الگوی تحلیل عاملی تأییدی کل متغیرها در نمونه دختران نیز با بهره گرفتن از برنامه لیزرل اجرا شد. نتایج این تحلیل در جدول ۲۳ـ۳ ارائه شده است. جدول ۲۳ـ۳٫ الگوی اندازه‎گیری در نمونه دختران پارامتر نشانگرها برآورد پارامتر b پارامتر استاندارد‎ شده B خطای معیار t مجذور همبستگی چندگانه کنش‎وری خانوادگی(گزارش نوجوان) حمایت خانواده ۶۱/۱ ۷۳/۰ ۱۴/۰ ۹۰/۱۱ ۵۳/۰ ارتباط والدـ نوجوان ۷۰/۶ ۷۸/۰ ۵۲/۰ ۹۹/۱۲ ۶۰/۰ دل‎مشغولی والدین ۳۹/۲ ۷۳/۰ ۲۰/۰ ۸۶/۱۱ ۵۳/۰ والدگری مثبت ۰۲/۲ ۶۵/۰ ۲۰/۰ ۱۷/۱۰ ۴۲/۰ کنش‎وری خانوادگی (گزارش والد) حمایت خانواده ۶۵/۰ ۳۰/۰ ۱۶/۰ ۰۸/۴ ۰۹/۰ ارتباط والدـ نوجوان ۲۷/۴ ۵۲/۰ ۵۹/۰ ۲۴/۷ ۲۷/۰ دل‎مشغولی والدین ۴۹/۴ ۸۷/۰ ۴۰/۰ ۳۳/۱۱ ۷۶/۰ والدگری مثبت ۲۴/۱ ۵۶/۰ ۱۶/۰ ۸۰/۷ ۳۲/۰ کنش‎وری مدرسه پیوند با مدرسه ۳۴/۰ ۳۷/۰ ۰۷/۰ ۸۹/۴ ۱۴/۰ پیوند مدرسه ۴۴/۰ ۴۸/۰ ۰۷/۰ ۴۵/۶ ۲۳/۰ حمایت معلم ۶۸/۰ ۵۹/۰ ۰۸/۰ ۰۴/۸ ۳۵/۰ حمایت معلم ۹۲/۰ ۶۸/۰ ۱۰/۰ ۱۹/۹ ۴۶/۰ حمایت همسال حمایت همسال۱ ۸۹/۱ ۷۷/۰ ۱۵/۰ ۹۸/۱۲ ۵۹/۰ حمایت همسال۲ ۷۵/۱ ۷۲/۰ ۱۵/۰ ۸۲/۱۱ ۵۱/۰ حمایت همسال۳ ۱۸/۲ ۷۵/۰ ۱۸/۰ ۴۶/۱۲ ۵۶/۰ حمایت همسال۴ ۹۱/۱ ۷۳/۰ ۱۶/۰ ۱۱/۱۲ ۵۳/۰ حمایت همسال۵ ۹۶/۱ ۷۴/۰ ۱۶/۰ ۴۱/۱۲ ۵۵/۰ انسجام هویت انسجام هویت ۲ ۵۷/۰ ۵۱/۰ ۰۸/۰ ۰۷/۷ ۲۶/۰ انسجام هویت ۳ ۶۲/۰ ۵۴/۰ ۰۸/۰ ۶۵/۷ ۲۹/۰ انسجام هویت ۴ ۷۶/۰ ۷۰/۰ ۰۷/۰ ۲۸/۱۰ ۴۹/۰ انسجام هویت ۵ ۶۳/۰ ۶۰/۰ ۰۷/۰ ۵۴/۸ ۳۶/۰ انسجام هویت ۶ ۵۶/۰ ۴۶/۰ ۰۹/۰ ۴۲/۶ ۲۲/۰ سردرگمی هویت سردرگمی هویت ۳ ۶۳/۰ ۵۷/۰ ۰۸/۰ ۲۵/۸ ۳۲/۰ سردرگمی هویت ۴ ۵۷/۰ ۴۵/۰ ۰۹/۰ ۴۰/۶ ۲۰/۰ سردرگمی هویت ۵ ۶۸/۰ ۶۰/۰ ۰۸/۰ ۷۳/۸ ۳۶/۰ سردرگمی هویت ۶ ۷۶/۰ ۵۷/۰ ۰۹/۰ ۲۸/۸ ۳۲/۰ ادامه جدول ۲۳ـ۳ پارامتر نشانگرها برآورد پارامتر b پارامتر استاندارد‎ شده B خطای معیار t مجذور همبستگی چندگانه رفتار مشکل‎آفرین رفتار پرخاشگرانه(گزارش نوجوان) ۲۳/۴ ۸۳/۰ ۲۹/۰ ۴۰/۱۴ ۶۹/۰ رفتار نقض قانون(گزارش نوجوان) ۷۵/۱ ۷۷/۰ ۱۴/۰ ۹۱/۱۲ ۵۹/۰ مشکلات توجه(گزارش نوجوان) ۷۳/۲ ۸۰/۰ ۲۰/۰ ۵۲/۱۳ ۶۳/۰ رفتار پرخاشگرانه(گزارش والد) ۷۹/۱ ۳۳/۰ ۳۷/۰ ۷۸/۴ ۱۱/۰ رفتار نقض قانون(گزارش والد) ۵۳/۰ ۳۸/۰ ۰۹/۰ ۵۷/۵ ۱۵/۰ مجذور خی درجه آزادی سطح معناداری RMSEA CFI SRMR PGFI ۴۳/۷۲۱ ۴۱۳ ۰۰۰۱/۰ ۰۵۷/۰ ۰۶۴/۰؛۰۵۰/۰ ۹۳/۰ ۰۶۹/۰ ۶۹/۰ نتایج جدول ۲۳ـ۳ حاکی از آن است که کلیه ضرایب برآورد شده مسیر در الگوی اندازه‎گیری دختران از لحاظ آماری معنادارند. اندازه‎های پارامتر استاندارد‎شده برای هر یک از نشانگرها، نشان‎دهنده قدرت بار عاملی آنها بر متغیرهای نهفته مربوط است و مقادیر t بزرگ‎تر از ۲ معناداری این سهم را نشان می‎دهد. اندازه‎های شاخص‎های برازندگی مبین برازش مناسب الگوی اندازه‎گیری است. آدرس سایت برای متن کامل پایان نامه ها ۷ـ۳ الگوی اندازه‎گیری پسران الگوی تحلیل عاملی تأییدی کل متغیرها در نمونه پسران نیز با بهره گرفتن از برنامه لیزرل اجرا شد. نتایج این تحلیل در جدول ۲۴ـ۳ ارائه شده است. جدول ۲۴ـ۳٫ الگوی اندازه‎گیری در نمونه پسران پارامتر نشانگرها برآورد