مراحل
گروه

گمارش تصادفی

پیش آزمون

متغیر مستقل (مداخله ی روان نمایشگری با محتوای معنوی)

پس آزمون

پیگیری

آزمایش

R

T1

X

T2

T3

کنترل

R

T1

-

T2

T3

۳-۳ متغیرهای پژوهش
الف)متغیر مستقل
متغیر مستقل در این پژوهش، عبارت است از عضویت گروهی (مداخله ی روان نمایشگری با محتوای معنوی).
ب) متغیرهای وابسته
متغیرهای وابسته در این پژوهش عبارتند از: نمرات پس آزمون و پیگیری شادی، لذت و سلامت روان.
ج)متغیر همگام
متغیر همگام در این پژوهش عبارت است از نمرات پیش آزمون که تأثیر آن در مراحل پس آزمون و پیگیری بر نمرات آزمودنی های گروه های آزمایش و کنترل، کنترل گردید.
د) متغیرهای پیش بین
متغیرهای نگرش مذهبی، شادی و لذت، در چارچوب مدل ساختاری ارائه شده در این پژوهش، به عنوان متغیر پیش بین در نظر گرفته شده اند.
ه) متغیرهای ملاک
متغیرهای شادی، لذت و سلامت روان، در چارچوب مدل ساختاری ارائه شده در این پژوهش به عنوان متغیر ملاک در نظر گرفته شده اند.
۳-۴ جامعه ی آماری
جامعه‌ی آماری این پژوهش، عبارت است از کلیه ‌ی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی۱۳۹۲-۱۳۹۱٫
۳-۵ حجم نمونه و روش نمونهگیری
روش نمونه گیری در این پژوهش، روش تصادفی چند مرحله ای بود. بر این اساس، از بین دانشکده های دانشگاه اصفهان، سه دانشکده به تصادف،‌ انتخاب و از بین رشته های تحصیلی مقطع کارشناسی هریک از این دانشکده ها دو رشته به تصادف، انتخاب شد. سپس از میان دانشجویان رشته های انتخاب شده،‌ تعداد ۲۰۰ نفر به تصادف، انتخاب شدند که در تحلیل های مربوط به مدل سازی معادلات ساختاری، مورد بررسی قرار گرفتند. از بین این افراد، ۴۲ نفر که دارای نمرات پایین تری در شادی، لذت و سلامت روان بوده و نیز متقاضی شرکت در جلسات روان نمایشگری بودند، انتخاب و به تصادف در دو گروه آزمایش و کنترل، گمارش شدند. در بین تعداد پرسشنامه هایی که مربوط به بخش مدل سازی معادلات ساختاری پژوهش بود، تعدادی از پرسشنامه ها به طور کامل و صحیح، تکمیل نشده بود و بنابراین از جریان پژوهش حذف شد و در نهایت تعداد ۱۷۵ آزمودنی برای تحلیل های مربوط به بخش مدل سازی معادلات ساختاری پژوهش، باقی ماندند. همچنین در طول اجرای جلسات مداخله، تعدادی از آزمودنی های گروه آزمایش به دلیل حضور غیرمستمر در جلسات، از جریان تحلیل ها حذف شدند و در نهایت تعداد ۱۵ نفر به عنوان نفرات نهایی گروه آزمایش، مورد تحلیل قرار گرفتند. به منظور حفظ تساوی تعداد دو گروه، ۵ نفر از اعضای گروه کنترل نیز به تصادف حذف گردیدند و هر دو گروه در نهایت با ۱۵ نفر (۳۰ نفر در مجموع دو گروه) در مراحل پس آزمون و پیگیری، مورد تحلیل قرار گرفتند.

۳-۶ ابزارهای پژوهش
در این پژوهش از پرسشنامه ی نگرش سنج مذهب، پرسشنامه ی شادکامی‌آکسفورد (OHQ)، مقیاس لذت اسنیت- همیلتون (SHAPS) و پرسشنامه ی سلامت عمومی‌۲۸ سوالی (GHQ-28) در نمونه گیری اولیه، با نمونه ی ۲۰۰ نفری استفاده شد. در مراحل پس آزمون و پیگیری، فقط از سه پرسشنامه ی شادکامی‌آکسفورد (OHQ)، مقیاس لذت اسنیت- همیلتون (SHAPS) و پرسشنامه ی سلامت عمومی‌۲۸ سوالی (GHQ-28) برای سنجش متغیرهای وابسته ی پژوهش در مورد دو گروه آزمایش و کنترل، استفاده شد.
۳-۶-۱ پرسشنامه‌ی نگرش سنج مذهب
پرسشنامه ی نگرش سنج مذهب در سال ۱۳۵۳ توسط گلریز و براهنی ساخته شد. این پرسشنامه دارای ۲۵ سوال می‌باشد که به صورت لیکرت پنج گزینه ای، پاسخ داده می‌شود. نمره ی آزمودنی در این پرسشنامه می‌تواند از ۰ تا ۱۰۰ متغیر باشد. نمرات بالاتر در پرسشنامه ی نگرش سنج مذهب، نشانگر سطح اعتقاد و تعهد بیشتر به نگرش مذهبی است. همبستگی نمرات این پرسشنامه با آزمون آلپورت و رنون و لیندزی برابر با ۸۰/۰ به دست آمده که نشان دهنده ی روایی همزمان این پرسشنامه می‌باشد. این پرسشنامه در سال های اخیر، مورد ارزیابی مجدد قرار گرفته و پایایی آن از روش اسپیرمن- براون برابر با ۶۳/۰ به دست آمده است (صادقی، باقرزاده لداری و حق شناس، ۱۳۸۹). همچنین روش گروه های شناخته شده، نشان دهنده ی این است که این پرسشنامه می‌تواند بین دو گروه عادی و مذهبی، به طور معناداری تمایز بگذارد (نوری قاسم آبادی و بولهری، ۱۳۸۱).
در پژوهش حاضر، ‌پایایی این پرسشنامه با بهره گرفتن از دو روش آلفای کرونباخ و دو نیمه سازی، مورد بررسی قرار گرفت که نتایج به دست آمده به ترتیب عبارت بود از ۷۴/۰ و ۷۵/۰ که نشان دهنده ی پایایی قابل قبول این ابزار است.

«قیاصره ی روم به شرف ادراک خدمتش اگر مستسعد گشتندی از تربیت او تربیت جهانداری آموختندی واکاسره ی فرس وفراعنه ی مصر اسباب جهانگیری از آراء وعزمات او اندوختندی .»( جوینی:ج۳، ۹۰)
آموختندی= یاد می گرفتند
« وایشان را اعجمیان خوانندی از دل های ایشان رأفت ورحمت دور بودی وممّر ایشان برهرکجا افتادی آن ولایت خراب شدی ورعایا به حصن ها تحصن کردندی وبه حقیقت سبب ظلم وفتک وناپاکی ایشان دولت سلطان را سبب انقطاع بودند.( جوینی:۲/ ۱۹۸)
وگاهی در قدیم با وجود افزودن «می » و« همی» یاء نیز به آخر فعل افزوده اند.(دستور پنج استاد:۱۵۸)
« واز دیگ سودا هوس فحول شتران بختی پختی ودایماً با هرکس که معرفتی داشتی گفت وشنید از آن می کردی .»( جوینی:ج۳، ۲۷۴)
وگاهی در قدیم با وجود افزودن «می » و« همی» یاء نیز به آخر فعل افزوده اند.( پنج استاد :۱۵۸)
در فارسی دری گذشته استمراری برای بیان فعلی به کار می رود که در زمان گذشته جریان داشته است امّا پایان قطعی آن را معین نمی کند.

