، سخن غیر حقّ نمی گوید، عمل غیر حقّ انجام نمی دهد، و با غیر حقّ همراه نمی باشد؛ زیرا اگر گناهی از او صادر شود بر هر کسی واجب است که به علّت ارتکاب گناه و برای دست برداشتن از آن، ناراحتی خود را از آن اعلام و دشمنیش را با او آشکار سازد. و چون پیامبر از عموم کلام خود هیچ حالت و زمانی را استثنا نکرده، در می یابییم که علی(ع) همواره و در همه احوال و در همه اوقات بر همان صفتی بوده است که ذکر کردیم. و دارندۀ این صفت قطعاً امام است ؛ زیرا بر اساس براهین یاد شده در جای خود، قبیح است که شخص پایین تر از او بر او مقدّم شود و عهده دار امامت شود . و حال که ثابت شد او امام است، پس نسبت به مردم، أولویّت داشته و سزاوارتر از خودشان به خودشان می باشد.
قرینه سوم : سخن پیامبر اکرم(ص) :‌«یا ایها الناس بم تشهدون ؟ قالوا : نشهد أن لا إله إلاّ الله . قال : ثمّ مه؟ قالوا :‌و أنّ محمداً عبده و رسوله . قال : فمن ولیّکم ؟ قالوا : الله و رسوله مولانا » [ ای مردم! به چه چیزی شهادت می دهید ؟ گفتند : شهادت به لا اله الا الله . فرمود : پس از آن به چه ؟ گفتند : به این که محمّد بنده و فرستاده اوست . بعد فرمود : ولیّ شما کیست؟ گفتند : خدا و رسولش مولای ما هستند]. در این لحظه پیامبر دست بر بازوی علی(ع) زد و آن را بلند کرده و فرمود : «من یکن الله و رسوله مولاه فإن هذا مولاه…»[هر کس که خدا و پیامبرش مولای اوست، همانا این علی مولای اوست ]. این عبارت، از جریر نقل شده است.^[۲۱۲]
قرار گرفتن ولایت در سیاق شهادت به توحید و رسالت، و آمدن آن در پی ولایت مطلقه خدای سبحان و پیامبرش، ممکن نیست مگر اینکه معنای امامت ملازم با اولوّیت بر جان مردم، اراده شده باشد ‍]همانگونه که پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است‌:( النبی أولی بالمؤمنین من انفسهم ) ^[۲۱۳]، علی(ع) نیز بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است].
قرینه چهارم : سخن پیامبر خدا(ص) پس از پایان حدیث : «الله أکبر علی إکمال الدین و إتمام النعمه و رضا الرّب برسالتی و الولایه لعلیّ بن أبی طالب »[ الله اکبر بر کامل شدن دین و تکمیل نعمت و خشنودی خدا از پیام رسانی و رسالت من و ولایت علی بن ابی طالب ].
به نظر شما کدام معنی، غیر از امامتی که متمّم برنامه ها و مکمّل نشر دین و تثبیت کننده پایه های رسالت است، دین را کامل و نعمت را تمام و خشنودی پروردگار را در ابلاغ رسالت، جلب می کند؟
شکی نیست که همان معنی ولایت وامامت است که چنین اقتضایی را دارد و لا غیر پس در این صورت کسی که عهداه دار این مسؤولیت مقدّس می شود‌، نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان است.
قرینۀ پنجم : سخن حضرت پس از بیان ولایت‌: «کأنی دعیت فأجبت »[گویا فراخوانده شدم و اجابت کردم]، یا «أنه یوشک أن ادعی فاجیب » [نزدیک است که فرا خوانده شوم و اجابت نمایم ]، یا «ألا و إنی اوشک أن افارقکم »‌‍[ آگاه باشید که نزدیک است از شما جدا شوم ]، یا «یوشک أن یأتی رسول ربی فاجیب » [ نزدیک است که فرستاده پروردگارم بیاید و من پذیرای دعوت او باشم ] . و چنانکه پیش از این یادآور شدیم ^[۲۱۴]، این سخن را حفّاظ حدیث، فراوان تکرار کرده اند.
این سخن پیامبر خدا(ص) به ما می فهماند که امر مهمی از تبلیغ پیامبر(ص) باقی مانده بوده، که حضرت نگران آن بوده که مبادا پیش از ابلاغ آن، مرگش فرا رسد( و فرصت تبلیغ آن را پیدا نکند ) و رسالتش ناتمام بماند.
بر اساس نقل مسلم^[۲۱۵] بعد از این نگرانی و اهتمام، غیر از ولایت امیر مؤمنان و ولایت عترت پاکش، چیز دیگری را ابلاغ نکرد. و آیا این امر مهمّی که منطبق بر این ولایت است، غیر از معنی امامتی است که در بسیاری از صحاح بدان تصریح شده است؟! آیا صاحب این ولایت نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان نیست؟!
قرینۀ ششم : کلام پیامبر(ص) پس از بیان ولایت علی(ع) : «هنئونی هنئونی أن الله تعالی خصنی بالنبوه و خصّ أهل بیتی بالامامه»^[۲۱۶][ به من تبریک بگویید، به من تبریک بگویید؛ زیرا خدای تعالی مرا به پیامبری و اهل بیتم را به امامت برگزید].
این عبارت به روشنی بیانگر این است که امامت مختصّ اهل بیت است، و در رأس آنان امیرمؤمنان(ع) قرار دارد که در آن لحظه، او مورد نظر بود. و نیز خود تهنیت و بیعت و برگزاری محفلی که تا سه روز ادامه داشت^[۲۱۷] با غیر خلافت و ولایت سازگاری ندارد؛‌و به همین دلیل است که شیخان- یعنی ابوبکر و عمر – وقتی که با امیرمؤمنان(ع) ملاقات کردند، به او تبریک گفتند. و این، بیانگر معنای واژه «‌مولی » در کلام پیامبر(ص) است ؛ پس آن که آراسته به صفت مولی است‌، کسی است که نسبت به مردم سزاوارتر از خودشان می باشد.
قرینۀ هفتم : کلام پیامبر(ص) پس از بیان ولایت‌: «فلیبلغ الشاهد الغائب » [ باید حاضران به غایبان برسانند].^[۲۱۸]
آیا برای شما باورکردنی است که پیامبر خدا(ص) امری را از قبیل موالات و محبّت و یاری که میان مسلمانان رواج دارد و برای همه آنان به وسیله کتاب و سنت روشن می باشد، این چنین برای ابلاغ آن به غایبان تأکید کند و این مقدار اهتمام ورزد، و به بیان آن حرص وعلاقه از خود نشان دهد؟ گمان نمی کنم سست رأیی، شما را به این راه بکشاند و چنین مطلبی را به شما تحمیل کند؛ زیرا شما بی شکّ خواهیدگفت : حتماً پیامبر خدا(ص) مسألۀ مهمّی را در نظر داشته داست که تا آن لحظه، زمینه را برای ابلاغ آن فراهم نمی دیده، وافرادی که در آن اجتماع حضور نداشتند از آن آگاه نبوده اند، و این مسألۀ مهمّ، جز امامت نخواهد بود که با آن، دین کامل، نعمت تمام، و خشنودی پروردگار فراهم می شود. و حاضران در آن اجتماع نیز از کلام پیامبر(ص) غیر از این برداشت نکردند. و از پیامبر(ص) در آن اجتماع، کلام دیگری نیز نرسیده است تا بگویم حضرت به تبلیغ آن فرمان داده است. و این امر مهمّ جز با معنی «أولی » از معانی واژه «مولی »، مطابقت و مناسبت ندارد.
قرینۀ هشتم‌: سخن پیامبر(ص) پس از بیان ولایت بر اساس روایت ابو سعید خدری و جابر ^[۲۱۹]: «الله أکبر علی إکمال الدین، و إتمام النعمه، و رضا الرّب برسالتی، و الولایه لعلی بعدی»[ الله اکبر بر کامل شدن دین، و تمام شدن نعمت، و خشنودی پروردگار به رسالت من و ولایت علی پس از من ]. و در لفظ وهب^[۲۲۰] آمده است :‌«إنه ولیکم بعدی »[ همانا او ولیّ شماست پس از من ]. و در لفظ علی(ع) [ به نقل از پیامبر(ص) ] که پیش از این گذشت ^[۲۲۱] آمده است :‌«‌ولی کل مؤمن بعدی »[ پس از من ولیّ همه مؤمنان است ].
و نیز ترمذی و احمد وحاکم و نسائی و ابن ابی شیبه و طبری و بسیاری دیگر از حفاظ با سند صحیح این سخن را از پیامبر(ص) نقل کرده اند ^[۲۲۲]: «إن علیا منی و أنا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی» [همانا علی از من و من از اویم و او ولی هر مؤمنی پس از من است]. و در نقل دیگر آمده است : «هو ولیّکم بعدی » [او ولیّ شما پس از من است].
و ابو نعیم در «حلیه الأولیاء»^[۲۲۳] و دیگران^[۲۲۴]، با سند صحیح نقل کرده اند که پیامبر فرمودند : «من سره أن یحیی حیاتی، و یموت مماتی، و یسکن جنه عدن غرسها ربّی، فلیوال علیا من بعدی، و لیقتد بالأئمه من بعدی ؛ فانهم عترتی خلقوا من طینتی….»
[هر کس دوست دارد که همچون من زندگی کند و همچون من از دنیا برود، و در بهشت جاویدان که پروردگارم با دست خود کاشته است، ساکن شود، پس از من علی را دوست داشته به امامان بعد از او اقتدا کند ؛ زیرا آنان عترت من هستند و از طینت من آفریده شده اند ] .
به راستی که این تعبیرها به ما آگاهی می بخشند که ولایت ثابت برای امیرمؤمنان(ع) مترتب بر نبوت پیامبر اسلام(ص) است، و با مقام صاحب رسالت – با حفظ تفاوت مرتبه میان آن دو بزرگوار، از جهت اوّلیّت و اولوّیت – مساوی است، چه از واژه «بعدی » بعدیّت از جهت زمان اراده شده باشد و چه رتبه ؛ از این رو ممکن نیست که در این صورت از واژه «مولی» معنایی غیر از اولویّت داشتن بر همه شئون مردم اراده شود ؛ زیرا در صورت اراده معنای یاری و محبّت از واژه «مولی»، با این قید [ «بعدی» ] معنای حدیث تغییر کرده و به جای آن که از افتخارات علی(ع) شمرده شود، از عیوب شمرده خواهد شد. [ زیرا معنای حدیث این می شود که بعد از من به وی محبّت کرده و یاری اش کنید، نه در حال حیات من ] .
قرینۀ نهم : سخن پیامبر(ص) پس از ابلاغ ولایت : «أللهم أنت شهید علیهم أنی قد بلّغت و نصحت » [ خدایا! خود گواه بر آنان هستی که من دستورات را ابلاغ کرده سفارش خود را نمودم ] . و شاهد گرفتن خدا بر امّت برای تبلیغ و نصیحت اقتضا می کند که امری را که آن روز ابلاغ فرموده، مسأله تازه‌ای باشد که قبلاً ابلاغ نکرده است. علاوه بر آن، سایر معانی مولی از قبیل یاری و محبّت که در میان مسلمانان عمومیّت دارد، هیچ نیازی برای شاهد گرفتن بر آن در خصوص علی(ع) قابل تصوّر نیست، مگر شاهد گرفتن بر آن در خصوص علی(ع) به همان صورتی باشد که ما بیان کردیم.
قرینۀ دهم : سخن پیامبر(ص) اینست ^[۲۲۵] : «إن الله أرسلنی برساله ضاق بها صدری، و ظننت أنّ الناس مکذبی، فأوعدنی لابلغها أو لیعذبنی » [ به راستی که خداوند مرا به رسالتی مأمور ساخت که سینه ام از آن تنگ شده بود( و بر آن سنگینی می کرد ) ، و گمان می کردم( یا می دانستم ) که مردم مرا تکذیب خواهند کرد و خداوند مرا ترساند که یا آن را ابلاغ کنم، یا مرا عذاب خواهد کرد ] .
و با این لفظ نیز وارد شده است ^[۲۲۶]:«إن الله بعثنی برساله، فضقت بها ذرعاً^[۲۲۷]، و عرفت أن الناس مکذبی، فوعدنی لابلغن، أو لیعذبنی » [ خداوند مرا به پیغامی مبعوث ساخت، که به خاطر آن دستم بسته شد( سینه ام تنگ شد و راه های چاره را بسته دیدم ) وفهمیدم که مردم مرا تکذیب خواهند کرد، پس خداوند مرا ترساند که یا ابلاغ کنم، و یا عذاب خواهد کرد ] .
و با این لفظ نیز وارد شده ^[۲۲۸]: «إنی راجعت ربّی خشیه طعن أهل النفاق و مکذبیهم فأوعدنی لابلغها أو لیعذبنی » [ همانا من به پروردگارم مراجعه کردم از ترس آن که مورد طعن و تکذیب اهل نفاق واقع شوم ؛ پس خداوند مرا ترساند که یا آن را تبلیغ کرده به مردم برسانم و یا عذاب خواهد کرد ] .
این عبارات همگی نشان دهنده یک خبر بزرگ است که پیامبر خدا(ص) در اعلام آن، از خیانت و تکذیب منافقان می ترسیده و ترس این را داشته که بگویند‌: طرفدار عمو زاده اش است. و این دلالت می کند بر این که این مقام مختص امیرمؤمنان بوده و از قبیل محبّت و یاری نیست که همه مسلمانان با علی(ع) در آن شریک باشند، و این جز «أولی به امر بودن » و معانی هم دست آن نیست.
قرینۀ یازدهم : واژه «نصب‌» ؛ در بسیاری از روایات، از جایگاه روز غدیر به «نصب » تعبیر شده است ؛ به عنوان نمونه از عمر بن خطاب رسیده است^[۲۲۹] : «نصب رسول الله علیا علما » [ پیامبر خدا، علی را به عنوان نشانه و راهنما منصوب کرد ] .
و از علی(ع) نقل شده است : «امر الله نبیه أن ینصبی للناس …»^[۲۳۰] [ خداوند به پیامبرش فرمان داد که مرا برای رهبری مردم منصوب کند ] .
و نیز از امام حسین(ع) نقل شده است : «أتعلمون أن رسول الله نصبه یوم غدیر خم ؟!»^[۲۳۱][ ایا می دانید که پیامبر روز غدیر خم او را به امامت و رهبری منصوب کرد ؟! ] .