پارامتر b پارامتر استاندارد شده B خطای معیار t مجذور همبستگی چندگانه کنش‎وری خانوادگی(گزارش نوجوان) حمایت خانواده ۳۷/۱ ۵۹/۰ ۱۵/۰ ۸۵/۸ ۳۴/۰ ارتباط والدـ نوجوان ۲۶/۴ ۶۲/۰ ۴۵/۰ ۴۲/۹ ۳۸/۰ دل‎مشغولی والدین ۷۲/۱ ۵۴/۰ ۲۱/۰ ۰۸/۸ ۲۹/۰ والدگری مثبت ۳۱/۱ ۴۴/۰ ۲۰/۰ ۵۰/۶ ۲۰/۰ ادامه جدول ۲۴ـ۳ پارامتر نشانگرها برآورد پارامتر b پارامتر استاندارد شده B خطای معیار t مجذور همبستگی چندگانه کنش‎وری خانوادگی(گزارش والد) حمایت خانواده ۶۰/۰ ۳۳/۰ ۱۲/۰ ۷۹/۴ ۱۱/۰ ارتباط والدـ نوجوان ۳۰/۵ ۶۹/۰ ۵۰/۰ ۶۶/۱۰ ۴۸/۰ دل‎مشغولی والدین ۹۰/۳ ۸۲/۰ ۳۱/۰ ۷۰/۱۲ ۶۷/۰ والدگری مثبت ۳۵/۱ ۶۱/۰ ۱۴/۰ ۳۷/۹ ۳۸/۰ کنش‎وری مدرسه پیوند با مدرسه ۶۰/۰ ۵۹/۰ ۰۷/۰ ۰۹/۸ ۳۵/۰ پیوند با مدرسه ۴۷/۰ ۵۰/۰ ۰۷/۰ ۷۹/۶ ۲۵/۰ حمایت معلم ۶۶/۰ ۵۴/۰ ۰۹/۰ ۳۱/۷ ۲۹/۰ حمایت معلم ۷۰/۰ ۵۶/۰ ۰۹/۰ ۶۸/۷ ۳۲/۰ حمایت همسال حمایت همسال۱ ۰۸/۲ ۷۸/۰ ۱۵/۰ ۷۵/۱۳ ۶۱/۰ حمایت همسال۲ ۹۷/۱ ۷۷/۰ ۱۵/۰ ۴۴/۱۳ ۵۹/۰ حمایت همسال۳ ۵۸/۲ ۷۸/۰ ۱۹/۰ ۸۱/۱۳ ۶۱/۰ حمایت همسال۴ ۵۰/۱ ۵۹/۰ ۱۶/۰ ۵۵/۹ ۳۵/۰ حمایت همسال۵ ۵۸/۱ ۶۲/۰ ۱۶/۰ ۱۴/۱۰ ۳۹/۰ انسجام هویت انسجام هویت ۱ ۶۸/۰ ۵۶/۰ ۰۹/۰ ۹۸/۷ ۳۱/۰ انسجام هویت ۲ ۴۹/۰ ۴۴/۰ ۰۸/۰ ۱۲/۶ ۱۹/۰ انسجام هویت ۳ ۶۹/۰ ۶۴/۰ ۰۷/۰ ۳۱/۹ ۴۱/۰ انسجام هویت ۴ ۷۱/۰ ۶۲/۰ ۰۸/۰ ۹۵/۸ ۳۸/۰ انسجام هویت ۵ ۶۹/۰ ۵۷/۰ ۰۹/۰ ۱۱/۸ ۳۲/۰ سردرگمی هویت سردرگمی هویت ۱ ۶۰/۰ ۵۹/۰ ۰۷/۰ ۰۵/۸ ۳۵/۰ سردرگمی هویت ۲ ۶۴/۰ ۴۶/۰ ۱۰/۰ ۲۰/۶ ۲۱/۰ سردرگمی هویت ۳ ۶۴/۰ ۵۴/۰ ۰۹/۰ ۳۶/۷ ۳۰/۰ سردرگمی هویت ۴ ۷۴/۰ ۵۲/۰ ۱۱/۰ ۰۴/۷ ۲۷/۰ رفتار مشکل آفرین رفتار پرخاشگرانه(گزارش نوجوان) ۷۸/۴ ۹۲/۰ ۲۸/۰ ۸۵/۱۶ ۸۴/۰ رفتار نقض قانون(گزارش نوجوان) ۹۴/۱ ۷۵/۰ ۱۵/۰ ۰۵/۱۳ ۵۷/۰ مشکلات توجه(گزارش نوجوان) ۲۷/۲ ۶۹/۰ ۲۰/۰ ۵۶/۱۱ ۴۷/۰ رفتار پرخاشگرانه(گزارش والد) ۴۰/۱ ۳۱/۰ ۳۰/۰ ۶۸/۴ ۰۹/۰ رفتار نقض قانون(گزارش والد) ۳۲/۰ ۲۳/۰ ۰۹/۰ ۵۰/۳ ۰۵/۰ ادامه جدول ۲۴ـ۳ مجذور خی درجه آزادی سطح معناداری RMSEA CFI SRMR PGFI ۶۱/۸۳۲ ۴۱۳ ۰۰۰۱/۰ ۰۶۴/۰ ۰۷۰/۰؛۰۵۸/۰ ۸۸/۰ ۰۷۹/۰ ۶۸/۰ همان‎طور که در جدول ۲۴ـ۳ نشان داده شده است، کلیه ضرایب برآورد شده مسیر در الگوی اندازه ـ گیری پسران از لحاظ آماری معنادارند. اندازه‎های پارامتر استاندارد‎شده برای هر یک از نشانگرها، نشان‎دهنده قدرت بار عاملی آنها بر متغیرهای نهفته مربوط است و مقادیر t بزرگ‎تر از ۲ معناداری این سهم را نشان می‎دهد. اندازه‎های شاخص‎های برازندگی مبین برازش قابل قبول الگوی اندازه‎گیری است. از آنجا که الگوی اندازه‎گیری برای نمونه کلی، نمونه دختران و نمونه پسران با داده‎ها برازش مناسب و یا قابل قبولی داشتند، در وهله بعد الگوی ساختاری آنها مورد برازش قرار گرفت که در فصل چهارم به آنها خواهیم پرداخت. در شکل ۲ـ۳، الگوی پیشنهادی پژوهش همراه با متغیرهای مشاهده‎شده هر یک از متغیرهای نهفته به تصویر کشیده شده است. کنش‎وری خانوادگی ( گزارش نوجوان) کنش‎وری خانوادگی ( گزارش والد) کنش‎وری مدرسه حمایت همسال انسجام هویت سردرگمی هویت رفتار مشکل‎آفرین