گاهی نیز برای بیان فعلی است که پیش از وقوع قطعی فعل دیگر در جریان بوده است.
(گیوی، انوری، دستور:۴۹)
۵-۱-۱-۲-۱- مهمترین موارد استعمال ماضی استمراری
۱- بیان فعلی که در زمان گذشته استمرار وادامه داشته است.
« در شهر قراقورم چنان معروف که هیچ آفریده کمان او را به جُوی نخریدی.»(جوینی: ج۱ ، ۱۷۵)
جوی نخریدی= برایش یک ذره ارزش قائل نمی شد.
وسر قویتی بیکی بانواع تلطف ونیکی جانب اجانب رعایت می کرد وباسالیب رفق وزیرکی عشایر واقارب را استمالت می داد.»( جوینی: ج۳ ، ۲۱)
« و اگر برین سیاقت این کار تمشیت نرفتی وجز از منکو قاآن کسی دیگر نامزد بودی نظام کارها انحلال پذیرفتی.»( جوینی: ج۳ ، ۲۲)
« در شهر قراقورم چنان معروف که هیچ آفریده کمان او را به جُوی نخریدی.»( جوینی: ج۱ ، ۱۷۵)
« یک سال به خود به خدمت درگاه سنجری آمدی.ویک سال پسر خود اتسز را بفرستادی »
آمدی به معنای می آمد.
بفرستادی به معنای می فرستاد(جوینی: ج۲ ، ۳)
« و روز بروز آن وحشت از جانبین زیادت می گشت.»(همان: ج۲ ، ۵)
« و چون امیر محمود از طرب چنگ با تعب جنگ نمی پرداخت.»(همان: ج۲ ، ۶۲)
« چون ایشان رسیدند انتظار پسران دیگر که برعقب ایشان برسند می کردند وبر قرار درکار عیش و عشرت افراط می فرمودند ودرکار حزم وتیقظ تفریط می نمودند .»(همان: ج۲ ، ۳۸)
۲- بیان فعلی که درزمان گذشته چند بار تکرار شده است.
« دیگر شیوۀ او آن بودی که از سالی سه ماه زمستان نشاط شکار کردی واجناس که در جهان موجود بودی جنس جنس خرمن خرمن انداخته برمسلمان ومغول ایثار می فرمودی وبر منتجعان وسوال می ریختندی وبسیار آن بودی که هرکس جثتی وضخامتی داشتی فرمودی که ازاین اجناس ازهرکدام که اختیارست چندانک در حوصلۀ باغ می گنجد بردارد.(همان : ج۱ ، ۱۷۳)
بتدریج سبب عقل وکیاست مزیت مرتبت می یافت»(همان: ج۲ ، ۲)
« همانچ به اول وهلت به ادا رسانیده بود واز مضمون سیرت ایشان بازنموده باز می گردانید،آن کلمات در سمع خان جای نمی گرفت وبدان التفات نمی رفت وکشک همان مبالغت می نمود واضطراب وقلقی درنهاد او مشاهده می رفت وسکون خان بر قرار می بود.(همان: ج۲ ، ۴۲)
« وبه روایت دیگر آن که با جمعی انبوه وگروهی بسیار بودند چون به حد قرقیز رسیدند به قبایلی که در آن حدود بودند تاختن می کردند وآن قوم نیز تعرض می رسانیدند.»(همان:۲/ ۸۶)
« و در اثنای آن منکو قاآن و سر قویتی بیکی نزدیک جماعتی که سرراستی و یک دلی نداشتند می فرستادند.(همان: ج۲ ،۲۳)
« و هرروز به رنگی دیگر چنانک کسوت پادشاه جهان باشد جامه ها می پوشیدند وکاسات و جام ها می نوشیدند .»(همان: ج۲ ، ۳۸)
۳- بیان عادت درگذشته
« وجمعی که در آن باب دفعی می گفتند ودر آن کار تعویق می انداختند ودرمکر وحیلت تصانیف می پرداختند وداستان ها می ساختند .» (همان: ج۳ ، ۲۲)
۴ -بیان فعلی که درزمان وقوع آن فعل دیگری نیز واقع شده باشد.
« چون آن سال به آخر کشیدوازسال دیگر مژده بهار به دل ها می رسید شاه انجم ازمنازل هبوط و وبال به تدریج به اوج درجات عزّوجلال می شتافت ، وعزیمت مبادرت او با خانۀ شرف تصمیم می نهاد وچون برمحمل حَمَل حَمل شاهی نهاد لواحق ریاح به اعتدال مانند نسیم شمال که ازخوابگاه وَرد وزد به نگاه ریحان جنبان گردد دروزیدن و حرکت آمد و بِرکه های دست تنگ که پای دام سرمای دی بودند ومانند بهمن در بند بهمن مانده به سعی باد صبا دل فراخ وعنان گشاده گشت.» (همان: ج۲ ،۲۵)
۵-۱-۱-۳- ماضی نقلی
ماضی نقلی به صیغه ای ازافعال اطلاق می شود که بر وقوع فعلی در زمان گذشته دلالت می کند به طریقی که آثر آن تا زمان حال مانده باشد.صیغه ماضی نقلی گاهی با جزو صرفی«ب» می اید وگاهی از این جزو عاری است.
درصیغه مفردغایب فعل ماضی نقلی گاهی تخفیف روی می دهد یعنی مثلاً«رفته است»به صورت «رفتست» استعمال می شود واین شیوه که درشعر بسیار رایج است در نثر بعضی از آثار هم دیده می شود.
ازصیغه مفرد غایب گذشته نقلی گاهی به قرینه وگاهی بی قرینه جزو « است» یا « اند» حذف می شود وهمان صفت مفعولی بر زمان گذشته نقلی دلالت می کند.(خانلری:۲۵۳)
ماضی نقلی بر دو قسم است، یکی آن‎که دلالت می‌کند بر کاری که کاملاً گذشته است؛ مانند: «کتاب را خوانده‌ام»، و یکی دیگر آن‎که دلالت می‌کند بر کاری که کاملاً نگذشته و اثر آن هنوز باقی است؛ مانند: «حسن ایستاده است» و «حسین خوابیده است».( پنج استاد:۱۵۸)
۵-۱-۱-۳-۱- مهمترین موارد استعمال گذشته نقلی
۱- در تقابل با گذشته ساده فعل هایی چون شنیدن ، فهمیدن، وفعل هایی که معانی قریب به این فعل ها دارند غالباً جای که گوینده به وقوع فعل اشراف ندارد.(گیوی، انوری:۵۰)
« واگر به سزا درین کار بنظر فکر وعاقبت اندیشی تأملی وتأنفّی کنند معلوم شود که رعایت جانب پسران ونوادگان قاآن رفته است»(جوینی: ج۳ ، ۲۲)
« در خواب دیدم که سلطان در شکارگاه در واقعه افتاده است.»(همان: ج۲ ، ۴)
«وهرسه دریک موضع گرد آمدند ودرافواه آن بود که به قصد مسلمانان اندیشه کرده اندوبعد ازآن خواجه نیز به آهستگی جنبان گشت.»(همان: ج۲ ،۲۸)
۲- بیان فعلی که درزمان گذشته شروع شده وهنوز ادامه دارد.
« وغنچه در حسرت غنچان از دلتنگی خون در شیشه می کرد و فرا می نمود که خنده است ، گل بر تأسف گل رخان بنفشه عذار جامه چاک می کرد.»( جوینی: ج۱ ، ۱۱۰)
« و اکثر لشکر واعیان ووجوه حشم را در قلاع وبقاع پراکنده کردست.»(همان :۱/ ۱۱۳)
« و در قصبۀ ارس در مزارات آن چند سال ساکن شده واز احوال با خبر بهر وقت به جانب خجند می رفت چون پسر را دیده است که با سیور غامیشی روی به نزدیک پسر نهاده است وگفته اگر تو پدر خود را بینی باز شناسی؟»
« و خبر او فاش شده جمعی دیگر به سبب آن که ودایع در دست ایشان بود او را قبول نمی کرده اند وانکار می نموده بدین سبب اندیشه ی آن کرده که به خدمت قا آن رود ومنظور نظر تربیت وشفقت او شود در راه به خدمت قدقان رسیده فرموده تا او را بسته اند وهرنوع کلمات از مکاوحت ومقاتلت او با لشکر مغول استکشافی می کرده .(همان :۱/ ۷۳)

کوهسنگی، پارک ملت، پرک جنگلی طرق، پارک جنگلی وکیل آباد و …

طبیعی- تفریحی

منطقه نمونه گردشگری بین لمللی طرقبه و شاندیز، محور زشک،جاغرق، محور نقندر، کنگ، ازغد، سد کارده، سد چالی دره و طرق

تجاری

بازار رضا، نمایشگاه بین المللی، مجموعه سپاد و …

سایر(درمانی، ورزشی و….)

