سوختگی
صدمهای است که با قرار گرفتن در معرض حرارت، مواد شیمیایی، الکتریکی یا انرژی رادیواکتیو ایجاد میشود (۴۴-۳۸).
عوامل فردی
عواملی هستند که به مشخصات فردی و روانی یک فرد مربوط میشود که شامل ویژگیهای دموگرافیکی مجموعهای از حالات و مشخصات بخصوصی است که یک فرد را از افراد دیگر متمایز میکند (۴۵).
عوامل خانوادگی
شامل مشخصاتی است که خانواده را از سایر گروه های اجتماعی متمایز میسازد. خانواده از پیوستگی خونی، ازدواج و یا فرزند خواندگی ایجاد شده و اعضای آن با هم در یک خانه زندگی میکنند و با یکدیگر در ارتباط و تعامل بوده و هر یک از اعضای آن نقشهای اجتماعی، همسری، والدینی، پسر و دختر، برادر و خواهر را در آن بعهده میگیرند. همچنین خانواده دارای خصوصیات فرهنگی بوده که از فرهنگ جامعه تأثیر میپذیرد (۴۶).
عوامل محیطی
محیط فیزیکی فرد، خانهای است که در آن زندگی میکند و تسهیلات و تجهیزات مورد نیاز برای تأمین بهداشت جسمی و روانی و اجتماعی خود و خانواده را در آن فراهم میسازد، بطوریکه خانواده در آن رشد و تکامل یافته و از نظر جسمی، روانی و اجتماعی توانا میگردد (۴۷).

تعاریف عملی
سوختگی
تعریف عملی سوختگی همان تعریف نظری است که درصد آن به روش قانون ۹ و درجه آن بر حسب عمق بافتهای از بین رفته محاسبه میگردد.
عوامل فردی
در این پژوهش این عوامل عبارتند از مشخصات فردی: سن، جنس، ترتیب تولد، سابقه بیماری، سابقه سوختگی، ناحیه، درجه و درصد سوختگی، علت سوختگی، دریافت کمکهای اولیه قبل از پذیرش در بیمارستان، ساعت، روز، فصل حادثه، تعطیلی روز حادثه، مکانی از منزل که کودک بیشتر وقت خود را در آن سپری میکند میباشد.
عوامل خانوادگی
در این تحقیق منظور از عوامل خانوادگی، مشخصات خانواده شامل: سن والدین، سابقه بیماری، اعتیاد، میزان تحصیلات و شغل والدین، وضعیت والدین، نوع خانواده و تعداد اعضای خانواده، فردی که در زمان حادثه حضور داشت، محل سکونت، وضعیت مسکن، درآمد ماهانه، آگاهی والدین از روش های اتفای حریق میباشد.
عوامل محیطی
منظور خانهای است که کودک در آن زندگی میکند. شامل مواردی از قبیل: زیر بنای منزل، تعداد اتاق خواب، مکان حادثه، وجود آشپزخانه مجزا، مکان آشپزخانه و نوع آشپزخانه، مکان طبخ غذا، وسیله پخت و پز و گرمایشی، نوع سوخت، ارتفاع پریزها، قرارگیری درپوش بر روی پریزها، دسترسی کودک به وسایل آتشزا، گرمازا، مواد قابل اشتعال و مواد شیمیایی میباشد.
پیش فرضها

1. 1. سوختگی مهمترین علت صدمه در کودکان، مخصوصاً سنین ۶-۱ سال میباشد (۳۴).

1. 1. کودکان زیر ۵ سال کنجکاو هستند، اما قدرت تشخیص خطرات بالقوه را ندارند (۱، ۴، ۲۲،۳۲).

1. 1. یکی از رایجترین صدمات در محیط خانه سوختگی میباشد (۲۶).

1. 1. آسیبهای سوختگی یکی از علتهای مرگ و میر در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه میباشند (۴۸).