یادگیری به فرایند ایجاد تغییر نسبتاً پایدار در رفتار یا توان رفتاری که حاصل تجربه است گفته می شود و نمی توان آن را به حالت های موقتی بدن مانند آن چه بر اثر بیماری ، خستگی ، یا داروها پدید می آید نسبت داد  ( سیف ، ۱۳۷۹ ، ص ۳۱ – ۳۰ ) . تغییر در رفتار و     قابلیت های انسان ها برای رفتارهای ویژه ، پس از کسب تجربیات در موقعیت های مشخص شناخته شده ، صورت می گیرد . این موقعیت ها فرد را به نحوی تحریک   می کنند که تغییر در رفتار را به وجود آورد .فرایندی که چنین تغییری را ایجاد می کند یادگیری خوانده        می شود  ( گانیه[۱] ، ۱۹۹۲ ، به نقل علی آبادی ، ۱۳۷۴ ) .

 

 

در این تحقیق یادگیری عبارت است از نمره ای که دانش آموزان در پاسخ به پرسشنامه ی  خودآگاهی کسب می کنند .

 

در برنامه ی آموزش مهارت های زندگی ، مهارت یعنی : توانایی های شخصی و اجتماعی که کودکان و نوجوانان باید آنها را یاد بگیرند تا بتوانند در مورد خود ، انسان های دیگر و کل اجتماع به طور مؤثر ، شایسته و مطمئن عمل نمایند . خودآگاهی توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قوت ، خواسته ها ، ترس ها و انزجارها است  ( غیاث فخری با همکاری بینازاده ، ۱۳۸۵ ) .

 

خودآگاهی یعنی شناخت احساسات و عواطف خود و تشکیل مجموعه ای از واژگان برای بیان آنها و مشاهده حلقه های ارتباط میان اندیشه ها ، احساسات و واکنش ها . پیش بینی کردن پیامد انتخابهای مختلف و استفاده از این آگاهی برای تصمیم گیریهای متفاوت ( گلمن[۲] ، ترجمه بلوچ ، ۱۳۷۹ ) .

 

 

۱- Gogne

در ۵۰ سال گذشته شاهد تحولات عظیمی بوده ایم ، که طبیعتاً بر شیوه ی زندگی ما تأثیر گذاشته است و ما را با مسائل جدیدی مواجه کرده است . علی رغم پیشرفت های علمی و صنعتی ، به نظر می رسد که توانایی ما در رویارویی با مسائل فردی و اجتماعی کمتر شده است . به طوری که خوب ارتباط برقرار نمی کنیم ، احساساتمان را نمی توانیم بیان یا کنترل کنیم ، و با مشکلاتمان برخورد مناسبی نمی کنیم . از طرفی دیگر آداب و روش های سنتی کنار آمدن با مسائل گوناگون زندگی را هم کم کم فراموش کرده ایم . پر رنگ شدن   آسیب های اجتماعی هم شاید به همین دلیل باشد . در همین راستا ، برنامه ی آموزش    مهارت های زندگی در پی آن است تا تقویت برخی از این توانایی و مهارت ها را ایجاد کند . ما برای انجام هر کاری باید یک چیزهایی را خوب بلد باشیم . در واقع باید مهارت هایی را داشته باشیم  ( نوری قاسم آبادی و محمدخانی ، ۱۳۷۹ ) .

 

 

انسان ها برای مقابله سازگارانه با موقعیت های تنش زا و کشمکش های زندگی نیاز به آموختن برخی مهارت ها دارند. متخصصان علوم اقتصادی معتقدند یکی از مؤثرترین       برنامه هایی که به افراد کمک می کند تا زندگی بهتر و سالم تری داشته باشند برنامه مهارت های زندگی است .

 

۱ – ۲ : مهارت های زندگی

 

مهارت های زندگی عبارتند از : مجموعه ای از توانایی ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند. این توانایی ها فرد را قادر می سازند که مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران با خواست ها، انتظارات، مشکلات روزانه، به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری روبه رو شود.