چشمه گراب، مجتمع ثامن و …

ماخذ: مطالعات میدانی
در تقسیم بندی جاذبه های گردشگری مشهد جاذبه های مشهد به ۹ گونه جاذبه تقسیم می شود که جاذبه های مذهبی- فرهنگی و تاریخی مورد توجه بیشتر گردشگران به شهر مقدس مشهد می باشد.
شکل۴-۴ : گونه شناسی جاذبه های گردشگری کلان شهر مشهد
بر اساس نتایج بدست آمده که در نمودار بالا نشان داده شده بیشترین جاذبه های گردشگری شهر مقدس مشهد حدود ۳۱ درصد بوده که متعلق به جاذبه های تاریخی و فرهنگی است و بعد از آن جاذبه های مذهبی با ۱۸ درصد ونیز جاذبه های درمانی و ورزشی با ۳ درصد کمترین فراوانی را دارا می باشند.
۳-۱-۴- محصول گردشگری مذهبی
۱- راه های دسترسی
برخی از محورهای شاخص شهر مشهد به طور مختصر معرفی می شود

• محور جاده قوچان -بلوار آزادی - میدان آزادی -بزرگراه آسیایی یا شهید کلانتری ( جاده سنتو ): این محور از محورهای درجه یک نوع اول است که در امتداد جاده قوچان قرار گرفته است و از سمت شمال غربی وارد شهر می شود و ضمن جدا کردن بخش شرقی شهر (که در برگیرنده هسته قدیمی و بخشهای توسعه یافته تا قبل از سال ۱۳۵۵ می باشد ) از نواحی جدید غربی (که بر مبنای طرح مصوب قبلی به محدوده شهر اضافه شده است ) با عبور از حاشیه غربی و جنوبی باغ ملک آباد و حاشیه کوههای بینالود در جنوب ، از جنوب شرقی مشهد خارج می شود و به دو قسمت منشعب شده که یکی به سمت نیشابور و تهران و دیگری به طرف فریمان امتداد می یابد . این محور تنها در قطعه بلوار آزادی (که شهر را به دو قسمت تقسیم می کند) نقش یک محور داخل شهری را دارد و در بقیه مسیر خود به عنوان یک کنارگذر عمل می کند. محور خیابان خواجه ربیع - میدان شهدا - خیابان امام خمینی : این محور شمالی - جنوبی ، تقریبا در وسط بخش شرقی شهر ، میدان شهدا را که یکی از مهم ترین میادین مرکز شهر است ، از طریق خیابان خواجه ربیع به بقعه خواجه ربیع در شمال شهر مشهد و جاده کلات ، واز طریق خیابان امام خمینی به سمت جنوب ، و به بزرگراه آسیایی متصل می کند .

محور خیابان شهید هاشمی نژاد - میدان شهدا - خیابان دانشگاه - میدان تقی آباد -خیابان کوهسنگی: این محور در امتداد شمال شرقی - جنوب غربی ، میدان شهدا را در شمال به ایستگاه راه آهن متصل می کند و در جنوب به میدان تقی آباد ، که یکی از مهمترین میادین شهر است و از طریق خیابان کوهسنگی تا محل تاسیسات تفریحی کوهسنگی در جنوب شهر امتداد می یابد . این محور در سمت جنوب تقریبا بن بست است و ارتباط مستقیمی با شبکه های اصلی شهر ندارد .
محور بلوار شهید کامیاب - بلوار وحدت - خیابان ۱۷ شهریور - خیابان حافظ: این محور از محل تقاطع با خیابان خواجه ربیع ، در جنوب غربی ایستگاه راه آهن و تقریبا بر روی مرز شمالی هسته قدیمی شهر ، به سمت شرق امتداد یافته و از محل تقاطع با خیابان طبرسی، پس از قطع خیابان نواب صفوی ، تا میدان ۱۷ شهریور ، تقریبا بر روی مرز شرقی هسته قدیمی شهرحرکت کرده و به سمت جنوب امتداد یافته و به بزرگراه آسیایی ختم می شود .
محور بلوار وکیل آباد -میدان آزادی -بلوار اشرفی اصفهانی (خیابان ملک آباد) - میدان فلسطین -خیابان احمد آباد – میدان تقی آباد - خیابان انقلای اسلامی - فلکه برق -خیابان ملک الشعراء بهار -خیابان فداییان اسلام (نخریسی) : این محور طویل ترین و یکی از مهم ترین محورهای شرقی - غربی شهر است و در محل اتصال با مسیر کمربندی ۱۰۰ متری بن بست است ، لیکن در آینده با احداث و تکمیل کمربندی مزبور اهمیت آن به مراتب افزایش خواهد یافت. محور مورد بحث از منتهی الیه غرب شهر ، از محل دو راهی طرقبه - شاندیز ، شروع شده و به سمت شرق تا میدان آزادی امتداد می یابد. این قطعه از محور مزبور یعنی بلوار وکیل آباد، تنها محور اصلی ارتباطی شهر با نواحی ییلاقی غرب مشهد بوده و در عین حال نقش مهم ترین محور داخل شهری را در نواحی جدید مسکونی غرب شهر به عهده دارد.
مهمترین مبادی ورودی شهر مشهد ورودی محور فریمان مشهد از سمت جنوب شرق، محور تربت حیدریه -پیوه ژن از سمت جنوب، محور نیشابور -پیوه ژن از سمت جنوب غرب، محور قوچان از سمت شمال غرب و محور تبادکان از سمت شمال است مهمترین محور مواصلاتی استان، بزگراه تهران مشهد تربت حیدریه است که به رینگ تندرو مشهد مرتبط شده و به جاده دو بانده مشهد قوچان متصل می شود. ودر نهایت طول بزرگراههای و اتوبانهای داخل محدوده شهر ۷۳ کیلومتر، رمپ و لوپهای دسترسی به بزرگراههای ۵/۲۷ کیلومتر، معابر شریانی درجه یک ۱۳۸ کیلومتر و معابر شریانی درجه۲، ۱۵۹ کیلومتر می باشد.
شکل ۵-۴ : شبکه خیابانی شهر مشهد
پایگاه اطلاع رسانی شهر مشهد
هواپیما: مشهد با ۸۲ کشور و شهر مختلف ایران و جهان ارتباط هوایی داشته و تبادل مسافر و کالا دارد. در این میان شرکت های هواپیمایی مختلف از جمله خطوط هوایی قطر، خطوط هوایی ترکیه و خطوط هوایی عربستان در مشهد نمایندگی مستقیم دارند که از این طریق بسیاری از پروازهای بین المللی از مشهد را پوشش می دهند. خطوط هوایی اصلی به مشهد ترکیش، آسمان و ماهان، ایران ایر و ایران ایر تور است. فرودگاه هاشمی نژاد مشهد با فرودگاه های سایر نقط جهان نیز ارتباط هوایی دارد، خصوصاً دوحه، کویت، بحرین و بیروت و ۲۱ شهر داخلی ایران پرواز مستقیم و ۱۹ پرواز غیرمستقیم رفت و برگشت دارند. توجه به اینکه روزانه ۱۳۰ پرواز در فرودگاه بین المللی هاشمی نژاد مشهد صورت می گیرد، بسیاری از متقاضیان سفر هوایی به مشهد همچنان در لیست انتظار بوده و یا به اجبار از سایر وسایط نقلیه برای عزیمت به مشهد استفاده می -نمایند .آمار تعطیلات نوروز سال ۱۳۹۰ حاکی از ورود ۱۰۳ هزار مسافر به مشهد مقدس بوده است که نیاز شهر مشهد را به توسعه فرودگاه و افزایش تعداد خطوط هوایی نشان می دهد