سطح معناداری

 

سطح خطا

 

نتیجه آزمون

 

 

 

۹۰۴/۵۶

 

۵

 

۰۰۱/۰

 

۰۵/۰

 

رد فرض H0

 

 

 

جدول ۴-۱۰ نتایج آزمون تحلیل واریانس فریدمن (عوامل فرعی)
براساس جدول ۴-۱۰ و با توجه به این نکته که سطح معناداری کوچکتر از سطح خطای ۰۵/۰ می باشد؛ بنابراین فرض H0 رد می شود. به عبارت دیگر، بااطمینان ۹۵ درصد می توان گفت، حداقل بین دو درجه از اولویت عوامل فرعی دارای رابطه مثبت با اعتماد مشتریان به تجارت الکترونیک تفاوت معنادار وجود دارد. درجه میزان اهمیت این عوامل در جدول ۴-۱۰ ارائه شده است.

 

 

معیار اصلی

 

اولویت

 

 

 

زیرساخت های اعتباری

 

۱

 

 

 

زیرساخت های مخابراتی

 

۲

 

 

 

زیرساخت های حمل و نقل

 

۳

 

 

 

متغیرهای مربوط به آمیخته بازاریابی

 

۴

 

 

 

زیرساخت های مالی

 

۵

 

 

 

متغیرهای مربوط به تارنما

 

۶

 

 

 

جدول ۴-۱۱اولویت میزان اهمیت هر یک از معیار های فرعی برای مشتریان
نتایج جدول ۴-۱۱، دلالت بر این امر دارد که زیرساخت های اعتباری دارای بیشترین اهمیت از نظر مشتریان بوده، متغیر های مربوط به تارنما، دارای کمترین اولویت اهمیت از سوی مشتریان است.

فصل پنجم

 

نتیجه گیری وپیشنهادها

 

مقدمه

امروزه مزایای استفاده از خرید آن لاین بر کسی پوشیده نیست. با بهره گرفتن از این فناوری توسعه مبادلات و تراکنشهای مالی و اقتصادی تحقق یافته و در زمان و هزینه صرفه جویی قابل ملاحظه ای می شود. اطلاعات و آمار بیانگر این حقیقت است که استفاده از خریدهای آن لاین در حال گسترش است و پیش بینی ها نیز حکایت از تداوم این روند را دارند. با وجود رشد فراینده استفاده از روش های پرداخت الکترونیکی و همچنین مزایای غیر قابل انکار آنها هنوز هم استفاده از روش های سنتی از سوی کاربران ترجیح داده می شود. البته بنا به پیش بینی های انجام شده در آینده نه چندان دور استفاده از روش های خرید الکترونیکی در عرصه رقابت، از روش های سنتی کنونی پیشی خواهد گرفت.

۵-۱ نتایج حاصل از آزمون فرضیه های تحقیق

اعتماد مشتری به تجارت الکترونیک از عوامل کلیدی و از عناصر اصلی موفقیت در تجارت الکترونیک است. در تحقیقات مختلف انجام شده در این حوزه، به عوامل و متغیر های گوناگونی به عنوان عوامل مؤثر در ایجاد اعتماد در تجارت الکترونیک اشاره شده است. در این تحقیق با توجه به منابع نظری موجود، به بررسی عوامل و متغیر های گوناگون در این زمینه پرداخته شد، و در نهایت با توجه به نظریات متخصصان و خبرگان تجارت الکترونیک، چارچوب مفهومی تحقیق طراحی گردید. فرضیات اول تا سوم تحقیق نیز با توجه به همین چارچوب مفهومی ارائه شدند.
فرضیه اول تحقیق: ” بین متغیرهای فردی مشتریان و اعتماد مشتری درتجارت الکترونیک، رابطه مثبت وجود دارد.”
در فرضیه اول تحقیق، رابطه میان متغیر های فردی مشتریان و اعتماد مشتری به تجارت الکترونیک مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل داده ها، رابطه خطی میان متغیر های فردی عوامل شخصیتی، عوامل مهارتی و عوامل نگرشی مورد تأیید قرار نگرفت؛ بنابراین شواهد کافی برای تأیید رابطه مثبت میان این متغیر ها واعتماد مشتری در جامعه آماری تحقیق وجود ندارد. همچنین زمانی که مجموع شاخص های مربوط به متغیر های فردی مشتریان به صورت کلی مورد آزمون قرار گرفت، آزمون رابطه خطی مورد تأیید واقع نشد؛ بنابراین نمی توان گفت که میان متغیر های فردی مشتریان واعتماد در تجارت الکترونیک رابطه مثبت وجود دارد.

• • تصمیمات استراتژیک: تصمیم ­گیری برای مسایل زیرساختی مرتبط با شبکه ­های حمل­و­نقل شهری که برای درازمدت طراحی می­شوند، مانند توسعه معابر موجود از طریق افزایش عرض آنها یا ایجاد معابر جدید.

 

• تصمیمات میان مدت: تصمیم ­گیری برای به کارگیری موثر منابع و زیرساخت­های سیستم حمل­و­نقل هستند، مانند تعیین یک طرفه یا دوطرفه بودن خیابان­ها در سیستم­های حمل­و­نقل شهری، یا تعیین نحوه تخصیص خط­ها در معابر برای جهت­های رفت و برگشت.

 

• تصمیمات عملیاتی: تصمیات مربوط به دوره­ های زمانی کوتاه مدت که بیشتر در رابطه با کنترل جریان­های ترافیکی در معابر هستند، مانند تنظیم چراغ­های راهنمایی، تعیین میزان عوارض تعیین شده برای استفاده از بعضی بزرگ­راه ­ها، تعیین فرکانس­های سرویس­دهی وسایل حمل­ونقل عمومی.

