ج) امنیت شغلی
در زندگي سازماني، امنيت شغلي از جمله مسائلي است كه كاركنان سازمان­ها را به خود مشغول مي­سازد و بخشي از انرژي رواني و فكري سازمان­ها صرف آن مي­گردد. در صورتي كه كاركنان به سطح مطلوبي از آسودگي خاطر دست يابند، با فراغ بال، توان و انرژي فكري و جسمي خود را در اختيار سازمان قرار مي­دهند و سازمان نيز كمتر دچار تنش­هاي انساني مي­گردد. وقتي بحث امنيت شغلي مطرح مي­گردد، موضوع رسمي شدن و تضمين حقوق و مزايا در ذهن تداعي مي­شود. در صورتي كه در دنياي امروز، امنيت شغلي در گرو رسمي شدن و استخدام مادام العمر نيست بلكه تواناسازي كاركنان محور امنيت شغلي است. منظور از امنيت شغلي اين است كه سازمان موجبات تواناسازي فرد را فراهم كند، به طوري كه از نظر تخصصي و توانمندي، سازمان وابسته به فرد شود و در بيرون نيز به تخصص و توانمندي فرد نياز باشد و اين مستلزم آن است كه سازمان­ها بستر لازم را فراهم كنند، تا كاركنان از ابعاد مختلف بالندگي لازم را كسب كنند(سلطانی، 1379)
همچنين محرك­هاي بيروني و محيطي متعددي وجود دارد که از نظر نویسندگان و پژوهشگران، توانمندسازي كاركنان را در سازمان ضروري نموده است. مهم­ترين محرك­هاي بيروني عبارتنداز:
الف) تأثير فناوري بر محيط­هاي كاري
امروزه، فناوري جايگزين مشاغل تكراري شده است. اين ابزارها تغييرات شديدي در نوع مهارت­هاي مورد نياز افراد و اعضاي سازمان­ها ايجاد كرده است. بديهي است براي رويارويي با چنين چالشي، كاركنان بايد توانمند شوند يعني در تمامي جهات رشد نمايند)پاک­طینت و فتحی زاده، 1387).
ب) ضرورت انعطاف­پذيري سازمان­ها
در شكل سنتي سازمان­ها با ساختار سلسله مراتبي و قدرت متمركز در راس هرم، تغييرات عمده­اي در حال رخ دادن است. به اعتقاد بسياري از مديران عالي، در محيطي كه شدت رقابت جهاني و فناوري­هاي نوين از ويژگي­هاي آن به شمار مي­آيد، دست بر داشتن از كنترل متمركز باعث افزايش انعطاف­پذيري سازمان­ها خواهد شد. در اين ميان، توانمندسازي كاركنان بهترين فلسفه عدم تمركز است)همان)
­ج) افزايش انتظارات مشتريان
امروزه دامنه توقعات مشتريان در مورد كيفيت، قيمت و خدمات بسيار وسيع گرديده و وظيفه­اي دشوار را بر سازمان تحميل كرده است به گونه­اي كه اگر سازمان از عهده برآوردن اين توقعات بر نيايد، بازار را از دست داده و مشتريان براي دريافت محصول و خدمات بهتر به سمت سازمان­هاي رقيب خواهند رفت. آگاهي از سليقه تنوع مشتريان و اجابت خواسته­هاي آنان، در اختيار داشتن منابع انساني توانمند، را ايجاب مي­كند(همان)
د) قوانين و مقررات دولتي
در فصل نهم قانون مديريت خدمات كشوري، توانمندسازي كاركنان در مواد58 و 62 مورد تأكيد قرار گرفته است. ماده 58 بيان مي­دارد كه سازمان موظف است به منظور ارتقاي سطح كارايي و اثربخشي دستگاه­هاي اجرايي، نظام آموزش كارمندان دستگاه­هاي اجرايي را به گونه­اي طراحي نمايد كه همراه با متناسب ساختن دانش،مهارت و نگرش كارمندان با شغل مورد نظر، انگيزه هاي لازم را در جهت مشاركت مستمر كارمندان در فرآيند آموزش تأمين نمايد به نحوي كه رابطه­اي بين ارتقاء كارمندان و مديران و آموزش برقرار گردد و از حداقل سرانه ساعت آموزشي بر اساس مقررات مربوطه در هر سال برخوردار گردند)همان)
پيش­نيازهای مورد نياز برنامه های توانمندسازی کارکنان
از ديدگاه کليفورد^[56] توانمندسازی کارکنان مستلزم سه پيش­نياز است “رفتارهای حرفه­ای"، “سبک رهبری” و"محيط” اين پيش­نيازها بستر لازم برای موفقيت برنامه ­های توانمندسازی را فراهم می­آورند. همراه با این پيش­نيازها، عدم تمرکز قدرت و پاداش مبتنی بر عملکرد نيز می­توانند به صورت مکمل برنامه­ ها عمل کنند(جلالى جواران و جلالى جواران، 1389)