راه آهن: در استان خراسان رضوی بیش از ۱۴۰۰ کیلومتر خطوط ریلی وجود دارد که ۱۴ درصد از کل شبکه ریلی کشور را تشکیل می دهد. سهم جابجایی مسافر توسط این ناوگان ۴۲ درصد از کل شبکه ریلی کشور بوده و رتبه دوم بعد از استان تهران را دارد. این مسیر ریلی در در ایام نوروز و تابستان در حدود ۵۰ درصد از سهم جابجایی مسافر را از طریق خطوط ریلی دارا است. در حال حاضر شهر مشهد مقدس به ۲۲ شهر و مرکز استان امکان جابجایی مسافر را فراهم نموده است. افزایش تقاضای سفر به استان خراسان رضوی و به ویژه شهر مشهد باعث گردیده، تعداد قطار های مسافری این محور در ایام نوروز ۹۰رام قطار مسافری در شبانه روزی بصورت رفت و برگشت افزایش نموده و در نتیجه موجب شده است که ظرفیت ترابری ایستگاه راه آهن شهر مشهد به حالت اشباع خود نزدیک گردیده است.
اتوبوس: بیش از ۱۵ میلیون نفر از زایرین و مسافران مشهد از پایانه مسافربری استفاده می کنند که از این تعداد بیش از ۹/۷ میلیون نفر مسافراز داخل استان و بیش از ۷/۵ میلیون نفرمسافر از خارج استان به مشهد وارد شده اند. در این مدت تعدا ۱۵ میلیون نفر مسافرانی بوده اند که از مشهد خارج شده اند در صورتیکه براساس آمار ارائه شده در سال ۸۸، متوسط مسافرورودی به مشهد ۴۵ هزار نفر باشد، روزانه تعداد ۲۲۷۱ دستگاه اتوبوس برای جابجایی این تعداد مسافر به خارج از مشهد نیاز است. بنابراین برای افزایش تعداد زائرین شهر مشهد به ۴۰ میلیون نفر در سال و با احتساب اینکه نزدیک به ۸۹ درصد این مسافران از طریق پایانه اتوبوسرانی به مشهد سفر می نمایند، نیاز است که تعداد ناوگان های اتوبوسرانی نیز تجهیز شده و تعداد اتوبوس با خدمات مناسب، افزایش یابد.
۲- حمل ونقل درون شهری
حمل و نقل درون شهری در مشهد بر عهده سازمان تاکسیرانی، شرکت واحد اتوبوسرانی و شرکتهای خصوصی، تاکسی تلفنی ها و مینی بوس ها می باشد. شهر مشهد دارای ۷۰۰ کیلومتر معابر درون شهری و حدود ۳۰۰ هزار وسیله نقلیه شخصی است.
انواع تاکسی : در حال حاضر در سطح شهر مشهد تعداد ۱۲۵۰۰ دستگاه تاکسی با جابجایی ماهانه (نفر –سفر) ۳۰۰۰۰۰۰۰ و تعداد ۲۲۱۴۴ خودرو در ۱۳۸۰ آژانس سطح شهر با جابجایی ماهانه (نفر –سفر)۱۱۰۷۲۰۰۰ مسافر اقدام به سرویس دهی می کند که می توان به انواع مختلفی از تاکسی و خدمات تاکسیرانی شهر مشهد اشاره نمود. سازمان تاکسیرانی ۷۱۵۰ دستگاه تاکسی پلاک قرمز در حال ارائه خدمات دارد که نزدیک به ۱۲۰۰ دستگاه آن در دو شبکه تاکسی بیسیم و ۲۸۰۰ دستگاه در۲۸ خط ویژه و بیش از ۳۰۰۰ تاکسی نیز به صورت گردشی فعال هستند. این ناوگان روزانه حدود ۹۰۰ هزار مسافر را درسطح شهر و حومه جابجا می کند که حدود ۲۳% از حجم حمل و نقل درون شهری را به خود اختصاص داد هاست. بر اساس برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی ۷۵% جابجایی مسافران درون شهری می بایست توسط سیستم های حمل و نقل همگانی درون شهری صورت گیرد که با توجه به شرایط خاص حاکم بر شهر مشهد تاکنون موفقیت کامل نداشته است.
در شهر مشهد ۵ نوع سیستم تاکسی فعال است که می توان به تاکسی گردشی، تاکسی بیسیم، تاکسی خطی، تاکسی پایانه ای و تاکسی تلفنی اشاره نمود که هر یک از این نوع ناکسی خود زیر مجموعه هایی را نیز در بردارد.
تاکسی گردشی: در حال حاضر حدود ۲۰ درصد از تعداد ناوگان تاکسی رانی به این نوع تاکسی اختصاص دارد. این تاکسی ها در مدت زمان خدمت خود همواره در خیابانها در حرکت هستند و مسافرانی را که دارای مسیر هماهنگ با هم هستند سوار می کنند. این نوع تاکسی ها در محل سوار شدن و پیاده شدن مسافر انعطاف پذیری کامل دارند. تاکسی های گردشی، زمانی برای راننده آن مناسب است که در خیابان های شلوغ کار کند. این نوع تاکسی که از قدمت بیشتری در ارائه خدمات حمل و نقل برخوردار است بایستی کیفیت مناسبی نیز برای راننده و مسافر ارائه دهد که متأسفانه در سطح شهر، فرسوده ترین خودروها توسط کم تجربه ترین رانندگان در این خطوط فعالیت می نمایند. در حالیکه به دلیل شرایط خاص مشهد، مناسب است که رانندگان تعلیم دیده و کارآزموده تری در این سیستم خدمت نمایند تا مسافران و خصوصاً زایرین و گردشگران پراکنده در سطح شهر بتوانند از مزایای وجود یکی تاکسی و راننده خوب بهره مند شده و تمایل به حضور مجدد در شهر را بیابند. در حالیکه در سایر نقاط دنیا از لیموزین و مینی ون برای این خطوط استفاده می شود، مشهد هنوز از این امکان برخوردار نیست.
تاکسی ایستگاهی (خطوط): در این نوع تاکسیرانی، که ۶۲ درصد تعداد تاکسی های ناوگان تاکسیرانی را به خود اختصاص داده است، تاکسی ها در ایستگاههای ویژه در انتظار مسافر متوقف بوده و مسافر را تا انتهای مسیر مشخص شده از سوی سازمان تاکسیرانی به مقصد می رسانند. دراین نوع تاکسی رانندگان کم تجربه تر، ناآشناتر به کل مسیرهای سطح شهر و با خودرو با کیفیت پائین فعالیت می نمایند.
تاکسی تلفنی: تلفن، راحتی ویژه ای به مسافر می دهد و در طول ۲۴ ساعت شبانه روز می تواند فراخوانی تاکسی را در هر نقطه ای از شهر داشته باشد. مسافر آزادی عمل ویژه و کنترل خاصی بر شرکت حمل و نقل درو نشهری (آژانس) مورد نظرخود دارد. درصد حضور در زمان بموقع، بسته به زمان، روز، شرایط آب و هوایی و مکان فرق م یکند، ولی مسافر این اختیار را دارد که فراخوان تاکسی خود را قطع و تاکسی را از آژانس رقیب بخواهد. این انتخاب می تواند براساس ارائه خدمات به موقع، رانندگان آگاه و آشنا به شهر، تمیزی وسیله نقلیه و. . . صورت گیرد. معمولاً کرایه این تاکسی ها تحت نظارت است واز این نظر تفاوت چندانی بین شرکتهای مختلف ندارد. ۱۴۰۰ آژانس فعال تاکسی تلفنی در مشهد و حومه فعال است که بیشترین حجم خدمات رسانی به شهروندان مشهدی را دارد. تعداد خودروهای فعال در این مجموعه که در سالهای اخیر نوسازی نیز داشته است به بیش از ۲۰ هزار دستگاه خودرو می رسدکه مشخصات آن در جدول زیر ارائه شده است.
جدول شماره۵-۴: تعداد و نوع تاکسی های فعال در آژنس های تاکسی تلفنی سطح شهر مشهد.

