این مناره مربوط به اواخر دوره صفویه و اوائل دوره قاجاریه است. این مناره متعلق به مسجدی بوده که ویران شده و سپس بازسازی گردیده است . از آثار گذشته مسجد فقط مناره زیبایی است که جزء آثار ملی محسوب می شود.مناره مذبور به صورت هشت ضلعی و آجری است. مناره که از سمت غرب به مسجد متصل شده ساختاری جداگانه دارد و به صورت یکپارچه بنا شده است. در میانه منار شکاف هایی برای دریافت نور تعبیه شده است. (عربانی٬ ۱۳۸۷ ٬ ص ۱۷۱۵ )

– مسجد جامع لاهیجان :
در محله قدیمی میدان مسجد لاهیجان به نام مسجد جامع در کنار حمام گلشن و بقعه چهارپادشاهان قرار دارد. مسیو شودزکو معتقد است که این مسجد روی آتشکده ای قدیمی بنا شده است. طاقی تاریک و سرپوشیده به این مسجد متصل بود به نام طاق کبری که گفته می شد قسمتی از آتشکده قدیمی بوده است.این مسجد بنا بر قولی از قدیمی ترین مساجد لاهیجان است و در قرن چهارم در مکان آتشکده احداث گردید و به دستور کارکیا سلطان محمد کیا به سال ۸۹۳ ه.ق تعمیر و ساخته شد. شکل بنای این مسجد به شکل مستطیل بود که طولش دو برابر عرضش بود.(قربانی ٬ ۱۳۷۵ ٬ ص ۲۳۱ )
– مسجد اکبریه :
این مسجد در محله گابنه لاهیجان واقع شده است و از دو قسمت تشکیل شده است. قسمت قدیمی که به صورت دو طبقه شامل وضوخانه و سرسرا و رواق در طبقه همکف و دهلیزها ٬ وضوخانه و گلدسته در طبقه فوقانی می باشد که احتمالا می بایست مربوط به دوره زندیه باشد. بخش تازه تر که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است دارای سه صاق بلند در امتداد هم که بر ۶ پایه اصلی بنا شده ٬ عرض و طول هر پایه ۱۲۰ سانتیمتر است و فاصله میان پایه های اصلی بنا ۷ متر است. طرفین این سه طاق اصلی سه طاق کوچک است و مجموع هر سه طاق طرفین تقریبا شبیه یک راهرو است و با قسمت قدیمی مسجد در ارتباط است که به نظر می رسد در تعمیرات بعدی این ارتباط را قطع کرده اند.مصالح اصلی بنا آجرهای نازک قدیمی و ملاط آن گچ و خاک است. در طرفین محراب دو اتاق کوچک انبار مانند قرار دارد که درهای بزرگی دارند . ازاره های دیوارها کاشی کاری است. می گویند این مسجد شبیه به مسجد ایاصوفیا در ترکیه است و در کنار این مسجد مدرسه علمیه ای هم بوده به نام مدرسه علمی که امروز کمتر نشانی از آن وجود دارند.بنا بر کتیبه ای که بر دیوار داخلی مسجد اکبریه بر روی سنگ مرمر حک شده است این مسجد به سال ۱۲۳۹ ه.ق زمان حکمرانی حاجی علی اکبر خان حاکم لاهیجان و در عهد فتحعلی شاه مرمت و احداث شده است. (قربانی ٬ ۱۳۷۵ ٬ صص ۲۳۹-۲۳۸ )
– مسجد خومر کلایه ( خمیرکلایه) :
این مسجد که یکی از قدیمی ترین مساجد لاهیجان است در میدانگاهی که محل اتصال چندین کوچه پیچ در پیچ می باشد واقع شده و به فاصله اندکی در شمال خیابان امام خمینی جای دارد. بنای مسجد در گوشه ای در غرب میدانگاه قرار دارد و در جنوب شرقی آن بنای تکیه ای طویل ومستطیل شکل گسترده است.ورودی مسجد در جنوب غربی بوده و مناره های دوگانه مسجد بر روی پایه های ستون هایی قطور که در دو طرف پله های ورودی قرار گرفته استوار می باشد. مناره ها در بالای پوشش سفالین بام از کل بنا جدا شده و به سمت بالا امتداد یافته اند. کاشیکاری های جدید بر روی ستون ها و نمای بیرونی این جبهه دیده می شود.