سوکمان و پنیارد(۱۹۹۹) و سوکمان، دالفن و پنیارد(۲۰۰۳) تغییر در باورهای ناکارآمد و نشانه ها را پس از اجرای طرحوارهدرمانی در دو/۲ گروه بیماران مقاوم به CBT بررسی کردند.۳۲ نفر از بیماران از لحاظ بالینی بهبود معنیداری را در نشانه های OCD و افسردگی نشان دادند.
۲-۱۵ پژوهشهای داخلی:
در ارتباط با پیشینه درمان دارویی و رفتاردرمانی میتوان به تحقیقاتی اشاره کرد که بیشتر بر اثربخشی و آزمون دارویی این اختلال تمرکز داشتهاند.
در پژوهشی که توسط قریشیزاده و فرنام(۱۳۸۲) انجام شد پاسخ درمان انواع OCD به فلوکستین بررسی شد. پژوهشگران گزارش کردند مقایسه میانگین نمره شدت بیماری قبل و بعد از مداخله اثر درمانی فلوکستین را در کاهش علائم بیماری تأئید کرد(۰۰۱/۰ >P). از دیگر نتایج این مطالعه اثردرمانی عمده فلوکستین بر روی وسواس شستوشو بود.
در پژوهشی که توسط صارمی انجام گرفت به مقایسه کارایی رفتاردرمانی و دارودرمانی و ترکیب آنها در درمان مبتلایان به اختلال وسواس شستوشو پرداخته یافتهها حاکی از از آن بود که رفتاردرمانی در مقایسه با دارودرمانی در کاهش رفتار وسواسی و اجتنابی مؤثرتر بوده و به طور کلی درمان ترکیبی نسبت به دارودرمانی و رفتاردرمانی به تنهایی اثربخشی بیشتری در بیماران نشان نداده است.
و در پژوهشی نزدیک به پژوهش حاضر که توسط آزاد، دلاور و آتشپور(۱۳۸۴) انجام شد نتایج نشان دادند که درمانهای رفتاری نسبت به درمان دارویی در کاهش علائم وسواسی مؤثر هستند که همسو با یافته های صارمی و همکاران است.
در ایران نیز پژوهشهایی در خصوص مدل طرحوارهدرمانی در درمان اختلالات محورI و I I انجام شده است از قبیل:
پژوهشی که توسط زهرا نوعی و همکاران(۱۳۸۹) با عنوان مقایسه طرحوارههای ناسازگاراولیه و ریشه های والدینی آنها در مبتلایلان به اختلال شخصیت وسواسی – جبری و گروه غیربالینی انجام گرفت، تفاوت معنادار گروه مبتلا به OCDP و OCD با گروه غیربالینی در تمامی طرحوارهها آشکار شد.
در مطالعه دیگری حسن حمیدپور(۱۳۸۸) به مقایسه کارآیی شناختدرمانی با طرحووارهدرمانی در زنان مبتلا به اختلال اضطرابفراگیر پرداخته است که تفاوت معنیداری در اثربخشی طرحوارهدرمانی با شناختدرمانی گزارش کرد و یافتهها نشان دادند طرحوارهدرمانی در درمان اختلالات اضطرابفراگیر از کارایی لازم برخوردار است.
در پژوهش دیگری احمد امانی و همکاران (۱۳۹۰) اثربخشی دو رویکرد طرحوارهدرمانی و دلبستگیدرمانی بر سبکهای دلبستگی در دانشجویان را مورد مطالعه قرار دادند که نتایج حاکی از آن است که طرحوارهدرمانی بر دلبستگی افراد تاثیر دارد اما این نوع درمان با دلبستگیدرمانی هر دو به یک میزان اثربخش هستند.
