• • اثرات تغییرات ساختاری معمولاً در بلندمدت ظاهر می­ شود. بنابراین شاید با گذشت زمان اثر مثبت تجدید ساختار بازار برق بر کارایی نیروگاه­ها افزایش یابد.

• در ایران نیروگاه­ها یا همان شرکت­های مدیریت تولید به صورت مستقیم با بازار برق در ارتباط نیستند. به این مفهوم که شرکت­های مدیریت تولید برق به صورت غیر مستقیم و از طریق شرکت­های برق منطقه­ای در بازار رقابتی مشارکت می‌نمایند،.

• سیستم قیمت گذاری در بازار برق مبتنی بر روش پرداخت بر اساس پیشنهاد می­باشد. در این روش نسبت به روش قیمت یکنواخت انگیزه برای کاهش هزینه­ها پایین می­باشد و بنگاه تنها برای ماندن در شبکه سعی در ارائه قیمت پایین‌تر می­نماید در حالی که در روش قیمت یکنواخت عرضه­کنندگان برای کسب سود بالاتر انگیزه بیشتری برای کاهش هزینه­ها دارند.

• به دلیل محدودیت ظرفیت و محدودیت­های فنی میزان عرضه برق در بسیاری از مقاطع سال برابر با تقاضا بوده و یا اندکی بیشتر از آن است و بازیگران نیز از این موضوع مطلع بوده، لذا اکثر نیروگاه­ها به دلیل وجود تقاضا خواه ناخواه وارد مدار می­شوند که در این حالت رقابت‌پذیری کمتر معنی و مفهوم دارد و این امر سبب می‌شود تا نیروگاه­ها دلیلی برای افزایش کارایی و یا کاهش هزینه‌ها نداشته باشند.

• از دیدگاه تئوریک یکی از مهم‌ترین ویژگی­های بازارهای رقابتی، تعداد بی­شمار تولیدکننده و مصرف کننده، و ورود و خروج آزاد به بازار است. این ویژگی می ­تواند منجر به تخصیص بهینه منابع و افزایش کارایی شود. مدل اجرایی فعلی بازار برق ایران که تنها تولیدکنندگان امکان رقابت دارند با مدل رقابت کامل فاصله زیادی دارد و محدودیت­های ورود به بازار خود عاملی در جهت کاهش رقابت و تقلیل منافع ناشی از آن است.

• با وجود تغییر ساختار بازار برق هنوز بخش عمده عرضه­کنندگان این بازار تحت مالکیت دولت می­باشند. این امر موجب شده تا مدیران نیروگاه از نبود تقاضا و به تبع آن کاهش درآمد نیروگاه واهمه­ای نداشته و حتی در برخی موارد وجود قراردادهای خرید تضمینی آنها را از فروش تولید خود مطمئن سازد. بنابراین رقابت برای چنین بنگاه­هایی بی ­معنی بوده و آنها همچنان در محیط انحصاری عمل می­نمایند.

• در اغلب نقاط جهان بازار برق منحصر به یک بازار نیست؛ بلکه این بازار دارای یک محور اصلی و یک سری بازارهای خدمات جانبی مانند بازار کنترل فرکانس، بازار ظرفیت و بازار راکتیو است. نبود چنین بازارهای جانبی خود مانعی بر سر راه رقابت در بازار برق است.

• برای ایجاد رقابت مناسب، فرایند تجدید ساختار باید شش مولفه زیر را دارا باشد^[۲۵۲]:

• جداسازی کامل انتقال و توزیع از تولید

• مقررات زدایی از قیمت­ گذاری در سطح عمده­فروشی

• ایجاد ظرفیت کافی در شبکه انتقال

• وجود مازاد عرضه

• بازار آنی کوتاه مدت به همراه ابزارهای مالی برای مبادلات طولانی مدت

• عدم دخالت دولت بعد از ایجاد اصلاحات و محدود نمودن آن به نظارت بر حسن رقابت و جلوگیری از انحصار

در ایران علاوه بر نبود مولفه­های ظرفیت کافی شبکه انتقال و مازاد قابل توجه در عرضه، دخالت­های دولت در بازار مانع از توسعه رقابت دربازار برق شده است. پرداخت یارانه­های هنگفت انرژی به تولیدکنندگان برق یکی از این نمونه دخالت­هاست که باعث عدم تلاش نیروگاه­ها برای بهبود راندمان حرارتی خود شده و مصرف داخلی آنها بسیار بالاتر از سطح جهانی است.