ویژگی­های حرفه­ای :
رفتارهای حرفه­ای کارکنان همانند زمين حاصلخيزی است، که آماده کشت مي­باشد. رفتارهای حرفه­ای، پيش­نياز توانمندسازی کارکنان است. کارکنان بايد به اين احساس برسند که کارشان با ارزش است. آنان بايد به عنوان عضو يک تيم، آماده بر عهده گرفتن مسئوليت­ها و پاسخگويی باشند. آموزش، ارشاد و راهنمايي، تعلق حرفه­ای و شبکه­سازی از جمله رفتارهای حرفه­ای راهبردی برای توانمندسازی می­باشند که در زیر مختصرا به آن می­پردازیم:
1) آموزش : آموزش، نوعی دانش و شناخت کلی به افراد می­دهد تا بعنوان عضوی از یک تیم در تغییر یک سیستم فعالانه ایفای نقش نمایند که شامل فنون رهبری، مهارت­ های حل مشکل، ارتباطات و آماده ­سازی کارکنان می­ شود
2) ارشاد : اشاره به راهنمایی­هایی دارد که افراد با تجربه به افراد کم تجربه ارائه می­ دهند تا بیاموزند و رشد کنند. (مربیگری)
3) تعلق حرفه­ای : افراد باید به حرفه خود عشق بورزند و تعلق حرفه­ای باعث رشد شخصیتی افراد شده و ابزاری را برای شکل­­هی به رفتار آنان فراهم می­ کند.
4) شبکه­سازی : تجلی ارتباطات درون سازمانی هستند نه سلسله مراتب، شبکه ­های واقعی شبکه ­های هستند که در محیط واقعی سازمان و نه در نمودار سازمانی شکل می­گیرند، شبکه­ ها باعث تبادل سریع اطلاعات و بازخور در بین افراد شده و بر عزت نفس آن­ها می­افزاید(پاک­طینت و فتحی­زاده ،1387)
2) محیط : کارکنان به توانمندی دست نخواهند یافت مگر آنکه نیازهای اساسی­شان در محیط کار ارضاء شود. و فرهنگی وجود د اشته باشد که به ارزش­هایی چون اعتقاد متقابل، مشارکت فراگیر­، کار گروهی و ریسک­پذیری بها دهد(همان منبع)
3) سبک رهبری­: در ادبیات جدید مدیریت رهبری را هنر توانمندسازی دیگران می­نامند و مدیران توانمند به خوبی می­دانند که توانمندی و موفقیت آن­ها در گرو توانمندی و موفقیت گروه کاری آن­هاست. چنین مدیرانی به عنوان یک هادی، مباشر، تسهیل­کننده و مربی عمل می­ کنند و سعی می­ کنند کارکنان را از وابستگی به سمت عدم وابستگی و فراتر از آن، وابستگی متقابل(وابستگی مدیر و سازمان به آن­ها) سوق دهند(همان منبع).
سه کليد مهم برای ايجاد توانمندی در نيروی انسانی
هرگاه گروهی از کارکنان با مسئولیت­های ویژه برای فرایند کار و تولید انتخاب می­شوند، از شروع تا پایان کار برنامه­ ریزی و اجرا می­ کنند، همه چیز را مدیریت می­ کنند و مسئولیت را به صورت مساوی و عادلانه تقسیم می­ کنند. مزیت تیم­های خودگردان در فراهم کردن رضایت شغلی، تغییر نگرش، تعهد کاری، برقراری ارتباط بهتر میان کارکنان و مدیران، اثربخشی بیشتر فرایندهای تصمیم ­گیری، بهبود و پیشرفت عملیات، کاهش هزینه­ها و بهره­وری سازمان خلاصه می­ شود(میرمحمدی،1392)
الف) اولين کليد: تيم­سازی را جايگزين سلسله مراتب کنيد. توانمندسازى بدون ايجاد تغييرات مناسب در سلسله ­مراتب بوروكراسي سنتي غير ممكن است و آن نيازمند يك ساختار سازماني تخت با سطوح سلسله مراتبي كمتر و بهبود ارتباط بين تيم­ها می­باشد(مجيدى، قهرمانى و محمودآبادى، 1387)
هرگاه گروهي از كاركنان با مسئوليت­هاي ويژه براي فرايند كار و توليد انتخاب مي‌شوند، از شروع تا پايان كار برنامه­ريزي و اجرا مي­كنند، همه چيز را مديريت مي‌كنند و مسئوليت را به صورت مساوي و عادلانه تقسيم مي­كنند. اين گروه از کارکنان از آغاز تا پايان، مسئول کل فرآيند توليد و ارايه خدمت، موظف خود خواهند بود. آنها مجازند تصميم بگيرند و تصميمات را اجرا کنند. ژاپنی­ها این گروه­ ها را حلقه کیفیت(QC)می­نامند. اين سبک از مديريت سبب می­ شود، سازمان از سبک هرم سازمانی به سبک دايره­ای در جهت بهبود کل سيستم سازمان تغيير جهت دهد. (جلالى جواران و جلالى جواران، 1389). این گروه ها از طریق گذراندن دوره­ های آموزشی قادرند مهارت­ های لازم را كسب و درحین كار وابستگی كمتری به مدیران و سرپرستان احساس كنند. گروه های خودگردان در كار یكدیگر مداخله نمی­كنند مگر آنكه گامی درجهت توانمندشدن باشد. مدیریت عالی سازمان بایستی نسبت به حمایت و پشتیبانی از گروه های خودگردان اعتقاد قلبی داشته باشد( آقایار ،1382)
ب) کلید دوم تسهيم اطلاعات: که به کارکنان اجازه می­دهد موقعیت­های سازمان خود را بشناسند و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند. تسهیم اطلاعات با اعتمادسازی در سازمان، شکستن تفکر سلسله مراتبی سنتی آغاز می­ شود و در نتیجه موجب افزایش احساس مسئولیت­ پذیری کارکنان می­ شود. یعنی اطلاعات لازم به آسانی دراختیار كاركنان قرار گیرد. دسترسی به اطلاعات باعث اعتمادبه­نفس و آگاهی آنان از وضعیت فعلی سازمان شده و موجب تحكیم فرهنگ اعتماد و همدلی می­ شود. كاركنان اگر اطلاعــات كافی نداشته باشند قادر به تصمیم ­گیری صحیح نیستند. دسترسی كاركنان به اطلاعات باعث احساس تعلق، بهبود عملكرد و احساس مسئولیت كاركنان می­ شود. اطلاعات خون حیات توانمندسازی است(آقایار ، 1382).
ج) کلید سوم: خود مختاري و استقلال كاري: باید در چارچوب مرزهای مشخص باشد تا از اتلاف انرژی بیهوده جلوگیری كند. عوامل تعیین­كننده مرز فعالیت­ها عبارتند از:
ماموریت یا فلسفه وجودی سازمان: یعنی هدف از تشكیل یا كسب و كار سازمان چیست؟
ارزشها: حدود فعالیت شما چیست؟
تصورات: تصویر شما از آینده چیست؟
اهداف: چه چیزی، چه وقت، در كجا و چگونه انجام دهید؟
نقشها: چه كسی، چه كاری با چه نوع ساختار سازمانی انجام دهد و در انجام كار چگونه حمایت می­ شود؟ بسیاری از مدیران معمولاً از تفویض اختیار هراس دارند. زیرا معتقدند مهم­ترین عامل بقا سازمانشان كه كسب درآمد و سود است به خطر می­افتد. البته این دیدگاه زمانی درست است كه اختیار تصمیم ­گیری به كاركنان ناتوان واگذار گردد (آقایار ،1382).
مزایای توانمندسازی منابع انسانی
توانمندسازی سبب افزایش حق انتخاب داشتن افراد، در گرفتن تصمیم در حوزه شغلی­شان می­ شود که این امر منفعت زیادی را برای سازمان به ارمغان می­آورد(نومان، منسورکن و احسون^[57]، 2010).
كاركناني كه خود را توانمند مي­يابند با تعارض و ابهام در نقش كمتري مواجه مي­شوند، به اين دليل كه آن­ها مي­توانند بر محيط خود كنترل داشته باشند. همچنين كاركنان توانمند احساس رضايت شغلي ، انگيزش و وفاداري سازماني بيشتري دارند زيرا خود را عاملي موثر در دستيابي سازمان به اهدافش مي دانند(گریسلی و همکاران، 2008).
« باون و لاولر » ( ۱۹۹۲ ) مزایای توانمندسازی کارکنان در سازمان­های خدماتی را به شرح زیر توصیف می­ کنند:
1- کارکنان توانمند به نیازهای مشتریان در حین ارائه خدمات پاسخ­های سریع و به موقع می­ دهند.
2- افراد توانا به مشتریان ناراضی در حین عودت خدمات پاسخ­های سریع و به موقع می­ دهند.
3- کارکنان توانمند احساس بهتری نسبت به خود و شغلشان دارند.
4- کارکنان توانا با مشتریان به گرمی و آغوش باز ارتباط برقرار می کنند.
5- کارکنان توانمند می­توانند منبع بزرگی از اندیشه­ های خدماتی باشند(عبداللهی و نوه­ابراهیم، 1385).
راهكارهاي عملي توانمندسازي كاركنان
الف) آموزش ضمن خدمت: آموزش ضمن خدمت جهت بهسازي و توانمندسازي كاركنان مورد تاكيد سازمان­ها به خصوص سازمان­هاي يادگيرنده و پوياست .آموزش ضمن خدمت با تامين دانش و مهارت مورد نياز براي انجام وظايف به صورت كارآ و موثر، منجر به ايجاد حس اعتماد به نفس و خودارزشي دركاركنان و در نتيجه احساس رضايت شغلي در كاركنان مي­گردد، كه نتيجه آن بهره­وري بالاتر در سازمان مي­باشد (پاک­طینت و فتحی زاده، 1387).
ب) تسهيم اطلاعات براي توانمندسازي كاركنان نه تنها يك ضرورت است، بلكه موجب ايجادجو اعتماد، صميميت و مسئوليت­پذيري نيز مي­شود .اين تسهيم نه تنها حس تعلق، مشاركت و مالكيت نسبت به سازمان ايجاد مي­كند ، بلكه كاركنان را مصمم مي­سازد تا از اطلا عات كسب شده براي بهبود عملكرد ساز مان استفاده كنند.
ج) پرورش تجارب تسلط شخصي^[58]: تسلط شخصي مي­تواند با فرصت انجام موفقيت آميز كارهاي دشوار كه سر انجام به تحقق هدفهاي مطلوب منتهي شود، تشويق گردد .كليد كار آغاز آن با كار­هاي آسان و سپس پيش رفتن به سمت كارهاي دشوار است تا اينكه شخص احساس تسلط بر تمامي پيچيدگي مسائل را تجربه كند (پاک­طینت و فتحی­زاده، 1387).

