عنوان صفحه
جدول ۲-۱ خلاصه پیشینه پژوهش ۵۶
جدول ۳-۱ جامعه آماری ۶۰
جدول ۳-۲ جایگزینی نمونه ها در گروه ها ۶۱
جدول ۳-۳ میزان پایایی در الفای کرونباخ ۶۳
جدول ۳-۴ موضوع و هدف کلی درس جلسه های آموزشی ۶۶
جدول ۳-۵ شرح آزمون های تحقیق ۶۸
جدول۴-۱ توزیع فراوانی و درصد گروه های پاسخ دهندگان ۷۰
جدول۴-۲ توزیع فراوانی و درصد نمره معدل دانش آموزان در نیمسال اول سال تحصیلی ۹۳/۹۲ بر حسب گروه ۷۱
جدول۴-۳ آنالیز نمرات پیش آزمون ۷۲
جدول۴-۴ نمرات حاصل از پس آزمون (یادگیری) ۷۳
جدول۴-۵ نمرات حاصل از آزمون پی گیری (یادداری) ۷۴
جدول۴-۶ میانگین و انحراف معیار تفاضل نمرات پیش آزمون و پس آزمون یادگیری در گروه های آزمودنی ۷۵
جدول۴-۷ نتایج آزمون t مستقل در مقایسه تفاوت میزان یادگیری دانش آموزان ۷۵
جدول۴-۸ نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پس آزمون یادگیری دو گروه با کنترل پیش آزمون و معدل نیمسال اول ۷۶
جدول۴-۹ میانگین و انحراف معیار تفاضل نمرات پیش آزمون و آزمون پی گیری (یادداری) در گروه های آزمودنی ۷۷
جدول۴-۱۰ نتایج آزمون t مستقل در مقایسه تفاوت میزان یادداری دانش آموزان ۷۷
جدول۴-۱۱ نتایج تحلیل کوواریانس نمرات پس آزمون یادداری دو گروه با کنترل پیش آزمون و معدل نیمسال اول ۷۸
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار ۴-۱ توزیع فراوانی و درصد گروه های پاسخ دهنده ۷۱
نمودار ۴-۱ توزیع فراوانی نمرات معدل نیمسال اول دانش آموزان بر حسب گروه ۷۲
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تاثیر روش تدریس فعال فناورانه (TEAL ) بر یادگیری و یادداری درس شیمی دوره متوسطه انجام گرفته است. روش پژوهش بر اساس ماهیت شبه تجربی با طرح پیش آزمون – پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری در این پژوهش را دانش آموزان دختر پایه سوم متوسطه که در سال تحصیلی ۹۳/۹۲ درس شیمی ۳ و آزمایشگاه داشتند، تشکیل می دهند. از بین جامعه تحقیق دو گروه ( کلاس ) ۲۸ نفره به عنوان نمونه آماری به شیوهی خوشه ای انتخاب شدند. یک گروه ها به عنوان گروه آزمایش و گروه دیگر به عنوان گروه کنترل در نظر گرفته شد. گروه آزمایش با روش فعال فناورانه و گروه کنترل با روش معمول آموزش دیدند. یادگیری و یادداری از طریق آزمون های معلم ساخته ( پیش آزمون و پس آزمون ) مورد سنجش قرار گرفت. روایی آزمون ها را متخصصان تایید کردند و پایایی آن به کمک آلفای کرونباخ ۷۰۳/۰ برآورد گردید. در این تحقیق نمره معدل نیمسال قبل به عنوان متغیر کوواریانس تحت کنترل قرار گرفت. داده ها از طریق آمار استنباطی ( آزمون t و تحلیل کوواریانس ) با بهره گرفتن از نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شد. نتایج تحقیق نشان داد که تاثیر آموزش با بهره گرفتن از روش فعال فناورانه ( TEAL ) بر یادگیری و یادداری درس شیمی دانش آموزان بیشتر از روش های معمول است.
واژگان کلیدی: روش فعال فناورانه، TEAL ، یادگیری، یادداری
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱- مقدمه
فصل اول یا کلیات پژوهش همانند نقشه یک ساختمان می‏باشد که توسط پژوهش گر طراحی گردیده است. در این فصل به مباحثی از قبیل موضوع پژوهش، اهداف پژوهش، فرضیات و واژه ها و مفاهیم می پردازیم. دنیای آموزش و پرورش امروز، نقطه توجه خود را از تدریس، به یادگیری معطـوف کـرده اسـت. این رویکرد، یادگیری را محور و پایه همه برنامه ها، سیاست ها و خـط مشـی هـای آموزشـی قـرار می دهد. لازمه تحقق هدف های چنین رویکردی، با توجه به دانش گسـترده فـنآوری اطلاعـاتی ، بهره وری از تمام امکانات و فن آوری های غنی در دسترس است (رئیس دانا، ۱۳۸۱).