پژوهشهای دیگری در خصوص طرحوارهها در ایران انجام گرفته است من جمله زرگر۱۳۹۰، حقیقت منش و همکاران۱۳۸۹، مولودی و همکاران۱۳۸۹، ذوالفقاری و همکاران۱۳۸۷، صلواتی۱۳۸۶، یوسف نژاد ۱۳۸۶، لطفی و همکاران۱۳۸۶ و خانیانی نوش زاده و همکاران۱۳۸۱٫
در تمامی این موارد نتایج بهطور کلی تفاوت معنیدار در طرحوارههای ناسازگار اولیه قبل و بعد از درمان نشان میدهند و از طرف دیگر طرحوارههای ناسازگار اولیه می تواند عامل بسیاری از اختلالات از جمله بیاشتهایی عصبی،سوء مصرف مواد،پرخاشگری جنسی و… گردد.
۳-۱ شیوه اجرای تحقیق:
پژوهش حاضر از نوع نیمه تجربی و توصیفی – مقایسهای است که با پیشآزمون – پسآزمون و با دوره پیگیری صورت گرفته است.
۳-۲ جامعه آماری
جامعه آماری: کلیه افراد مبتلا بهOCD مراجعه کننده به مطب روانپزشکی و مرکز مشاوره در طی ۲ماه متوالی در شهرستان سبزوار در سال ۹۱ جامعه آماری را تشکیل دادهاند.
۳-۳روش نمونه گیری:
روش نمونهگیری به شیوه در دسترس (لیست کردن افراد و استفاده از جدول اعداد تصادفی) و با شرط سنی ۲۰ تا ۴۰ سال و داشتن حداقل تحصیلات دیپلم است و افراد در سه گروه قرار گرفتند. گروه اول تحت درمان دارویی (داروهای سروتونرژیک)، گروه دوم رفتاردرمانی (مبتنی بر اصول رویکرد رفتاری در درمان اختلالات) و گروه سوم تحت طرحوارهدرمانی (بر مبنای کتاب طرحواهدرمانی و پکیج درمانی آن) قرار گرفتند.
۳-۴حجم نمونه
حجم نمونه جامعه اول کلیه مراجعان مبتلابه OCD به مطب روانپزشکی در طی ۲ ماه متوالی۵۷ نفر را شامل می شود، براین اساس حجم نمونه طبق فرمول زیر ۱۴ نفر بدست می آید که به دو گروه مساوی و به صورت تصادفی تقسیم شده، که یک گروه تحت درمان دارویی و گروه دیگر تحت طرحواره درمانی قرار گرفتند.

حجم نمونه جامعه دوم که کلیه مراجعان مبتلابه OCD به کلینیک مشاوره در طی ۲ ماه متوالی ۲۵ نفر را شامل می شود، طبق فرمول بالا ۶ نفر تعیین گردید.که تحت درمان رفتاری قرار گرفتند.
N :حجم جامعه، α : سطح خطا ،   واریانس و   دقت براورد است.
برای جامعه اول ۵۷= N و جامعه دوم ۲۵= N و۰۵/۰: α و ۹۶/۱ :   و به جای   از   استفاده می کنیم(R = دامنه تغییرات) و   برابر با ۱ است.