محراب مسجد نیز دارای کاشیکاری جدید می باشد. اتاقی در شرق مسجد و متصل به آن جای گرفته که قبلا محل بقعه بوده و بازسازی شده است. در این اتاق ۳ مقبره قرار دارد. شبستان مسجد در وسط دارای ۴ ستون آهنی است که سقف لمبه کوب بر آن استوار شده. به نوشته دکتر ستوده دیوارهای جنوبی حرم قدیمی است. گویا اشعاری نیز از ترکیب بند محتشم کاشانی به دیوارها و بالای طاقچه ها وجود داشته که امروزه نه اثری از طاقچه ها ست نه اثری از نوشته ها به جا مانده است. (عربانی ٬ ۱۳۸۷٬ ص ۱۷۱۶)
– ایستگاه کشاورزی :
باغی به وسعت ۵۰ هکتار که به طرزی دلپذیر در پای رشته کوه های البرز قرار گرفته از جمله گردشگاه بسیاری از مسافران شهر لاهیجان می باشد. این باغ از درختان کهنسال و گونه های تزئینی و چر برگ زیادی برخوردار می باشد که به عنوان باغی تحقیقاتی محسوب می گردد و در خیابان کشاورزی لاهیجان واقع گردیده است.(سمیع ٬ ص ۹۰ )
– باغ ملی (پارک قوری) :
پارکی است با وسعتی معادل ۱۲۶۵۰ متر مربع در مرکز شهر لاهیجان که با مجسمه های زیبایی آراسته شده است. از این پارک ۹۰ متر مربع آن به ساختمان کتابخانه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اختصاص دارد. آب مصرفی این پارک از شبکه لوله کشی شهر تامین می شود و پوشش گیاهی عمده آنرا گیاهان زینتی تشکیل داده است. این پارک در نزدیکی استخر لاهیجان قرار دارد و دارای چند مجسمه زیبا نظیر زنان چایکار و چای می باشد که سمبل هایی از شهر لاهیجان محسوب می شود. .(سمیع ٬ ص ۹۱ )
– پارک جنگلی میر صفا :
این پارک جنگلی طبیعی در خیابان شقایق (منتهی به دانشگاه آزاد اسلامی) قرار دارد و دارای تعدادی آلاچیق٬ یک رستوران کوچک٬ تعدادی نیمکت٬ سرویس بهداشتی و پارکینگ بوده که مورد توجه گردشگران می باشد.
لیست آثار ملی ثبت شده لاهیجان :
۱۴ اثر موجود در لاهیجان در لیست آثار ملی به ثبت رسیده اند و شامل بنای چهار پادشاه، بقعه میرشمس الدین لاهیجانی ، بقعه شیخانور- ششیخ زاهد گیلانی ، مسجد اکبریه، پل خشتی تجن گوکه ، پل خشتی ، حمام گلشن ، خانه محمد صادقی ، آرامگاه کاشف السلطنه، پل خشتی نال کیاشهر، تی تی کاروانسرا ، تکیه پیرعلی، بقعه پیر علی ، بقعه آقا امیر ابراهیم (سیمای میراث فرهنگی ٬ ۱۳۸۰ ٬ ص ۲۰۷ )
۳-۷ . شیوه ارزیابی ^[۱]EIA و ماتریس ICOLD^[2]:
استفاده عمده ماتریس ها در نشان دادن علت و تاثیر توسط لیست کردن عملکردها در محورهای افقی و پارامترهای محیطی در محورهای عمودی می باشد. در این شیوه ٬ تاثیرات هر دو جزء انفرادی پروژه ها را علاوه بر گزینه های اصلی می توان قیاس نمود. ساده ترین ماتریس ها برای نشان دادن اینکه آیا یک تاثیر پیش بینی شده است یا خیر از یک علامت جداگانه استفاده می کنند. ولی افزایش سطح اطلاعات به وسیله تغییر اندازه علامت جهت نشان دادن مقیاس یا با بهره گرفتن از یک مجموعه از علائم برای نشان دادن ویژگی های مختلف تاثیرات کاری آسان می باشد. (مدرک بدون عنوان) در طی قرن گذشته ، جایگاه حرفه ای طراحی سدهای سنگ ریزه ای ، عمدتا همانند طراحی ویژه سد آبی توسعه پیدا نموده است.