در ورود به عرصه مدیریت نوین شاهد این واقعیت هستیم که تکنولوژی همه چیز را تحت تأثیرخود قرار داده است و نظام تعلیم و تربیت نیز از این امر مستثنی نمیباشد . نظام آموزشی کنونی تنها بر پایه تئوری ها و نظریاتی است که دانش آموز با تلاش متعلم و پشتکار خویش آنها را خوب به اذهان میسپارد ولی آنگاه که پای عمل به میان میآید، تربیتی صورت نگرفته و مهارتی کسب نشده است (عطاران، ۱۳۸۷). هدف تکنولوژی آموزشی فراهم کردن شرایطی است که باید امکان یادگیری ساده تر همراه با بازدهی بیشتر را فراهم سازد. تکنولوژی آموزشی می تواند، اجازه دهد که یادگیری از جهات دیگری که ممکن است رخ دهد، وسیلهای برای پیشرفت یادگیری در تمام موضوعات شود. توانایی های خلاقانه دانش آموزان را توسعه دهد، دانش آموزان را تشویق نماید خودشان مسؤول، یادگیری خود باشند و آنان را به ارتباط متقابل با یک جامعه بزرگتر تشویق نماید (مولرا و هال^[۱]،۲۰۰۲، به نقل از مجدفر، ۱۳۷۵، ص ۱۰۵).

توسعه آموزش و بهبود فرایند یادگیری مسألهای است که از گذشته های دور توجه و علاقه اندیشمندان و افراد آگاه و مسؤول را به خود جلب نموده است .همواره با توجه به رشد فنآوری ها، سعی در به روز آمد کردن و متحول نمودن روش های آموزشی و ارتقاء و بهبود کیفیت یادگیری و به یادسپاری مطالب آموخته شده، بوده است . فرایند یاددهی - یادگیری به جهت برخورداری از ویژگی های خاص، فرآیندی دارای جنبه های مختلف و اجزا و عناصری هست که دارای کنش های متقابل بوده و هر یک بر دیگری تأثیر می گذارد و از دیگری تأثیر میپذیرد (فردانش، ۱۳۸۷).
از آنجایی که قالب بسیاری از کتاب های درسی و سایر مواد آموزشی با روش های سنتی انجام میپذیرد، سیستم آموزش و پرورش تا حصول نتایج، آرمان و اهداف مورد انتظار فاصله بسیاری دارد که این خود همانند دیگر سازمان های سنتی مستلزم تغییرات سازمانی اساسی و بنیادی است که با برنامه ریزی، شناخت و آگاهی همراه باشد (محمدی، ۱۳۸۵ به نقل از لاکدشتی،۱۳۹۰، ص ۵).
با مروری بر آموزش و پرورش کشورهای جهان، در می یابیم که بسیاری از کشورها از جمله کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه برای تجهیز مدارس با امکانات گوناگون همچون رایانه و اینترنت، برنامه های جامعی تدوین شده است. ابداع روش های جدید آموزشی، بهره گیری از رایانه در کلاس های درس، بهره گیری از نرم افزارهای آموزشی و چند رسانه ای، بهره گیری از اینترنت و پست الکترونیکی، گسترش شبکه های آموزش، ظهور آموزش الکترونیکی و … از پیامدهای نوین به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در امر آموزش بوده است. این مفاهیم ما را وا می دارد تا به الگوهای نوین کار در آموزش و پرورش برای پاسخ گویی به نیازهای روز افزون دنیای کنونی روی آوریم(پریشانی، ۱۳۸۹).
با بهره گیری از فن آوری اطلاعات معلمان می توانند منابع آموزشی مورد نیاز جهت استفاده در کلاس درس را سریع تر و آسان تر بدست آورند، همچنین انتظار می رود که فن آوری اطلاعات بتواند مواد آموزشی مختلف مانند تصاویر، متن، صدا و سایر موارد مشابه را با کیفیت بهتر در اختیار معلمان قرار دهد.