۳-۵ روشها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:
مصاحبه و پرسشنامه های:
DASS21 که حاوی ۲۱ سوال است و افسردگی، اضطراب و استرس را می سنجد. این مقیاس را لوویباند و لوویباند(۱۹۹۵) تهیه کردند. ضریب آلفای کرونباخ برای شکل ۲۱ سوالی این مقیاس در یک نمونه ۴۰۰ نفری برای افسردگی۷۰/۰، اضطراب ۶۶/۰ ، و استرس ۷۶/۰ گزارش شده است. همچنین ضریب همبستگی پرسشنامه افسردگی بک و اضطراب زونک با زیر مقیاسهای این آزمون به ترتیب برای افسردگی ۶۶/۰،استرس۴۹/۰و

اضطراب۶۷/۰بدستآمدهاست.(صاحبی،میرعبدالهیوسالاری۱۳۸۰)
پرسشنامه وسواس مادزلی که حاوی ۳۰ سوال بسته پاسخ دوگزینهای(بلی و خیر) است. .برای تشخیص انواع گوناگون نشانه های وسواس فکری عملی است. آزمون علاوه بر یک نمره کلی، چندین نمره جداگانه برای کنترل (۹ماده)، شستشو (۱۱ماده)، کندی/تکرار وشک و تردید(۸ ماده)است. و بیشترین نمره در ۴زیرگروه کنترل، شستشو، کندی/تکرار وشک و تردید به ترتیب ۹ – ۱۱ ۷ و ۷ است. در این مقیاس نمره های بالاتر از میانگین (۱۵)، به عنوان نمره وسواس در نظر گرفته می شوند. راچمن و هاجسون(۱۹۸۰) روایی همگرا و اعتبار بازآزمایی این پرسشنامه را رضایت بخش گزارش کردهاند.(ساناویو ۱۹۸۵ به نقل از سجادیان ۱۳۸۵) ضریب آلفای کرونباخ برای نمره وسواس کلی را ۷۷/۰ و ( نورمن۱۱۹۶ به نقل از سجادیان ۱۳۸۵) برابر با ۸۵/۰ گزارش کردهاند. پاکروان، قلعه بندی، علوی و ابراهیمی۱۳۸۶حساسیت و ویژگیاینآزمونرابهترتیببرابربا۵/۷۴و۹/۹۳بدستآوردهاند.
پرسشنامه طرحوارههای ناسازگار اولیه یانگ فرم کوتاه که مشتمل بر ۷۵ سوال است و ۱۵حوزه: نقص/ شرم ، رهاشدگی/ بی ثباتی، بی اعتمادی/ بدرفتاری، محرومیت هیجانی، انزوای اجتماعی/ بیگانگی، وابستگی/ بی کفایتی، آسیب پذیری به ضرر یا بیماری، گرفتار/ خودتحول نایافته، خویشتن داری/ خودانضباطی ناکافی، استحقاق/ بزرگ منشی، اطاعت، ایثار، بازداری هیجانی، شکست، معیارهای سرسختانه/ بیش انتقادی را میسنجد. این پرسشنامه را اولین بار یانگ و براون برای طرحوارههای ناسازگار اولیه طراحی کردند. هرپرسش بر یک مقیاس۶ درجه ای نمرهگذاری می شود (۱ برای کاملا نادرست و ۶ برای کاملا درست) هر ۵ پرسش یک طرحواره را می سنجد چنانچه میانگین هر خرده مقیاس بالاتر از ۵/۲ باشد آن طرحواره ناکارآمد است. پایایی و روایی این پرسشنامه درپژوهشهای متعددی به اثبات رسیده است. (بارانف و ای۲۰۰۷). هنجاریابی این پرسشنامه در ایران توسط آهی(۱۳۸۶) انجام گرفته است.همسانی درونی با بهره گرفتن از آلفای کرونباخ در جمعیت مونث ۹۷/۰ و در جمعیت مذکر۹۸/۰ گزارش شده است.
۳-۶ روش تجزیه و تحلیل اطلاعات :
تحلیل کوواریانس چند متغیره با بهره گرفتن از نرم افزار spss و آمار توصیفی
۳-۷ صورت بندی جلسات طرحوارهدرمانی
جلسه اول:
گرفتن شرح حال مبتنی بر تاریخچه زندگی خانوادگی
پرکردن پرسشنامه های طرحواره و باورهای وسواسی و DASS21
بیان مدل برای مراجع
تکلیف خانگی پرسشنامه اجتناب
جلسه دوم:
بازنگری و مرور تکلیف
مرور طرحوارهها با بهره گرفتن از گفتگوی سقراطی
آگاه سازی مراجع از طرحوارههای ناسازگار و تاکید بر اینکه مشکل باوری است که دارند.