1. 1. عوامل مؤثر در وقوع حوادث شامل سن، جنس کودک، عوامل محیطی، سطح سواد والدین، بعد خانوار و وضعیت اجتماعی و اقتصادی خانواده میباشد (۲۸،۱۳).

1. 1. بین عوامل فردی، خانوادگی و محیطی با وقوع سوختگی ارتباط وجود دارد.

محدودیتهای پژوهش
از آنجایی که به خاطر آوردن برخی جزئیات وقوع حادثه مشکل میباشد، این امر میتواند نتایج پژوهش را تحت تأثیر قرار دهد و از کنترل پژوهشگر خارج میباشد. همچنین قضاوت پژوهشگر بر اساس پاسخهای والدین میباشد، زیرا حضور مستقیم محقق در محیط خانه امکان پذیر نبود.
فصل دوم
چهار چوب پژوهش
چهار چوب پژوهش حاضر پنداشتی است و بر اساس مفهوم یکپارچگی پوست استوار است. که در این راستا پوست، سوختگی و انواع آن، شدت و وسعت سوختگی، عوارض، مراحل درمان و عوامل مرتبط با سوختگی کودکان و چگونگی پیشگیری از بروز سوختگی مورد بحث قرار میگیرند.
سوختگی منجر به از بین رفتن انسجام و تخریب بافت پوست میگردد. پوست که به عنوان بزرگترین عضو بدن محسوب میشود، برای زندگی انسان ضروری است، سدی بین اعضای داخلی بدن و محیط خارج ایجاد کرده و در بسیاری از اعمال حیاتی شرکت دارد. پوست کودکان خردسال نسبت به بزرگسالان نازکتر میباشد به همین دلیل سوختگی سبب ایجاد صدمات عمیقتر و شدیدتری در پوست کودکان میگردد. (۳۸).
پوست از سه لایه تشکیل شده است: اپیدرم^[۱۳] یابشره، درم^[۱۴] یا جلد و هیپودرم^[۱۵] یا بافت زیر جلدی. اپیدرم بیرونی ترین لایه پوست است و دارای سلولهای زندهای است که به طور مداوم تقسیم میشوند و روی آنها از سلولهای مرده ای که از درم می آیند پوشیده میشود. سلولهای مرده دارای مقادیر زیادی کراتین^[۱۶] هستند که پروتئینی نامحلول و فیبروزی است و سد بیرونی پوست را تشکیل میدهد. این ماده خاصیت دفع عوامل بیماریزا را داشته و مانع اتلاف مایعات بدن میگردد. ملانوسیتها^[۱۷] سلولهای خاصی در اپیدرم هستند که رنگدانه ملانین^[۱۸] تولید کرده و رنگ پوست و مو را می سازند. دو نوع سلول دیگر در اپیدرم وجود دارند: مرکل^[۱۹] و لانگرهانس^[۲۰] (۴۹).
درم بزرگترین قسمت پوست را تشکیل داده و قدرت و ساختار آن را فراهم میسازد. درم شامل دو لایه است: پاپیلاری^[۲۱]و رتیکولار^[۲۲]. درم پاپیلاری مستقیماً در زیر اپیدرم قرار میگیرد و شامل سلولهای فیبروبلاست است که تولید کنندهی نوعی از کلاژن به عنوان جزئی از بافت پیوندی میباشد. لایه رتیکولار در زیر لایه پاپیلاری قرار دارد و تولید کننده کلاژن و الیاف انعطافپذیر است. همچنین درم دارای رگهای خونی و لنفی، اعصاب، غدد چربی و عرق و ریشه موها است. داخلی ترین لایه پوست، بافت زیر جلد یا هیپودرم میباشد و در اصل بافت چربی بوده که بین لایه های پوست و ماهیچهها و استخوانها قرار میگیرد. این لایه موجب قابلیت تحرکپذیری پوست، شکل گیری طرح بدن و عایق بندی میشود. بافت زیر جلدی و مقدار چربی موجود در آن از عوامل مهمی برای تنظیم درجه حرارت بدن هستند (۴۴).
پوست وظایف مهمی را بهعهده دارد. از جمله تولید ویتامین D و عملکرد پاسخ ایمنی، که بوسیلهی سلولهای لانگرهانس میباشد. همچنین پایانه گیرنده های عصبی در پوست، به بدن اجازه میدهند که به طور دایم و در هر لحظه وضعیت محیط پیرامون خود را تحت نظر داشته باشد. وظایف اولیهی گیرنده های عصبی عبارتند از: احساس گرما، درد، لمس ملایم و محکم. همچنین پوست از سه راه فیزیکی تابش، هدایت و جابهجایی باعث تنظیم درجه حرارت بدن میگردد. پوست ضخیمتر از یک میلیمتر نیست، اما حفاظتی بسیار مؤثر در مقابل هجوم باکتریها و دیگر مواد خارجی فراهم میآورد. استراتوم کورنئوم^[۲۳] که خارجیترین لایه اپیدرم است مؤثرترین مانع را برای اتلاف آب بدن و نفوذ عوامل محیطی مانند مواد شیمیایی، میکروبها، نیش حشرات و سایر صدمات، فراهم میآورد (۳۸). تخریب پوست میتواند منجر به افزایش اتلاف مایعات، عفونت، کاهش درجه حرارت و قدرت ایمنی، اسکار، تغییر در عملکرد، وضعیت ظاهری و تصویر ذهنی از بدن^[۲۴] گردد (۴۹).