• عدم استقلال بودجه نیروگاه­ها و اطمینان آنها از دریافت بودجه از دولت مانع از ایجاد انگیزه برای عملکرد کاراتر جهت کسب درآمد بیشتر می­ شود.

۶-۴- توصیه­های سیاستی
بر اساس نتایج حاصل از آزمون فرضیه ­های تحقیق، پیشنهادهای زیر ارائه می­ شود:

• نگاهی به متوسط عمر نیروگاه‌های کشور نشان می­دهد که نزدیک به ۵۰ درصد نیروگاه­ها بالای ۳۰ سال دارند و این لزوم احداث نیروگاه­های جدید و خارج نمودن نیروگاه­های قدیمی از مدار تولید برق را نشان می­دهد (فرضیه اول).

• با توجه به اینکه سوخت گاز نسبت به سایر انواع سوخت در نیروگاه­ها (نفت کوره و گازوئیل) پاک­تر بوده و در نیروگاه­های حرارتی به راحتی قابل جایگزینی است، لذا استفاده از این سوخت به جای سایر انواع سوخت در نیروگاه­ها می ­تواند علاوه بر افزایش کارایی نیروگاه­ها بر محیط زیست نیز اثرات مثبتی گذارد (فرضیه سوم).

• برنامه­ ریزی برای استفاده از حداکثر ظرفیت در نیروگاه­ها می ­تواند در افزایش کارایی فنی نیروگاه­ها مفید باشد. مدیریت صحیح تراکم بار در تحقق این امر می ­تواند نقش بسزایی داشته باشد (فرضیه چهارم).

• حضور مستقیم شرکت­های مدیریت تولید برق یا نیروگاه­های برق در بازار برق ضرورتی است اجتناب ناپذیر که می ­تواند مسیر حرکتی این شرکت­ها را به سوی خصوصی شدن تسریع کند و باعث تحکیم بازار رقابتی گردیده آن را به مفهوم واقعی تحقق بخشد (فرضیه پنجم).

• اصلاح سیستم قیمت گذاری در بازار برق و تغییر آن به روش پرداخت یکنواخت به همه که انگیزه نیروگاه­ها برای کاهش هزینه تولید و برخورداری از سود تفاوت قیمت و هزینه را افزایش می­دهد (فرضیه پنجم).

• تشویق سرمایه ­گذاری در بخش تولید برق و حضور بازیگران جدید در سمت عرضه (نیروگاه­ها) به منظور پیشی گرفتن هر چه بیشتر عرضه بر تقاضا که باعث خواهد شد رقابت برای بازیگران جدی­تر شده و آنها تلاش نمایند تا برای حضور موثر در بازار، کارایی خود را افزایش دهند و به عبارت دیگر هزینه­ های ­تولید را با بکارگیری تکنولوژی‌های بهتر و کاهش نهاده­ها کاهش دهند (فرضیه پنجم).

• با کاهش محدودیت­های قانونی باید بازار به سمت رقابت همزمان تولیدکنندگان، مصرف کنندگان، توزیع کنندگان و خرده فروشان حرکت نماید. همچنین باید دسترسی بازیگران به اطلاعات بازار را میسر و امکان تحرک بیشتر منابع در صنعت را فراهم نمایند تا امکان افزایش بیشتر کارایی در صنعت برق میسر گردد (فرضیه پنجم).

• اثر مثبت ایجاد بازار برق بر کارایی فنی نیروگاه­ها نشان دهنده نقش اساسی رقابت در بهبود عملکرد نیروگاه­ها و افزایش انگیزه مدیران برای کاهش هزینه­ها می­باشد. بنابراین تقویت نقش بخش خصوصی و تغییر نقش دولت در این بازار از تصدی­گری به نظارت و کنترل-با توجه به کم کشش بودن تقاضا برای برق- باعث تقویت رقابت و در نتیجه بهبود کارایی و کاهش قیمت برق خواهد شد که این امر هم به نوبه خود و با توجه به نقش حیاتی انرژی برق در فعالیت­های اقتصادی منجر به افزایش رقابت­پذیری سایر محصولات خواهد شد. البته حضور بخش خصوصی تنها شرط لازم برای توسعه رقابت در صنعت تولید برق بوده و وجود رقابت سالم و جلوگیری از ایجاد قدرت بازاری در میان بنگاه­های خصوصی-با توجه به این که برق یک کالای ضروری است- نیازمند نظارت و کنترل مداوم و دقیق از سوی یک نهاد دولتی است که از یک سو فعالیت بخش خصوصی را در صنعت برق تسهیل نماید و از سوی دیگر، حافظ منافع مصرف­ کنندگان در بازار برق باشد. این موضوع در ماده ۵۳ قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه و سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی مورد تاکید قرار گرفته و شورای رقابت برای تحقق اهداف مذکور شکل گرفته است اما با توجه به تصمیمات اخیر این شورا در بازار خودرو، به نظر می­رسد که این شورا از توان اجرایی کافی برخوردار نبوده و نیازمند تقویت و تجهیز به ابزارهای قانونی بیشتری جهت اثرگذاری بر سطح رقابت در بازارهای مختلف و بخصوص برق که یک محصول ضروری است، می­باشد.

