شناخت پدیده های اجتماعی نیازمند اتخاذ روش پژوهش مناسب است تا با به کار گرفتن مجموعه ای از قواعد روشمند و رعایت منظم مراحل، بتوان به یافته های علمی دست یافت و نقطه جدایی روش علمی از دیگر شیوه های معرفت، روش شناسی آن و همچنین فرض هایی است که بر پایه آن ها قرار گرفته است (ناچمیاس،۱۳۸۱: ۲۳). پژوهش علمی، بررسی نظم یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی در مورد پدیده های طبیعی است که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شوند (کرلینجر،۱۳۷۴: ۳۱).

 

روش در یک پژوهش علمی نقش اساسی دارد و پژوهشگر را در رسیدن به حقیقت و گریز از خطا یاری می دهد و دکارت، روش را راهی می داند که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم اجتماعی باید پیمود. فرایند حصول شناخت در یک پژوهش علمی نسبت به واقعیات، از تعامل بین مشاهدات و نظریه ها صورت میگیرد (یغمایی،۱۳۸۰: ۷۹) و همانطور که دواس می گوید: «مشاهدات مستلزم تبیین اند ولی به همان ترتیب تبیین ها هم باید در برابر واقعیت به آزمون درآیند» (دواس،۱۳۷۶: ۲۰).

 

همچنین روش، هرگونه ابزار مناسب برای رسیدن به مقصود می باشد و به مجموعه راه ها و ابزار و فنونی که انسان را به کشف مجهولات و رسیدن به معلومات هدایت می کند، اطلاق می شود (ساروخانی،۱۳۷۵: ۲۴).

 

 

در فصول قبل به بررسی نظریه ها و پیشینه تحقیق پرداخته شد، برای آنکه محقق بتواند فرضیات را در جامعه آزمایش کند نیازمند روشی خاص است. بنابراین در این فصل ابتدا روش تحقیق را بیان می کنیم و در ادامه، جمعیت آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه، شیوه گردآوری داده ها، تکنیک های تجزیه و تحلیل داده ها، تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم و اعتبار و پایایی مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

۳-۲٫ روش پژوهش

 

روش های تحقیق متعدد و متفاوتند، در تحقیق حاضر با توجه به اینکه هدف ما سنجش آسیب های نقش زنان در جامعه و پیامدهای آن برای خانواده های یزدی می باشد از روش پیمایش برای گردآوری اطلاعات از جامعه مورد نظر استفاده شده است. کرینجر در مورد این روش می نویسد: تحقیق پیمایشی، جمعیت های کوچک و بزرگ را با انتخاب و مطالعه نمونه های منتخب از آن جامعه ها برای کشف میزان نسبی شیوع، توزیع و روابط متقابل متغیرهای روان شناختی و جامعه شناختی مورد بررسی قرار می دهد (کرینجر،۱۳۷۶: ۶۵). روش پیمایش شامل دستیابی به اطلاعات از طریق مصاحبه یا پرسشنامه در بین گروهی از افراد است که با مشارکت افراد در پر کردن پرسشنامه و یا پاسخگویی به سوالات شفاهی و یا ترکیب این دو به دست می آیند. متداول ترین هدف برای پیمایش، توصیف داده ها است (دان،۱۹۹۰: ۱۲۰-۱۱۹). این پژوهش، به لحاظ ماهیت، کاربردی؛ به لحاظ معیار زمان، مقطعی و به لحاظ وسعت، پهناگر است. برای تدوین چارچوب نظری و همچنین تحقیقات پیشین از روش کتابخانه ای (اسنادی) بهره گرفته شده است.

 

 

 

۳-۳٫ جامعه آماری

 

جامعه آماری به معنای مجموعه کاملی از عناصر و خصوصیات آنهاست که از روی نمونه در مورد آنها نتیجه گیری می شود و به چنین مجموعه ای جمعیت آماری هم می گویند (سرابی،۱۳۷۲: ۵). جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیه  زنان متاهل ساکن در شهر یزد در سال ۹۳ می باشد که تعداد کل آنان بر اساس برآوردهای جمعیتی برابر با ۱۵۵۹۸۱ نفر می باشد و محدوده آماری بررسی حاضر، حوزه شهری می باشد.