۳-۲- روش تحقیق
روش های تحقیق^[۱۹]، در واقع ابزارهای دستیابی به واقعیت به شمار می روند. روش های تحقیق متعددند و هر روش تا اندازه ای به کشف قوانین علمی کمک می کند (حسن زاده، ۱۳۹۰: ۱۳۷).
روش های تحقیق را بر حسب هدف به دو دسته بنیادی و کاربردی تقسیم می کنند. هدف اساسی در تحقیق بنیادی ایجاد و آزمون نظریه، کشف حقایق اساسی، گسترش مرزهای دانش و تبیین روابط بین پدیده ها است. هدف اساسی در تحقیق کاربردی دستیابی به پیامدهای عملی، پیدا کردن راه حل برای مسائل واقعی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص و ابداع و اختراع وسایل و روش ها برای انجام کارهای عملی است (حسن زاده، ۱۳۹۰: ۱۳۸).

در این تحقیق که رابطه بین برگزاری دوره های استانداردسازی و تعالی رفتار پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و رضایت مندی شهروندان استان سمنان مورد بررسی و سنجش قرارگرفته است، از نقطه نظر هدف، تحقیق از تحقیقات کاربردی محسوب می شود.
تحقیقات علمی بر اساس روش به صورت توصیفی و آزمایشی تقسیم بندی می شوند.
تحقیق توصیفی: پژوهش حاضر توصیفی است به دلیل آنکه به توصیف وضع موجود پرداخته ایم و در عین حال متغیرهای مستقل را دستکاری نکرده ایم و همچنین نظر و عقیده کارکنان را در خصوص یک وضعیت جویا شده‌ایم. پژوهش حاضر میدانی است از این رو که در یک محیط واقعی و عینی که همان ادارات پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و شهروندان در خود استان می باشد، واقع گشته است.
تحقیق پیمایشی^[۲۰]: پژوهش حاضر پیمایشی است از آن جهت که جهت سنجیدن رابطه میان متغییرها ماتریس ساختمندی را توسط ابزار پرسشنامه تهیه نموده ایم.
تحقیق همبستگی^[۲۱]: پژوهش حاضر همبستگی است از آن رو که در آن تنها به سنجیدن رابطه موجود میان متغیر های مستقل و وابسته پرداخته ایم و میزان و جهت وجود این رابطه را تعیین نموده ایم.
لذا پژوهش حاضر از نظر ماهیت و اهداف از نوع کاربردی و از لحاظ روش از نوع توصیفی، پیمایشی و همبستگی می باشد.
۳-۳- جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه گیری
جامعه آماری به کل گروه افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می‌خواهد به تحقیق درباره آن بپردازد. تعریف جامعه آماری باید جامع و مانع باشد. یعنی این تعریف باید چنان بیان شود که از نقطه نظر زمانی و مکانی همه واحدهای مورد مطالعه را در برگیرد و در عین حال، افرادی را که شامل صفات مشترک نیستند، متمایز و از مطالعه آنها جلوگیری نماید (گرجی، ۱۳۸۹).
در این تحقیق جامعه آماری شامل دو گروه به شرح ذیل می باشد:
الف) کارکنان ادارات راهنمایی و رانندگی استان سمنان که در هشت شهرستان پراکنده شده است. تعداد جامعه آماری کارکنان، ۱۳۰ نفر می باشد.
ب) شهروندان استان سمنان که این افراد نیز در هشت شهرستان استان پراکنده هستند. لازم به ذکر است که تعداد اعضای جامعه شهروندان نامحدود است و نمی توان عدد مشخصی را برای این جامعه بیان کرد.
نمونه برداری، فرایند گزینش و انتخاب تعدادی از اعضاء جامعه است، طوری است که پژوهشگر با بررسی نمونه و درک خصوصیات یا ویژگی‌های آزمودنی‌های نمونه، قادر به تعمیم خصوصیات یا ویژگی‌ها به عناصر جامعه خواهد شد (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۹). در پژوهش حاضر برای نمونه گیری از روش نمونه گیری خوشه ای ساده استفاده می‌نماییم. به منظور تعیین حجم نمونه ساده ترین روش استفاده از جدول مورگان می باشد. در این پژوهش از میان جامعه کارکنان ادارات راهنمایی و رانندگی که تعداد آنها ۱۳۰ نفر است با بهره گرفتن از جدول مورگان تعداد ۹۷ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب می شوند، که به این تعداد ده درصد اضافه شده و در نهایت ما به صورت تصادفی ۱۰۸ پرسشنامه را بین کارکنان توزیع نمودیم. از این ۱۰۸ پرسشنامه تعداد ۱۰۰ پرسشنامه برگشت داده شد و مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفت. همچنین از بین جامعه شهروندان نیز که تعداد آنها نامحدود است، و با توجه جدول مورگان، جامعه نامحدود، ۳۸۴ نفر تعیین شده است، که ده درصد به این تعداد اضافه شده و تعداد ۴۲۲ پرسشنامه به صورت تصادفی بین اعضای نمونه توزیع گردید و در نهایت ۴۰۰ پرسشنامه برگشت داده شد و مبنای تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
۳-۴- روش و ابزار گردآوری اطلاعات
جمع آوری داده ها در این تحقیق ترکیبی از دو روش کتابخانه ای و میدانی است.