نمودار شماره( ۴-۷):جدول توزیع فراوانی شغل پاسخگویان ۷۴
نمودار شماره( ۴-۸):جدول توزیع فراوانی میزان سرمایه فرهنگی پاسخگویان ۷۸
نمودار شماره(۴-۹):جدول توزیع فراوانی نگرش پاسخگویان نسبت به تعدد زوجات ۷۹
نمودار شماره (۴-۱۰):جدول دو بعدی رابطه بین سن و نگرش به تعدد زوجات ۸۰
نمودار شماره (۴-۱۱):جدول دوبعدی رابطه بین جنس و تعدد زوجات ۸۱
نمودار شماره (۴-۱۲):جدول دو بعدی رابطه بین وضعیت تأهل و نگرش به تعدد زوجات ۸۲
نمودار شماره( ۴-۱۳):جدول دوبعدی رابطه بین تعداد همسر و نگرش به تعدد زوجات ۸۳
نمودارشماره( ۴-۱۴):جدول دوبعدی رابطه بین تحصیلات پاسخگویان و نگرش به تعدد زوجات ۸۵
نمودار شماره(۴-۱۵):جدول دوبعدی رابطه بین رفاه اقتصادی و نگرش به تعدد زوجات ۸۶
نمودار شماره( ۴- ۱۶):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی نهادینه‌شده و نگرش به تعدد زوجات ۸۷
نمودار شماره(۴-۱۷):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی عینیت یافته و نگرش به تعدد زوجات ۸۸
نمودارشماره(۴-۱۸):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی تجسم‌یافته و نگرش به تعدد زوجات ۹۰
نمودار شماره(۴-۱۹):جدول دوبعدی رابطه بین سرمایه فرهنگی و نگرش به تعدد زوجات ۹۱
چکیده
هدف از انجام این پژوهش، بررسی تأثیر سرمایه فرهنگی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات بوده است. در پژوهش حاضر، از روش پیمایشی از نوع تبیینی استفاده شده است. ابزار اندازه‌گیری پرسشنامه محقق ساخته می‌باشد. جامعه آماری این پژوهش کلیه افراد ۱۸ تا ۶۵ سال در منطقه سه تهران می‌باشند. با بهره گرفتن از شیوه نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چند مرحله‌ای، حجم نمونه ۲۰۰ نفر به عنوان پاسخگویان تحقیق انتخاب گردید. متغیر وابستهٔ تحقیق تعدد زوجات بوده که سعی شد تا اثرات متغیرهای مستقل (انواع سرمایه فرهنگی و رفاه اقتصادی ،مذهب و جنسیت) بر آن مورد سنجش قرار گیرد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش آمار توصیفی و جداول مربوطه و نمودارهای آن و برای آزمون فرضیات نیز از ضریب همبستگی پیرسون، ، رگرسیون و خی دو،کندال،تحلیل واریانس و رگرسیون چندگانه استفاده کرده‌ایم. نتایج حاکی از آن است که سرمایه فرهنگی عینیت یافته دارای ارتباط معکوس معنی‌دار با نگرش نسبت به تعدد زوجات است. یعنی با افزایش سرمایه فرهنگی عینیت یافته، نمره نگرش نسبت به تعدد زوجات کاهش می‌یابد. همچنین سرمایه فرهنگی نهادینه‌شده (شغل) دارای ارتباط مستقیم معنی‌دار با نگرش نسبت به تعدد زوجات است. همچنین بین انواع سرمایه فرهنگی و نگرش نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد یعنی هرچه سطح سرمایه فرهنگی افراد افزایش یابد نگرش آنان نسبت به تعدد زوجات منفی تر می‌شود.