تصویر سازی
تکلیف خانگی پرسشنامه جبران
جلسه سوم:
مرور تکلیف: شناخت سبکها و پاسخهای مقابلهای
مفهوم سازی مشکل در قالب طرحواره
تکلیف خانگی ثبت افکار خودآیند
جلسه چهارم:
مرور تکلیف
فهرست کردن باورهای مشکل آفرین
تکنیک صندلی خالی
تکلیف خانگی اولویتبندی باورهای مشکلآفرین
جلسه پنجم:

یکی از مفاهیمی که در این مرحله باید برای کودک بزهدیده تشریح شود « مفهوم مسؤولیت » است. کودکان درباره مسؤولیت، ذهنی آشفته دارند. کودک بزهدیده اغلب، در رابطه با آنچه که اتفاق افتاده است، احساس گناه میکند. گمان میکند او متهم را دچار مشکل کرده است و در برابر آشفتگیهایی که به خاطر فاش کردن ماجرا دامن گیر دیگران شده است، خود را مسؤول میداند. « کودکان برای مشارکت مؤثر در فرایند کیفری، باید بدانند که در برابر رفتار دیگران مسؤول نیستند. هنگامی که شخصی تصمیم میگیرد که قانونشکنی کند، باید تبعات آن را نیز بپذیرد. همچنین کودک باید بفهمد که با گفتن ماجرا، مسؤول نتیجه دادگاه نیست؛ بلکه این قاضی است که تصمیم گیرنده است. اظهارات او قسمتی از مدارک و اطلاعات زیادی است که قاضی جمعآوری میکند. تنها وظیفه او این است که ماجرا را آنگونه که اتفاق افتاده است، به زبان خودش برای قاضی بیان نماید »[۹۴].
۲ـ کاهش استرس کودک بزهدیده
یکی از روشهایی که امروزه در برخی از کشورها مورد استفاده قرار میگیرد و کارایی خود را در کاهش استرس کودکان به اثبات رسانده است، روش نقش بازیکردن می باشد. « نقش بازیکردن از طریق ایجاد یک فعالیت سرگرم کننده و آشنا کردن کودک با تشریفات ناآشنای دادگاه، اضطراب کودک را کاهش میدهد»[۹۵].
در این روش، کودک با قرار گرفتن در نقش بزهدیده در دادگاه و پاسخدادن به سؤالات، مهارت های مربوط به خوب گوشدادن، فکرکردن و بلند و واضح پاسخدادن را میآموزد. همچنین یاد میگیرد که کجا و چگونه بگوید که سؤالی را نفهمیده است و یا پاسخ را نمیداند.
یکی دیگر از روش های کاهش استرس کودک آموزش تکنیکهای خودآرامسازی به آنها میباشد. روش فوق این امکان را برای کودک فراهم میکند که هنگام مواجهه با عوامل تنشزا ، بدون نیاز به کمک دیگران از اضطراب و استرس خود بکاهد[۹۶].
هنگامی که کودک نشانه های استرس را بروز میدهد، تنفس به شیوه مؤثر اولین اقدام برای به نظم درآوردن انرژی اوست. برای اجرای این تکنیک بهتر است، کودک در وضعیتی آرام و راحت قرار بگیرد. سپس باید نفس عمیقی کشیده، مدتی مکث نموده، به آرامی هوا را خارج نماید و همزمان با خارج شدن هوا عضلات بدن خود را شل کند. کودک برای به دست آوردن آرامش باید این نوع تنفس را ۱۰ تا ۲۰ بار انجام دهد.
روش دیگر خودآرامسازی، تصویرسازی ذهنی است. تصویرسازی به معنای فکرکردن به منظرهها، تصویرها و احساسهایی است که برای کودک خوشایند است. کودک باید چشمهای خود را ببندد، فکر خود را متمرکز کند و خود را در مکانی تصورکند که در آنجا احساس آرامش، آسودگی و اطمینان خاطر دارد. این روش راهی مؤثر برای رها شدن از نگرانیها و تغییر نگرشهای منفی است.
تکنیک انقباض عضلانی نیز یکی از روش های رایج خودآرامسازی است. برای استفاده از این روش کودک باید عضلات بدن خود را به ترتیب منقبض کند، کمی نگهدارد و سپس رها کند تا تفاوت بین این دو حالت را در یابد. کودک در طول انجام این عمل باید نفس عمیق بکشد و در حالی که هوا را خارج میکند ماهیچهها را نیز رها کند تا هر چه اضطراب و تنش است از بدن او خارج شود.