 

 

 

۳-۴٫ حجم نمونه و شیوه نمونه گیری

 

برای انتخاب افراد نمونه باید فهرست کامل افراد جامعه در دسترس باشد که این فهرست چارچوب نمونه گیری نامیده می شود (رفیع پور،۱۳۷۵: ۱۱۱). استفاده از روش نمونه گیری صحیح، باعث می شود تا نمونه مورد نظر معرف، یعنی منعکس کننده صفات جامعه آماری باشد (ساروخانی،۱۳۸۸: ۱۵۷). در این پژوهش از شیوه نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است. بدین صورت که ابتدا سه منطقه شهرداری یزد به عنوان سه خوشه اصلی در نظر گرفته شد و در مرحله بعد خیابان ها و میادین اصلی هر منطقه از شهرداری در حکم بلوک برای خوشه ها در نظر گرفته شد و در مرحله آخر به روش تصادفی، پاسخگویان مورد مطالعه قرار گرفتند. و همچنین برای نمونه گیری از زنان متاهل شاغل نیز از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شد.

 

 

جدول۳-۱٫ مناطق شهرداری یزد به تفکیک میادین و خیابان ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مناطق شهرداری یزد	خیابان ها و میادین اصلی
منطقه ۱   (محدوده امامشهر، فردگاه، سید گلسرخ، خلد برین، چاه ملکی)	-مسیر میدان مجاهدین، باغ ملی (آزادی)، باهنر، همافر، میدان ابوالفضل به طرف جاده فرودگاه (بلوار آزادگان) و…     -مسیر مجاهدین، چهار راه شهدا، خیابان امام تا میدان خلدبرین (کشتارگاه) به طرف بلوار صابر یزدی، جنت آباد، سید گلسرخ، میدان بعثت، خیابان انقلاب و…   -مسیر سه راه شحنه، چهر راه فرهنگیان، بلوار پاکنژاد، بلوار ۲۲ بهمن، بلوار ۱۷ شهریور، بلوار جمهوری، خیابان مطهری، بلوار ولیعصر (۵۲ متری امام شهر)، بلوار کارگر و…
منطقه ۲   (محدوده امام حسین، بلوار دانشجو، میدان امیر چخماق، چهار راه سلمان)	-مسیر حسن آباد، بلوار دهه فجر، میدان امیر چخماق به طرف خیابان سلمان، چهارراه سلمان- چمران و…     -مسیر میدان باهنر به طرف میدان امام حسین، راه آهن، خیابان کاشانی و…   -مسیر مجاهدین به طرف خیابان دهم فروردین، میدان مارکار، بلوار منتظر قائم، چهارراه طالقانی، بلوار دانشجو، پارک شادی و…   -خیابان مسکن و شهرسازی (نعیم آباد، مهدی آباد و گازر گاه) به طرف ترمینال یزد
منطقه ۳     (محدوده ی صفائیه، شهرک رزمندگان، آزادشهر)	-مسیر سیلو، کوی استادان، قاسم آباد و…     -مسیر میدان ابوذر، میدان اطلسی، خیابان تیمسار فلاحی، خیابان پاسداران، صفائیه، شهرک رزمندگان و…   -مسیر آزادشهر، خیرآباد، جاده شحنه، خیابان اسکان و…

 

اطلاعات محدوده مناطق شهری، مأخوذ از معاونت برنامه ریزی و دفتر آمار اطلاعات استانداری یزد در بهمن ماه ۱۳۸۹ می باشد.

 

 

 

در یک پژوهش اگر نمونه خیلی بزرگ باشد، موجب صرف وقت زیاد و تلف شدن امکانات می شود و از سویی، اگر نمونه خیلی کوچک باشد، دقت نتایج کم میشود. بنابراین برآورد حجم نمونه یکی از قسمت های اساسی هر تحقیق پیمایشی است. در برآورد حجم نمونه مراحل زیر طی می شود:

 

 

• تعریف دقیق جامعه آماری

 

• مشخص کردن گروه ها، که در این پژوهش تمام زنان متاهل ساکن شهر یزد را شامل می شود

 

• محاسبه فراوانی نسبی هر گروه و محاسبه نمونه مربوطه

 

• محاسبه تعداد افراد گروه نمونه (دیانی،۱۳۸۲: ۹۴).