 

 

طراحی شبکه ­های معابر جاده­ای

به آن دسته از مسایل طراحی شبکه حمل­ونقل شهری که دربرگیرنده تصمیمات مرتبط با معابر شبکه هستند، می­توان عبارت Road Network Design Problem (RNDP) یا “طراحی شبکه ­های معابرجاده­ای” را اطلاق کرد. مسایل RNDP را می­توان بر اساس ماهیت متغیرهای مورد استفاده در سه گروه طبقه ­بندی کرد.

 

• مساله “طراحی شبکه حمل­ونقل گسسته^[۱۰]” (DNDP): این نوع مسایل با متغیرهای گسسته سروکار دارند. مانند ایجاد معابر جدید، توسعه ظرفیت معابر جدید با افزودن خط به آنها یا تعریض و بهبود طراحی آنها، تعیین یک طرفه یا دو طرفه بودن معابر.

 

• مساله"طراحی شبکه حمل­ونقل پیوسته^[۱۱]” (CNDP): این نوع مسایل با متغیرهای پیوسته سروکار دارند، مانند توسعه ظرفیت معابر از نوع متغیر پیوسته، تنظیم چراغ­های راهنمایی و یا تعیین عوارض عبور از برخی معابر خاص.

 

• مساله"طراحی شبکه حمل­ونقل ترکیبی^[۱۲]” (MNDP): این نوع مسایل با ترکیبی از متغیرهای پیوسته و گسسته یاد شده در موارد قبلی سروکار دارند.

 

مطالعات این پایان نامه MNDPرا در بر می­گیرد. بر اساس شکل ۱-۲، محدوده مسایل مورد مطالعه در این پایان نامه، شامل انواع تصمیمات بلندمدت و میان مدت خواهد بود.
تصمیمات مورد مطالعه در این پایان نامه
میان مدت
بلندمدت
جهت­دهی معابر
توسعه معابر موجود
تعیین تعداد خط­های رفت و برگشت معابر
کوتاه مدت
تنظیم سیگنال

 

شکل ‏۱‑۲ تصمیمات مورد مطالعه

جهت­دهی به معابر

جهت دادن به حرکت در معابر سیستم­های حمل ونقل، یکی از تصمیمات میان مدت مطرح شده در زمینه مسایل طراحی شبکه است که در دهه­های پس از جنگ جهانی دوم به منظور افزایش کارایی شبکه و کاهش ازدحام ترافیک مطرح شد. جهت­دهی به یال های شبکه با این دیدگاه عبارتست از تعیین جهت حرکت در یال­های شبکه حمل ونقل به طوری که امکان سفر بین هر دو نقطه از شبکه با توجه به محدودیت­های ایجاد شده برای حرکت در برخی مسیرها از بین نرود. به عبارت دیگر، شبکه حمل ونقل پس از تعیین جهت یال­ها همبند باقی بماند.

تنظیم چراغ راهنمایی

سیستم­های کنترلی یکی از ارکان سه گانه یک سیستم حمل ونقل هستند که خود به دو زیر مجموعه سیستم­های کنترل جریان و سیستم­های کنترل وسیله نقلیه تقسیم می­شوند. سیستم­های کنترل جریان در شبکه، باید برآورد کننده شاخص متضاد حرکت وایمنی در کنار هم باشند. استفاده از چراغ راهنمایی در تقاطع­ها یکی از مهمترین ابزارهای کنترل جریان در شبکه است. چراغ راهنما باعث تاخیر کاربران (توقف زمانی که چراغ قرمز است) در تقاطع­ها میشود. افزایش تاخیر سبب آلودگی هوا، آلودگی صوتی و افزایش مصرف سوخت میشود. تنظیم بهینه زمان بندی چراغ راهنما باعث کاهش اثرات منفی تاخیر در تقاطع­ها میشود.
در واقع، اهداف اصلی استفاده از چراغ راهنما عبارتست از:

 

• بیشینه­سازی ظرفیت ذخیزه کل شبکه.

 

• بیشینه­سازی ظرفیت معابر پرازدحام در تقاطع­ها.

 

• کمینه­سازی اثرات منفی ترافیک بر محیط زیست و مصرف سوخت.

 

• کمینه­سازی زمان سفر.

 

• افزایش امنیت .

 

مجموع زمانی توالی زمانی چراغ سبز را یک دور چراغ^[۱۳] می نامند. نسبت زمان سبز چراغ راهنما را به کل زمان دور نرخ سبز^[۱۴] چراغ گویند، که در اغلب مسایل مطرح شده در ادبیات موضوع، به عنوان عامل تصمیم گیری، برای بهبود سیستم کنترل بیشینه میشود. در هر تقاطع، به نسبت تعداد جریان مخالف ورودی، زمان دور به بخش های کوچکتری تقسیم میشود که هر بخش را یک فاز^[۱۵] گویند. در خلال یک فاز، دسته ای از جریان­های موافق در تقاطع­های کنترلی دارای چراغ سبز و دیگر جریان­های مخالف دارای چراغ قرمز خواهند بود.

ظرفیت ذخیره شبکه حمل ونقل

در زمینه ­های طرحریزی، طراحی و عملیاتی تسهیلات ثابت یک شبکه حمل ونقل از مفهوم ظرفیت بسیار استفاده شده است. ظرفیت یک شبکه حمل ونقل با تعداد زیادی جفت مبدا-مقصد مانند ظرفیت یک تقاطع متغیر است و بدون در نظر گرفتن الگوی تقاضا بین مبادی-مقاصد نمی توان در مورد آن بحث کرد. برای مثال مقدار ظرفیت یک شبکه با افزایش تقاضای جفت­های مختلفی از مبادی و مقاصد متفاوت خواهد بود. برای بسط مفهوم ظرفیت برای یک شبکه حمل ونقل با تقاضای متعدد، مفهوم ظرفیت ذخیره معرفی می گردد. به نحوی که ظرفیت ذخیره یک شبکه، به صورت یک تقاضای مازاد که به سیستم تزریق کرد، تعریف می­ شود بدون اینکه خصوصیات های فیزیکی شبکه تغییر کند یا ظرفیت همه یال­ها افزایش یابد. به علاوه، این تقاضای اضافی با توجه به تقاضای موجودبرای هر جفت مبدا-مقصد، بین آنها تقسیم می شود[۷].
معمولاً ظرفیت ذخیره بزرگتر از صفر است. مقدار کم تر از برای یک ظرفیت ذخیره بدین معنی است که تقاضا در شبکه بیش از توان شبکه است و در شبکه حالت ازدحام ایجاد شده است. ظرفیت ذخیره بزرگ تر از یک بدین معنی است که شبکه در برخی از معابر هنوز ظرفیت خالی برای افزایش جریان را داراست.
بنابراین، میتوان ظرفیت ذخیره یک سیستم را نماینده­ی از سطح خدمت شبکه دانست و از آن در جهت تعیین سیاست­های بهینه برای جلوگیری از ترافیک، کنترل رشد تقاضا، مدیریت و طرح ریزی شبکه حمل ونقل استفاده کرد.
در یک مساله حمل و نقل، چنان چه یک تقاضای برآوردی ثابت به صورت یک ماتریس OD برای کل شبکه حمل ونقل در نظر بگیریم، ظرفیت ذخیره سیستم، بیشترین افزایش قابل اعمال در تقاضای سفر در شبکه (به صورت ضریبی در کل ماتریس سفرها) با تغییر عامل های درگیر در شبکه خواهد بود، به طوریکه در این شرایط، جریان محاسبه شده معابر پس از افزایش تقاضا، از ظرفیت تعیین شده برای آنها تجاوز نکند.

مدل سازی مسایل طراحی شبکه‏های حمل‏ونقل جاده­ای

یکی از بزرگترین مسایلی که برنامه­ ریزان حمل­و­نقل با آن مواجه هستند، پیش ­بینی اثرات سناریوهای مختلف طراحی شبکه ­های حمل­ونقل شهری است. کاربران سیستم­های حمل­و­نقل را عموماً انسان­ها تشکیل می­ دهند و هر نوع برنامه­ ریزی یا تدوین سناریو برای توسعه و اصلاح شبکه حمل­و­نقل نیازمند پیش ­بینی عکس­العمل­های کابران در قالب تغییرات الگوی جریان ترافیک و مسیرهای مورد استفاده توسط آنها و چگونگی استفاده آنها از وسایل نقلیه است. حضور تصمیم ­گیری عامل انسانی در این مسایل، آنها را در زمره مسایل مطرح در نظریه بازی­ها قرار می­دهد که ماهیت مدل سازی آنها را از بسیاری از مسایل تصمیم ­گیری که مساله عکس­العمل عامل انسانی در آنها مطرح نیست متفاوت می­ کند.
ماهیت این مسایل ایجاب می­ کند که آنها به صورت یک بازی رهبر- پیرو^[۱۶] یا بازی استکلبرگ^[۱۷]، و در نتیجه در قالب یک مدل برنامه­ ریزی دو سطحی^[۱۸] مطرح شوند. در این بازی، برنامه­ ریزان شبکه و مسئولان شهری که طراحی شبکه را بر عهده دارند، نقش رهبر، و کاربران که آزادنه مسیرها را بر اساس طرح ایجاد شده در شبکه برای سفر انتخاب می­ کنند، نقش پیرو را دارند]۸[. این­ طور فرض می­ شود که برنامه­ ریزان حمل­و­نقل قادر به تاثیرگذاری روی رفتار کاربران در انتخاب مسیر هستند، اما نمی ­توانند آن را تحت کنترل خود درآورند. رفتار کاربران برای آنها قابل پیش ­بینی است، اما کاربران قادر به پیش ­بینی تصمیمات طراحی شبکه نیستند و به اقتضای طراحی انجام شده عکس­العمل نشان می­ دهند. این تعامل می ­تواند در قالب یک مدل کلی دو سطحی به صورت زیر نمایش داده شود:

(۱-۱)