 

مهارت های زندگی شخص را قادر می سازد تا دانش، نگرش  و ارزش های وجودی خود را به توانایی های واقعی و عینی تبدیل کند و بتواند از این توانایی ها در استفاده ی  صحیح تر نیروهای خود بهره گیرد و زندگی مثبت و شادابی را برای خود فراهم سازد             ( طارمیان ، ۱۳۷۹ ) .

 

انسان دنیای امروز به لحاظ پیچیدگی های زندگی، وسعت و سرعت تغییرات، با مسائل و بحران های متعددی مانند بحران جمعیت، بحران سلامتی و تغذیه، مشکلات خانوادگی، اشتغال والدین در بیرون از خانه و… روبروست. هر کدام از این بحران ها مشکلاتی را بر چگونگی زندگی افراد و رفتارهای اجتماعی و فردی آنها تحمیل می کند .آموزش        مهارت های زندگی فرد را برای غلبه بر تنش ها ومشکلات پیش رو که خواست فرد و جامعه است آماده می کند .

 

منظور از مهارت های زندگی آن نوع توانایی های شناختی، عاطفی و عملی است که برای موفقیت و احساس شادمانی در زندگی روزمره و معمول و عادی مورد نیاز می باشد . آموزش مهارت های زندگی به فرزندان ما کمک می کند که در ایجاد روابط دوستانه و حفظ آن با خانواده و سایرین، خودشناسی، تعیین هدف و تصمیم گیری، حفظ ارزش های خود، کنترل خشم، مراقبت از سلامتی خود و در نهایت تلاش برای یک زندگی سالم و موفق مهارتهای مورد نیاز را کسب کند و منظور از کسب مهارتهای زندگی تعمیق باورهای دینی، تقویت مهارتهای اجتماعی و فردی، رشد روحیه علاقمندی به جلوه های طبیعی و گسترش روحیه نشاط و شادابی در زندگی افراد می باشد. مهارتهای زندگی عبارتند از توانایی های رفتار سازگارانه و مثبت که فرد را قادر به مقابله مؤثر با خواسته ها و چالش های زندگی روزمره می سازند . این مهارتها فرد را قادر می سازد نگرش ها و ارزش ها را به توانایی های واقعی و عینی تبدیل کند. او یاد می گیرد چه کاری را باید انجام دهد و چگونه انجام دهد. هدف از آموزش مهارت ها از الزامات و نیازهای روزمره زندگی استخراج می شود و مربوط به زندگی روزمره و عادی است؛ لذا مهارت های شناختی مربوط به حوزه های دیگر علمی اگرچه ممکن است در زندگی عادی هم کاربرد داشته باشند ولی جزء آن محسوب نمی شوند. برای مثال نوع حل مسئله در ریاضیات یا ادبیات با مسائل اجتماعی و مسائل روزمره زندگی متفاوت می باشند در اینجا موضوع مهارت ها به مسائل زندگی روزمره و سازگاری با خود، جامعه و محیط می پردازد .

 

مهارت های زندگی به عنوان توانایی ها و دانش ها و نگرش ها و رفتارهایی تعریف می شوند که جهت شادمانی و موفقیت در زندگی آموخته می شوند، از طریق رشد این مهارتها افراد یاد می گیرند که به راحتی با دیگران زندگی کنند احساس خود را با امنیت خاطر بیان کنند و زندگی را دوست داشته باشند مهارت های زندگی یعنی ایجاد روابط بین فردی مناسب و مؤثر، انجام مسئولیت های اجتماعی، انجام تصمیم گیریهای صحیح و حل تعارض ها و کشمکش ها بدون توسل به اعمالی که به خود و یا دیگران صدمه می زنند. . سازمان جهانی بهداشت اصطلاح مهارت های زندگی را در سه مقوله گنجانده است .

 

¤ مهارت های زندگی به عنوان مهارت های مراقبت ازخود مانند مصرف غذای سالم و رعایت بهداشت…

 

¤ مهارت های زندگی به عنوان امرار معاش مانند اینکه فرد چگونه مشغول کار          می شود.

 

¤ مهارت های زندگی به عنوان آن نوع مهارت هایی که به موقعیت های پرخطر زندگی مربوط می شوند مانند توانائی نه گفتن در مقابل فشار جمع جهت استفاده از مواد مخدر.

 

با توجه به اینکه مخاطبان ما نوجوانان می باشند با توجه به ویژگی های بارز رشدی آنها، به نمونه هایی از مهارت زندگی و لزوم آموزش آنان به نوجوانان اشاره می شود .

 

 

• نوجوان به بلوغ جسمی رسیده است، آهنگ رشد جسمی او سریعتر می گردد تغییرات جسمی نوجوان را غافلگیر کرده و موجب ایجاد اضطراب و استرس در آنها می شود، آموزش مهارت بهداشت جسمی و روانی، مهارت چگونگی مقابله موثر با استرس و اضطراب، رعایت مسائل بهداشتی، تغذیه و کنارآمدن با مسائل بلوغ لزوم آموزش مهارت خودآگاهی، ایجاد هویت جنسی، اخلاق جنسی، بهداشت جسم و روانی ضروری می باشد .

 

 

 

 

 

هر کس خودش را شناخت خدایش را شناخت . (مهارت خودآگاهی) علی(ع)

 

– نوجوان به تفکر صوری می رسد، آگاهی از زندگی، پیش بینی آینده،        تصمیم گیری، فرمول بندی و جستجو راه حل برای مسائل، توجه به ممکنات و آزمون فرضیه ها از مشخصه های تفکر صوری است لذا آموزش مهارت زندگی تصمیم گیری و مهارت زندگی حل مسئله را می طلبد ( مراد نژاد ، ۱۳۸۵ ) .