ساخت سدهای آبی برای هزاران سال صورت گرفته است و توسط علوم ژئوتکنیکی ارتقا و بهبود می بابد و در نیمه پایانی قرن بیستم ، پایه های مستحکمی از مهندسی را جهت طراحی فراهم نموده است. به عوان مثال ICOLD (1989) ،نشریه های متعدد مستندی جهت طراحی بهینه سدهای سنگریزه ای فراهم نموده است. تفاوت هایی بین سدهای آبی و سدهای سنگریزه ای وجود دارند که نیاز به بازبینی در طراحی دارتد و اینها می توانند هم به سود و هم به زیان طراح عمل می نمایند
روش تحقیق مصاحبات و هم پرسی های رسمی و غیر رسمی با اطلاعات کلیدی موجود در روش های متداول رسمی و بومی را در بر می گیرد.این موارد مشتمل بر موارد کلیدی صاحب منصبان حکومتی ، استادهای دانشگاهی ، مشاوران فنی در حوزه محیط زیست ، سازمان های غیر دولتی و رهبران و سردسته های عرفی می باشند.پرسش های نامحدودی برای شناسایی نمودن ملزومات شیوه EIA در کشور مورد نظر جهت مطرح شدن طراحی و برنامه ریزی گردیدند. این موارد توسط آنالیز مفاد و محتویات اطلاعات ثانویه و اطلاعات حاصل از نشریات رسمی و سایر نوشته های مرتبط تکمیل شده بود.
ارزیابی EIA فازهای مهم در جریان اجرا و پس از عملکرد صورت گرفت. سپس تاثیرات منفی هر یک از عملکردها بر منابع زیست محیطی مورد ارزیابی قرار گرفته و نتایج مورد بازبینی قرار گرفتند. در این روش ، منابع زیست محیطی که تحت تاثیر موارد خیلی منفی خیلی خیلی منفی قرار خواهند گرفت ، مشخص گردیدند. سپس عملکردهای منتج از تخریب منابع مشخص گردیدند.اهمیت کار در اندازه گیری دقیق و تاثیرات می باشد و این مورد می تواند به صورت میزان جابجایی نسبت به جایگاه خط مبدا ICOLD محیطی مشخص که یک ماتریس بزرگ و فراگیر را برای استفاده در مطالعات EIA سدها فراهم نموده است تعریف گردد.سیستم علائم هر باکس نمایانگر سودمند یا زیانبخش بودن تاثیر، احتمال وقوع ، مقیاس زمانی وقوع و اینکه آیا در طراحی تاثیر منظور شده است یا خیر، می باشد. اما، این شیوه جامع نسبتا خروجی نهایی را به لحاظ بهره گیری دشوار می سازد و یک مقدار حداکثر از سه مقیاس جهت حفظ وضوح اثر پیشنهاد می گردد.احمد و سامی بر این عقیده اند که مهمترین معیارها عبارتند از: اهمیت یا درجه تغییر؛وسعت جغرافیایی؛مفهوم ؛ و حساسیت ویژه. “مفهوم” بیشتر می تواند برای اشاره به این مطلب که چرا یک تاثیر اهمیت دارد تقسیم گردد. به عنوان مثال، ممکن است که آن به دلیل غیرقابل نغییر بودن ، ضعف اقتصادی ، تهدیدی برای سکه های فلزی کمیاب و غیره باشد. ” حساسیت ویژه ” به پیامدهای مهم محلی موجود با با بخش های تحت بررسی اشاره می نماید. در اینجا آنچه که اهمیت دارد در مقیاس یک به سه نشان داده می شود. مفهوم به صورت یک اندازه گیری در این خصوص که ارزیاب با چه درجه اهمیتی به هر جابجایی نسبی به شرتیط خط مبداء پی می برد اشاره می نماید. دامنه مفهوم اهمیت از زیانبخشی بالا (۵-) به مقدار بی اثر (۰) تا سودمندی با اهمیت (۵+) مشخص می گردد. در اصل تمامی مقادیر عملکردها می توانند به صورت اعداد ترتیبی ارزیابی شوند.