اساسی ترین استراتژی, نقش اساسی در پایدار نمودن درآمدها و وابستگی کمتر به دولت ایفاء خواهد کرد. و بالعکس هر گونه کاستی درزمنیه عدم جلب مشارکت های مردمی اعم از صدقات و سایر کمک های نقدی و غیر نقدی اهداف این نهاد خدمت رسان به اقشار محروم را خدشه دار خواهد کرد لذا در این پژوهش برآنیم تا به مطالعه شهرستان بستک و بندرلنگه در خصوص عدم رغبت افراد این مناطق که عموما اهل سنت هستن به مشارکت درکمک های مردمی و صدقه دادن بپردازیم وبا توجه به انچه که آمار و اطلاعات جمع آوری شده از سوی کمیته امداد استان هرمزگان نشان می دهد درآمد حاصل از کمک های مردمی در این دو شهرستان طی سال های ۸۰ تا ۹۱ بسیار کمتر از سایر مناطق استان می باشد و با توجه به اینکه درامد هر منطقه در هر زمینه ای که باشد در همانجا و برای همان مددجویان هزینه می گردد این مساله می تواند مشکلاتی را در خصوص تامین نیازمندی های مددجویان و کاهش فقر و محرومیت انان فراهم آورد حالا باید دید علل و مسائلی که عدم رغبت افراد اهل سنت در شهرستان های بستک و بندرلنگه را در خصوص مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن را سبب شده است چه می باشد؟