واژه‌های کلیدی: سرمایه فرهنگی، تعدد زوجات ،چندهمسری
فصل اول
کلیات تحقیق
۱-۱ مقدمه
مسئله تعدد زوجات یکی از مباحث بحث‌برانگیز اجتماعی کشور در سال‌های اخیر است. توجه زیاد افراد و نهادهای حقوقی به این مسئله اهمیت این موضوع را محرزتر می کند. از مهم‌ترین مؤلفه‌هایی که موافقان و مخالفان این پدیده در مباحث خود مورد توجه قرار داده‌اند می‌توان به اثرات مستقیم و غیرمستقیمی که چندهمسری بر نهاد خانواده می‌گذارد اشاره داشت. با این حال باید به عواملی اشاره داشت که در طول زمان بر هر چه پیچیده شدن این موضوع افزوده است، تغییر در شرایط اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی کشور در طول زمان و احکام و آیاتی که درباره این مسئله وجود دارد بر پیچیدگی این موضوع افزوده‌اند؛ بنابراین در چنین شرایطی تنها پرداختن به مباحث نظری راه گشای این مسئله نمی‌تواند باشد. بلکه انجام پاره‌ای از تحقیقات میدانی را می‌توان به عنوان راهکاری مکمل پیشنهاد داد.
با وجود این که طبیعی‌ترین شکل زندگی زناشویی تک همسری است، اما برخی اشکال دیگر ازدواج از جمله چند شوهری و ازدواج اشتراکی در میان برخی اقوام بدوی مانند اقوام ساکن تبت وجود داشته است؛ اما چند زنی یا تعدد زوجات در این میان ظهور بیشتری داشته و تا حدودی دوام یافته است. رسم تعدد زوجات در اعصار پیش از اسلام هم در میان ملت‌ها و هم در ادیان مختلف وجود داشته است. بر این اساس همچنان که برخی مستشرقان گفته‌اند این تصور در اروپای قرون وسطا که تعدد زوجات از نوآوری‌های اسلام و پیامبر اکرم است نادرست است؛ زیرا با نگاه به کتاب‌های آسمانی گذشته می‌توان نتیجه‌گیری کرد که این پدیده در ادیان آسمانی پیشین نیز امری معهود و مقبول بوده است.
در کشور ما تا حدود نیم‌قرن پیش پدیده چندهمسری به عنوان پدیده‌ای رایج به شمار می‌رفته است اما امروزه با شأن و منزلتی که هر زنی برای خود قائل است، کمتر می‌توان مواردی را یافت که زنان یا دختران حاضر شوند زن دوم باشند.
بسیاری از افراد به شدت مخالف پدیده چندهمسری مردان بوده و آن را ناشی از نادیده گرفتن حقوق زنان می‌دانند. عده‌ای نیز بر این معتقدند که چندهمسری موجب تزلزل نظام خانواده می‌شود؛ اما عده‌ای دیگر با این استناد که اسلام آن را مجاز شمرده است با آن موافق بوده، آن را به عنوان راه‌حلی برای رفع بسیاری از مشکلات اجتماعی توصیه می‌کنند. پژوهش حاضر در نظر دارد تا تأثیر سرمایه‌های فرهنگی افراد را بر نگرش آنان نسبت به مسئله تعدد زوجات مورد بررسی قرار دهد. در فصل اول این رساله به کلیات تحقیق اعم از بیان مسئله، اهمیت و ضرورت، اهداف و فرضیه‌ها پرداخته‌ایم. فصل دوم شامل ادبیات تحقیق، پیشینه داخلی و خارجی تحقیق، مبانی نظری و چارچوب تحقیق و ضرورت مطالعات جدید می‌باشد. فصل سوم شامل روش‌شناسی تحقیق،اعم از جامعه آماری، حجم نمونه، روایی، پایایی،تعاریف عملیاتی، قلمرو و محدوده مکانی تحقیق است و در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده‌ها و در فصل پنجم به نتیجه‌گیری و پیشنهادها و راهکارهای پژوهش پرداخته‌ایم.
۱-۲ بیان مسئله
“کوچک‌ترین و درعین‌حال بنیادی‌ترین واحد اجتماعی خانواده است که یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین گروه‌های انسانی است. قدمت تشکیل این واحد به سالیان دور می‌رسد یعنی زمانی که انسان همزیستی و در کنار هم بودن را آموخت، اولین اجتماع انسانی را به وجود آورد. تمایل جنسی زن و مرد و محبت فطری پدر و مادر نسبت به فرزند موجب شد تا خانواده به عنوان واحدی طبیعی و محترم قلمداد شود. همان‌گونه که تشکیل اجتماع از ضرورت‌های طبیعت انسانی و تأمین سعادت اوست، خانواده نیز به حکم نیازها و غرایز انسانی ایجاد شده است.” (نجفی پازوکی۶۵،۱۳۷۸) این نهاد اجتماعی کارکردها و وظایف عمده‌ای دارد که یکی از این وظایف تأمین و بقای نسل و در نهایت دوام و قوام اجتماع است. در واقع این وظیفه مهم با ازدواج که عامل پیدایی خانواده است انجام می‌شود.
“هر تغییری در خانواده مصادف با تغییراتی در کارکرد خانواده است.به عبارتی رفتار اعضای خانواده تابعی از رفتار سایر اعضا است و از آنجا که خانواده مایل به تعادل است هرگونه انحراف از قواعد این نهاد توسط هر کدام از اعضا مقابلهٔ دیگر اعضا را در پی خواهد داشت.” یکی از مواردی که می‌تواند نوعی شوک در سیستم خانواده ایجاد کند ورود عضوی جدید به خانواده است چرا که تغییر به وجود آمده کل ساختار خانواده و عملکرد خانواده را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد.سپس مسئله سازگاری یا ناسازگاری اعضا مطرح می‌شود.گذشته از تولد یا فرزندخواندگی ،غالباً این عضو با ازدواج یکی از اعضای خانواده به سیستم خانواده وارد می‌شود.به ویژه ازدواج دوباره پدر و ورود عضو مادرخوانده به خانواده درحالی‌که پدر هنوز با همسر اول زندگی می‌کند."در خانواده‌های دو همسری ورود همسر و شاید فرزندان جدید در سیستم خانواده می‌تواند تغییرات اجتماعی،اقتصادی،ارتباطی و … ایجاد کند .بنابراین تغییر در هر جز سیستم در کل سیستم اثر می‌گذارد و آن را تغییر می‌دهد."(اعتمادی ،ابراهیمی،۱۳۸۹)
“موضوع چندهمسری که از مباحث اجتماعی بحث‌برانگیز به شمار می‌رود و اشاره به نوعی رابطه تعریف‌شده اجتماعی دارد که در آن یک مرد یا یک زن رسماً و هم زمان با بیش از یک جنس مخالف ازدواج می‌کند” (کوئن ۱۳۷۷،۱۲۷). “البته حالتی از تعدد همسر که در آن یک زن بتواند هم‌زمان بیش از یک شوهر داشته باشد پدیده‌ای نادر است و فقط در برخی از قبایل گزارش شده است. “(گیدنز۴۱۵،۱۳۷۶) “به هر حال آن چه از چندهمسری به ذهن متبادر می‌شود و شکل قانونی به خود گرفته است این است که مردی بیش از یک زن داشته باشد."(سجادی امین و کرمی۸۶،۱۳۸۹)
همان طوری که می‌دانیم در یک اجتماع آنچه که تعیین‌کننده رفتار انسانی است فرهنگ و ارزش‌ها است که در اشکال متفاوتی مانند سنت، زبان، مذهب، هنر و… خود را آشکار می‌کند و سازنده فضای اجتماعی است که توسعه انسانی در آن امکان‌پذیر خواهد بود و در نهایت سرمایه اجتماعی‌ای به وجود خواهد آمد که اهمیت آن در توسعه پایدار انسانی کمتر از سرمایه فیزیکی و اقتصادی نیست.
امروزه تحولات صنعتی و پیشرفت گسترده فناوری جنبه‌های مختلف زندگی افراد را از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحت تأثیر قرار داده است و باعث شده است تا تغییرات عمده‌ای در سبک و شیوه زندگی مردم به وجود آید. گسترش فراوان کارگاه‌های ارائه‌دهنده خدمات آموزش (مانند آموزشگاه‌های موسیقی، صنایع‌دستی، تئاتر، سینما و.) و کارگاه‌های کسب کار (مانند کافی نت ها، خرید فروش کامپیوتر و موبایل و…) در این راستا قابل بررسی است. از سویی نباید فراموش کرد که گسترش فناوری ارتباطات و اینترنت مانند (ارتباط با دیگران از طریق Email، چت، مطالعه اخبار و مطالب اینترنت و…) باعث شده تا سرمایه‌های فرهنگی افراد بالاتر رود. در پژوهش‌هایی که در ایران انجام گردیده سعی شده است تا عوامل مختلفی را که در پدیده تعدد زوجات مؤثر بوده است را مورد بررسی قرار دهند؛ اما ما در این پژوهش در تلاش هستیم تا ببینیم که گسترش سطح رفاه و بالا رفتن سرمایه‌های فرهنگی چه تأثیری می‌تواند بر نگرش افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات داشته باشد و این که آیا این عامل می‌تواند بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات تأثیر گذاشته و رفتار آن‌ ها را نسبت به این مسئله تحت کنترل قرار دهد.
۱-۳ اهمیت و ضرورت تحقیق
اسلام که دین متعادل به شمار می‌آید تعدد زوجات را بنا بر مصالحی پذیرفته و برای آن شروطی قرار داده است؛ به عبارت دیگر اسلام تعدد زوجات را اختراع نکرد بلکه برای آن حدود و قیود قرارداد که این خود به علل تاریخی که موجب به وجود آمدن این سنت شده است برمی‌گردد.
“برخی تنها علت به وجود آمدن تعدد زوجات را در جوامع بشری زورگویی مردان به زنان می‌دانند اما این سخن پذیرفتنی نیست زیرا منحصر کردن علت تعدد زوجات به زور و قدرت در توجیه و توضیح روابط خانوادگی درست نیست بلکه علت‌های دیگری مانند فزونی تعداد زنان بر مردان را به دلایل مختلف می‌توان برای آن در نظر گرفت.” (رضاپوردمیه۱۳۹۰،۷)
گفتنی است در این پژوهش به دنبال یافتن اهمیت این موضوع هستیم که ببینیم چگونه سرمایه‌های فرهنگی می‌تواند بر نگرش مثبت و منفی افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات موثر باشد و از آن نتیجه واقع‌بینانه بگیریم. آنچه که در فرهنگ اسلامی درباره تعدد زوجات می‌توان یافت این است که با آن به صورت مطلق مخالفت یا موافقت نشده بلکه جز در موارد ضروری به آن سفارش نشده است؛ بنابراین آن چه مطلوب اسلام است تک همسری است.
در این جا این برای ما مهم است تا نقش و اهمیت سرمایه‌های فرهنگی را در نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که سرمایه‌های فرهنگی چگونه نگرش و رفتار و اعمال انسان را نسبت به مسئله تعدد زوجات کنترل و هدایت می‌کنند و با این هدایت نگرش افراد را در مورد این مسئله تحت تأثیر قرار می‌دهند. همان‌گونه که می‌دانیم بین ما انسان‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد زیرا مانند هم فکر نمی‌کنیم، رفتار نمی‌کنیم و زندگی یکسانی نداریم و همچنین نگاه ما نسبت به زندگی مشابه نیست زیرا در شرایط فرهنگی متفاوت زندگی می‌کنیم و تحت تأثیر عناصر فرهنگی و سرمایه‌های فرهنگی متفاوتی هستیم و در نتیجه دارای جهان‌بینی‌های متفاوتی می‌باشیم؛ بنابراین تفاوت در رفتار انسان‌ها بر اساس تفاوت‌هایی است که در شرایط فرهنگی و سرمایه‌های فرهنگی آن‌ ها وجود دارد که خود موجب به وجود آمدن تعاریف متفاوتی از زندگی برای افراد می‌شود.
بنابراین در جامعه ایران که مسئله تعدد زوجات یک مسئله مهم و مورد جدال گروه‌های مختلف فکری، فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی است لازم است که زمینه‌های فرهنگی شکل‌گیری رویکردها و نگرش‌های مختلف نسبت به این مسئله بررسی شود تا در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های کلان کشور و همچنین برنامه‌های اجرایی و عملیاتی جامعه مورد استفاده و توجه قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین زمینه‌های کاربرد یافته‌ای این بررسی می‌تواند برنامه‌ریزی و برنامه‌های وسایل ارتباط جمعی دیداری (سیما) و شنیداری (صدا) ایران و نیز سایر وسایل ارتباط جمعی و سیاست‌های مرتبط با کتب درسی و… باشد.
۱-۴ سؤالات پژوهش
آیا بین سرمایه فرهنگی افراد و نگرش آن‌ ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا بین رفاه اقتصادی افراد و نگرش آن‌ ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا بین عقاید مذهبی افراد و نگرش آن‌ ها نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا بین تفاوت‌های جنسیتی و نگرش افراد نسبت به مسئله تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد؟
۱-۵ اهداف پژوهش
هدف‌هایی که پژوهش زیر دنبال می‌کند عبارت‌اند از:
هدف کلی
بررسی تأثیر سرمایه‌های فرهنگی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات.
۲-هدف جزیی
بررسی تأثیر سرمایه‌های فرهنگی تجسم‌یافته بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
بررسی تأثیر سرمایه‌های فرهنگی عینیت یافته بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
بررسی تأثیر سرمایه‌های فرهنگی نهادینه‌شده بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
بررسی تأثیر عقاید مذهبی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
بررسی تأثیر تفاوت‌های جنسیتی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
بررسی تأثیر رفاه اقتصادی بر نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات
۱-۶ فرضیات پژوهش
به نظر می‌رسد بین سرمایه‌های فرهنگی و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می‌رسد بین سرمایه‌های فرهنگی نهادینه‌شده و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می‌رسد بین سرمایه‌های فرهنگی عینیت یافته و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می‌رسد بین سرمایه‌های فرهنگی تجسم‌یافته و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می‌رسد بین سن و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می‌رسد بین جنس و نگرش افراد نسبت به تعدد زوجات رابطه معناداری وجود دارد.