از جمله عواملی که سبب از بین رفتن تمامیت پوست میگردد سوختگی میباشد. سوختگی آسیبی است که به علت قرار گرفتن در معرض حرارت، مواد شیمیایی، الکتریکی و یا انرژی تابشی ایجاد میشود. وسیعترین سوختگیها به علت تماس با عوامل حرارتی مانند: شعله آتش، سطوح گرم یا مایعات داغ و صدمات الکتریکی ایجاد می شوند (۴).
در ارتباط با سوختگیهای تماسی موکاریوزا (۲۰۰۹) مینویسد، سوختگیهای تماسی در اثر تماس با مواد، پلاستیک، شیشه یا زغال داغ رخ میدهند. و حدوداً ۶۰ % از موارد سوختگی را شامل میشود، اگر چه اندازهی سوختگیهای تماسی کوچک است، اما اغلب صدمات بسیارعمیقی را ایجاد میکنند. عمق سوختگی تعیین کنندهی دمای ماده در زمان حادثه میباشد. این نوع سوختگی اغلب در منزل و در دوره نوپایی، در ناحیه کف دست و انگشتان رخ میدهد (۴۴،۲۰). با وجود اینکه پوست کودکان نسبت به صدمه بسیار حساس است، ولی متأسفانه توانایی درک حرارت در کودکان کم سن کافی نیست آنها با گذاشتن دستهای خود روی هیزم، بخاری، اتو یا تنور دچار این نوع سوختگی میشوند. سوختگیهای کف دست حدود ۳-۲ هفته بهبود پیدا میکنند(۲۲).
عمق سوختگی با مایعات داغ، به درجه حرارت آب، ضخامت پوست و مدت زمان تماس بستگی دارد. بهطوریکه آب ۶۰ درجه سانتیگراد در عرض ۳ ثانیه موجب ایجاد همان عمق سوختگی میگردد، که آب ۶۹ درجه سانتیگراد در طی ۱ ثانیه تماس ایجاد میکند (۴۴). آب ۴۹ درجه سانتیگراد میتواند در مدت ۱۰ دقیقه سبب سوختگی با ضخامت کامل شود. بدین ترتیب میتوان با نصب یک تنظیم کننده حرارت روی آب گرمکن حرارت آب را بینc °۵۰-۴۰ حفظ کرد (۴).
سوختگی با مواد شیمیایی نادر و خوش خیم هستند، مگر سوختگیهایی که مری را گرفتار میکند؛ (۵۹) که معمولاً به دلیل تماس کودکان با اسید یا باز در اثر حوادث صنعتی، خوردن شویندهها، استفاده و نگهداری غلط از حلالهای غلیظ بوجود میآیند. مواد شیمیایی در اثر واکنش با بافت یا رقیق شدن با آب غیر فعال میشوند. سوختگیهای اسیدی نسبت به سوختگی با مواد قلیایی، بیشتر خود محدود شونده هستند. بهطوریکه پوست در اثر تماس با اسید بهصورت چرمی قهوهای رنگ میگردد، این وضعیت سدی غیر قابل نفوذ ایجاد میکند، که از نفوذ بیشتر اسید به درون بافت جلوگیری میکند. در حالیکه مواد قلیایی، با چربی پوست ترکیب شده و به موجب آن پوست صابونی شکل میگردد، در نتیجه تا زمانی که ترکیب آنها خنثی گردد پوست تخریب میشود (۴۴). به کمک کاغذ تست میتوان اسیدی یا بازی بودن ماده را تشخیص داد. خنثی کردن اسید با باز و یا برعکس ممنوع است، زیرا واکنش اسید با باز باعث ایجاد گرما و افزایش شدت سوختگی میشود. در این نوع سوختگی، پوست را باید به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه شستشو داد (۴۹).
یکی دیگر از انواع سوختگیها، سوختگی الکتریکی میباشد. که بیشتر در خردسالان رخ میدهد و یک تهدید جدی برای کودکان محسوب میشود. زیرا کودکان به دلیل توانایی استفاده از اشیاء خیلی کوچک، قادر خواهند بود اجسامی مانند سنجاق سر، میخ، میل بافتی و ابزار دیگر را وارد پریز برق کنند. اغلب کودکان نوپا نیز سیمهای برق را وارد دهان خود میکنند، و از آنجایی که آب دهان یک هادی الکتریسیتهی بسیار خوب است، شانس سوختگی الکتریکی اطراف دهان افزایش مییابد (۲۲). همچنین تماس کودک با جریان برق بیشتر از ۴۰ ولت بالقوه خطرناک است و سبب بروز آریتمی قلبی بصورت فیبریلاسیون بطنی یا ایست قلبی میشود (۴۹،۱).
سوختگی از نظر عمق و وسعت بافت آسیبدیده طبقهبندی میشود. بهطوریکه اسملتزر^[۲۵] (۱۳۸۸) مینویسد عمق سوختگی بستگی به میزان حرارت و مدت زمان تماس با حرارت دارد (۳۸)، و برحسب عمق بافتهای از بین رفته، به انواع زیر تقسیم میشود:

• • سوختگی درجهی یک یا سطحی^[۲۶] که صدمه در سطح اپیدرم است و بسیار دردناک است و پوست قرمز میشود. آفتاب سوختگی و شعله کوچک باعث بروز این نوع سوختگی میگردد (۴۴). در سوختگی درجه یک سلولهای آسیبدیده در طی ۵-۴ روز پوسته ریزی بدون بر جا گذاشتن اسکار بهبود مییابد (۵۰ ).

• • سوختگی درجهی ۲ یا ضخامت نسبی^[۲۷]: که به دو دسته تقسیم میشود، الف – سوختگی سطحی درم؛ اپیدرم و لایه های فوقانی درم را در بر میگیرد و مشخصه آن تاولهایی است که حاصل تجمع مایع در پیوستگاه درم و اپیدرم میباشد. زخم این نوع سوختگی مرطوب، قرمز و تاولی است (۵۱). سوختگی درجهی دو سطحی بسیار دردناک است زیرا تعداد زیادی از پایانه های عصبی زنده باقیمانده بدون حفاظ در معرض هوا قرار میگیرند (۱). زخم سوختگی درجهی دو حدوداً ۱۴ روز، با برجا گذاشتن اسکار بهبود مییابد. این نوع زخم نسبت به تغییرات درجه حرارت، مواجهه با هوا و نور بسیار حساس میباشد (۵۰).