1. 1. روش کتابخانه‌ای: روش های کتابخانه ای در تمامی تحقیقات مورد استفاده قرار می گیرد. در این تحقیق نیز محقق برای جمع آوری ادبیات و سوابق موضوع از منابع فارسی و لاتین کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب های مورد نیاز و نیز از شبکه جهانی اینترنت استفاده و نتایج مطالعات خود را در ابزار مناسب اعم از فیش، جدول و فرم، ثبت و نگهداری کرده و در پایان کار نسبت به طبقه بندی و بهره برداری از آن ها اقدام نموده است.

1. 1. تحقیقات میدانی: روش های میدانی به روش هایی اطلاق می گردد که محقق برای گردآوری داده ها ناگزیر است به محیط بیرون برود و با مراجعه به افراد یا محیط و نیز برقراری ارتباط با واحد تحلیل یعنی افراد (در این پژوهش)، اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کند.

ابزار گرد آوری اطلاعات
ابزار گرد آوری اطلاعات در این پایان نامه، پرسشنامه می باشد. با توجه به عنوان پژوهش که عبارت است از: «بررسی رابطه بین دوره های استانداردسازی و تعالی رفتار پلیس راهنمایی و رانندگی استان سمنان و رضایت مندی شهروندان»، از دو پرسشنامه جهت جمع آوری داده ها استفاده گردید. این دو پرسشنامه به صورت محقق ساخته، تهیه و تنظیم شده و بعد از آن با کمک استاد راهنما تکمیل و نهایی شده است. یک پرسشنامه رضایت مندی شهروندان را مورد سنجش قرار می دهد و پرسشنامه دوم وضعیت دوره های استاندارد سازی و تعالی رفتار را از دید کارکنان مورد سنجش قرار می دهد.
پرسشنامه رضایت مندی شهرواندان از عملکرد پلیس: این پرسشنامه دارای ۱۲ سؤال بوده که در کل شش مؤلفه مهارت های اجتماعی، مهارت های شغلی، مهارت های ارتباطی، بینش، دانش و قانونگرایی را مورد سنجش قرار می‌دهد. سؤالات این پرسشنامه بر اساس طیف لیکرت به صورت بسته پاسخ پنچ گزینه ای (بسیار زیاد تا بسیار کم) می‌باشد.
جدول ۳-۱- اطلاعات مربوط به پرسشنامه توزیع شده نمونه (رضایت مندی شهروندان)

۴-۹-فال و استخاره در اندیشۀ شاعران ……………………………………………………………………………………………۱۴۹
فصل پنجم : نتیجه
۵- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۵۴
منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………………………۱۵۷
فهرست جدول و نمودارها
جدول ۱٫ خلاصه ای از فراوانی فال ها و استخاره در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………….. ۱۶۵
نمودار ۱٫ فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)…………………………. ۱۶۶
نمودار ۲٫ درصد فراوانی فال های متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………………….. ۱۶۷
جدول ۲٫ فراوانی فال هی متداول در اشعار شاعران(کلاسیک و معاصر)………………………….. ۱۶۷
فصل اوّل
کلیّـات تحقیق
چکیده
«فال» واژه­ی عربی است،به معنی­خوش بینی و تفأل به نیکی و ضد«طَیره»(شوم)است.و درفرهنگ لغت به معنی شگون، طالع، بخت، پیش بینی­خوش بینانه و به­دل نیک آوردن است.برخی فال را به عنوان «علم فال» دانسته ­اند. منشاء فال از پیشگویی­است. درزمان گذشته بسیاری معتقد به نیروهای ماوراءالطبیعه بوده ­اند. وآنهارا در تعیین سرنوشت و آینده خود موثر می دانستند، این اعتقاد نه فقط دربرخی ­قشرِمحروم و بی­سواد بلکه بین برخی طبقه حاکم و اشراف که امورحکومتی و ادارۀکشور رابه­عهده داشتند؛ رواج داشت. باگذشت زمان، تاثیر اوضاع کواکب بر زندگی حال و آینده در اندیشه برخی ، به باور اجتماعی تبدیل شده ­است. در دین اسلام به «فالِ نیک­زدن» سفارش­شده­ است. از آنجایی که شاعران هردوره­ایی جزو قشرِ دانشمند و زبان ­گویای جامعه محسوب می­شوند. این روندِ فکری درلابلای آثارشان جای­گرفته و امروزه باگذشت زمان، انعکاسِ قَدَاسَتِ« فال» و«استخاره» باهمان، بارمعنایی کهن، در اشعاربرخی از شاعران مُتداول است. این پایان نامه، نخست، به تبیین و تشریح فال و مشتقّات ­آن، چون: «پیشگویی»،«طالع»،«تَطَیُّر» و«استخاره» ازلحاظ لغوی و مفهومی پرداخته است. سپس با بررسی اندیشۀشاعران درادبیّات منظوم فارسی به این­نتیجه رسیده­ است که با وجود همۀ اختلافات میان منکران و معتقدان این ­اندیشه، شاعران فرهیخته­ایی، چون: رودکی، فردوسی، خاقانی، نظامی، مولانا، سعدی، حافظ، مشیری، نادرپور و… ازجمله افرادی هستند، که به اهمّیّت قَدَاسَت فال وپیشگویی، معترف بوده ­اند. ودر آثار خود به این رویکرد فکری، نظری مثبت داشته اند.
کلیدواژه­ها:
فال، پیشگویی، استخاره، طالع، تَطَیُّر، قَدَاسَت و ادبیّات منظوم فارسی
۱- ۱- مقدّمه ی تحقیق
انسان از دیرباز، با حسِ­جستجوگرانه، برای علت­یابی پدیده ­های طبیعی و ماوراءالطبیعی اطراف خود، به دنبال راهی بوده ­است،که بر زمان تسلط یابد تا ازآیندۀ و سرنوشت خویش آگاه گردد. او معتقد به­اموری شد؛ که بر تمام گسترۀ باورها و زندگی­اش تاثیرگذاشت. به گونه­ایی که امروزه با وجود پیشرفت علوم بشری، بسیاری از آن باورها به قوّت خود باقی مانده است .