مددکار میتواند این تکنیکها را طوری آموزشدهد که برای کودک سرگرم کننده باشد. به این ترتیب علاقه کودک به تمرین و تکرار، بیشتر شده و مهارتهای خودآرامسازی در وی ارتقاء مییابد.
۳ـ همراهی کردن کودک بزهدیده در دادگاه
« یکی از راه های مؤثر برای کاهش نگرانیهای رایج کودکان، همراهیکردن آنها در دادگاه میباشد»[۹۷]. « حضور فیزیکی یک فرد آشنا و صمیمی روشی عملی و آسان برای جلوگیری از اضطراب کودک و کمک به تمرکز وی در دادگاه است »[۹۸]. فرد همراه باید از نگاه کودک، صمیمی و قابل اطمینان باشد؛ بنابراین توجه به نظر او درباره اینکه چه کسی در دادگاه همراه او باشد، اهمیت زیادی دارد[۹۹]. مددکار اجتماعی باید در این مورد با کودک گفتگو کند و در صورت لزوم مشورتهای لازم را به او ارائه دهد.
بسیاری از کودکان دوست دارند در جلسه دادگاه والدین همراهشان باشند. در اغلب موارد حضور والدین، حمایت عاطفی مؤثری را فراهم نموده و باعث اطمینان خاطر و احساس امنیت کودکان میشود. اما گاهی نیز حضور آنها در دادگاه برای کودک مفید نیست. زیرا ممکن است آنها افراد پراسترسی باشند، یا از اینکه کودک ماجرای بزهدیدگی خود را فاش میکند احساس شرمندگی کنند و این مسأله بر اظهارات او تأثیر گذار باشد. مددکار اجتماعی با درنظرگرفتن همه جوانب، باید به کودک کمک کند تا بهترین تصمیم را در این مورد بگیرد.
علاوه بر این، مددکار میتواند به افرادی که همراه کودک هستند آگاهیهای لازم را درباره وظایفشان در دادگاه و چگونگی حمایت از کودک ارائه کند. همراه کودک باید بداند که هنگامی میتواند بهترین کمک را به کودک بنماید که آرامش خاطر داشته باشد و خود را مطمئن و دلگرم نشان دهد[۱۰۰]. او باید پیش از تشکیل دادگاه، در طول جلسه دادگاه و پس از پایان آن، همراه کودک بماند و در همه این مراحل همواره کودک را دور از متهم نگهدارد. همچنین باید در کودک احساس امنیت ایجاد نماید و در مواقع لزوم حمایتهای لازم را از او به عمل آورد.
« در بسیاری موارد کودک تمایل دارد شخصی که او را برای دادگاه آماده کرده است، در دادگاه نیز او را همراهی کند. به همین دلیل مددکار اجتماعی با توجه به تاریخ برگزاری دادگاه باید برنامه ریزی لازم را برای حضور داشته باشد »[۱۰۱].
مبحث سوم :

نقش مددکاران اجتماعی در مرحله صدور و اجرای حکم
در بین مراحل دادرسی مرحله صدور و اجرای حکم دارای اهمیت ویژهای است. بعداز طی مراحل مختلف، همه نگاه ها به حکم دادگاه است که ببیند تا چه اندازه با موازین علمی و عدالت اجتماعی سازگار است و چقدر به رسالت خود مبنی بر دفاع از مظلوم جامه عمل پوشانده است. عالمانه و عادلانه بودن حکم دادگاه واجرای صحیح آن باعث افزایش اعتماد مردم نسبت به دستگاه عدالت کیفری میشود و بالعکس ناعادلانه بودن آن باعث سلب اعتماد مردم و ناکارآمدی نظام کیفری خواهد شد.
روح عدالت خواهی جامعه از نظام عدالت کیفری انتظار دارد که علاوه بر محکوم کردن بزهکار، بزهدیده را نیز مورد حمایت و تفقد قرار دهد و آلام و خسارتهای وارد بر او را نادیده نگیرد؛ به ویژه هنگامی که بزهدیده، کودکی بیگناه و بیپناه است.