۳-۱ - اهمیت و ضرورت پژوهش :
انجام بررسی و مطالعه در خصوص علل عدم رغبت اهل سنت منطقه بستک وبندرلنگه به مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن بدین لحاظ دارای اهمیت است که مشارکت به عنوان یکی از عوامل موثر در فرایند توسعه هر سازمان ، نقش تعیین کننده ای در پیشبرد اهداف سازمانی دارد. کمیته امداد امام خمینی(ره) از جمله این سازمانهاست که با تکیه بر ارزش های اصیل انسانی و با بکارگیری امکانات و تسهیلات موجود می کوشد با جلب مشارکت های مردمی ، در راستای فقرزدایی گامهای بلندی بردارد. یکی اززمینه های مهم فعالیت این نهاد در راسـتای جـلب مـشارکت های مردمی، جمع آوری هدایا و کمک های خیرین در قالب صدقات و سایر کمک های نقدی و غیر نقدی می باشد و از آنجا که مردم شهر بستک و بندرلنگه راغب به مشارکت در این زمینه نمی باشند این مسئله همواره مورد توجه مسئولین امداد بوده و غلارغم تلاش هایی در این خصوص هنوز نتایج مطلوبی از این روند بدست نیامده است و این موضوع جلب مشارکت های مردمی نزد کمیته امداد امام خمینی (ره) که از دستاوردهای انقلاب اسلامی به منظور خدمت رسانی و کاهش آلام قشر محروم جامعه است را با ؛ مشکل رو به رو ساخته و لذا باید با انجام بررسی و تحقیق کاربری به دنبال راهکارهای علمی و ازمون شده در این خصوص می باشد . و از آنجا که هر گونه کاستی در این زمینه فلسفه خدمت رسانی را خدشه دار می سازد و روند مبارزه با فقر و محرومیت که سرچشمه بسیاری از معضلات و مسائل اجتماعی است را کند می سازد بررسی این مساله در منطقه بستک و بندر لنگه که خود درگیر این موضوع می باشند از ضرورت اجتناب ناپذیر برخوردار می باشد.
۴-۱- اهداف پژوهش :‌
هدف اصلی : هدف اصلی از انجام این پژوهش بررسی علل عدم رغبت اهل سنت منطقه بستک وبندرلنگه به مشارکت در کمک های مردمی و صدقه دادن می باشد.
اهداف فرعی :
بررسی رابطه میان میزان تبلیغات ومیزان دریافت صدقات در جامعه مورد بررسی .
بررسی رابطه میان بالابردن فرهنگ مذهبی در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان عقاید اهل سنت ومیزان صدقات.
بررسی رابطه میان آشنایی جماعت اهل سنت با فعالیتهای کمیته امداد و میزان صدقه.
بررسی رابطه میان نوع شغل در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان میزان تحصیلات در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
بررسی رابطه میان میزان درامد در جماعت اهل سنت و میزان صدقات.
۸-بیان راه کارهایی برای افزایش میزان کمکهای مردمی و صدقه .
۵-۱- فرضیات:
۱: به نظر می رسد میان تبلیغات رسانه ای ودریافت صدقات بیشتر رابطه وجود دارد.
۲: به نظر می رسد میان بالابودن فرهنگ مذهبی درجامعه اهل سنت وپرداخت صدقه رابطه وجود دارد
۳: به نظر می رسد بین عقاید اهل سنت ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۴: به نظر می رسد بین آشنایی افرادبافعالیت های خیریه ی کمیته امداد وپرداخت صدقه رابطه وجود دارد.
۵: به نظر می رسدمیان مشاغل افراد ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۶: به نظر می رسدمیان سطح تحصیلات ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد
۷: به نظر می رسدبین میزان درآمد افراد ومیزان صدقات پرداختی رابطه وجود دارد.
سوالات:
۱-عوامل رغبت افراد به پرداخت صدقه چیست؟
۲-آیا بالابودن فرهنگ مذهبی باعث پرداخت صدقه بیشتر ومشارکت بیشتر درامور خیریه می شود؟
۳-دیدگاه اسلام درموردصدقه وامور خیریه چیست؟
فصل دوم:
پیشینه پژوهش و مطالعات تئوریک
در این فصل که اختصاص به مرور مطالعاتی تحقیق دارد ضمن بیان پیشینه ی مربوط به موضوع مورد بحث و سپس به بیان تعاریف مختلف از صدقه و مشارکت و انواع آن، ماهیت و حدود موضوع، اهمیت صدقه و کمک به همنوع در جامعه ی اسلامی و جنبه های مختلف از آن، دیدگاه اهل سنت در خصوص صدقه ونظریات جامعه شناسان در مورد ارزش ،نفش پاداش در … پرداخته شده است.در قسمت دوم مربوط به این فصل به تشرح مشارکت و انواع آن ، پیشینه ی مشارکت ، نقش عوامل مختلف در مشارکت ، راهکارهای توسعه مشارکت و موانع مشارکت و …پرداخته شده است و سعی بر آن بوده است که پدیده مورد بررسی به صورت همه جانبه و در ارتباط با سایر پدیدهای اجتماعی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و سپس به بیان نظریه های مرتبط پرداخته شده که از آن برای تنظیم مدل تحلیلی و فرضیات تحقیق بهره گرفته شده است و همچنین برای تنظیم مدل تحلیلی و فرضیات پژوهش از پیشینه تحقیق نیز استفاده شده است .
۱-۲- بررسی پیشینه پژوهش :
در خصوص موضوع پژوهش تا کنون تحقیقات چشمگیری صورت نگرفته البته تحقیقات مشابه با موضوع پژوهش صورت گرفته در زیل به آنها می پردازیم.
تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر جلب هدایا و مشارکت های مردمی توسط  دکتر ملک پور صورت پذیرفته است . این عوامل که بخشی درون سازمانی و بخشی برون سازمانی است ؛ به آن دلیل که می تواند بر تداوم جلب هدایا و ارتقاء کارایی و کیفیت آن تاثیرگذار باشد ؛ نیاز به شناخت و بررسی دارد. این پژوهش با درک این ضرورت و با هدف شناخت عوامل درون سازمانی ، شناخت عوامل و انگیزه های فردی، شناخت الگوهای مدیریت ومسایل اداری و شناخت عوامل برون سازمانی موثر بر جلب هدایای مردمی انجام یافته است؛ می کوشد تاثیر پاره ای متغیرهای درون سازمانی نظیر سابقه کار، ثبات مدیریت، سطح تحصیلات کارکنان و نیز تأثیر پاره ای متغیرهای برون سازمانی نظیر سن، میزان آشنایی مردم با فعالیتهای کمیته امداد را بر مشارکت های مردمی مورد آزمون قرار دهد. جامعه آماری در ابعاد سازمانی متشکل از ۸۰ نفر از کارکنان و مسئولان مشارکتهای مردمی و در ابعاد برون سازمانی در بردارنده ۴۳۲ نفر از گروه های مختلف شغلی و در بین مردم عادی است که از ۶ استان تهران، همدان، اصفهان، فارس، زنجان و کهگیلویه و بویراحمد از طریق روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب و مطالعه شدند. روش پژوهش پیمایشی است و داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه، با بهره گرفتن از آماره های توصیفی ،درصد فراوانی و آزمون آماری کای اسکوئر تجزیه و تحلیل گردیدند. نتایج پژوهش نشان می دهد که در بخش عوامل درون سازمانی سابقه کار کارکنان فاقد تاثیر و ثبات مدیریت و برنامه دارای تاثیر مثبت در جلب هدایای مردمی است. در بخش عوامل برون سازمانی نیز سن پاسخگویان، اعتقاد به شیوه های گوناگون خیرات، تاثیرپذیری از پیامهای تشویقی و قضاوت درخصوص نحوه توزیع کمک های امداد در جلب مشارکت ها و هدایای مردمی، بدون تاثیر بوده است. با این حال با افزایش آشنایی پاسخگویان با اهداف و عملکرد امداد ، ارزیابی از نقش این نهاد در بهبود زندگی محرومان مثبت تر بوده است. بنابر این در بعد درون سازمانی توجه به آموزش ضمن خدمت کارکنان جلب هدایا، گسترش ارتباطات درون سازمانی و تاکید بر شرط « نفوذ اجتماعی» در انتخاب مسوولان و کارگزاران جلب هدایای مردمی استانها و در بعد برون سازمانی افتتاح حسابهای بانکی به منظور جلب هدایا و کمک های مردمی، بهره گیری از امکانات و پتانسیل های موجود هنری، تشکیل گروه های داوطلبانه همکاران اجتماعی و تاکید بر جنبه های اجتماعی امور خیریه در پیامهای ارتباطی توصیه و پیشنهاد می گردد.
پژوهشی دیگر به سنجش دانش و نگرش مردم استان قزوین نسبت به پرداخت زکات و نهادهای پذیرنده آن می پردازد  روش این پژوهش توصیفی و از نوع پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق سرپرستان خانوارهای استان قزوین در سال ۱۳۸۲ و بالغ بر ۲۰۱۳۳۹ نفر هستند. حجم نمونه مورد مطالعه ۷۱۱ نفر می باشد که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته است که شامل دو بخش تشریحی و مقیاس درجه بندی است.
یافته های به دست آمده از این پژوهش بشرح زیر است که حدود ۲/۸ درصد از پاسخگویان مشمول پرداخت زکات شده و همه آنان نیز زکات خود را پرداخت کرده اند، ۹ درصد روستائیان و ۹/۲ درصد شهرنشینان اعلام کرده اند که مشمول پرداخت زکات می باشند. بالاترین آمار مربوط به نهادهای پذیرنده زکات متعلق است به دفاتر مراجع عظام تقلید و پائین ترین نسبت مربوط به کمیته امداد می باشد. لذا پیشنهادهایی جهت بهبود وضعیت به شرح زیرارائه می گردد:
اطلاع رسانی درخصوص نحوه جمع آوری و نحوه هزینه وجوه دریافتی توسط کمیته امداد با کمک متخصصین امر تبلیغات و اطلاع رسانی، اطلاع رسانی درخصوص فتاوی علما نسبت به مشروعیت پرداخت زکات و وجوه شرعی دیگر به کمیته امداد و دیگر اینکه پرداخت کنندگان زکات و وجوهات شرعیه به کمیته امداد از پرداخت مالیاتهای متعدد معاف شوند.
اداره کل روابط عمومی کمیـته امداد امـام خـمینی(ره) در پژوهشی به بررسی نظرات مردم تهران درباره جشن عاطفه ها و عملکرد تبلیغاتی رسانه ها پرداخته است در این تحقیق اینگونه بیان شده است یکی از معضلات مهم جامعه اسلامی در حال حاضر فقر و نداری است. کمیته امداد امام خمینی(ره) که یکی از اهدافش از بین بردن و دست کم کاهش این مساله اجتماعی است؛ می کوشد با بکارگیری تسهیلات و امکانات موجود و با اتکاء به مشارکت های مردمی, در این زمینه گام دارد. از جمله شیوه ها و ابتکارات این نهاد در جلب هر چه بیشتر کمک های مردمی، برگزاری مراسم جشن عاطفه هاست که پویایی و تداوم آن به شناخت نقاط ضعف و قوت و دیدگاه های مردمی در این زمینه وابسته است. ضرورت اجرای پژوهش حاضر به دلیل تاثیر آن در شناخت و ارزیابی بهتر کیفیت این مراسم و فرصت های پیش رو روشن و آشکار است. در این راستا طرح اخیر با هدف بررسی میزان آگاهی شهروندان درخصوص جشن عاطفه ها، شناخت روش های مناسب برای حمایت از دانش آموزان نیازمند و بررسی نقش رسانه های ارتباط جمعی در تشویق مردم به حضور در جشن عاطفه ها تدوین و در صدد برآمد تا با سنجش این اهداف پیشنهادهای مردم را در راستای برگزاری هر چه بهتر مراسم جشن عاطفه ها گردآوری نماید و نقش فعالتر رسانه های ارتباط جمعی را تعیین نماید.جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه شرکت کنندگان در مراسم جشن عاطفه ها در بودند که از این تعداد ۴۹۲ نفر با بهره گرفتن از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردیدند. روش تحقیق میدانی است که داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری و با بهره مندی از آماره های توصیفی( فراوانی,درصد فراوانی) مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که اکثریت پاسخگویان با هدف برگزاری جشن عاطفه ها آشنا بوده و به همین دلیل با اختصاص یک روز یا یک هفته برای کمک به تحصیل نیازمندان موافقند. اکثریت پاسخگویان تاثیر برگزاری جشن عاطفه ها در رفع مشکلات تحصیلی دانش آموزان را در حد خیلی زیاد و زیاد ارزیابی کرده اند ؛ با این حال بهترین روش برای تحت پوشش قرار دادن دانش آموزان نیازمند، کمک های غیرمستقیم نظیر اشتغال برای والدین است.مهمترین ابزاری که پاسخگویان از برنامه جشن عاطفه ها اطلاع یافته اند؛ تلویزیون بوده و در مقایسه با سایررسانه های جمعی اولویت اول به این رسانه اختصاص داده شده است. به باور اکثریت پاسخگویان، نقش کمیته امداد درجهت تشویق وترغیب مردم به شرکت درمراسم جشن عاطفه ها ومیزان حضورمردم دراین مراسـم زیـاد وخـیلی زیـاد بـوده است.اعطای کمکهای غیرمستقیم به والدین دانش آموزان نظیر کمک در زمینه ایجاد اشتغال آنها و… از عمده ترین راهکار پیشنهادی پاسخگویان برای از بین بردن فقر و محرومیت بوده است.