 

برای برآورد حجم نمونه ابتدا یک مطالعه مقدماتی روی ۳۰ نفر از زنان متاهل شهر یزد انجام گردید تا واریانس صفت مورد مطالعه مشخص گردد و سپس با بهره گرفتن از فرمول کوکران با سطح اطمینان ۹۵ درصد و دقت احتمالی (فاصله اطمینان) ۵ درصد،

 

 

 

=  ۳۸۴

 

حجم نمونه ۳۸۴ نفر محاسبه شد که نمونه زنان خانه دار را تشکیل می دهد و از آنجایی که در این پژوهش سعی کردیم یک کار تطبیقی بین زنان شاغل و غیر شاغل باشد و بدلیل نسبت کم و نداشتن آمار دقیق از زنان شاغل نمونه ۱۰۰ نفری از زنان شاغل مورد بررسی قرار گرفته شد.

 

 

 

۳-۵٫ ابزارگردآوری داده ها

 

ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه بوده است که برای متغیر وابسته تحقیق از پرسشنامه عملکرد خانواده مک مستر(FAD) استفاده شد که در سال ۱۹۸۳ بر روی یک نمونه ۵۰۳ نفری اجرا شد و در کل شامل ۶۰ گویه است که دامنه ضریب آلفای خرده مقیاس های آن بین۷۲/۰ تا ۹۲/۰ بدست آمده است؛ برای سنجش باورهای مذهبی پرسشنامه کلارک و استارک استفاده شد که در ۱۹۶۵ در کشورهای مختلف و ادیان مختلف اجرا گردید و دارای ۲۶ گویه در پنج بعد است و پایایی آن با ضریب آلفای ۷۹/۰ بدست آمد؛ و همچنین از پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هلیرت برای متغیر فشار روحی-روانی استفاده شد؛ این پرسشنامه در سال ۱۹۷۲ تنظیم شد که دارای ۶۰ سوال و روایی و پایایی آن ۹۵/۰ گزارش شده است. و همچنین برای سنجش متغیر تعارضات نقشی از پرسشنامه کارلسون و همکاران (۲۰۰۰)  با تعداد ۱۸ سوال بهره می گیریم که توسط هاتفی راد در سال ۱۳۹۳ با ضریب آلفای کرونباخ ۹۱/۰ دارای پایایی بود نیز مورد استفاده قرار گرفته است و برای سایر متغیرها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. پرسشنامه پس از احراز اعتبار و پایایی آن در مراحل مقدماتی تحقیق، برای جمع آوری داده های مورد نیاز در مرحله نهایی مورد استفاده قرار گرفت.

 

قسمت اول، شامل متغیرهای زمینه ای است:

 

بخش اول: پرسش هایی مربوط به مشخصات پاسخگویان و پرسش های زمینه ای که شامل (سن، جنسیت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، درآمد خانواده و شغل) می باشد، آمده است. همچنین در این قسمت از پرسشنامه، زمان ایفای نقش زنان و مدت زمان حضور زنان در بیرون از خانه سنجیده شده است.

 

بخش دوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان انجام انواع نقش است که دارای ۱۸ سوال بسته با پاسخ پنج گزینه ای به صورت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم) می باشد.

 

قسمت دوم، شامل متغیرهای مستقل است که در بر گیرنده آسیب هایی که متوجه زنان می شود، می باشد

 

بخش اول: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش مزاحمت های اجتماعی است که شامل ۷ سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش دوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش کاهش باورهای دینی و سنتی است که شامل ۱۳ سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش سوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان مصرف گرایی است که شامل ۱۶سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش چهارم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش متغیر چند گانگی نقش است که شامل  ۱۱سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم)می باشد.

 

بخش پنجم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش تعارضات نقشی است که شامل  ۷سوال بسته در هفت بعد با پاسخ ۵ گزینه ای درغالب طیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد

 

بخش ششم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش متغیر فشارهای روحی و روانی است که در پنج بعد و در قالب ۱۰ سوال آمده است به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

بخش هفتم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان احساس بدنامی است که شامل ۷ گویه می باشد و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است

 

بخش هشتم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد تن آرایی است که شامل ۱۰ مورد می باشد به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

قسمت سوم: در بر گیرنده سوال هایی برای سنجش متغیر وابسته پژوهش می باشد؛ که عملکرد خانواده را در غالب هفت بعد و به طور کلی ۲۵ گویه و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده است

 

قسمت چهارم: شامل پرسش هایی برای سنجش نگرش زنان نسبت به حضور زنان در اجتماع را در غالب ۸ سوال و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