 

اصطلاح مهارتهای زندگی به گروه بزرگی از مهارتهای روانی ـ اجتماعی و بین فردی گفته می شود که می تواند به افراد کمک کند تا تصمیماتشان را با آگاهی اتخاذ کنند، بطور مؤثر ارتباط برقرار کنند، مهارتهای مقابله و مدیریت شخصی خود را گسترش دهند و می تواند  موجب زندگی سالم و بارآور  شود. مهارتهای زندگی می توانند ، اعمال شخصی و اعمال مربوط به دیگران و نیز اعمال مربوط به محیط اطراف را طوری هدایت کنند که به سلامت بیشتر منجر شوند و سلامت بیشتر یعنی آسایش بیشتر جسمانی، روانی و اجتماعی  ( یونیسف[۱] ، ۲۰۰۳ ) .

 

 

مهارتهای زندگی توانایی های روانی و اجتماعی برای رفتار سازگارانه و اثر بخش هستند که افراد را قادر می سازد تا بطور مؤثری با مقتضیات و چالش های زندگی روزمره مقابله کنند. آموزش این مهارتها موجب ارتقای رشد شخصی و اجتماعی، محافظت از حقوق انسانها و پیشگیری از مشکلات روانی ـ  اجتماعی می شود ( سازمان بهداشت جهانی[۲] ، ۱۹۹۷؛ ترجمه فتحعلی لواسانی، ۱۳۷۸ ) .

 

مهارتهای زندگی لازمه موفقیت در زندگی هستند. موفقیت زندگی را می توان با بهره گرفتن از ملاکهای بیرونی و درونی ارزشیابی نمود. ملاکهای بیرونی شامل سطح تحصیلات، وضعیت شغلی، سطح درآمد ، بهداشت روانی و جسمانی ، روابط موفق با همسر و دیگران ، رفتار اخلاقی خوب، مشارکت در جامعه و موفقیت در رسیدن به اهداف شخصی هستند. ملاکهای درونی به اهداف و ارزشهای افراد بستگی دارند. بطور خلاصه می توان موفقیت های زندگی را به دو دسته عمده مشارکت در جامعه و شاد بودن و تندرستی تقسیم نمود                ( استیونس[۳] و استیونس ، ۲۰۰۰ ) . بنابراین، می توان مهارتهای زندگی را چنین تعریف کرد: مجموعه مهارتهای عاطفی ، شناختی و اجتماعی که به افزایش اثر بخشی در عملکرد و       نتیجه ی مطلوب منجر شده و باعث موفقیت در زندگی می شوند .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱- Unicef

۲-  سازمان بهداشت جهانی : (WHO)یک سازمان بین الملی است که تمام کشورهای جهان در آن عضومی باشند و در      زمینه های بهداشت جسمانی و روانی در تمام کشورها فعالیت می کند .

درباره مؤلفه های مهارتهای زندگی ، فهرستِ تعریف شده ای وجود ندارد. سازمانها و نظریه پردازان دیدگاه های مختلفی دارند و مهارتهای متفاوتی را جزء مهارتهای زندگی لحاظ کرده اند . یونیسف ( ۲۰۰۳ ) در آخرین طبقه بندی خود از مهارتهای زندگی سه طبقه کلی همراه با زیر طبقات آن را به صورت زیر ارائه می دهد :

 

۱- ارتباط و روابط بین فردی : که مهارتهای زیر را شامل می شود :

 

الف) مهارتهای روابطِ بینِ فردی : شامل مهارتهای ارتباط کلامی و غیر کلامی ،  گوش دادن فعال، بیان احساسات ، بازخورد دادن ( بدون سرزنش کردن ) و بازخورد گرفتن .

 

ب) مهارتهای مذاکره و نه گفتن: شامل مهارتهای مذاکره و مدیریت تعارض،      جرأت ورزی و توانایی نه گفتن .

 

ج) همدلی: شامل توانایی گوش دادن و درک نیازها و شرایط دیگران و بیان درک آن، به عبارت دیگر توانایی تجسم احساسات و نیازهای افراد دیگر.

 

د ) مشارکت و کار گروهی: شامل احترام قائل شدن برای کمکهای دیگران و تفاوتهای آنان . دستیابی به توانایی های شخصی خود و کمک به گروه .

 

 

ه)مهارتهای طرفداری کردن: شامل مهارتهای تأثیرگذاری و متقاعد کردن و مهارتهای انگیزشی.

 

۲- مهارتهای تصمیم گیری و تفکر انتقادی:

 

الف ) مهارتهای حل مشکل و تصمیم گیری : شامل مهارتهای جمع آوری اطلاعات ، ارزشیابی از پیامد اعمال آینده برای خود و دیگران ، تعیین راه حلهای ممکن برای مشکلات و مهارتهای تحلیلی در ارتباط با تأثیر ارزشها و نگرشهای خود و دیگران بر انگیزش .

 

ب ) مهارتهای تفکر انتقادی: شامل تحلیل تأثیرات رسانه ها و همسالان ،‌تحلیل نگرش ها، ارزشها، هنجارهای اجتماعی و اعتقادات و عوامل تأثیرگذار بر آنها و شناسایی اطلاعات مرتبط و منابع اطلاعاتی.

 

 

 

۳- مهارتهای مقابله و مدیریت شخصی :

 

الف ) مهارتهایی برای افزایش منبع درونی کنترل : شامل مهارتهای تقویت عزت نفس و اعتماد به نفس ، مهارتهای خود آگاهی[۱] ( آگاهی از حقوق خود ، نفوذ ارزشها ، نگرشها و نقاط قوت و ضعف خود ) ، مهارتهای تعیین هدف و مهارتهای ارزشیابی از خود و            خود کنترلی .

 

ب ) مهارتهای مدیریت احساسات : شامل مدیریت خشم ، کنار آمدن با غم و غصه ها و اضطرابها ، مهارتهای کنار آمدن با خسارت ، سوء استفاده و ضربات عاطفی .

 

ج ) مهارتهای مدیریت استرس : شامل مدیریت زمان ، تفکر مثبت و فنون آرمیدگی .