بررسی شیوه های مناسب جلب مشارکتهای مردمی در زمینه کمک های مالی و غیرمالی به کمیته امداد امام خمینی(ره) استان سمنان که توسط محمد ابراهیم همتی انجام شده است.
جامعه آماری پژوهش شامل کلیه افرادی است که در استان سمنان ( شهرهای سمنان ، دامغان ، شاهرود ، گرمسار ، سرخه و شهمیرزاد) در برنامه های کمیته امداد مشارکت داشته اند. از این تعداد ۵۰۰ نفر به عنوان نمونه و به صورت تصادفی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. روش تحقیق توصیفی پیمایشی است و داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه ، با کاربست آماره های توصیفی فراوانی ، درصد فراوانی و آزمون آماری کای اسکوئر تجزیه و تحلیل شدند.نتایج پژوهش حاکی از تاثیر متغیرهای جنسیت، وضعیت خانواده ها (تاهل، تعداد فرزندان ، شغل)، میزان درآمد ، آشنایی با برنامه های کمیته امداد ، نگرش به برنامه های اجرایی کمیته امداد امام خمینی(ره) و میزان پایبندی به اعتقادات مذهبی در مشارکت با کمیته امداد امام خمینی(ره) می باشد. برای افزایش مشارکت مردم با این نهاد و ساماندهی کمک ها نیز تشویق مردم از طریق صدا و سیما ، انجام تبلیغات گسترده به منظور ارتقاء آگاهی های عمومی، شناسایی ریشه های اصلی فقر، برخورد صادقانه با مردم و ایجاد اعتماد عمومی در مردم مبنی بر توزیع درست کمک های جمع آوری شده ،توصیه و پیشنهاد شده است.
بررسی زمینه های توسعه مشارکت های مردمی در امور حمایتی کمیته امداد امام خمینی (ره) به طور کلی، دو دسته اهداف مدنظر این پژوهش بوده است: الف) شناخت وضع گذشته و موجود فعالیت به منظور بازنگری شیوه ها و نگرش های پیش بینی و موجود کمیته امداد امام (ره) در ارتباط با امور حـمایتی ؛ ب) ارائه راهکارهـای لازم بـرای افـزایش مشارکت های مردمی و امورحمایتی.فرض اساسی در این تحقیق این است که دو دسته از عوامل ( درون سازمانی و برون سازمان) در میزان مشارکت های مردمی در کمیته امداد تأثیر می گذارد. لذا این تحقیق در پی یافتن پاسخ به دو دسته از سؤالات طراحی شده است. به عبارتی کدام عوامل درون سازمانی و برون سازمانی در جلب کمکهای مردمی کمیته امداد (ره) مؤثرند؟
این پژوهش در ۶ استان کشور در سه گروه براساس کمک های بیشتر، متوسط و کمتر (از هر گروه ۲ استان) شامل استانهای تهران، مرکزی، یزد، اصفهان، گیلان و کرمانشاه انجام گرفت. در هر یک از استانها ۳ شهر به ترتیب مشابه فوق (انتخاب استانها) بعنوان جامعه آماری انتخاب گردید. افراد نمونه را دو دسته افراد تشکیل می دادند: مردم و مدیران و کارشناسان کمیته امداد. در دسته نخست تعداد کل نمونه حدود ۱۷۰۰ نفر با بهره گرفتن از فرمول کوکران برآورد گردید. افراد نمونه با بهره گرفتن از نقشه های شهرداری و بلوک بندی مناطق شهری شهرهای مورد مطالعه بصورت تصادفی انتخاب شدند. در دسته دوم ، حدود ۱۰۰ نفر (حدود ۱۲ درصد کارکنان واحد جلب هدایای کمیته امداد) در استان های مورد بررسی انتخاب گردید.این تحقیق با بهره گرفتن از روش اسنادی و روش میدانی انجام شده است. اطلاعات بخش اسنادی بر داده ها، اسناد و مدارک امداد و سازمان های ذیربط مبتنی اسـت و داده هـای بخش میـدانی از طریـق پرسشنامه و انجام مصـاحبه جمع آوری شده است. این داده ها از طریق آماره های مختلف از قبیل آزمون های آماری، ضرایب همبستگی و پیوستگی، رگرسیون چند متغیره، تحلیل واریانس و امثالهم تجزیه و تحلیل شده است.
بررسی دیدگاه مردم استان گیلان در خصوص جشن عاطفه ها . پژوهش حاضر برای پوشش چنین خلایی و با هدف بررسی نگرش پاسخگویان درخصوص اهداف، زمان، مناسب ترین شیوه جمع آوری کمک ها، مناسب ترین روش ارائه هدیا به مستحقان و علت عدم مشارکت مردم در جشن عاطفه ها اجرا شده است و بر آن است تا تفاوت معنی دار میان نگرش زنان و مردان و تفاوت معنی دار میان نگرش افراد را در گروه های مختلف تحصیلی، در میان صاحبان مشاغل گوناگون و ساکنان مناطق مختلف استان بررسی نماید. جامعه آماری تحقیق کلیه افرادی است که در سال ۱۳۸۱ در مراسم جشن عاطفه ها شرکت نموده اند. از این تعداد ۴۵۳۳ نفر به عنوان نمونه از طریق نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و مورد مطالعه قرار گیرند. روش پژوهش از نوع توصیفی است و داده ها پس از گردآوری با پرسشنامه، با کاربست روش های آماری توصیفی واستنباطی تحلیل گردیدند.نتایج بدست آمده از پژوهش حاکی از آن است که اکثریت افراد به دلیل وجود حس نوع دوستی در جشن عاطفه ها شرکت نموده اند و همچنین مشخص شد بهترین متولی برگزاری مراسم کمیته امداد و بهترین زمان برگزاری جشن عاطفه ها هفته آخر شهریور است. از یافته های دیگر پژوهش می توان به تمایل کمتر افراد بی سواد، بیکار و مردم شرق استان برای شرکت در مراسم جشن عاطفه ها اشاره کرد. بنابراین ضروری است اولاً تبلیغات چند ماه قبل از مراسم جشن عاطفه ها انجام شود؛ ثانیاً قسمتی از تبلیغ صرف نحوه ارسال کمک برای افراد و نحوه پرداخت به آنها پس از اتمام جشن باشد و ثالثاً با بکارگیری شیوه تبلیغی ارسال پیام کوتاه و افزایش پوشش تبلیغاتی طرح، زمینه اعتماد عمومی به این نهاد افزایش یابد.
رضا گودرزی به  بررسی جایگاه کمیته امداد امام خمینی (ره) نزد افکار عمومی و وضعیت مشارکت های مردمی می پردازد   جلب مشارکت های مردمی نزد کمیته امداد امام خمینی (ره) که از دستاوردهای انقلاب اسلامی است؛ از اهمیت بسزایی برخوردار است. جلب هر چه بهتر و بیشتر مشارکتهای مردمی منوط به پیش شرط هایی است که درواقع زیربنای هرمی است که راس آن مشارکت تبلورمی یابد.سنجش افکارعمومی وآگاهی از نقطه نظرات آنان از جمله این پیش شرط هاست که دست یابی به آن نیاز به زمان، مکان و ابزار مناسب دارد به همین دلیل طرح های افکارسنجی و استفاده از نظرات و دیدگاه های مردمی به منظور دستیابی به شناختی در زمینه تمایلات و نگرش های مردم نسبت به زوایای فعالیت های این نهاد بس ارزشمند و با اهمیت است. پژوهش حاضر که با هدف شناسایی عوامل تقویت کننده و بازدارنده موثر بر مشارکت آرمانی و مطلوب مردم در فرایند فقرزدایی اجرا شده است؛ درصدد است به پرسش هایی نظیر اینکه آیا مردم به طور فراگیر و ایده آل کمیته امداد را به عنوان حامی محرومان می شناسند؟ نقش وسایل ارتباط جمعی در کمیت و کیفیت مقبولیت کمیته امداد در نزد مردم و خواست و انتظار واقعی مردم از این نهاد چیست؟ بازتاب خدمات ۲۰ ساله این نهاد در جامعه چگونه می باشد؟ پاسخ گوید. جامعه آماری پژوهش کلیه هموطنان شرکت کننده در جشن عاطفه ها در سال ۱۳۷۹ بودند که از این تعداد ۲۳ هزار نفر از طریق نمونه گیری تصادفی مورد پرسش قرار گرفتند. روش تحقیق میدانی است و داده های مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه گردآوری گردید. برای تحلیل داده ها از آماره های توصیفی فراوانی و درصد فراوانی استفاده شده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که کمیته امداد برای جامعه به نحو مطلوبی شناخته شده است و در این شناخت نقش تلویزیون در میان سایررسانه های جمعی برجسته تربوده است. پاسخگویان برای آگاهی نسبت به نوع و میزان فعالیت کمیته امداد به ترتیب به نقش تلویزیون، مطبوعات و رادیو اشاره کرده و به لحاظ برتری در میان برنامه های تلویزیونی، قالب های گزارش و مصاحبه، سریال، فیلم داستانی و زیرنویس را انتخاب کرده اند. همچنین ۶۰ درصد از پاسخگویان از از انتشار نشریه ای درخصوص چگونگی ارائه خدمات حمایتی استقبال نموده اند. در مجموع اکثریت پاسخگویان با فعالیت ها و طرحهای مختلف کمیته امداد آشنا بوده و تمایل خود را برای مشارکت در این گونه برنامه ها اعلام داشته اند.تهیه برنامه های تلویزیونی جذاب و متنوع شامل گزارش، تهیه فیلم و…، توجه به زمان پخش پیام های رادیوئی در زمینه فعالیت های امداد و کوتاه بودن آنها، در نظر گرفتن تنوع و تفاوتهای اقلیمی، قومی، آداب و رسوم و فرهنگ ها در برنامه های تبلیغاتی و ارائه گزارش عملکرد در فواصل مختلف زمانی (سه ماهه، شش ماهه و…) از موارد پیشنهادی برای بهبود عملکرد و فعالیت های کمیته امداد و جلب مشارکتهاست.
دیدگاه نظریه پردازان و جامعه شناسان
نظریه هومنز
نظریه بنیادی هومنز که به بررسی رفتار فردی و کنش متقابل باید در کانون جامعه شناسی قرار گیرد .علاقه اصلی او متوجه الگوهای ترغیب و سابقه پاداش ها و خسارت هایی بود که مردم هر کاری را در گذشته از آن پاداش دید باشند،ادامه می دهند.برعکس از دست زدن به هر کاری که از آن زیان دیده باشند،سرباز می زنند.برای فهم رفتار،نیاز به فهم سابقه فردی پاداش ها و خسارت ها است،سروکار داریم.به همین دلیل جامعه شناسی نباید بر آگاهی و یا ساختارها و نهادهای اجتماعی،بلکه باید روی الگوهای ترغیب تاکید داشته باشد .
نظریه تبادل نه تنها با رفتار فردی بلکه با کنش های متقابل انسانها که در برگیرنده تبادل پاداش ها و و خسارت هاست سروکار دارد.فرض بر این است که کنشهای متقابل تنها وقتی ادامه می یابند که تبادل پاداشها در کار باشد برعکس،کنش های متقابلی که به زیان یکی از دو طرف انجامید،کمتر احتمال می رود که ادامه یابد. به تعبیر هومنزنظریه تبادل رفتار اجتماعی را به عنوان یک تبادل ملموس و یا غیر ملموس و کم و بیش پاداش دهنده یا غرامت آمیز میان دست کم دو شخص،در نظر گرفت(هومنز،۱۹۶۱:ص ۱۳).