ریشۀ این تفکر، ازآن جا ناشی می شود که درمیان تمام اقوام کهن، به ویژه در بین النهرین عقیده برآن بودکه سرنوشت انسان یکسره دردست خدایان است وجبری چنان مطلق با ذکر جزئیات ودقیق، بر سرنوشت حیات مردم غلبه دارد. علاوه برآن، این اعتقاد هم وجود داشت­­، که نیروی فوق طبیعی که سرنوشت مارا تعیین کرده ­اند؛ قادرند، خواسته­ های خودرا برای یاری به آگاهی ما برسانند و ما را یاری­کنند واز مقاصد نیروهای پلید و مقتّدر برضد ما جلوگیری کنند. تقویت باور تاثیر ستارگان برزندگی بشر وپیشگویی با ستارگان، حدود بیش از ۴۰۰ سال پیش از میلاد بر می­گردد.
با این توصیف، باورها و عقیده ها چه مثبت وچه منفی، همیشه از «زبان فرهنگ عامه » بوجود می آید وبین مردم فقیر وغنی جامعه قوّت می گیرد، امّا انگیزه انتخاب موضوع « قَداست فال و استخاره در ادبیّات منظوم » برای پژوهش حاضر ، سوال اساسی بود، که همواره فکر نگارنده را درطول تحصیل، دراین مقطع­تحصیلی به خود مشغول داشته بود وباخود می­اندیشیدم که شاعران چگونه اهمّیت قَدَاسَت فال و استخاره را در اشعارخود به تصویر کشیده اند و بازتاب آن در بین اشعار شاعران معاصر چگونه است؟ وازآنجایی که تاکنون پژوهشی با این عنوان درادبیّات منظوم صورت نگرفته بود، تصمیم گرفتم، با راهنمایی­های بیدریغ و دلسوزانۀ استادان محترم گامی هرچند کوچک در پژوهش این مهّم بردارم.
برای تبیین موضوع، این پایان نامه، در پنج فصل ذیل تدوین شده است :
فصل اول: با عنوان کلیّات تحقیق، شامل: مقدّمه، بیان مسأله، سوالات تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه و اهداف و… است.
فصل دوم: در این فصل موضوع تحقیق، یعنی مفهوم فال و استخاره از نظری لغوی و مفهومی مورد بررسی قرارگرفته است.
فصل سوم: در این فصل، برای پیشبرد اهداف تحقیق، زندگی نامه ها، سبک شعری و آثار شاعران شاخص گردآوری شده است.
فصل چهارم: مهم ترین فصل پژوهش است. و به بررسی مفهوم فال و استخاره در ادبیّات منظوم می ­پردازد..
فصل پنجم:ارائۀ نتیجه گیری پژوهش است.
۱-۲- بیان مسأله
«فال» از ریشه فأل عربی است؛ در فرهنگ هابه معنای شگون، طالع، بخت، پیش بینی وعاقبت گویی آمده است. همچنین درکتب مختلف بعنوان علم، ازآن یاد شده ­است. « علمی­است، که بوسیله آن برخی­حوادث آینده دانسته می­ شود. واین کار باگشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان، مانند: دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام می­پذیرد.»(معین،۱۳۵۷: ذیل واژۀ فال) استخاره هم به معنای طلوع کننده، جزیی­ازمنطقه البروج و پیشگویی سرنوشت و برای انجام کاری با قرآن فال گرفتن است. و…(همان)
فال و فالگیری روشی برای شناخت آینده­است وآگاهی پیداکردن از آنچه قراراست رخ­بدهد و یا رخ­ندهد. قَداست این روش درفرهنگ­ها بین اقوام و ملل گوناگون آن قدر بوده است که همیشه، طالبان زیادی رابه خود جلب نموده است.
بنا امیدی ازین در مرو بزن فالی بـــود کـــه قــرعۀدولــت بنام مــا افتد
شبی که ماه مُراد از افق شود طالع بــــود کــه پــرتـو نــوری ببام ما افتـد
(حافظ ،۲۴۴:۱۳۷۹ )
در خصوص زادگاه اصلی فال اتفاق نظر خاصی نیست. از کهن ترین نمونه های فال بینی از شهر «سیپار» بود که شمش را به خاطر هنر غیب گویی و فال بینی می ستودند.( قدیانی، ۱۳۸۷ : ۵۲۹)
در زندگی اجتماعی و سیاسی یونانیان، پیشگویی و تفأل نقش موثری داشته است. یونانیان در بارۀ هرچیزی می خواستند، ارادۀ خدایان را بدانند و می پنداشتند، ارادۀ خدا با علائم مختلفی که تفأل نامیده می­ شود؛ ظهورمی­کند.(ناس،۱۳۵۴ :۵۲) و در ایران باستان هم دوران مادها، هخامنشیان تا ساسانیان علوم ستاره شناسی بابلی وهندی رواج داشت. چنان که استفاده فراوان فردوسی و دیگر شاعران در بازتاب مفاهیمی، چون: مکان سیّارات، صورفلکی، بروج دوازده­گانه، سعد­ونحس اختران و تاثیر آنها در کامیابی یا عدم کامیابی شاهان و قهرمانان داستان­ها مورد استقبال فراوان قرارگرفته است.
چــــو کــرد اخــتر فـرخ ایـرج نـگاه کـشـف دید طــالــع خــداونـد مــــاه (فردوسی، ۱۳۷۵،ج۱: ۱۶)
بــختـور از طـالـع جــوزا بـــــــرآی جـوزشـکـن آنـگه و بـخــت آزمـــای
(نظامی،۱۳۸۷ :۴۰۷)
هستم عطارد،این دو قصیده دوپیکراست لاف عطاردت ز دو پیکر نکوتـــــر است
(خاقانی،۴۳:۱۳۷۳ )
همچنین، بعدازظهور اسلام هم استخاره (فال گرفتن با قرآن) آنقدرمقدّس شد،که مسلمانان برای انجام امورنیک از استخاره بهره می­بردند. و از تَطَیُّر دوری می­کردند. از رسول گرامی (ص) نقل است که فال راخوش می­داشت وتطیّررا خوش نمی­داشت. «ما خابَ مَن إِستَخارَولا نَدِمَ.» هرکه از خدا خیر جوید نومید نشود و هرکه مشورت کند نادم نگردد. (نهج الفصاحه،۱۳۵۶: ۵۳۶)
وآنچه مسلّم است،گسترش آینده­نگری از طریق فال واستعمال آن توسط عام وخاص موجب ورود آن در دنیای ادبیّات منظوم شد.
مصحف به فـال بـاز گرفتم به بــامداد بــرفــور الســـلام علیکـم جــواب داد
(نَزاری قهستانی،۱۳۷۱ :۳۱۹)
استعمال فال، استخاره و طالع، دربین برخی جوامع پررنگ است و به صورت تمثیل وِرد زبان شده ­است. «فال امام جعفر صادق (ع) است؛ بد ندارد.»یعنی همیشه با همه کس حتی دوضدموافق است. (دهخدا،۱۳۸۶:ذیل واژۀ فال) یا «فال نیکو بزن به هرکاری.» (همان)
اکنون در بیشترکشورها، فال گرفتن با کتب مقدس دینی و برای نمونه درکشورهایی مانند: ایتالیا، فال گرفتن با«اشعار ویرژیل»مورداستقبال است. درایران هم فال گرفتن باکتاب مقدس قرآن­کریم و دیوان­اشعارحافظ متداول­تر از سایر کتب است. وهمچنان می­توان بازتاب این باور اجتماعی را درشعر معاصر هم مشاهده کرد.
حالِ دلــم حـواله به دیـوان ِ خـواجه بـاد یـارآن زمـان که خواستـه فالِ مـراد از او
من با روانِ خواجه از او شکوه می کنـــم تــــادادِ مــــا بستــــد اوستــــاداز او
( شهریار، ۱۳۸۴ : ۱۹۱-۱۹۲)