 

سازمان بهداشت جهانی ( WHO  )  در سال ۱۹۹۷ ( ترجمه فتحعلی لواسانی ، ۱۳۷۸) ، ۱۰ مهارت اصلی را بعنوان مهارتهای زندگی معرفی کرده وآنها را در ۵ طبقه زیر ارائه نموده  است :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱ـ خود آگاهی ـ همدلی	۴ـ تفکر خلاق ـ تفکر انتقادی
۲ـ ارتباط ـ روابط بین فردی	۵ـ مقابله با هیجانات ـ مقابله با استرس
۳ـ تصمیم گیری ـ حل مسئله

 

 

 

غیاث فخرایی( ۱۳۸۷ )  این ده مهارت را به صورت زیر تعریف می کند :

 

 

• مهارت خودآگاهی : توانایی شناخت خود و آگاهی از خصوصیات ، نقاط ضعف و قدرت ، خواسته ها ، ترس ها و انزجارها.

 

• مهارت همدلی : یعنی توانایی درک زندگی دیگران و احترام به آنها .

 

• مهارت برقراری رابطه ی مؤثر : توانایی افراد در در ابراز عقاید ، نظرها ، خواسته ها ، نیازها و هیجان های خود و کمک خواستن از دیگران هنگام نیاز .

 

• مهارت روابط بین فردی : این مهارت به ایجاد روابط بین فردی مثبت و مؤثر با دیگران کمک می کند .

 

• مهارت تصمیم گیری : این مهارت بیانگر توانایی افراد برای تصمیم گیری در مورد مسائل زندگی می باشد

 

• مهارت حلّ مسئله : توانایی افرا برای حل مسائل زندگی به طور مؤثر را گویند .

 

• مهارت تفکر انتقادی : تواناییی تحلیل اطلاعات و تجارب را گویند .

 

• مهارت تفکر خلاق : توانایی بررسی راه حلّ های مختلف مساله و پیامدهای هر یک از آنها را گویند .

 

• مهارت مقابله با هیجان ها : توانایی تشخیص هیجان ها در خود و دیگران و نشان دادن واکنش های مناسب نسبت به هیجان ها را گویند .

 

• مهارت مقابله با استرس : این مهارت ، شامل شناخت استرس های مختلف زندگی و تأثیر آنها بر فرد است .

 

خودآگاهی به معنای آگاهی نسبت به خصوصیاتِ شخصی و جنبه های مختلفِ شخصیتِ خویش است. افرادی که خودآگاهی بالایی دارند ، با خود آشنا هستند، قادر هستند واکنش های خود را در موقعیت های مختلف پیش بینی کنند، می دانند چه موقع عصبانی    می شوند، چه موقع بهتر یاد می گیرند، در برابر با افرادِ مختلف چه احساساتی به آنها دست  می دهد و نیز در هر لحظه چه احساسی دارند. این افراد می توانند احساساتِ خود را به راحتی نام گذاری کنند و شدت و ضعف آن را مشخص نمایند.  در لحظاتِ اضطراب و آشفتگی های عاطفی، می دانند چگونه خود را به آرامش برسانند و نیز به نقاطِ ضعف خود به خوبی آشنا هستند .

 

 

خودآگاهی، علاوه بر خودآگاهی شناختی، خودآگاهی عاطفی را هم شامل می شود؛ یعنی هنگامی که خودآگاهی، معطوف به عواطف و واکنش های احساسی فرد می شود . خودآگاهی عاطفی ، میزان آگاهی فرد از عواطف خود در هر لحظه است . افرادی که خودآگاهی عاطفی بالایی دارند ، واکنش های عاطفی خود را می توانند در شرایط مختلف پیش بینی کنند ، عواطف خود را می شناسند و می توانند آنها را نام گذاری کنند و نسبت به شدت و ضعف عواطفشان حساس هستند . این افراد قادرند علت بروز احساسات را تشخیص دهند و نیز بینِ احساس و عمل تمایز قائل شوند ( به نقل کردنوقابی ، ۱۳۸۴ ) .

 

مایر[۲] ( به نقل گلمن ، ترجمه بلوچ ، ۱۳۷۹ ) معتقد است که مردم به روش های مختلف با احساسات و عواطف خود کنار می آیند :

 

۱ ـ افراد خودآگاه :  اینگونه افراد از روحیات و خلق و خوی خویش آگاهند و وقوف کاملی بر زندگی احساسی خود دارند . روشِ پیش بینی آنها در مورد عواطف خود ممکن است دیگر ویژگی های شخصیتی آنها را تقویت کند . اینگونه افراد خود مختارانه عمل       می کنند و از حد و مرز خویش مطمئن هستند و از سلامت روانی خوبی برخوردارند و میل دارند ، دورنمای مثبتی از زندگی داشته باشند ، اندیشه های آنها در اداره کردن احساسات به آنها یاری می رساند .

 

۲ـ افراد در خود فرو رفته : این افراد ، اغلب اوقات گرفتارِ احساسات شده و راه گریزی از آن نمی یابند . افرادی بی ثباتند که آگاهی چندانی از عواطف خود ندارند و بی هیچ دورنمایی در احساسات خود غرق می شوند ، در نتیجه با این احساس که هیچ کنترلی بر زندگی خود ندارند ، هیچگونه تلاشی به عمل نمی آورند که خود را از آن شرایط نامناسب روانی نجات دهند . آنها اغلب اوقات، احساس ناتوانی و در هم شکستگی می کنند و تصور می کنند که احساساتشان غیر قابل کنترل است .

 

 

 

۳ـ افراد تسلیم شده : این افراد در عین حالی که اغلب به احساسات خود ، آگاهی دارند ، اما باز هم تمایل دارند که همان روحیات را بپذیرند و بهمین دلیل سعی نمی کنند آنها را تغییر دهند .