۲-۱۳-۸- راهکارهای کاهش تجمع نیترات
۱- اولین ومؤثرترین راهکاری که کارشناسان توصیه می نمایند، استفاده صحیح و به میزان نیازگیاه ازکود نیتروژن می باشد. البته در مورد هر کود باید میزان توصیه شده آن را دقیقاً رعایت نمود.
۲- انجام آزمایش خاک قبل از کشت جهت تعیین نیاز کودی
۳- تقسیط کوددهی
۴- رعایت زمان کوددهی
۵- استفاده ازکودهای کندرها
۶- رعایت تناوب
۷- مصرف کودهای آلی
۸- مصرف کودهای بیولوژیک (امیری نژاد، ۱۳۷۹)
یکی از روش های سودمند برای پیشگیری از ضرر و زیان بکارگیری کودهای شیمیایی استفاده از تثبیت بیولوژیکی نیتروژن می باشد. در این شرایط علاوه بر تأمین نیتروژن مورد نیاز گیاه، حاصلخیزی خاک افزایش واصلاح خاک نیز بهبود خواهد یافت.(Peoples et al., 1995)

کودهای بیولوژیک موجود که می توان ازآنها به جای کودهای شیمیایی استفاده نمود. ازانواع آنها می توان به آزتوباکتر، نیتروکسین، سوپرنیترو پلاس، بارور۲ و.غیره اشاره کرد.(کوچکی و همکاران، ۱۳۸۷).
۲-۱۴- کودهای زیستی
۲-۱۴-۱- http://bp2.blogger.com/__3Gd_HdOqGQ/RtyO19gBBDI/AAAAAAAAAHs/qLca_42Wm0Q/s1600-h/biofert200.JPGمعرفی کودهای زیستی
یک گروه بسیار مهم از میکروفلور عمومی ریزوسفر را باکتریها و قارچهایی تشکیل می دهند که باعث افزایش رشد گیاهان از طریق مکانیسم های مختلف مانند افزایش جذب مواد غذایی، کنترل بیولوژیکی عوامل بیماریزا و تولید هورمونهای رشد گیاهی می شوند.(Quispel, 1988) در طبیعت این میکروارگانیسم های غیر همزیست که به طور عمده از باکتریها تشکیل شده اند قادرند روی ریشه ها کلنیزه شوند (Rovira & Davey, 1974)
امروزه بکارگیری جانداران مفید خاک زی تحت عنوان کودهای بیولوژیک به عنوان طبیعی ترین و مطلوب ترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاک در اراضی کشاورزی، مطرح می باشد. عرضه مواد آلی به خاک، بدلیل پاسخگویی به مبرم تری نیاز آن، بزرگ ترین مزیت این قبیل کودهاست . علاوه بر این، تأمین عناصر غذایی به صورتی کاملاً متناسب با تغذیه طبیعی گیاهان، کمک به تنوع زیستی، تشدید فعالیتهای حیاتی، بهبود کیفیت و حفظ سلامت محیط زیست از مهم ترین مزایای کودهای بیولوژیک محسوب می شوند (صالح راستین، ۱۳۸۰).
کودهای زیستی، حاوی ریزسازواره های مفید در تغذیه گیاه می باشند که می توانند مشتمل بر گروه های مختلف از قبیل باکتری ها، قارچ ها، اکتینومیست ها و مانند آن باشند. این گروه از باکتری ها علاوه بر افزایش فراهمی زیستی عناصر معدنی خاک از طریق تثبیت زیستی نیتروژن، محلول کردن فسفر و پتاسیم و مهار عوامل بیماریزا، با تولید هورمون های تنظیم کننده رشد گیاه عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می دهند همچنین با توجه به تأثیر افزایندگی بر رشد و نمو گیاهان زراعی، این باکتری ها اصطلاحاً باکتری های محرک عملکرد نامیده می شوند.کاربرد کودهای زیستی به ویژه باکتری های محرک رشد گیاه مهم ترین راهبرد در مدیریت تلفیقی تغذیه گیاهی برای سیستم کشاورزی پایدار با نهاده کافی به صورت تلفیق مصرف کودهای شیمیایی با کاربرد باکتری های مذکور می باشد. باکتری های جنس آزتوباکتر، آزوسپیریلیوم و سودوموناس از مهم ترین باکتری های رشد گیاه می باشند که علاوه بر تثبیت زیستی نیتروژن و محلول کردن فسفر خاک با تولید مقادیر قابل ملاحظه هورمون های تحریک کننده رشد به ویژه انواع اکسین، جیبرلین و سیتوکنین رشد و نمو عملکرد گیاهان زراعی را تحت تأثیر قرار می دهند.
میکروارگانیسم های خاک به ویژه باکتری ها ، زمینه ساز واکنش های زیادی هستند که برای تولید محصولات کشاورزی ضروری است. چرخه مواد غذائی ، حفظ ساختمان خاک، تجزیه مواد آلی و آزاد سازی مواد غذائی ، تجزیه مواد شیمیائی کشاورزی ، تجزیه سایر آلوده کننده ها ، ساخت هوموس وکنترل گیاهان و جانوران آفت از آن جمله هستند. یکی از متنوع ترین اشکال حیات در زمین متعلق به باکتری ها است . باکتری ها حدود یک میکرومتر قطر داشته و علاوه بر تعداد گونه ، فراوانی آنها نیز در خاک زیاد است .(Calbrix and Barray, 2005; Lupwayi et al, 1998., De Fede and Sexstone, 2001)
باکتری های خاکزی منابع و مخازن پویائی از مواد غذائی در همه اکوسیستم ها بوده و در بهبود سلامت گیاه بطورمستقیم یا غیر مستقیم اهمیت دارند (Kirk, et al., 1999 ; Kennedy, 2004 ) علاوه بر تثبیت نیتروژن ، تجزیه مواد آلی و چرخه عناصر غذایی ، باکتری ها کارکرد های مثبت دیگری نیز دارند ، از جمله اینکه به تشکیل ساختمان خاک کمک می کنند. مواد هوموسی ناشی از فعالیت باکتری ها باعث تشکیل کمپلکس های رس- مواد آلی می شود که به دانه بندی خاک کمک می کند . همه چرخه های عناصر غذائی نیز از طریق باکتری ها به سطوح تغذیه ای بالاتر متصل می شوند . بنابراین به علت تنوع واکنش هائی که باکتریها عامل آن هستند، کارکرد واحتمالا تنوع باکتری ها نقش مهمی در تعیین کارکرد یک اکوسیستم خواهد داشت.(Kennedy, 1999)
امروزه استفاده از این کودها در جهت گام برداشتن به سوی کشاورزی پایدار رو به افزایش است (درزی و همکاران، ۱۳۸۷).
کودهای‌ زیستی‌ یا بیولوژیک‌ بصورت‌ مایه‌ تلقیح‌ میکروبی‌ و بعنوان‌ یک‌ ترکیب‌ حامل‌ سوش‌های‌ میکروبی‌موثر و با راندمان‌ بالا، برای‌ تامین‌ یک‌ یا چند عنصر غذایی‌ مورد نیاز گیاه‌، نیز تعریف‌ می‌شوند. این‌ مواد بصورت‌ تلقیح‌ با بذر، خاک‌ و یا کودهای‌ آلی‌ (کمپوست‌) مصرف‌ می‌شوند. هدف از مصرف کودهای بیولوژیک، تقویت حاصلخیزی خاک و تأمین نیازهای غذایی گیاه است، گر چه ممکن است اثرات مفید دیگری داشته باشند (Saxena,1998).
علی رغم تحقیقات گسترده ای که در مورد تاثیر کودهای بیولوژیک بر روی گیاهان زراعی انجام شده است، اطلاعات موجود در مورد اثرات این نوع کودها بر گیاهان دارویی بسیار اندک است (خرم دل و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۲- تاریخچه کودهای زیستی
اهمیت کاربردی تلقیح گیاهان با باکتریهای مفید غیرهمزیست ریزوسفر برای اولین بار در اوایل و اواسط قرن ۲۰ میلادی در روسیه ثابت شد. در این آزمایش ها محصولات زراعی با باکتری هایی از جنس Azotobacter و Bacillusدر شرایط گلخانه ای و مزرعه ای تلقیح شدند.(Mishustin, 1963)
نخستین کود بیولوژیک با نام نیتراژین در آمریکا حاوی باکتری های ریزوبیوم توسط ناب و هیلتنر در سال ۱۸۹۵ برای فروش عرضه شد. در همین زمان در روسیه محققین این کشور تلقیح بذور با Bacillus spp و در سال ۱۹۰۹ تلقیح با Azotobacter chroococcum را توصیه نمودند. میکروارگانسیم‌های حل کننده فسفر اولین بار در سال ۱۹۹۸ به وسیله Gerretsen بکار برده شد. آزمایشات وی نشان داد که میکروارگانیسم ها در ریزوسفر خاک جذب فسفر را تحت تأثیر قرار می‌دهند و پس از کشف او محققان متعددی بر روی جداسازی باکتری‌های حل کننده فسفر و کاربرد آنها در تلقیح خاک برای تامین فسفات قابل جذب گیاه به صورت انبوه را مورد مطالعه قرار دادند. در سال ۱۹۹۹، Kumar‌ در خاکهای هند میکرارگانیسم‌هائی را شناسایی کرد که قادر به حل فسفات در شرایط استرس مانند خاکهای قلیایی و نمکی بودند. تحقیقات زیادی توسط محققان استرالیایی و افریقایی جهت شناسایی و کاربرد میکروارگانیسم‌های حل کننده فسفات در خاکهای کشاورزی در استرالیا و افریقا انجام گرفته است.در همین راستا آزمایش هائی در کشور هند در خصوص کاربرد باکتری های آزاد کننده فسفات روی گندم، سیب‌زمینی، ذرت و چغندرقند انجام شده که همگی به تأثیر مثبت این باکتریها در آزاد سازی فسفر در بخش ریزوسفر گیاه اشاره داشته‌اند.
در سال ۱۹۲۳ ارنست توانست ۲۸ سویه قارچ متعلق به ۱۲ جنس را از پنج نمونه خاک جدا نماید که قادر بودند به حل شدن فسفات کمک نمایند. در سال ۱۹۳۰ انستیتوی میکروبیولوژی کشاورزی روسیه استفاده وسیع از Bacillus megaterium و ازتوباکتر را آغاز کرد و در سال ۱۹۶۲ تولید صنعتی این باکتری ها پاسخگوی زراعتی معادل ۳۵ میلیون هکتار بوده است. مایه تلقیح های ریزوبیومی که تثبیت کنندۀ نیتروژن اتمسفری هستند و مقادیری حتی تا ۴۰۰ کیلوگرم نیتروژن در هکتار را در شرایط مناسب تثبیت می کنند که از بارزترین انواع کودهای بیولوژیک هستند. تولید این مایه تلقیح ها در ۱۹۰۵ در کانادا و ۱۹۱۴ در استرالیا و سوئد آغاز گردید و امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا تولید و مصرف این کودها رواج دارد. مقدار کل تثبیت نیتروژن در دنیا سالانه به ۱۷۵ میلیون تن بالغ می شود که نیمی از آن از طریق سیستم همزیستی و ریزوبیوم می باشد که با کل تولیدات کارخانه های تولید کودهای نیتروژنی برابری می نماید و ارزش آن ۵/۸ میلیارد دلار گزارش شده است .
بانیک و دی در سال ۱۹۸۳، هشت باکتری را بر روی محیط آگار حاوی فسفات آمونیوم جدا کردند.در همین راستا ملبوبی و همکاران طی یک تحقیق ۶ ساله از خاک های کشور ۲۲ سویه باکتری با قدرت حل کنندگی فسفات متعلق به خانواده‌های مختلف را جداسازی و از بین آنها دو باکتری با قدرت حل‌کنندگی بالا به نامهای اختصاری p7 و p5 و یک باکتری که فعالیت فسفاتازی بیشتری نشان داده با نام اختصاری p13 را انتخاب و در مطالعات گلخانه‌ای و مزرعه‌ای به کار گرفتند. نتایج مزرعه‌ای سالهای ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ در دو منطقه اراک و کرج بیانگر افزایش معنی‌دار عملکرد سیب‌زمینی به واسطه تلقیح غده‌ها در زمان کاشت با باکتری‌های فوق در هر دو سال و در هر دو منطقه می‌باشد. مدنی و همکاران نیز تحقیقات مشابه‌ای را روی چغندرقند و سیب‌زمینی انجام دادند و افزایش عملکرد محصولات فوق را گزارش نمودند.