• ایجاد بازارهای خدمات جانبی مانند بازار کنترل فرکانس، بازار ظرفیت و بازار راکتیو می ­تواند نقش بسزایی در توسعه رقابت در بازار برق کشور و از این طریق افزایش کارایی فنی داشته باشد (فرضیه پنجم).

• ابتدا باید نواقص موجود در ساختار بازار از جمله نبود ذخیره تولید کافی و ابزارهای مالی مناسب برای مبادله در بازار برق اصلاح و سپس جهت ایجاد رقابت سالم، دخالت­های دولت در این بازار کاهش یابد. البته به دلیل این که برق یک کالای ضروری است، حتی در صورت فراهم شدن شرایط رقابت در بازار این محصول، دولت به منظور اطمینان از تامین این کالا در یک قیمت مناسب برای تمام اقشار جامعه به ایفای نقش نظارتی خود در این بازار ادامه دهد. (فرضیه پنجم).

• اگر چه با تشکیل بازار برق، بودجه نیروگاه­ها بر اساس عملکرد آنها در بازار تعیین می­ شود اما استقلال کامل بودجه نیروگاه­ها از منابع دولتی و مشارکت مستقیم آنها در سود و زیان ناشی از فعالیت در بازار می ­تواند انگیزه رقابت و در نتیجه عملکرد کاراتر را افزایش دهد (فرضیه پنجم).

منابع و مآخذ
الف) منابع فارسی

• ابریشمی، حمید و لیلی نیاکان (۱۳۸۹)، اندازه گیری کارایی فنی نیروگاه‌های حرارتی کشور به روش و مقایسه تطبیقی با کشورهای (SFA) تحلیل مرزی تصادفی منتخب در حال توسعه، فصلنامه مطالعات اقتصاد انرژی، شماره ۲۶، ۱۵۳-۱۷۵٫

• ابونوری، اسمعیل، لاجوردی، حسن (۱۳۹۲) تاثیر تشکیل بازار برق ایران بر کارایی نیروگاه­های برق، کیفیت و بهره وری صنعت برق ایران، سال دوم، شماره ۳، صص ۵۰-۵۷٫

• امامی میبدی، علی و مرتضی افقه و محمد حسین رحمانی صفتی (۱۳۸۸)، اندازه گیری کارایی فنی و بهره‌وری در نیروگاه‌های بخاری، گازی و سیکل ترکیبی، فصلنامه اقتصاد مقداری (بررسی‌های اقتصادی سابق)، دوره ۶، شماره ۳، ۷۹-۱۰۳٫

• پورکاظمی، محمد حسین، حیدری، کیومرث (۱۳۸۱)، استفاده از تحلیل پوششی داده‌ها (DEA) در ارزیابی کارایی نیروگاه‌های حرارتی تولید برق کشور، مدرس علوم انسانی،  ۶(۱ (پیاپی ۲۴): ۳۵ -۵۴٫

• خدادادکاشی، فرهاد (۱۳۸۹)، اقتصاد صنعتی ( نظریه و کاربرد )، چاپ دوم، انتشارات سمت، تهران.

• دفتر تنظیم مقررات و توسعه رقابت در بازار آب و برق (۱۳۸۶)،

• رحمانی، بهرام (۱۳۸۱)، برآورد و تحلیل کارایی و بهره‌وری نیروگاه‌های حرارتی برق کشور با بهره گرفتن از روش DEA و SFA‌، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز دانشکده علوم انسانی و اجتماعی.

• زیبا، فاطمه (۱۳۸۵)، اعمال نظم بخشی و مقررات گذاری اقتصادی در صنعت برق ایران، مجله صنعت برق، سال یازدهم، شماره ۱۲۰، ص ۱۲٫