 

همانطور که احساسات قوی می توانند در هنگام استدلال باعث آشفتگی شوند، فقدان آگاهی از احساس نیز می تواند ویرانگر باشد، بویژه هنگامی که بایستی تصمیمات مهمی اتخاذ شود. مثلاً به دنبال چه شغلی باشم، آیا همین شغل مطمئن را ادامه دهم یا آنرا با شغلی مخاطره آمیز اما جالبتر عوض کنم، چه کسی را برای ازدواج انتخاب کنم ، کجا زندگی کنم ، کدام آپارتمان یا خانه را بخرم و هزاران هزار تصمیمِ دیگر در زندگی . چنین تصمیماتی را نمی توان صرفاً به اتکاء عقل اتخاذ کرد،  بلکه باید از قدرت عواطف هم استفاده کرد (گلمن ، ترجمه بلوچ ، ۱۳۷۹) .

 

 

۱- Self – Awareness Skills

۱ – خود فیزیکی : به تصوری که هر کس از ظاهر فیزیکی خود دارد گفته می شود. آیا از مشخصه های ظاهری خود راضی هستیم؟ یا احساس خوبی نداریم؟
مشخصه های ظاهری مانند (چهره، چاق و لاغر بودن، قد و تناسب اندام و ..)
۲ – خود جنسی : تصور یا برداشتی است که هر کس از هویت جنسی (مرد یا زن بودن) و تمایلات جنسی خود دارد .

 

۳ – خود اجتماعی : به تصوری که فرد از جایگاه اجتماعی خود دارد اطلاق می شود.
دیگران ما را چگونه می بینند؟ چگونه در گروه ها ظاهر می شویم؟ چه نقش هایی باید در اجتماع داشته باشیم ؟ پایگاه اجتماعی ما چگونه است؟ آیا کمرو و خجالتی یا فردی با نفوذ هستیم؟ دیگران با ما چگونه هستند؟ ما با دیگران چگونه هستیم ؟ و آیا …
۴ – خود معنوی : تصور شخص از اعتقاداتش است که معمولاً به زندگی و باورهای مذهبی او معنا می بخشد. مثلاً آیا به نیروی ماورای طبیعت اعتقاد داریم؟ آیا مذهبی هستیم ؟ آیا به زندگی پس از مرگ معتقد هستیم ؟ آیا …

 

۵ – خود تاریک : جنبه خاصی از خود است که در برگیرنده اسرار ماست. چون دوست نداریم فاش شود معمولاً انرژی زیادی برای نگهداریش مصرف می کنیم.

 

 

۶ – خود آرمانی : آن بخشی از ماست که می خواهیم به آن برسیم. دائم در این فکر هستیم که چگونه به نظرمی آییم؟ با نگاه به زندگی دیگران، خودمان را با آن ها مقایسه می کنیم ، سپس در ذهن خویش تصویری از خود می سازیم که دوست داریم آن باشیم، به آن خود آرمانی می گویند .

 

۷ – خود واقعی : درونی ترین بخش وجود ماست که آن را به خوبی می شناسیم ولی افراد محدودی از آن آگاه هستند. ممکن است آن را از دیگران پنهان کنیم، چون نگرانیم از این که اگر دیگران خود واقعی ما را بشناسند، ممکن است علاقه شان را به ما از دست بدهند ( رضایی ، ۱۳۸۷ ) .

 

 

 

 

 

۵ – ۲ : عوامل مؤثر در رشد خودآگاهی

 

۱- پذیرش خود : خودمان را با تمام نقاط قوت و ضعفمان بپذیریم و دوست داشته باشیم. مسلماً عوامل متعددی در چگونگی پذیرفتن خود به همان شکل که هستیم نقش دارد. اما یکی از عوامل مؤثر، پذیرفتن اشتباهاتی است که از ما سر می زند.

 

۲- پذیرش دیگران : به معنای پذیرش انسانها به همان شکلی که هستند. با تمامی شباهت ها و تفاوت های بین فردی. به نظر می رسد دو عامل زیربنایی که تمامی تفاوت ها از آن نشأت می گیرند عبارتند از تفاوت های ژنتیکی و توارثی و محیطی که هیچ دو نفری را نمی توان کاملاً شبیه به هم پیدا کرد.

 

۳- قبول مسئولیت ها : با قبول مسئولیت ها شما گام بسیار مهمی در رشد اعتماد به نفس خود و رسیدن به خودآگاهی بیشتر برداشته اید. قبول مسئولیت و درگیر شدن با مسائل مربوط به آن باعث می شود که به نقاط قوت و ضعف خود بیشتر پی ببریم. یکی از بزرگ ترین این موانع ترس از شکست و اشتباه کردن است ( نوری قاسم آبادی و محمدخانی ، ۱۳۷۹ ) .

 

۴- فرصتی فراهم کنیم و سری به خودمان بزنیم و از خود سؤال کنیم که «من کیستم؟»

 

۵-  با اتکاء به خداوند بزرگ و پی بردن به قدرت لایزال الهی که منبع عظیم انرژی درونی است، خود را تقویت نماییم.

 

۶-  به این باور برسیم که در جهان هستی وجودی منحصر به فرد هستیم و توانایی هایی داریم که دیگران فاقد آنند.

 

۷-  بدانیم انسانیت ما در اعماق وجود ما نهفته است، آن ها را کشف کرده و در رفتارهایمان به کار گیریم.

 

۸-  سعی کنیم از خود تصویری مثبت، تصویر انسانی موفق و توانا داشته باشیم.

 

۹-  گاهی اوقات در تنهایی، با خود خلوت کرده و به رفتار و عملکردهای خود بیشتر بیاندیشیم.

 

۱۰-  مهمترین عامل موفقیت و شادکامی در زندگی، اعتقادی است که به خویشتن خویش داریم، سعی کنیم آن را کشف کنیم.

 

۱۱-  انسان ها همان گونه که می اندیشند، زندگی می کنند، پس مثبت بیاندیشیم.

 

۱۲-  شناخت علایق و تمایلات می تواند شوق به زندگی را در ما تزریق کند. برای شناخت آن ها در وجود خود تلاشی نماییم.