۲-۱۴-۳- انواع کودهای زیستی
مهم ترین انواع کودهای بیولوژیک به شرح زیر می باشند:
۱)تثبیت کننده ازت هوا؛
۲) قارچهای میکوریزی، که با ریشه بعضی از گیاهان ایجاد همزیستی کرده و اثرات مفیدی ایجاد می‌کند؛
۳) میکروارگانیسمهای حل کننده فسفات : فسفات نامحلول خاک را به فسفر محلول و قابل جذب گیاه تبدیل می‌کنند
۴) اکسید کننده گوگرد (تیو باسیلوس) : کودی که دارای باکتری تیو باسیلوس بوده و باعث اکسایش بیولوژیکی گوگرد می شود.
۵) کرمهای خاکی، در تولید هوموس مورد استفاده قرار می‌گیرند و نوعی کود کمپوست به نام ورمی کمپوست تولید می‌کنند(Herlihy, 2001)
۲-۱۴-۴- کود زیستی سوپر نیتروپلاس
کود بیولوژیک سوپر نیترو پلاس مجموعه ای از گونه های مختلف باکتری های تثبیت کننده نیتروژن، کنترل کنندۀ عوامل بیماری زای خاکزی و باکتری های محرک رشد شامل گونه های Azospirillum ,Pseudomonas Flurescens ,Basillus است که با فرمولاسیون انحصاری توسط شرکت فنآوری زیستی مهرآسیا تهیه و به بازار عرضه شده است.
در میان این باکتری ها، آزوسپیریلیوم به دلیل پراکنش وسیع جغرافیایی، گستردگی دامنه گیاهان میزبان، و به ویژه توان برقراری ارتباط هم یاری با گیاهان زراعی توجه بیشتری را به خود جلب کرده و به عنوان یک پتانسیل در تهیه کودهای بیولوژیک شناخته شده است. آزوسپیریلیوم با توان تثبیت زیستی نیتروژن، گسترش سطح ریشه، کمک به جذب بهینه آب و عناصر غذایی و تولید هورمون های رشد و برخی ویتامین ها، رشد گیاهان زراعی را تقویت می کند، که نتیجه آن به صورت افزایش عملکرد نمایان می گردد Holguin, 1997) (Cohen et al, 1980: Bashan and
باکتری های psodomonas و بالاخص سودوموناس های فلورسنت از مهم ترین اعضای جامعه میکروارگانیسم های ریزوسفری می باشند که مطالعات بسیار زیادی در خصوص اثرات مثبت ناشی از تلقیح آنها بر رشد گیاهان شده است(De freitas & Germida, 1992)
باکتری های جنس سودوموناس، باکتری های هستند از خانواده Psedomonadaceeae که به شکل میله ای راست یا کمی خمیده، دارای تاژک قطبی، بدون اسپور و گرم منفی می باشند
این باکتری ها هوازی و از نظر منبع انرژی و کربن کموارگانو تروف هستند. از نظر نیازهای غذایی گونه های سودوموناس نیاز غذایی غذایی بسیار ساده ای دارند. در شرایط آزمایشگاهی در محیط های حاوی مقداری ماده آلی و در pH خنثی به خوبی رشد می کنند.
وجه تمایز سودوموناس های فلورسنت از سایر سودوموناس ها، تولید پیگمان هایی است که در برابر نور فرا بنفش (۲۵۴ نانومتر) به ویژه در شرایط کمبود آهن خاصیت فلورسنس دارند. این پیگمان های با خاصیت فلورسنت و محلول در آب از گروه سیدروفورها هستند که برای سودوموناس های فلورسنت انواع اختصاصی از آنها مانند پیووردین یا سودوباکتین شناسایی شده اند (Rao & Boopathi, 1999)
غلظت باکتری های گروه تثبیت کنندۀ نیتروژن و محرک رشد دراین کود … ۸ توان به۱۰در هر گرم یا میلی لیتر و. ۸ توان به۱۰اسپورو سلول زندهB.subtilis می باشد.
عوامل زنده مفید موجود در کود سوپرنیتروپلاس با اثر محرک رشد و تشدید کننده بر یکدیگر موجب افزایش تولید انواع هورمون ها، انواع سیدروفورها، انواع آنتی بیوتیک ها، مواد بازدارندۀ رشد،عوامل بیماری زا و سیانید هیدروژن گردیده و با توسعه ریشه و حفاظت آن از آسیب عوامل بیماری زای خاکزی مانند Pythium ,Fusarium ,Rhizoctonia ,Phytophora و همچنین بعضی از انواع نماتدهای بیماری زا، موجب افزایش چشمگیر میزان محصول در هکتار می گردد.(کوچکی و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۵- کود زیستی نیتروکسین
کود زیستی نیتروکسین حاوی مجموعه ای از مؤثرترین سوش های باکتری های تثبیت کنندۀ نیتروژن از جنس Azotobacter, و Azospirillum و حل کنندۀ فسفات از جنس Psedomonas میباشد. این کود به گونه ای فرموله شده که مجموعۀ باکتری های آن بتوانند حداکثر فعالیت را در شرایط متفاوت آب و هوایی و خاک های مناطق مختلف کشور عرضه کنند. این کود از نظر کیفیت و شرایط تولید با استانداردهای بین المللی مطابقت دارد.
نیتروکسین می تواند بخش عمده ای از نیازهای نیتروژن گیاه را تأمین کند. همچنین باکتری های موجود درآن سبب انحلال فسفات های محلول در خاک شده و از طریق تولید هورمون های طبیعی محرک رشد گیاه، سبب گسترش ریشه و باعث جذب بیشتر و بهتر آب و مواد غذایی توسط گیاه می شود. ترشح انواع آنتی بیوتیک، سیدروفوروسیانید هیدروژن در ریزوسفر ریشه توسط باکتری های موجود در این کود، از تهاجم بسیاری از عوامل بیماری زای خاکزی و نماتد ها به ریشه جلوگیری کرده و مقاومت طبیعی گیاه را در برابر این عوامل مخرب افزایش می دهد. بر اساس نتایج تحقیقات و کاربرد کود زیستی نیتروکسین در محصولات مختلف زراعی در سطوح وسیع افزایش عملکرد در واحد سطح تا ۴۰ درصد گزارش شده است.(وب سایت شرکت فنآوری زیستی مهرآسیا، ۱۳۸۷)
ازتو باکتر از باکتری های آزادزی و تثبیت کننده نیتروژن هوا است، به طوری که این باکتری توانسته است ۳۰-۲۰ کیلوگرم در هکتار نیتروژن را از طریق تثبیت به خاک اضافه نماید، در عین حال بر حسب شرایط مختلف رشد بین ۷ تا ۳۹ درصد افزایش عملکرد دانه غلات را در پی داشته است (خسروی، ۱۳۸۰)
این موضوع که باکتری آزوسپیریلیوم و سایر باکتری های همزیست با ریشه، هورمون های رشد را تولید کرده و در نتیجه باعث رشد ریشه و تکثیر ریشه می شوند امری بدیهی است. حال این سؤال مطرح می شود که آیا فایده همزیستی به علت تثبیت نیتروژن است یا به علت افزایش رشد ریشه و در نتیجۀ آن جذب بیشتر مواد غذایی. در پاسخ این سؤال تحقیقات نشان داده است که تأثیر هورمون ها، احتمالاً نخستین محرک است(Russo et al, 2005). (Albrecht, 1981b) آزمایشاتی را بر روی ریشه های ایزوله ذرت، با بهره گرفتن از روش احیاء استیلن انجام دادند. در ۵۰ درصد آزمایشات مزرعه ای، انجام تلقیح وزن خشک گیاه و محتوای نیتروژن را افزایش داد. او مقدار نیتروژن تثبیت شده در اثر تلقیح با باکتری آزوسپیریلیوم را در حدود ۱۵ کیلوگرم در هکتار گزارش کرد و اشاره داشت که منافع عمل تلقیح در رابطه با عملکرد و میزان نیتروژن گیاه قابل توجه نبوده است. در استرالیا و در خاک های با نیتروژن کم، هنگامی که گیاه دیجیتار با باکتری آزوسپیریلیوم تلیح شد، افزایشی به میزان ۲۳ درصد در ماده خشک و کل مقدار نیتروژن گیاه مشاهده شد.(schank, 1981)، این افزایش در خاک های با نیتروژن بالا حدود ۵/۸ درصد بوده است.
باکتری های آزوسپیریلیوم و آزتوباکتر از طریق افزایش ظرفیت نگهداری عناصر غذایی و افزایش هورمونهای تنظیم کننده رشد باعث افزایش جذب نیتروژن توسط گیاه می شود و با افزایش نیتروژن رشد گیاه و ارتفاع گیاه افزایش می یابد ؛Arancon et al., 2005): (Tomati et al., 1983
باکتری های موجود در کود نیتروکسین با ترشح هورمون های طبیعی رشد، آنزیم ها، ویتامین ها در شیرۀ نباتی رشد ریشه و ساقه را تسریع می کند و مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی مانند خشکی و شوری افزایش می دهد.(امیدی و همکاران، ۱۳۸۷)
۲-۱۴-۶- کود زیستی بارور-۲
کود زیستی بارور-۲ حاصل پژوهش ۸ ساله گروهی متشکل از ۲۴ نفر پژوهشگر در جهاددانشگاهی واحد تهران می باشد. از آنجایی که اقلیم های ناحیه ای ممکن است اثرات مختلفی بر رشد و فعالیت باکتری های حل کنندۀ فسفات داشته باشد، تلاش هایی برای جداسازی سویه های بومی که با شرایط دلخواه زیست محیطی وفق یافته اند، انجام شد که نتیجه آن کود زیستی بارور-۲ است. این کود حاوی دو نوع باکتری حل کنندۀ فسفات از گونه های Pantua aglunerans وPsedomonas putida P13 که به ترتیب با بهره گرفتن از دو سازوکار ترشح اسیدهای آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفرۀ نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن برای گیاه می گردند.
باکتریهای ریزوسفری محرک رشد گیاه می توانند به طورمستقیم (تثبیت نیتروژن، تولید مواد تنظیم کننده رشد گیاه، افزایش قابلیت جذب عناصر غذایی مختلف برای گیاه، تولید ویتامینها و دیگر مواد محرک رشدگیاه) و یا غیر مستقیم (تولید آنتی بیوتیک، تخلیه ریزوسفر از آهن، رقابت با گونه های مضر برای اشغال ریشه، تولید آنزیمهای لیز کننده دیواره سلولی قارچها ی بیماریزای گیاهی، ایجاد مقاومت سیستمیک در گیاه و افزایش مقاومت گیاه به تنش های غیر زنده) موجب افزایش رشد گیاه شوند (Glick et al., 1995) اصطلاح PGPR ابتدا برای باکتریهای ریزوسفری متعلق به گروه سودوموناسهای فلورسنت، گونه های فلورسنس و پیوتیدا وضع گردید و دلیل آن افزایش قابل توجهی بود که در رشد گیاهان تلقیح شده با این باکتریها مشاهده می شد (صالح راستین، ۱۳۷۷)