به منظور تکمیل راهنمای ماتریس ، اطلاعات مشخص دامنه همزمان با تکمیل ماتریس به کار برده می شود. این اطلاعات به سه صورت می باشند: اطلاعات دقیق ویژه برای هر جزء محیطی (به عبارت دیگر محورهای عمودی ماتریس) ، اطلاعات مرتبط با تاثیرات ابتدایی و از درجه بالاتر در خصوص عملکردهای مشخص (اجزای افقی ماتریس) و اطلاعات خط پایه بیوفیزیکی و اقتصادی جامعه مرتبط با موقعیت پروژه. این اطلاعان در یک پایگاه ارتباطی داده ها متشکل از جداول مرتبط با اجزاء محیطی ، انواع پروژه ، عملکردها، تاثیرات، کاهش اندازه گیری ها و ارتباطات داخلی آنها کنترل و نگهداری می گردد. به علاوه بانک داده ها اطلاعات دقیقی در خصوص هر آیتم کلیدی و یا به عبارت دیگر عملکردها و تاثیرات را در بر می گیرد. در انتها ، مکانیزم های مدیریت عادی و اجرایی و استراتژی ها جهت کاهش تاثیرات منفی منتج از اجرای پروژه پیشنهاد و مطرح گردیده اند. بدین ترتیب ، مدیریت زیست محیطی صحیح در خصوص حوزه آبگیر منطقه به اجرای دقیق و کامل این مکانیزم های پیشنهادی بستگی پیدا می کند. .(صیادی،خدادای،پارتانی،۲۰۰۹)
۳-۸ . نقش ICOLD :
کمیسیون بین المللی سدهای عظیم (ICOLD ) در سال ۱۹۲۸ جهت فراهم سازی محل تبادل نظر برای بحث و گفتگو و تبادل اطلاعات و تجربیات در مهندسی سد برای مهندسان و سایر اشخاصی که به نوعی با توسعه منابع آبی در ارتباط هستند تاسیس گردید. هدف آن کمک به پیشرفت در مهندسی سد در تمامی جنبه های آن و در تمامی مراحل برنامه ریزی، طراحی، احداث و عملکرد سدها و کارهای مرتبط می باشد.
در همایش ها و کنفرانس ها مانند انجمن های فنی تعیین شده ویژه ، کمییون اطلاعات مربوطه را جمع آوری می نماید و سؤالات در مورد موارد فنی ، زیست محیطی ، اجتماعی،اقتصادی و جنبه های مالی توسعه و اجرا سد را با تاکید ویژه ای بر ایمنی همه جانبه و سازگاری با محیط را مورد ملاحظه قرار می دهند و سپس نتایج را برای اعضای آن منتشر می نماید.
با شناساندن مجموعه ای مشتمل بر ۸۱ کشور عضو، ICOLD حرفه سدسازی را به سمت تضمین این مطالب رهنمون می گردد که سدها به صورت ایمن ، با راندمان ، اقتصادی و حداقل تاثیر زیست محیطی ساخته شده و کار می کنند.به مدت بیش از ۲۰ سال ICOLD به صورت خاص در مورد بالا بردن آگاهی شغلی در خصوص جنبه های اجتماعی و زیست محیطی سدها و سازه های مربوط به حوزه سد سازی و دریاچه های آبگیر پشت سدها و جهت گستردن چشم انداز آن در مسیری که این جنبه ها توجه یکسانی را دریافت نمایند و رفتار درستی در خصوص جنبه های فنی آنان منظور گردد، توجه خود را لحاظ نموده است. در اوایل سال ۱۹۷۳ ، این توجهات در جلسات و محافل مطرح گردیده بود.مسیله اصلی که باید حل گردد این پرسش است که آیا سدها مفیدند یا مضر می باشند، آیا آنها همانند یک مجموعه کامل و خوشی و کامیابی بشر موجب بهبود محیط زیست می شوند یا اینکه آنرا آلوده می سازند و باید در هر موردی این مسیله مورد ملاحظه قرار گیرد که آیا سدها سدها باید ساخته شوند یا نه و مطابق با چه ویژگی هایی باید اجرا شوند.