 

۱۳-  نقایص و معایب رفتاری، احساسی و عاطفی خود را شناسایی کنیم و در جهت رفع آن ها اقدام نماییم.

 

۱۴-  مراقب باشیم ! اگر نقاط قوت ما با غرور همراه باشد، جزیی از ضعف ما به شمار می رود.

 

۱۵-  گاهی با پناه بردن به سکوت می توانیم نداهای درونی خویشتن را بهتر بشنویم و به آگاهی عمیق تر نسبت به خود دست یابیم.

 

۱۶-  با مصاحبه با افراد نزدیک فهرستی از نقاط مثبت خود را به دست آوریم ( رضایی ، ۱۳۸۷ ) .

 

۶ – ۲ : موانع رشد خودآگاهی

 

۱ – ۶ – ۲ :  توقعات و انتظارات بیش از حد

 

اولین علامت، توقعات نابه جا و بیش از حد خودخواهانه است. دومین علامت این است که بدون تلاش و کوششی، و برداشتن قدمی انتظاراتمان برآورده شود. سومین علامت تضاد بین توقعات و انتظارات ماست. یکی دیگر از اثرات مضر«توقعات نا به جا» احساس خستگی و تنبلی مزمن و دائمی است که فرد گاهی آن را بروز می دهد یا نمی دهد .

 

۲ – ۶ – ۲ : کمال طلبی

 

به افکار و رفتارهای خود تخریب گرایانه ای اشاره می کند که هدف آن نیل به اهداف به شدت افراطی و غیر واقع گرایانه است که در آن صورت فرد به جای حرکت در مسیر موفقیت سعی در کامل بودن دارد ( امامی نائینی ، ۱۳۸۵ ) .

 

۳ – ۶ – ۲ : غرورها

 

متأسفانه ظاهراً اعتماد به نفس و غرورها شبیه یکدیگر است و انگار هیچ تفاوتی بین آنها نیست؟ می توان گفت که غرور احساس بدی است که به شدت انسان را آسیب پذیر و مستعد رنجش های بی جا می کند.

 

۷ – ۲ : ویژگی های افراد خودآگاه

 

در اینجا به تعدادی از ویژگی های افراد خودآگاه اشاره می کنیم :

 

خصوصیات مثبت و توانایی و استعدادهای خود را می شناسند و به آنها افتخارمی کنند ، خصوصیات منفی و نقاط ضعف خود را می شناسند ، می پذیرند و در جهت اصلاح آنها تلاش می کنند ، موفقیتها و شکستهای خود را می شناسند، به موفقیت هایشان افتخار      می کنند و از شکست هایشان درس می گیرند ، به خود و دیگران احترام می گذارند ، برای رسیدن به اهداف خود تلاش می کنند ، مسئولیت اعمال و رفتار خود را می پذیرند    ( فتی ، موتابی ، محمدخانی وکاظم زاده عطوفی ، ۱۳۸۵ ) .

 

برای خود ارزش قائل هستند، از روحیه انتقادپذیری برخوردارند، اغلب از اندیشه ی مثبت نگری برخوردارند، از مشورت با افراد متخصص استقبال می کنند ، احساس خشنودی و رضایت خاطر زیادی دارند و …  ( امامی نائینی ، ۱۳۸۵ ) .

 

به ارزش ها و اعتقاداتشان آگاهی کامل دارند و از آن دفاع می کنند ، در مقابل فشار و ضربه های روانی و اجتماعی مقاومت بیشتری را از خود نشان می دهند ، به دنبال سرزنش و یا تحقیر دیگران نیستند، بلکه با دیگران در کمال احترام برخورد می کنند ، اغلب از اندیشه ی مثبت نگری برخوردارند و روحیه همکاری و مشارکت بالاتری دارند ( رضایی ، ۱۳۸۷ ) .

 

۸ – ۲ : آموزش[۱]

 

به فعالیت های حرفه ای معلم آموزش گفته می شود .براون۲ و اتکینسن۳ ( ۱۹۹۱ ) آموزش را به عنوان ” فراهم آوردن فرصت هایی برای اینکه دانش آموزان بگیرند ” ( ص۲ ) تعریف کرده اندمعمولاً فعالیت هایی را که معلّم به قصد آسان کردن یادگیری در یادگیرندگان به تنهایی یا به کمک مواد آموزشی انجام می دهد آموزش می نامند . پس ، بنا به تعریف ، آموزش به فعالیت هایی گفته می شود که با هدف آسان ساختن یادگیری از سوی آموزگار یا معلم طرح ریزی می شود و بین آموزگار و یک یا چند یادگیرنده به صورت کنش متقابل جریان می یابد . بنا به گفته ی استرانگ۴( ۲۰۰۶ ) ، ” بهترین ملاک اثربخشی معلمی هدایت دانش آموزان است ” ( ص ) . در واقع ، معلم ، از راه آموزش ، در تجارب یادگیری دانش آموزان دخل و تصرف می کند تا بر یادگیری آنان تأثیر بگذارد  ( سیف ، ۱۳۸۸ ) .

 

 

 

۹- ۲ :  یادگیری

 

بی تردید اهمیت یادگیری در رشد آدمی بسی فراتر از از چشم انداز اندیشه های اوست. روان شناسان به عظمت شکل پذیری نوع آدمی ، حتی در سال های نخستین او پی برده و محقّق ساخته اند که عامل اصلی در این شکل پذیری ، یادگیری است . به اعتقاد آنان هر رفتاری که از ما سر می زند معلول یادگیری است . به این معنا که یک رشته از یادگیری های ساده تر موجب یادگیری های پیچیده تر می شوند . به علاوه چون محیط زندگی افراد آدمی همواره در معرض تغییر است ، انسان برای غلبه بر این دگرگونی ها ناچار از یادگیری است     ( پارسا ، ۱۳۷۸ ) .