امروزه ضرورت توجه به بزهدیده و حمایت از او در حکم دادگاه مورد توافق جرمشناسان قرار گرفته است. این احکام حمایتی در خصوص کودکان بزهدیده باید حتیالامکان دو مؤلفه جبران آثار بزهدیدگی و پیشگیری از تکرار بزهدیدگی را مورد توجه خود قرار دهد. در این بین مددکاران اجتماعی، هم در مرحله صدور و هم در مرحله اجرای این احکام میتوانند تأثیرگذار بوده وبه عنوان یک کارشناس، مشاور و ضابط خبره خدمات لازم را به مرجع قضایی ارائه نمایند. در ادامه این مبحث به نقش مددکاران اجتماعی در صدور و اجرای دستورات دادگاه ضمن صدور حکم بزهکار و نیز نقش آنان در صدور و اجرای حکم حضانت کودک خواهیم پرداخت.
گفتاراول: نقش مددکاران اجتماعی در صدور و اجرایدستورات دادگاه ضمن صدور حکم بزهکار
مرحله صدور حکم فرصتی است برای نظام عدالت کیفری تا بتواند اهداف حمایتی خود را در حکم گنجانده و به این ترتیب اقدامی تأثیرگذار در جهت ترمیم آثار بزهدیدگی و پیشگیری از بزهدیدگی مجدد کودک انجام دهد. لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان صدور احکام حمایتی در رابطه با کودک بزهدیده را، ضمن صدور حکم بزهکار، مورد توجه قرار داده است.
ماده ۴۵ لایحه مذکور مقرر می دارد : « دادستان می تواند در جرایم موضوع مواد ۷ و ۸ و بند «د» و «هـ» ماده ۱۰ و ماده ۱۲ این قانون چنانچه شخص مرتکب از والدین کودک ونوجوان باشد و سابقه جرایم عمدی علیه کودک و نوجوان نداشته باشد، با موافقت کتبی مرتکب و رعایت غبطه کودک و نوجوان و در صورت لزوم با متناسب نمودن قرار تأمین صادر شده یا صدور قرار تأمین متناسب، تعقیب را معلق کند. دادگاه نیز میتواند رأساً یا به تقاضای دادستان با رعایت شرایط مذکور و احراز مجرمیت، صدور حکم را به تعویق اندازد. تعلیق تعقیب دعوی یا تعویق صدور حکم نباید موجبات بزهدیدگی یا ورود آسیب بیشتر به کودک و نوجوان را فراهم سازد. مرجع قضایی ضمن قرار صادره، اجرای یک یا چند مورد از دستورات زیر را برای مرتکب مقرر میکند :
الف) تکلیف به انجام یا خودداری از انجام امر یا رفتاری خاص؛
ب) تکلیف به گذراندن دوره های خاص آموزشی و فراگیری مهارتهای مربوط به تربیت و مراقبت کودک و نوجوان و ارائه گواهی آن ؛
ج) مراجعه به مراکز درمانی، بازپروری یا توانبخشی برای درمان اعتیاد، بیماری یا اختلالات رفتاری و روانی ویا جسمی؛
د) خودداری از اشتغال به کار یا حرفه معین؛
هـ) اقدام جهت درمان اعتیاد، بیماری یا اختلالات رفتاری و روانی و یا جسمی کودک و نوجوان؛
و) مراجعه به سازمانها و نهادهای حمایتی دولتی و یا غیردولتی به منظور بهرهمندی از خدمات و مساعدتهای اجتماعی آنها؛
ز) معرفی خود در فواصل معین و برای مدت مشخص به شخص یا اشخاص معرفی شده از سوی مرجع قضایی؛
ح) جبران یا فراهمآوردن ترتیب جبران زیانهای ناشی از جرم ».