۱-۲- بیان مسأله
اﻧﺴﺎن ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺖ و ﻳﻜﻢ ﻫﺮ روز ﺷﺎﻫﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮات وﺳﻴﻌﻲ در ﻋﺮﺻﻪ ﺗﻜﻨﻮﻟﻮژی اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت، او را ﺑﺎﻣﺴﺎﺋﻞ ﺟﺪﻳﺪﺗﺮ و ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ روﺑﻪرو ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻮﻋﻲ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﺮای ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﻤﮕﺎم ﺷﺪن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺤﻮﻻت، اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ. ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ راه آﻣﺎده ﺷﺪن ﺑﺮای زﻧﺪﮔﻲ در اﻳﻦ ﻋﺼﺮ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ آﻣﻮزش اﺳﺖ. ﻣﺪارس ﺑﺎﻳﺪ ﻋﺎدتﻫﺎ و روﻳﻪ ﻫﺎ را ﻣﺤﻚ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﺑﺎ دﻳﺪی ﻧﻘﺎدانه ﺑﻪ راﻫﻴﺎﺑﻲ ﺑﻬﺘﺮ در ﻫﻤﻪ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ(سیف، ۱۳۸۴).
شیمی شاخه ای از علوم تجربی است که به مطالعه ترکیب، ساختار و خواص مواد می پردازد.کاربردهای گسترده علم شیمی در پزشکی، داروسازی، صنایع غذایی، کشاورزی، آرایشی و بهداشتی،تهیه رنگ، پلاستیک، لاستیک و انواع پوششها، محیط زیست، انرژی و،… نشان از اهمیت زیاد این علم در بهداشت، سلامت، تأمین رفاه، رشد اقتصادی و توسعه پایدار جوامع بشری دارد(بدریان، هنرپرور، ناصری آذر۱۳۸۹، ص ۱۰۲).
دانووان و نخله (۲۰۰۱) معتقدند که اهمیت روز افزون علم شیمی در زندگی انسانها سبب شده است تا آموزش مناسب و اثربخش آن به ویژه در برنامه ی درسی مدارس به عنوان یکی از حوزه های فعال علوم تجربی از اهمیت به سزایی برخوردار گردد. از نظر آنان، با ورود به قرن ۲۱، عوامل مختلفی شیوه های یاددهی و یادگیری علم شیمی را تحت تاثیر قرار داده است. گسترش نظریه های شناختی و افزایش درک پژوهشگران از چگونگی یادگیری دانش آموزان، استفاده گسترده از رایانه و فن آوری اطلاعات برای تجسم و مرئی سازی پدیده های علمی پیچیده، عوامل بیرونی مانند نگرانی های جهانی نسبت به انرژی، منابع آب و محیط زیست، افزایش سطح سواد علمی، تبیین سطوح مختلف سواد شیمی و افزایش درک عمومی ازعلوم مختلف، سبب شده است تا یاددهی یادگیری اثربخش شیمی در مدارس و دانشگاه ها،مورد توجه مسئولان ، سیاست ورزان، جامعه شناسان و حتی اقتصاددانان قرار گیرد. باید توجه داشت که یادگیری و درک مفاهیم شیمی به خاطر پدیده‌های شیمیایی پیچیده و غیر قابل لمس، اغلب دشوار است. در فرایند یاددهی و یادگیری شیمی، معلمان و دانش‌آموزان با نظریه‌ها و فرضیه‌هایی روبرو هستند که به راحتی قابل تجسم نیستند. بررسی ویژگی‌ها و رفتار مواد شیمیایی که در اندازه‌های مولکولی و اتمی هستند و با چشم مسطح و حتی میکروسکوپ های قوی نیز قابل مشاهده نیستند، اغلب مشکل است و منجر به کج‌فهمی می‌گردد. همچنین برخی پدیده‌های شیمیایی را به لحاظ محدودیت زمانی و یا ایمنی، نمی‌توان در آزمایشگاه مدرسه تجربه کرد. (همان منبع).
دمیرچی اوغلو و دمیرچی اوغلو و آیاس ^[۲](۲۰۰۶، به نقل از: دووارچی^[۳]،۲۰۱۰،ص۲۵۰۷) باور دارند که درس شیمی به خاطر وجود مفاهیم انتزاعی در آن، یکی از درس های بسیارسخت برای دانش آموزان است. سوکمن و بایرام ^[۴] (۱۹۹۹، به نقل از: دووارچی، ۲۰۱۰، ص ۲۵۰۷) در پژوهش خود، ۹۷ کلاس پایه نهم را مورد مطالعه قرار دادند و نتیجه گرفتند که در بسیاری از مفاهیم شیمی، از جمله عنصر، ترکیب ، مخلوط، تغییر شیمیایی ، تغییر فیزیکی و غیره در دانش آموزان یادگیری معنا دار، صورت نمی گیرد و دچار کج فهمی می شوند. آنها استدلال می کنند که این مسئله ممکن است نتایج حاصل از برنامه های گسترده مدارس در روش حفظ کردن مطالب باشد.
