-فلسفه و مبانی زیانهای جمعی

در محافل حقوق بشری بین المللی، دیپلمات ها از حق های نسل «اول»، «دوم» و «سوم» سخن می گویند. حق های نسل اول همان آزادی های سنتی و امتیازات شهروندی اند؛ مانند تساهل دینی، آزادی از دستگیری دلبخواهی، آزادی بیان، حق رأی و مانند آنها. حق های نسل دوم ادعاهای اجتماعی اقتصادی هستند؛ مانند حق بر آموزش، مسکن، مراقبت های بهداشتی، اشتغال و سطح مناسب زندگی. اگر چه پنداشته می شود حق های نسل دوم ادعاهای بنیادی تری هستند که موجب پیدایش دولت مداخله جو[۱] می شوند، آنها از لحاظ محتوا اساساً حق هایی فردی هستند. بدین معنا که رفاه مادی هر مرد، زن یا فرزند باید با آن حق ها تضمین شود. در مقابل، حق های نسل سوم با اجتماعات یا کلیت مردم، و نه فرد فرد اشخاص، سروکار دارند. آنها حق بر زیان اقلیت، حق ملی بر حاکمیت بر سرنوشت و حق بر منافع پراکنده ای چون صلح، سلامت محیط زیست و توسعه اقتصادی را در بر می گیرند.

به رغم آنکه آرمان های یادشده همگی قابل تحسین اند، اما ادعاهای نسل دوم و سوم بسیار اختلافی اند. بسیاری از نظریه پردازان بر اساس دلایل ماهوی فلسفی (اگر نه بر اساس دلایل تحلیل مفهومی) معتقدند که ادعاهای جدید به جریان حاکم حق لطمه می زنند. آن ادعاها از سوءاستفاده برخی ایدئولوژی گراها از مفهوم حق، که به مبنای آزادی خواهانه حق چندان اعتقادی ندارند، برمی خیزند.

به هرحال، درک مبانی زیانهای جمعی و فلسفه آن، نیازمند درک و دریافت مفهوم حق و نسل های آن در حقوق معاصر است. بنابراین، در ادامه به این بحث پرداخته می شود.

بند اول-مفهوم معاصر حق

در نیمه دوم قرن بیستم پس از فراز و فرودهای فراوان در نهایت حقوق طبیعی انسان به عنوان منبع الهام بخشی برای حقوق بشر عصر حاضر پذیرفته شد و در این مسیر حق های مختلفی از جمله حق بر محیط زیست سالم در قالب نسل های حقوق بشری شکل گرفت. اگر چه نسل بعدی حق ها توانسته است فهم حقوق بشر را آسان نماید. علاوه بر این، نسل بندی حق ها نشان دهنده ماهیت پویایی حقوق بشر است[۲]. در ادامه به بیان سه نسل حق خواهیم پرداخت.

الف-نسل اول حق ها

منشاء پیدایش تفکر این نسل دغدغه های حقوق مدرنیزه از یک طرف و تجربه های تلخ قرون وسطایی با قرن جدید در مداخله بی حد و حصر و تجاوز دولت ها به حقوق افراد بود.

در این نسل فرض بر این است که این افراد انسان هایی هستند که جامعه را تشکیل می دهند و اگر افراد انسانی را از جامعه بیرون بکشیم واژه جامعه بی معنا است. تفکر نسل اول ریشه در مفهوم حقوق فردی و آزادی عمومی دارد. حقوق این نسل همان مجموعه حقوق مدنی و سیاسی را تشکیل می دهد. از مهمترین این حق ها می توان از آزادی حق حیات، حق بر امنیت فردی، منع شکنجه، آزادی بیان، رفت وآمد، انتخاب محل سکونت، دسترسی به اطلاعات، آزادی اندیشه و آزادی مذهب را نام برد.

خاستگاه حقوق نسل اول بها دادن به فرد تا حد آستانه در مقابل قدرت تعدیل یافته سیاسی و عدم مداخله دولت است. فردی که حقوق اولیه خویش را به هیچ قیمتی قابل معامله با دولت نمی داند. شخصیت انسانی و حمایت از موجودیت، آزادی و منافع وی از اهمیت والایی برخوردار است. این حقوق در اعلامیه حقوق بشر و شهروند فرانسه رخنه کرد و باعث ترویج لیبرالیسم گردید. مهمترین ویژگی این حقوق تأکید بر حقوق فردی است. تا حدی که این حساسیت باعث شده که در هیچ کدام از مواد اعلامیه حقوق بشر و شهروندی فرانسه نشان و اشاره ای به گروه، جمع و مؤسسه و سندیکا نشده، حقوقی که در این اعلامیه مورد تأکید است حقوق آزادی های فردی است. حقوقی که اساساً از دولت می خواست تا از مداخله در قلمرو شخصی و حقوقی افراد اجتناب ورزد[۳].

[۱] – Interventionist

[۲] – سیدمحمد، هاشمی، حقوق بشر و آزادی های اساسی، نشر میزان، چاپ دوم، ۱۳۹۰، صص ۸۳-۵۳

[۳] – رها، زهادی، مهدی، ذاکریان، مفاهیم کلیدی حقوق بشر بین الملل، نشر میزان، چاپ اول، ۱۳۸۳، ص۲۲۶

ضررهای جمعی در مسئولیت مدنی