مروری بر بندهای مختلف این ماده نشان میدهد که هدف از تعیین این دستورات توسط دادگاه، ترمیم آثار بزهدیدگی( بندهای «هـ» و «ح» ) و پیشگیری از بزهدیدگی مجدد کودک ( بند های «ب»، «ج» ، «د» ، «و» و «ز» ) بوده است.
تبصره ۱ ماده مذکور مرجع قضایی را مکلف مینماید که « جهت اجرای مفاد این ماده، نظر تخصصی مددکار اجتماعی بهزیستی یا واحد حمایت دادگستری را جلب و حسب مورد مدت تعلیق تعقیب دعوا یا تعویق صدور حکم و مهلت اجرای دستورات مقرر را مشخص نماید ».
مددکاران برای اظهار نظردر این مورد باید با جوانب مختلف شخصیت والد بزهکار و شرایط زندگی او آشنا باشند؛ سپس با توجه به توانایی های وی و نیز نیازهای کودک بزهدیده، در رابطه با مدت تعلیق تعقیب یا تعویق صدور حکم، نوع دستوراتی که باید توسط دادگاه مورد حکم قرار گیرد، مهلت اجرای دستورات و چگونگی انجام آنها، نظرات تخصصی خود را به مرجع قضایی اعلام نمایند. مددکاران باید نظرات خود را همراه با دلایل و استدلالهای قانعکننده بیان کنند تا مرجع قضایی بتواند با آگاهی کامل نسبت به جنبه­ های مختلف موضوع، حکم مورد نظر را صادر نماید.
علاوه بر اظهار نظر تخصصی در رابطه با صدور حکم، مددکاران اجتماعی در مرحله اجرا نیز میتوانند به عنوان مأمور مراقبتی نقش تأثیرگذاری را ایفا نمایند.
هدف از قرار دادن دوره مراقبت، اصلاح و باز پروری بزهکار، جبران آثار ناشی از جرم و پیشگیری از تکرار جرم، با مشارکت وی، میباشد. این امر مستلزم نظارت، سرپرستی و ارشاد بزهکار در دورانی است که تحت مراقبت قرار میگیرد. افرادی که وظیفه نظارت بر شخص بزهکار در این دوران را دارند، نیازمند کسب مهارتهای خاص با پشتوانه کار حقوقی و اجتماعی هستند. به همین دلیل « در بسیاری از کشورهای جهان مأم
ورین مراقبتی از میان مددکاران مجرب انتخاب میشوند که برای نمونه میتوان به کشورهای استرالیا، سوئد و کانادا اشاره کرد »[۱۰۲]. در انگلیس نیز مأمورین مراقبتی، با رعایت شرایط خاصی از بین مددکاران اجتماعی انتخاب و استخدام میشوند.
ماده ۴۷ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، وظیفه نظارت بر نتایج اقدامات و دستورات صادر شده و پیگیری انجام صحیح و مناسب آنها را بر عهده مددکاران قرار داده است. مددکاران اجتماعی در اجرای این وظیفه باید با رعایت موازین جرمشناسی، روانشناسی و جامعهشناسی و … بزهکار را تحت نظارت خویش قرار دهند، مشارکت وی را در اجرای دستورات حمایتی جلب نمایند، مشاوره و راهنماییهای لازم را به والدین و کودک بزهدیده ارائه دهند و چنانچه والد بزهکار در انجام وظایف خود مبنی بر جبران آثار بزهدیدگی کودک و پیشگیری از بزهدیدگی مجدد وی کوتاهی نماید، مراتب را با ذکر پیشنهادات حمایتی به دادگاه صالح گزارش دهند.
علاوه بر آنچه گفته شد، بند «الف» ماده ۴۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان نیز، در جهت حمایت از کودک بزهدیده، به دادگاه اجازه داده است که کودک یا خانواده او را به سازمانها یا نهادهای مسؤول یا فعال در زمینه مساعدت به افراد و خانواده های بیبضاعت، معرفی کند. مددکاران اجتماعی با آگاهی از این قوانین میتوانند در صورت لزوم، در قالب پیشنهادات حمایتی، اعمال آن را از مرجع قضایی تقاضا نمایند.