یک شب که زخمی
افتاد در هور
کردند اسیرش
دیوان مزدور
شبهای دوری
امّا سحر شد
چشمان مادر
با خنده تر شد
حالا که این جاست
دنیا چه زیباست
باران شادی
در چشم باباست
(زهرتی، ۱۳۸۸، صص ۲۱-۲۰)

۱۰-۳- برجسته سازی شعر کودک دوران دفاع مقدّس
برجسته سازی عبارت است از روشهایی که متن را به چشم مخاطب، بیگانه جلوه دهد؛ به عبارتی دیگر، برجسته سازی انحراف از مؤلفه های هنجار زبان است. باید توجه داشت که این انحراف از هنجار زبان، باید مبنای بلاغی داشته باشد. در غیر اینصورت نه تنها برجسته سازی نیست، بلکه اختلال در شبکهی زبان است. خروج از زبان هنجار در گذشته کم روی داده است و در بیشتر مواقع
ضرورتهای خاصی سبب آن بوده است؛ زیرا در ادبیات تعلیمی، معنا اندیشی شاعر اهمیّت بسیار داشته است و اشعار جنبه تعلیمی داشتهاند. «معنا اندیشی شاعر یکی از عواملی است که هنجار گریزی را کاهش می دهد؛ زیرا در اشعار تعلیمی هدف انتقال معناست. پس گریز از هنجار کمتر صورت میگیرد تا مخاطب مقصود شاعر را بهتر درک کند.» (پورنامداریان، ۱۳۸۱، ص۳۲)
شاعران کودک نیز در اشعار خود از این شیوه بهره جستهاند که در اینجا به ذکر شیوه های آن
میپردازیم:
۱-۱۰-۳- برجسته سازی از طریق تخیّل
تخیّل یکی از عناصر مهم شعر است، که از گذشته تاکنون مورد توجه و بحث نظریه پردازان ادبی قرار گرفته است. دکتر شفیعی کدکنی در تعریف تخیّل آورده : «تخیّل عبارت است از کوششی که ذهن هنرمند در کشف روابط پنهانی اشیا دارد. به تعبیر دیگر، تخیّل نیرویی است، که به شاعر امکان آن را میدهد که میان مفاهیم و اشیاء ارتباط برقرار کند، پل بزند و چیزی را که قبل از او دیگری در نیافته را دریابد.» (شفیعی کدکنی، ۱۳۸۳، ص ۸۹)
در واقع میتوان گفت آن چه شعریت شعر را اثبات میکند، کاربرد تخیّل و صورخیال در آن است و اگر شعر از خیال انگیزی و ابداعات تخیّل بی نصیب بماند خشک و بی روح خواهد بود.
رابطه شعر با تخیّل بسیار عمیق و استوار است. تخیّل و تصاویر شعری سبب برانگیختن احساسات و عواطف مخاطب میشود. حال به صورتهای مختلف برجسته سازی از طریق تخیّل میپردازیم:
الف) همانند پنداری ( تشبیه )
تشبیه هستهی اصلی و مرکزی اغلب خیالهای شاعرانه و یکی از مهمترین ابزار تصویرسازی در شعر به شمار میرود. تشبیه گونهای از کلام است، که در آن یک چیز به چیز دیگر مانند میشود، آنچنان که یک تصویر را شفاف کند و بر شدت آن بیفزاید.
شاعران شعر کودک، که در زمینه دفاع مقدّس فعالیت داشته و برای کودکان شعر سرودهاند از تشبیه سود جستهاند و اغلب تشبیهات متناسب با فهم و درک کودکان را به کار بردهاند، که میتوان گفت بیشتر آنها تشبیه بلیغ هستند؛ مانند:

وقت رکوع رفتن
اصلاً نشد پدر خم
تسبیح اشک او را
آن شب نگاه کردم
دستش نداشت بازو
پایش نداشت زانو
امّا پدر نیاورد
یک عمر خم به ابرو
(بکتاش، ۱۳۸۷، ص ۴)

در شعر بالا شاعر، قطرات اشک را به دانه های تسبیح مانند کرده است.

دستان خود را
آهسته وا کرد
ماه دلم را
آن جا رها کرد
(زهرتی، ۱۳۸۸، ص ۱۰)

سایر افراد می­توانند بخشی از فراورده­ها را شکل دهند.
در داده ­ها و ستاده های عملیاتی، تنوع بیشتری وجود دارد.
ارزشیابی اکثر خدمات برای مشتریان مشکل است.

اساساً فهرست و صورت موجودی اموال وجود ندارد.
عامل زمان نسبتاً مهمتر است.
شیوه ­های تحویل خدمات می ­تواند هم کانال­های الکترونیکی و هم کانال­های فیزیکی را در برداشته باشد (لاولاک و رایت، ۱۹۹۹).
مشخصه­های ویژه خدمات و وجود تمایز آن با کالاها
۱- ناملموس بودن^[۳۲]
بدین معنی که خدمات قبل از خرید قابل لمس نیستند. وظیفه بازاریاب یا کسی که خدمتی را ارائه می­ کند این است که خدمت را به گونه ­ای قابل لمس نماید (کاتلر، ۱۳۸۲). بنابراین بازاریاب باید نوع کاربرد خدمات را نشان دهد. برای مثال مراکز توریستی باید در تبلیغات خود اشتیاق مسافران را در مناطق دیدنی به دیگران نشان دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). به دلیل غیر محسوس بودن خدمات است که شناخت نگرش مصرف کنندگان و مشتریان به خدمات مشکل بوده و نمی­ توان به راحتی کیفیت خدمات مراکز رقیب را بررسی کرد (زیتمل^[۳۳]، ۲۰۰۳). در یک جمله می­توان گفت که خدمات عمل نیستند، بلکه نتیجه کارند (محمدی، ۱۳۸۲).
۲- تفکیک ناپذیری^[۳۴]
منظور این است که نمی­ توان خدمات را از کسی که آنها را ارائه می­ کند جدا کرد، چه اینکه ارائه کننده انسان یا ماشین باشد (کاتلر، ۱۳۸۳).
تفکیک ناپذیری همزمان بودن تولید و توزیع و مصرف را می­رساند (محمدی، ۱۳۸۲). بر خلاف کالا که اول تولید می­ شود، سپس به فروش رفته و در پایان مصرف می­گردد، خدمات اول فروخته شده و همزمان با تولید مصرف می­شوند (شانک، ۱۹۹۹).
۳- تغییرپذیری^[۳۵]
کیفیت خدمات اغلب متفاوت و ناپیوسته است. خدمات وابسته به افرادی است آنرا ارائه می­دهد. از آنجا که قابلیت افراد گوناگون بوده و عملکرد متفاوتی دارند، بنابراین کیفیت خدمات نیز متغیر می­باشد (روستا، ۱۳۷۸). کیفیت خدمت که یکی از کارکنان ارائه می­ کند، در زمان­های مختلف با توجه به مقدار توان جسمی و روحی فرد در زمان­های مختلف متفاوت است (کاتلر، ۱۳۸۳). این ویژگی معتقد است که کیفیت خدمات استانداردپذیر نبوده و از یک تولید کننده به تولید کننده دیگر، از مشتری به مشتری دیگر روز به روز تغییر می­ کند.
۴- فناپذیری یا غیر قابل نگه­داری^[۳۶]
اکثر خدمات سریعاً از بین می­روند. اگر خدمتی به محض ارائه خریداری نشود از بین خواهد رفت. خدمات را نمی­ توان در انبار گذاشت و پس از مدتی آنها را فروخت و یا به مصرف رسانید (کاتلر، ۱۳۸۳). در مورد خدمات هزینه ذخیره و نگه­داری یک خدمت برابر است با هزینه کسی که خدمت ارائه می­دهد، بعلاوه هر نوع وسیله مورد نیاز او برای ارائه خدمت (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). برخی از زمانی که برای بیمار در نظر گرفته­اند و بیمار نتواند در زمان مزبور در مطب حاضر شود به حساب وی منظور می­ کنند، زیرا ارزش خدمت تنها در آن مقطع زمانی وجود دارد و چون فرد نمی­تواند به مطب مراجعه کند این ارزش از دست می­رود (کاتلر، ۱۳۸۳).