کتابهای درسی به گونه ای نگارش یافته اند که تنها انبوهی از وقایع علمی را به دانش آموزان منتقل می کنند و معلمان در فرایند اجر ا، اغلب با بهره گرفتن از شیو ه های سنتی فرصت هرگونه اندیشیدن و خلاقیت را از دانش آموزان می گیرند( حسن بیگی، ۱۳۸۲). از آن جایی که بسیاری از مطالب کتاب های شیمی دبیرستان به صورت انتزاعی و خشک در کتابهای درسی وجود دارد، بنابراین به معلمان در این موارد استفاده از شبیه‌سازی، ساخت مدل و نیز انیمیشن‌های رایانه‌ای پیشنهاد شده است. استفاده از مدل‌ها و شبیه‌سازی‌ها کمک بسیار زیادی به درک عمیق و مفهومی شیمی نموده و بسیاری از کج‌فهمی‌های رایج را برطرف می‌سازد(بدریان، هنرپرور، ناصری آذر، ۱۳۸۹).
استفاده از ترکیب روش تدریس کاوشگری گروهی در آزمایشگاه، شبیه سازی(و یا استفاده از فیلم، اینترنت، انیمیشن، و یا تصاویر گرافیکی بنا به ضرورت تدریس) و سخنرانی کوتاه در موقعیت های مختلف که به نام روش تدریس فعال فناورانه (TEAL^[5]) می باشد، در زمره روش های تدریس فعال می باشد. حال از انجا که در دنیای پر شتاب کنونی، بسیاری از روش های تدریس سنتی نا کارامد و کند هستند و قدرت کافی را برای انتقال مفاهیم جدید به فراگیران را ندارند بنابراین لازم است که از ابزارهایی که فن آوری های نوین در اختیار ما قرار می دهند، در این زمینه به نحو احسن استفاده نماییم( نوروزی، ۱۳۸۵، ص۱۱) یکی از روش های تدریس فعال که از فن آوری های نوین استفاده می کند، روش فعال فناورانه می باشد. بر اساس یافته های فوق، مسأله اساسی پژوهش حاضر، بررسی اثر بخشی تدریس فعال فناورانه (TEAL) بر یادگیری و یادداری دانش آموزان نسبت به درس شیمی دوره متوسطه می باشد.
۱-۳- اهمیت و ضرورت پژوهش
یادگیری فرایند پیچیده ای است که می تواند در نتیجه کسب مهارت های نو، دانش، ادراک، حقایق، اصول واطلاعات جدید رخ دهد( گیل^[۶] ، ۱۹۹۷ ). دست اندرکاران تعلیم وتربیت ، حرکتی را از آموزش های سنتی به سوی روش های غیر سنتی و غیر متداول شروع کرده اند ( کو و هارلین ^[۷] ، ۲۰۰۱ ). مهم ترین پرسشی که در ذهن هرمعلم ایجاد می شود این است که چگونه می توان یادگیری، به ویژه یادگیری مطالب درسی را موثرتر و پربارترکرد، بنابراین بسیاری از روانشناسان این فرایند را در شرایط دقیق و کنترل شده ای مطالعه کرده اند تا ماهیت آن را بهتر کشف کنند و چگونگی بهبود بخشیدن به آن را دریابند (کدیور، ۱۳۸۷).
بی شک در آینده شرایطی به وجود می آید که اغلب نا شناخته اند و چه بسا با آنچه بر ما می گذرد به کلی تفاوت داشته باشد . بنابراین رویکرد تعلیم و تربیت عصر صنعتی راه حل عصر اطلاعات نیست( شعبانی، ۱۳۸۲).
امروزه، پیشرفت در زمینه علم و فن آوری تا حد زیادی بر شیوه زندگی ما، تاثیر می گذارد. این تحولات در روش های تدریس و یادگیری نیز، تغییراتی ایجاد کرده است. در نتیجه این نوآوری ها، نسل جدیدی از ابزار آموزشی طراحی شده است که در روش های غیر سنتی به دانش آموزان در فرایند یادگیری کمک می کند.