۵-۱ نتیجه‌گیری ۵۴
۵-۲ پیشنهادها ۵۵
مراجع ۵۶
ده
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول ۳-۱ اطلاعات خاکشناسی مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی واقع در دانشگاه صنعتی اصفهان (چاه اناری) ۳۱
جدول ۴-۱ دامنه تغییرات و میانگین صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک نوروزک در سه تاریخ کاشت ۳۸
جدول ۴-۲ میانگین مربعات صفات مورفولوژیک در سه تاریخ کاشت ۴۴
جدول ۴-۳ میانگین مربعات صفات مورفولوژیک در سه تاریخ کاشت ۴۵
جدول ۴-۴ نتایج مقایسه میانگین صفات مورفولوژیک در سه تاریخ کشت ۴۶
جدول ۴-۵ نتایج مقایسه میانگین صفات مورفولوژیک در سه تاریخ کشت ۴۷
جدول ۴-۶ نتایج تجزیه روغن تاریخ کاشت اول ۴۹
جدول ۴- ۷نتایج تجزیه روغن تاریخ کاشت دوم ۵۰
جدول ۴-۸ میانگین مربعات صفات فیزیولوژیک در سه تاریخ کاشت ۵۳
جدول ۴-۹ نتایج مقایسه میانگین صفات فیزیولوژیک در سه تاریخ کاشت ۵۴
یازده
چکیده
دانه های روغنی ازمحصولات با ارزش کشاورزی و ماده اولیه صنایع روغنکشی محسوب میشوند. کشور ما جزء کشورهای واردکننده روغن میباشد و برای رفع این کمبود باید کارهای اصلاحی بیشتری صورت گیرد. راه حل دیگر معرفی گیاهان دانه روغنی جدید با خصوصیت سازگاری به شرایط ایران میباشد. نوروزک (Salvia leriifolia Benth.) گیاهی پایا از تیره نعناع و بومی استانهای خراسان، سمنان و قسمتی از افغانستان است. هدف این پژوهش مقایسه سه تاریخ کاشت نیمه اول و دوم فروردین و نیمه اول اردیبهشت در شرایط اقلیمی اصفهان، بررسی تنوع، سازگاری، میزان عملکرد اقتصادی، کیفیت و کمیت روغن گیاه و بررسی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه نوروزک بود. این مطالعه بر روی یک توده بذر جمع‌ آوری شده از خراسان جنوبی در سال‌های ۱۳۹۱-۱۳۹۳صورت گرفت. صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک از جمله تعداد برگ در بوته، ارتفاع بوته، تعداد شاخه گل دهنده، تعداد و وزن بذر در هر بوته در شرایط خودگشن و دگرگشن، ارتفاع شاخه گل‌دهنده، درصد اسانس، کمیت و کیفیت روغن و میزان ترکیبات فنولیک بررسی گردید و اطلاعات مربوط به تمام بوته‌ها برداشت شد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاریخ کاشت در بین صفات مورفولوژیک تنها بر روی تعداد شاخه گل‌دهنده، ارتفاع شاخه گل‌دهنده ، نسبت خودگشنی و قطر تاج‌پوش تاثیر معنی‌دار داشته است و از میان صفات فیزیولوژیک بر روی صفات سبزینگی، کاروتنوئید، درصد روغن و درصد اسانس برگ تاثیر معنی‌داری داشت. روغن دانه گیاه با حدود ۲۸ درصد حاوی بیش از ۷۰ درصد اسیدهای چرب اولئیک و لینولئیک بود که احتمالا قابلیت استفاده خوراکی را خواهد داشت. با توجه به اینکه در این پژوهش میزان بذر تولید شده در شرایط خودگرده‌افشانی نسبت به شرایط دگر‌گرده‌افشانی، به ازای تعداد شاخه گل‌دهنده برابر، کمتر می‌باشد، این گیاه احتمالا دگرگرده‌افشان است که البته دگرگرده‌افشان اجباری نیست و دارای درصد کمتری خودگرده‌افشانی نیز هست. با توجه به تمامی صفات، احتمالا تاریخ کاشت دوم (نیمه دوم فروردین) برای کشت این گیاه در اصفهان قابل توصیه است.