۳-۶٫ تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق

 

جدول۳-۲٫ متغیرهای اصلی تحقیق و سطوح سنجش آن ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نام متغیر	نوع متغیر	سطح سنجش متغیر
زمان ایفای نقش	کمی/مستقل	رتبه ای
مدت زمان ایفای نقش	کمی/مستقل	رتبه ای
نوع نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
مزاحمتهای اجتماعی	کمی/مستقل	فاصله ای
باورهای دینی و سنتی	کمی/مستقل	فاصله ای
مصرف گرایی	کمی/مستقل	فاصله ای
چندگانگی نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
تعارض نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
فشار روحی روانی	کمی/مستقل	فاصله ای
احساس بدنامی	کمی/مستقل	فاصله ای
تن آرایی	کمی/مستقل	فاصله ای
نگرش  به حضور در اجتماع	کمی/مستقل	فاصله ای
عملکرد خانواده	کمی/وابسته	فاصله ای

 

۳-۶-۱٫ متغیرهای مستقل

 

۳-۶-۱-۱٫ سن

 

سن تعداد روزهایی است که یک فرد از بدو تولد تاکنون سپری کرده است که به صورت سال بیان می شود. به دلیل تغییرات اجتماعی و فرهنگی جوامع بین نگرش های گروه های سنی مختلف تفاوت وجود دارد (افشانی،۱۳۸۵: ۱۰۰). لذا یکی  از متغیرهای زمینه ای این تحقیق سن پاسخگو است که در قالب یک سوال بسته (۱۸ – ۲۵ سال ، ۲۶ – ۳۳ سال، ۳۴ – ۴۱ سال، ۴۲ – ۴۹ ، ۵۰ سال به بالا) پرسیده می شود.

 

 

 

۳-۶-۱-۲٫ وضعیت تأهل

 

منظور از متأهل، فردی است که ازدواج کرده است و دارای همسر می باشد (ازکیا و دربان آستانه،۱۳۸۲: ۲۱۲). جامعه آماری در این پژوهش، شامل زنان متأهل می باشد که ممکن است در زمان مطالعه دارای همسر باشند، مطلقه باشند و یا همسرشان فوت کرده باشد که در این پژوهش به صورت یک سوال سه گزینه ای (۱٫ متأهل ۲٫ مطلقه ۳٫ همسر فوت شده) آمده است.

 

۳-۶-۱-۳٫ تعداد فرزندان

 

تعداد فرزندان یکی دیگر از متغیرهای زمینه ای است که انتظار می رود بر روی ایفای نقش زنان در خانواده و در جامعه تاتیر گذار باشد که در این تحقیق رای سنجش این متغیر، از یک سوال به صورت باز در پرسشنامه در نظر گرفته شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴٫ پایگاه اقتصادی _ اجتماعی

 

موقعیت اجتماعی، مقام و موضعی است که یک فرد در یک جامعه و در زمانی معین اشغال می کند (بیرو،۱۳۶۶: ۳۷۱). موقعیت اجتماعی یکی از موضوعات و محورهای مورد توجه در ارزیابی پایگاه اجتماعی است، موقعیت اجتماعی عبارت است از اعطای مقامی در سلسله مراتب کیفی کل جامعه به هر فرد، استناد مجموع ارزیابی ها از هر یک از پایگاه هایی که احراز کرده و پاداش هایی که از هریک از آنها عایدش شده است (کوزر، ۱۳۷۳: ۴۵).

 

یکی از روش های اصلی برای توزیع افراد جامعه در موقعیت های اجتماعی موجود ارزش گذاری بر اساس موقعیت هاست، بدین معنا که موقعیت ها برحسب اهمیت رتبه بندی می شوند. احراز موقعیت یا رتبه بندی خاص اجتماعی، احراز کننده را از دریافت پاداش و حیثیت خاص اجتماعی برخوردار می سازد. بنابراین تفکیک اجتماعی که سازمان اجتماعی طبعا به آن نیازمند است ضرورتا با ارزشیابی موقعیت های اجتماعی همراه است. برای انجام امور و بالا رفتن کارائی نیاز است تا این تفکیک صورت پذیرد (ادیبی،۱۳۵۴: ۳).