جهت انعکاس موضوع در حال رشد محیط زیست ، در سال ۱۹۷۲ انجمنی در مورد محیط زیست تشکیل گردیده و از آن زمان ۴ مرتبه این مسیله تجدید گردیده است. در تعدادی از نشریه های فنی ، این انجمن بسیاری از مشکلات زیست محیطی را در ارتباط با سدها شامل تاثیرات اقتصادی-اجتماعی ، زیست محیطی و ژیوفیزیکی نظیر کیفیت آب را مورد ملاحطه قرار داده است. در ژانویه ۱۹۸۰ ، ICOLD به عنوان دستورالعملی جهت تشخیص و ارزیابی تمامی تاثیرات قابل تصور سدها ی منفرد در قسمت های مشخص از محیط آنها یک ماتریس جامع در بولتن شماره ۳۵ را منتشر نمود. از سال ۱۹۷۳، انتشارات زیست محیطی مرتبط با حوزه ها و دریاچه های آبگیر پشت سد و سازه های مرتبط با سد موضوع مجلات ، گردهمایی و جر و بحث ها در هشت کنگره ICOLD بوده اند. (جین لوئیس، سند موقعیت سد و محیط زیست،۲۰۰۰)
۳-۹ . روش ICOLD :
این روش یکی از روش هایی است که با بهره گرفتن از ان می توان نتایج کیفی ارزیابی محیط زیستی پروژه را به صورت کمی بیان کرد.در این روش اثر هر یک از فعالیت های طرح بر عوامل محیط زیستی منطقه مطالعاتی در دو فاز احداث و بهره برداری پروژه به تفکیک محیط های فیزیکی ٬ بیولوژیک ٬ اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی سنجیده شده و برای بزرگی دامنه اثر٬ امتیازی بین صفر تا ۳+ و صفر تا ۳- داده می شود. این ماتریس دارای چند سطر و ستون است. در ستون های این ماتریس ریز فاکتورهای محیط زیستی که در مرحله قبل شناسایی شده اند٬ آورده شده و در سطر های آن ریز فعالیت های پروژه نوشته می شود. ماتریس ICOLD که اصطلاحا کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ نیز نامیده می شود بیشتر برای ارزیابی اثرات زیست محیطی سدها مورد استفاده قرار می گیرد و اجزای فعالیت و اجزای محیط زیست این ماتریس بر اساس فهم و دستورالعمل کمیسیون بین المللی سدهای بزرگ تهیه و انتخاب می شود.از محاسن ماتریس ICOLD بیان ویژگی های هر اثر بر محیط زیست می باشد ٬ به طوری که علامت ها و اعداد مورد استفاده در این ماتریس ٬ وضعیت و خصوصیات اثر را شرح می دهند. در روش ICOLD در محل تلاقی اجزای فعالیت و پارامترهای محیط زیست در صورتی که اثری وجود داشته باشد ٬ نوع ویژگی اثر با بهره گرفتن از توصیف کننده های زیر بیان می شود:
الف) نوع اثر : علامت های + و – به ترتیب بیان کننده مطلوب و نامطلوب بودن اثر می باشد.
ب) توصیف کننده شدت اثر:"زیاد” ٬ این توصیف کننده در مورد اثراتی به کار برده می شود که موجب تغییرات قابل توجهی نسبت به وضع موجود می گردند.در ماتریس مورد نظر این شاخص با نماد عددی ۳ نشان داده می شود. “متوسط” ٬ این توصیف کننده اثراتی را شامل می شود که موجب تغییرات حاصل از آنها نسبت به وضع موجود کمتر از اثرات عمده است٬ ولی مقدار این تغییر آنقدر کم نیست که در گروه کم قرار گیرد.این شاخص با نماد عددی ۲ نشان داده می شود. “کم” ٬ اثراتی در گروه توصیف کننده کم قرار می گیرند که تغییرات حاصل از آنها نسبت به وضع موجود کمتر ار اثرات دو گروه قبل و با درجه اندک باشد. نماد نمایش این شاخص در ماتریس عدد ۱ می باشد.