شکل ‏۰‑۲: چهار ویژگی خدمات (کاتلر و آرمسترانگ، ۱۹۹۹)
بسته خدمات^[۳۷]:
بسته خدمات، عبارت است از مجموعه ­ای از کالاها و خدمات که در یک محیط ارائه می­ شود. این مجموعه دارای ویژگی­های زیر است:
تسهیلات حمایت­گر: منظور آن دسته از منابع فیزیکی است که باید قبل از ارائه خدمات، در محل موجود باشند.
کالاهای تسهیل کننده: مواد یا اقلامی که توسط مشتری تهیه و یا مصرف می­شوند مانند چوب گلف.
خدمات آشکار: مزایایی که ملموس و قابل مشاهده­اند مثل یک اتومبیل خوب بعد از تعمیر
خدمات پنهان: مزایای غیر مادی و روانی که مشتری تنها به شکلی مبهم آنها را احساس می­ کند مثل تعمیر بدون دغدغه اتومبیل
مشتری تمام این ویژگی­ها را تجربه می­ کند و بر اساس درکی که از خدمات دارد درباره آنها قضاوت می­ کند. لذا مدیر خدمات باید یک تجربه کاملی را به مشتریان ارائه کند که با بسته خدمات مطلوب همخوانی داشته باشد (فیتز سیمونز، ۱۳۸۷).
انواع مراکز خدماتی
با بیان تمایزات بین مراکز خدماتی و تولیدی، واضح است که بخش خدماتی طیف وسیع پیچیده از مراکز را شامل می گردد که می­توان به تقسیم ­بندی ذیل اشاره کرد:
۱- دولت ملی و محلی ^[۳۸]
به عنوان مثال: آموزش، بهداشت، امنیت اجتماعی، پلیس، ارتش، حمل و نقل، دادگستری
۲- خدمات خصوصی و غیر انتفاعی ^[۳۹]
مانند موسسات خیریه، موسسات مذهبی، موسسات تحقیقی، انجمن­ها و موسسات هنری
۳- خدمات خصوصی و غیر انتفاعی ^[۴۰]
مانند خدمات شهری، باشگاه­های ورزشی خصوصی، موسسات تفریحی، بانک­های خصوصی، رستوران­ها، مراکز بیمه، آژانس­های تبلیغاتی، خرده فروشی ها (قبادیان^[۴۱]، ۱۹۹۴). قابل ذکر است که لیست و طبقه ­بندی فوق کامل نمی ­باشد ولی می ­تواند در درک ماهیت پیچیده و متنوع بخش خدمات کمک نماید.
آمیخته بازاریابی خدمات
در بازاریابی، آمیخته بازاریابی شامل محصول، مکان (توزیع)، قیمت و ترفیع می­ شود. در بازاریابی خدمات با توجه به نقاط متمایز و تفاوت برشمرده شده خدمات با کالاها، اجزای دیگری نیز به آمیخته بازاریابی اضافه می­ شود. در اینجا آخرین مدل ارائه شده در این زمینه معرفی می­ شود. لاولاک^[۴۲] (۱۹۹۹)، مدل آمیخته بازاریابی را در یک مدل p8 بیان می­ کند و آن را به مسابقه قایقرانی ۸ نفره تشبیه کرده است.
در این مسابقه، برنده شدن هم وابسته به توانایی فردی هر یک از اعضاء تیم بوده و هم به میزان هماهنگی گروهی و هارمونی حرکات پاروهای قایق مطابق جهت هدایت سکاندار، بستگی دارد. سکاندار قایق کسی است که قایق را هدایت و رهبری می­ کند، سرعت گام­های پاروها را تنظیم و بین اعضای تیم ایجاد انگیزه می­نماید. خدمه قایق اعضا تیم هستند که با چشمان باز قایق­های رقیب را در مسابقه زیر نظر دارند. در این استعاره سکاندار قایق، مدیریت قایق را عهده­دار است. همین نقش­ها به عهده مدیر خدمات در بازاریابی خدمات می­باشد. اجزای مدیریت یکپارچه خدمات یا p 8 به شرح زیر است (لاولاک، ۱۹۹۹).

شکل ‏۰‑۲: اجزای یکپارچه آمیخته بازاریابی خدمات (لاولاک و رایت، ۱۹۹۹)
محصول^[۴۳]
شامل تمامی اجزای خدمت می باشند، که برای مشتریان تولید ارزش می­نماید (لاولاک، ۱۹۹۹). یک محصول عبارت است از یک کالا یا خدمت یا ترکیبی از این دو به نحوی که پاسخگوی ارضای یکی از نیازهای مشتری باشد (روستا، ۱۳۸۳). شانک (۱۹۹۹)، محصولات ورزشی را به عنوان یک کالا، خدمت و یا ترکیبی از هر دو معرفی می­نماید که به منظور فراهم آوردن منافعی برای برگزارکنندگان، مشارکت کنندگان، حمایت کنندگان ورزشی طراحی می­ شود (شانک، ۱۹۹۹).
برخی از صاحب نظران نیز معتقدند که در زمینه خدمت (محصول)، دو عامل باید مورد توجه قرار گیرد:
الف). حق انحصاری: یکی از ویژگی­های هر محصول جدید قابلیت اختراع و حق امتیاز آن است. یعنی با اختراع محصول جدید برای تولید کننده آن یک حق انحصاری بوجود می ­آید. تفاوت عمده محصول و خدمت در این است که خدمات دارای حق انحصار نیستند و حق اختراع در مورد آنها وجود ندارد.
بنابراین مبتکر رستوران غذاهای دریایی یا خدمات آموزش کامپیوتر ممکن است بعد از فاصله زمانی کوتاهی با رقبای متعددی رو به رو شود که همان خدمات را در مناطق دیگر بدون پرداخت هیچگونه حق امتیازی ارائه می­ دهند (روستا و همکاران، ۱۳۷۸). .
ب). نام و نشان: یکی از زمینه ­های مهم در بازاریابی محصولات، استراتژی نام و نشان است. با توجه به اینکه خدمات ناملموسند علامت یک موسسه خدماتی در تصمیم ­گیری­های مصرف کنندگان بسیار موثر است (روستا و همکاران، ۱۳۷۸).
مکان^[۴۴]
توریع کالاهای ورزشی ملموس نظیر تجهیزات ورزشی رویکردی مشابه با سایر کالاهای مصرفی دارد. کالاهای ورزشی از طریق کانال­های توزیع و یکسری از واسطه­ها نظیر عمده فروشان و خرده فروشان بازاریابی می­شوند، که در این فعالیت دخیل می­باشند تا اطمینان حاصل شود که محصولات مناسب در زمان مناسب با قیمت، کیفیت و کمیت مناسب در دسترس مصرف کننده قرار می­گیرد (ون هردن^[۴۵]، ۲۰۰۱). به دلیل ماهیت تفکیک ناپذیری خدمات از ارائه دهندگان آن، عامل مکان در استراتژی­ های بازاریابی خدمات اهمیت بسیاری دارد. با توجه به افزایش و شدت رقابت، ارائه خدمات در مکان مناسب در محل­های مورد نظر مشتریان عاملی تعیین کننده در جذب و حفظ مشتریان می­باشد و این مسئله­ای است که در ارتباط با بازاریابی ورزشی بسیار پررنگ و با اهمیت می­باشد (کاتلر، ۲۰۰۱).