 

پایگاه اجتماعی، توجه، اعتبار و ارزشی است که جامعه برای نقش اجتماعی فرد، گروه و طبقه اجتماعی قایل است (آراسته خو،۱۳۸۱: ۲۷۹). پایگاه اقتصادی _ اجتماعی در مقام فرد یا گروه است با توجه به توزیع شان، درک نظام اجتماعی و در مواردی تلویحا با در نظر گرفتن چگونگی توزیع حقوق، مسئولیت ها، قدرت و اقتدار در چارچوب همان نظام نظیر اصطلاحاتی چون پایگاه بالا، پایین و متوسط (ساروخانی،۱۳۸۰: ۷۲۹). پایگاه اقتصادی _ اجتماعی مجموعه ای از سه شاخص ثروت، قدرت، منزلت است که هرچند به صورت آرمانی جدا از هم در نظر گرفته می شوند اما در واقعیت دارای تداخل و در هم تنیده هستند (علی بابایی، ۱۳۷۲). در این پژوهش پایگاه اقتصادی _ اجتماعی با توجه به متغیرهای (میزان تحصیلات خود و همسر، وضعیت اشتغال، درآمد) مورد پژوهش قرار می گیرد.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۱٫ درآمد

 

در این پژوهش میزان درآمد ماهانه خانواده بر اساس ۵ دسته، در آمد کمتر از ۵۰۰ هزار تومان، بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان، بالاتر از ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان، بالاتر از یک میلیون تا یک میلیون و سیصد هزار تومان ، بیشتر از یک میلیون و سیصد هزار تومان تقسیم شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۲٫ وضعیت اشتغال

 

شغل یکی از سه شاخص اصلی (درآمد، شغل، میزان تحصیلات) برای تعیین طبقه اجتماعی است (کوئن،۱۳۸۸: ۲۹۶). منظور از شغل، کاری است که منبع اصلی درآمد فرد باشد و فرد به طور دائم برای تامین اقتصادی خود و خانواده اش به آن مشغول می باشد. توسلی بین شغل فرد و وضعیت شغلی تفاوت قائل است و معتقد است: منظور از شغل، فردی حرفه ای و پست کاری فرد است. اما وضعیت شغل، جنبه های حقوقی را با جنبه های کار فرد توأم ساخته و تابع تعدادی ملاک های شغلی و اجتماعی مانند: ماهیت کار، درجه مهارت و موقعیت فرد در سلسله مراتب شغلی است (توسلی،۱۳۷۹: ۷۸). در این پژوهش وضعیت اشتغال زنان پاسخگو در قالب یک سوال بسته به صورت  شاغل و خانه دار و در صورت اشتغال در غالب یک سوال باز به صورت ذکر نام شغل، پرسیده شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۳٫ میزان تحصیلات خود و همسر

 

منظور از میزان تحصیلات، درجه تحصیلی که هر فرد با گذراندن دوره های رسمی آموزش، سنوات تحصیلی به اخذ آن درجه نایل گردیده است. در این تحقیق، تحصیلات پاسخگو و در سوالی دیگر تحصیلات همسر به صورت یک سوال بسته  در قالب (زیر دیپلم، دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس، دکتری و بالاتر) پرسیده شده است.

 

۳-۶-۱-۵٫ موقعیت زمانی ایفای نقش

 

منظور از موقعیت زمانی ایفای نقش، زمانی از شبانه روز را که فرد بیشتر در بیرون از خانه سپری می کند که در این پژوهش به عنوان متغیر مستقل و به صورت یک سوال سه گزینه ای (صبح تا ظهر، بعد از ظهر و عصر، غروب تا آخر شب) در پرسشنامه از پاسخگویان پرسیده شده است

 

 

 

۳-۶-۱-۶٫ مدت زمان ایفای نقش

 

تعداد ساعتی که فرد در شبانه روز در بیرون از خانه مشغول به فعالیت می باشد و از جمله متغیرهای مستقل مورد انتظار در پژوهش می باشد که به صورت یک سوال بسته در غالب پنج گزینه (اصلا، کمتر از یک ساعت، یک الی سه ساعت، سه الی پنج ساعت و بیش از پنج ساعت در روز) سنجیده شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۷٫ نوع نقش

 