ج) تداوم اثر : اثراتی که در مقطع خاص به وقوع می پیوندند و تداوم ندارند ٬ اثرات مقطعی می باشند و با نماد T نشان داده می شوند. اثراتی که در درازمدت به صورت دوره ای یا مداوم وجود خواهند داشت٬ اثر دایم هستند و با نماد نمایش داده می شوند.
د) زمان وقوع : کلیه اثراتی که در نتیجه یک پروژه ایجاد می شوند ٬ به طور همزمان پدید نمی آیند ٬ برخی اثرات ممکن است که بلافاصله یا در فاصله کوتاهی از شروع فعالیت پدیدار شوند و برخی اثرات ممکن است در زمان طولانی تری رخ بنمایند. در ماتریس ICOLD سه نماد L٬ M٬ I به ترتیب بیان کننده وقوع فوری ٬ میان مدت و درازمدت اثر می باشد. (فلاحتکار و همکاران٬ ۱۳۸۹)
در روش ICOLD در سلولی از ماتریس که احتمال بروز اثر وجود دارد، نوع و ویژگی اثر با بهره گرفتن از توصیف کننده های زیر بیان می شود:
۱ – ماهیت اثر
علامت های + و – به ترتیب بیانگر اثر مطلوب واثر نامطلوب هستند.
۲ – توصیف کننده های شدت اثر

• • زیاد (Major) : این توصیف کننده در مورد اثراتی به کار برده می شود که موجب تغییرات قابل توجهی نسبت به وضع موجود می گردند.در ماتریس آیکولد این شاخص با نماد عددی ۳ نمایش داده می شود.

• • متوسط Moderate) ) : این توصیف کننده اثراتی را شامل می شود که میزان تغییرات حاصل از آنها نسبت به وضع موجود کمتر از اثرات عمده است ولی مقدار آن تغییر آنقدر کم نیست که در گروه کم قرار گیرد. این شاخص در ماتریس با نماد عددی ۲ نمایش داده می شود.

• • کم ( Minor ) : اثراتی در گروه توصیف کننده کم قرار می گیرند که تغییرات حاصل از آنها نسبت به وضع موجود کمتر از دو گروه قبل و با درجه اندکی می باشد.نماد نمایش این شاخص در ماتریس عدد ۱ می باشد.

۳ – قطعیت اثر
برای نشان دادن میزان اثر قطعیت اثر نیز از شاخصهای متفاوتی استفاده می شود:

• • اثرات قطعی ( Certain) : این شاخص در مورد اثراتی به کار می رود که وقوع آنها با توجه به وضعیت موجود و همچنین موارد مشابه از نظر تیم کارشناسی به اثبات رسیده است.در ماتریس آیکولد این اثرات با نماد C نمایش داده می شوند.

• • اثرات احتمالی ( Probable) : این شاخص در مورد اثراتی به کار می رود که وقوع آنها قطعی نمی باشد ولی احتمال پیدایش آنها وجود دارد.نماد نمایش این اثرات در ماتریس P می باشد.

• • اثرات غیر محتمل ( Improbable) : این شاخص معرف اثراتی است که احتمال وقوع آنها بسیار ضعیف می باشد.نماد نمایش آن در ماتریس آیکولد به صورت I می باشد.

• • اثرات نامشخص ( Non Probable ) : این شاخص معرف اثراتی است که احتمال وقوع آنها نامشخص است.نماد نمایش این اثرات در ماتریس آیکولد n می باشد.

۴ – تداوم اثر
اثراتی که در مقطع خاص به وقوع پیوسته و تداوم ندارند، اثرات مقطعی (Temprate) محسوب شده و با نماد T نمایش داده می شوند. اثراتی که در دراز مدت به صورت دوره ای یا مداوم وجود خواهد داشت اثر دائم ( Permanenr ) بوده و با نماد P نمایش داده می شوند.
۵ – زمان وقوع اثر