کلمات کلیدی: نوروزک، کمیت و کیفیت روغن، تاریخ کاشت، درصد اسانس
فصل اول
فصل اول: مقدمه
کلیات و اهداف
دانه های روغنی ازمحصولات با ارزش کشاورزی به شمار آمده و ماده اولیه صنایع روغنکشی محسوب میشوند،که نقش اساسی در تامین نیازهای چربی، پروتئین و ویتامین در حیات موجودات زنده ایفا میکنند. کشور ما جزء کشورهای واردکننده روغن میباشد و برای رفع این کمبوداجرای فعالیت‌ها و کارهای اصلاحی بیشتری در جهت افزایش کیفیت و کمیت روغن ، این گیاهان ضرورت دارد. راه حل دیگر معرفی گیاهان دانه روغنی جدید با خصوصیت سازگاری به شرایط ایران و دارای توجیه اقتصادی میباشد.
مطالعه تنوع ژنتیکی فرایندی است که تفاوت یا شباهت گونه‌ها، جمعیت‌ها و یا افراد را با بهره گرفتن از روش‌ها و مدل‌های آماری خاص بر اساس صفات مورفولوژیک، اطلاعات شجره‌ای یا خصوصیات مولکولی افراد بیان می‌کنند. اطلاع از میزان تنوع ژنتیکی ژرم‌پلاسم و ارتباط ژنتیکی بین ژنوتیپ‌ها برای محافظت و استفاده از منابع ژرم‌پلاسم دارای اهمیت خاصی است. این اطلاعات می‌تواند محققان را در انتخاب ترکیبات والدینی مناسب برای بهره‌برداری حداکثر از مواد ژنتیکی موجود جهت تولید هیبریدهای پرمحصول و جمعیت‌های در حال تفکیک یاری دهد. بررسی تنوع ژنتیکی در گیاهان از طریق صفات مورفولوژیک یا بیوشیمیایی همواره متداول بوده است [۶۲].
تیره نعناع (Lamiaceae) حاوی بیش از۴۰۰۰ گونه میباشدکه اکثر آنها دارویی هستند [۱۹]. سالویا، جنس مهمی است که حدودا ۹۰۰ گونه را در این خانواده به خود اختصاص داده است [۹۲]. در عرصه‌های طبیعی ایران برای این جنس۵۶ گونه گزارش گردیده است، که از این تعداد۱۳ گونهی آن بومی میباشد. سلوی (سالویا) از کلمه لاتین “سالوئو” به معنی نجات و شفا بخشیدن مشتق میشود و احتمالا از بزرگترین جنسهای خانواده نعناع میباشد که چند ساله و غالبا نیز بسیار معطراست. این جنس در مناطق گرم و معتدل جهان مشاهده میشود و گونه های آن دارای خواص ضدمیکروبی، ضدسرطانی و ضدتب میباشند [۲۳].
نوروزک (Salvia leriifolia Benth. ) گیاهی پایا از تیره نعناع و بومی استانهای خراسان، سمنان [۲۶ و ۹۶] و قسمتی از افغانستان است [۱۹]. پراکنش این گیاه در اقلیم فراخشک بیابانی سرد، در ارتفاعات سنگلاخی، ارتفاعات کنگلومرایی و واریزههای سنگی است‌. سازگاری این گیاه با انواع خاکها بالاخص خاکهای سبک در شیبهای جنوبی بسیار بالا میباشد. این گونه با گیاهانی از قبیل درمنه، افدرا و پرند همراه است [۴۱]. آبیاری به صورت کرتی، بهترین روش زراعت این گیاه میباشد و عمق کشت مناسب جهت داشتن درصد بالای سبز شدن و استقرار گیاه بین۱ تا۵/۱ سانتیمتر است. بیشترین جوانهزنی بذور در دمای بین ۴ تا ۸ درجه سانتیگراد انجام میگیرد [۲۳].
میزان زادآوری در سالهای با بارندگی مناسب خوب بوده و در صورت حمایت گیاه در سال اول، در سالهای بعد میتواند به خوبی در برابر عوامل اقلیمی و نیز شرایط چرای دام مقاومت کند. با توجه به سازگاری و دامنه پراکنش وسیع آن، میتواند به عنوان یک گیاه چند منظوره مورد حمایت قرار گیرد. برنامه ریزی برای جمع آوری بذر نوروزک، ضمن ایجاد اشتغال در مناطق پراکنش این گونه، با ترویج و معرفی خواص دارویی آن و بازاریابی برای فروش به زراعیکردن این گونه کمک میکند [۴۱].
گونه نوروزک دارای سه ویژگی مهم، مقاومت به خشکی، مقاومت در مقابل باد و مقاومت در برابر سرمای زمستان است و گیاهی کمتوقع و کم هزینه به شمار مىآید [۴۶]. شکل خاص برگها به ویژه پرزهای سفید دو طرف برگها و حالت چرمی آن، باعث مقاومت گیاه به گرمای شدید تابستان می‌شود و همچنین گسترده بودن بوته‌ی گیاه روی سطح زمین موجب مقاومت آن در برابر بادهای سوزان زمستان میشود [۳۴].
برگهای گیاه غنی از کلسیم، فسفر و آهن بوده و دانه و برگ آن دارای مقادیر بالایی از پروتئین و اسیدهای چرب است که ارزش غذایی بالایی در تغذیه دام و انسان دارد [۱۵]. این گیاه دارای خواص متعدد دارویی، آنتیاکسیدانی و تغذیهاى است [۴۶]. عصاره چهار گونه مختلف از سالویا و از جمله گیاه نوروزک به واسطه داشتن تاثیر بازدارنده بر آنزیم بوتیریل کولین استراز میتواند در معالجه بیماری آلزایمر مفید باشد [۵۰]. شاخ وبرگ این گیاه دارای اسانس است و پوست خارجی آن حاوی موسیلاژ میباشد [۱۸]. گزارش شده است که مغز دانه آن حاوی ۵۶-۵۰ % چربی و ۳۰ % پروتئین است که برای طباخی و خامخواری مطلوب میباشد. برگ و ریشه گیاه نوروزک دارای خواص آنتیاکسیدانی قوی بوده و از اکسیداسیون روغن آفتابگردان جلوگیری میکنند. این خاصیت قابل رقابت با آنتیاکسیدانهای رایج در صنایع غذایی نظیر، بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن (BHT) و آلفاتوکوفرول میباشد. این ویژگی در ارتباط با حضور متابولیت ثانویهای از نوع شالکونها، به نام بوتئین، در این گیاه است [۳۶ و ۷۳].
از دیگر متابولیتهای ثانویه با ارزش موجود دراین گونه، به ترتیب فراوانی، میتوان به ترپنوئیدها، ساپونینها، فلاونوئیدها، تاننها و آلکالوئیدها اشاره کرد. در اسانس این گیاه ۱۷ نوع ترپن با درصدهای متفاوت وجود دارد [۳۵]. پروتئین موجود در بذر به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد نظیر قرابت زیاد اسیدآمینههای آن با شیر و ضریب هضم بالا، میتواند در تهیه شیر خشک و فرآوردههای گوشتی سوسیس و کالباس مورد استفاده قرار گیرد . همچنین بذر این گیاه به واسطه داشتن روغن مرغوب برای تغذیه انسان، برگ آن برای تغذیه دام و الیاف آن برای تولید دستمال کاغذی مناسب است [۱۶].
بخشهایی ازگیاه نوروزک دارای خاصیت آنتیاکسیدانی، ضدباکتریایی، ضدقارچ و ضددرد مىباشد [۶؛ ۱۰؛ ۳۶؛ ۴۰ و ۷۰]. براساس پژوهشهای صورت گرفته مشخص شده است که عصاره آبی و الکلی نوروزک دارای آثار دارویی متعددی بر روی موش است. ازجمله این آثار مىتوان به خاصیت محافظت کنندگی عصبی در برابر کم خونیهای موضعی در مغز موش [۱۰۱]، کاهش وابستگی به مورفین [۸۳]، خصوصیات مشابه با داروی دیکلوفناک از لحاظ مقابله با التهاب مزمن [۸۱] و جلوگیری از ایجاد و توسعه زخمهای معده در موش (مشابه با داروی سوکرالفات^[۱]) [۸۲] اشاره نمود. همچنین مشخص شده است بخشهای مختلف این گیاه مىتواند به عنوان داروی مسکن و خواب آور [۸۴] و عامل کاهشدهنده گلوکز خون [۸۰] مورد استفاده قرارگیرد.
یکی از مهمترین عوامل مدیریت در تولید محصولات زراعی، تاریخ کاشت مناسب است. هدف از تعیین تاریخ کاشت مناسب، مشخص کردن بهترین زمان کاشت رقم یا گروهی از ارقام مشابه گیاهان زراعی است، به طوری که مجموعه عوامل محیطی در آن زمان، برای سبز شدن، استقرار و بقاء گیاهچه مناسب باشد، ضمن اینکه هر مرحله از رشد نیز با شرایط مطلوب خود روبرو شود.
اهداف مطالعه
اگر چه پژوهشهای مختلفی بر روی گیاه نوروزک صورت گرفته است اما تا کنون اثر تاریخ کاشت بر اسانس و ترکیبات فنولیک و صفات مختلف مورفولوژیک بررسی نشده است. از طرفی نوروزک می تواند یک گیاه دانه روغنی جدید باشد و هنوز اطلاعات کافی از تنوع موجود بین صفات مورفولوژیک و میزان روغن ژنوتیپهای مختلف آن در دسترس نیست. اگرچه پتانسیل بالای گیاه از نظر کیفیت و کمیت روغن گزارش شده است ولی سازگاری آن با شرایط محیطی مختلف و اثر تاریخ کاشت بر آن روشن نشده است. با توجه به موارد گفته شده فوق، مطالعه پیش رو اهداف زیر را دنبال میکرد:
۱- یافتن تاریخ کاشت بهینه در شرایط اقلیمی اصفهان.
۲- بررسی تنوع، سازگاری، میزان عملکرد اقتصادی، کیفیت و کمیت روغن گیاه.
۳- بررسی برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه.
فصل دوم
فصل دوم: بررسی منابع
اهمیت گیاهان دارویی
تولید گیاهان دارویی و عطری، به صورت جمع آوری و کشت آنها از دیر باز صورت میگرفته است و احتمالا شروع آن نزدیک به زمانی است که این گیاهان به عنوان تسکین‌دهنده درد استفاده شدند، به طوری که بو کردن، جویدن و خوردن برخی از مواد گیاهی منجر به آرامش و کاهش درد شده و عطر و طعم مطلوب این گیاهان به عنوان موادی با ارزش برای انسانهای پیشین، شناخته شدند. بنابراین این گیاهان به عنوان منبع درمانی، رنگ‌دهنده و نگهدارنده شناخته شدند [۳].
استفاده از گیاهان به عنوان دارو برای پیشگیری و درمان بیماریها از روزگاران کهن مورد توجه طب سنتی قرار داشته و تا ابتدای قرن شانزدهم معتبرترین روش برای درمان بیماریها به شمار رفته است. ابوعلی سینا از نخستین دانشمندانی است که در کتاب قانون به شرح و بررسی علمی خواص درمانی گیاهان پرداخته است.
در نتیجه ظهور روش های جدید درمان، کمکم روش های درمان بیماریها با گیاهان کنار گذاشته شد و استفاده از داروهای شیمیایی جانشین گیاه درمانی شد. اما عوارض جانبی بسیار زیاد و گرانی آنها موجب گرایش مجدد مردم به طب گیاهی شده است. در قرن اخیر پیشرفت عمدهای در بهرهگیری از گیاهان دارویی حاصل شده است و آزمایشگاههای مجهز در سراسر جهان برای بررسی اثرات این داروها به کار و فعالیت مشغول میباشند.
آمار استفاده از داروهای گیاهی در سالهای اخیر قابل توجه است. بر طبق تخمین سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر ۸۰ درصد جمعیت جهان یعنی حدود ۴ میلیارد نفر از طب گیاهی در درمان بیماریها استفاده میکنند. سازمان بهداشت جهانی ((WHO خاطر نشان میسازد که از حدود ۱۱۹ داروی گیاهی حدود ۷۴ مورد آن کاملاً همانند کاربرد آنها در طب سنتی مورد استفاده پزشکان قرار میگیرد. همین موضوع موجب شده است که هماکنون تحقیقات گستردهای از سوی شرکتهای داروسازی روی خواص درمانی گیاهان مناطق مختلف جهان انجام گیرد. هماکنون مواد مشتق شده از گیاهان نقش عمده ای در صنعت داروسازی دارند. چنین داروهایی برای درمان بیماریهای قلبی، فشار خون بالا، انواع دردهای مزمن، آسم و دیگر بیماریها به کار میرود [۳۰].
طبقه‌بندی گیاهان دارویی