یکی از مفاهیم اساسی درجامعه‌شناسی« نقش» است. به تعبیر شکسپیر[۱]، جهان اجتماعی را می‌توان به صحنه نمایش تشبیه کرد که در آن آدمیان هر یک در طول زندگی خویش نقش‌های متفاوتی را مانند پدر، مادر، فرزند، همسر، آموزگار، دانشجو و کهنسال و غیره ایفا می‌کنند. «شخصیت» فرد و «انتظارات» جامعه از صاحب نقش، دو عامل مهمی هستند که بر ایفای نقش تأثیر می‌گذارند. تحولات اقتصادی و اجتماعی نیز سبب می‌شوند که موقعیت و اهمیت نقش‌ها تغییر کند. تغییر موقعیت نقش کهنسالی و تغییر تعریف نقش زنان در جامعه مدرن نسبت به جامعه سنتی دو نمونه روشن از دگرگونی‌هایی هستند که نقش‌ها می‌پذیرند (ایمانی جاجرمی، ۱۳۸۶: ۲۸).

 

فرد در طول زندگی خود، نقش­های گوناگون را در مراحلی پی­درپی یا همزمان ایفا می­ کند و ترکیب مجموعه نقش­هایی که از تولد تا مرگ ایفا کرده است شخصیت او را شکل می­دهد (کوزر و روزنبرگ، ۱۳۸۵: ۲۹۸).

 

در این پژوهش منظور از نقش، همان مشارکت ها و نقش های فردی، اجتماعی و خانوادگی و شغلی می باشد که زنان در خانه و خارج از خانه ایفا می کنند. مشارکت به معنای همکاری، شرکت در کاری یا فعالیتی و حضور در جمعی، گروهی و سازمانی جهت بحث و تصمیم گیری چه به صورت فعال و چه به صورت غیر فعال می باشد (خیر الله پور،۱۳۸۳: ۹۱).

 

تعریف عملیاتی: گویه های نوع نقش در این پژوهش با بهره گرفتن از گویه محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفته است.  به منظور سنجش این متغیر از پاسخگو پرسیده می شود : لطفا مشخص کنید چقدر در انجام فعالیت های زیر نقش دارید؟

 

به منظور سنجش این سازه، ۲۱ سوال و در شش بعد نقش اجتماعی، نقش مدنی، نقش مذهبی، نقش شغلی، نقش تفریحی و نقش خانوادگی در غالب طیف لیکرت ۵ قسمتی (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است، کمترین امتیاز ۱۸ و بیشترین امتیاز ۹۰ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان حضور زنان در هر یک از این نقش ها را مشخص می کند.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش اجتماعی

 

 

• شرکت در امور اجتماعی مانند انجمن اولیا و مربیان یا جلسات بسیج و… .

 

• شرکت در انجمن های خیریه و کمک به سالمندان و جمع آوری کمک به زلزله زدگان و تهیه جهیزیه و…

 

• شرکت در فعالیت های گروهی مانند تمیزسازی پارک ها و اماکن عمومی و درختکاری و….

 

 

 

گویه های مربوط به نقش مدنی

 

 

• شرکت در انتخابات مختلف شهر و کشور.

 

• شرکت در بحث ها و جلسات سیاسی .

 

 

 

گویه ای مربوط به نقش مذهبی

 

 

• شرکت در مراسم مذهبی مانند اعیاد و سفره های نذری و مراسم روضه خوانی.

 

• حضور داشتن در جلسات و کلاس های قرآن.

 

• شرکت و فعالیت در برگزاری مراسمات مسجد محله.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش شغلی

 

 

• انجام فعالیت شغلی در بیرون از خانه

 

• انجام فعالیتهایی در درون خانه(کارهای هنری، قالی بافی و…) برای کمک خرجی مالی خانواده

 

 

 

گویه های مربوط به نقش تفریحی

 

 

• شرکت در کلاس های هنری مثل نقاشی، خطاطی، موسیقی و…

 

• شرکت در کلاس های مختلف مثل کلاس زبان، کامپیوتر، داستان نویسی و …

 

• انجام فعالیت های ورزشی(استخر، پیاده روی و کوهنوردی و…)

 

• رفتن به مسافرت و گردشهای علمی – تفریحی.

 

• رفتن به مجتمع های تجاری و مراکز خرید.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش خانوادگی

 

 

• انجام خریدهای روزانه و ضروری منزل.

 

• دید و بازدید و رفتن به مهمانی های خانوادگی.

 

• گفتگو با دوستان و سایر اعضای خانواده.