گفتاردوم :نقش مددکاران اجتماعی در صدور و اجرای حکم حضانت و سرپرستی کودک بزهدیده
یکی از مهمترین مسائلی که دادگاه ضمن صدور حکم باید نسبت به آن تعیین تکلیف نماید، مسأله حضانت، ولایت و سرپرستی کودک بزهدیده است. بر اساس ماده ۴۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان دادگاه میتواند ضمن صدور حکم این حقوق را از والدین، اولیاء و سرپرستان قانونی سلب نماید؛ سپس کودک را ( طبق قوانین مربوط به سرپرستی کودکان فاقد سرپرست) به خانواده جدیدی بسپارد و یا اینکه سرپرستی او را به سازمان بهزیستی و یا سایر مراکز واگذار نماید.
تعیین حضانت کودک امری تخصصی و مستلزم سنجیدن فاکتورهای مختلف است. بنابراین مرجع قضایی برای صدور حکم در این باره نیازمند مشاوره و اظهار نظر کارشناسانی خبره و با تجربه است. مددکاران اجتماعی به دلیل نوع آموزشهایی که دیدهاند، در صورت درخواست دادگاه، میتوانند در این مورد نظرات کارشناسانه ارائه نمایند.
الف) تصمیمگیری در رابطه با حق حضانت والدین
یکی از خدماتی که مددکاران اجتماعی می توانند به مرجع قضایی ارائه نمایند، اظهار نظر در مورد صلاحیت والدین و میزان توانایی آنها در نگهداری از کودک است. امروزه، در برخی کشورها، به دلیل افزایش درخواست مراجع قضایی نسبت به تعیین حضانت کودک، ارزیابیهای تعیین حضانت ، بخش مهمی از روانشناسی قضایی را به خود اختصاص داده است. استفاده از تستهای روانشناسی، مصاحبههای کلینیکی و مشاهده روابط بین والدین و کودک از جمله روشهایی هستند که معمولاً برای تعیین حضانت کودک بهکارمیروند[۱۰۳].
مددکاران اجتماعی برای تعیین حضانت کودک باید والدین را به دقت مورد ارزیابی قرار دهند و چنانچه امیدی به بازگشت آنها و سامان یافتن خانواده وجود دارد، از طریق برنامههای آموزشی و درمانی، سعی کنند محیط خانه را برای حضور کودک و رشد و تربیت صحیح او مهیا نمایند. آنها باید همواره مدنظر داشته باشند که خانواده بهترین محل برای زندگی کودک و رشد طبیعی اوست و سپردن کودک به والدین و دادن تعلیمات لازم به آنها معمولاً مصالح کودک را تأمین خواهد نمود. مددکاران اجتماعی تنها در صورتی باید به جدا کردن کودک از خانواده بیاندیشند که به دلیل عدم مشارکت والدین و عمق مشکلات خانوادگی امیدی به سامان یافتن مجدد خانواده وجود نداشته باشد.
تدبیر دیگری که می تواند در تصمیم گیری راجع به حضانت راهگشا باشد، سپردن کودک به والدین به صورت مشروط و قابل تجدیدنظر است[۱۰۴]. در این روش، دادگاه کودک را به والدین میسپارد؛ به شرط اینکه آنها تعهد نمایند که در تربیت و رشد وی کوشا باشند و او را به صورت دورهای نزد مددکار یا مشاوری که از طرف دادگاه تعیین میشود ( به منظور بررسی وضعیت کودک ) حاضر نمایند. در این صورت مددکار اجتماعی میتواند به عنوان مأموری از طرف دادگاه بر نحوه تربیت کودک و رفتار والدین نظارت داشته و گزارش آن را به دادگاه ارائه نماید. چنانچه در طی مدت تعیین شده، والدین به تعهدات خود عمل نکنند دادگاه در حکم صادره تجدیدنظر کرده و در صورت نیاز از والدین سلب حضانت مینماید.
ب) سپردن کودک به خانواده جایگزین
« چنانچه با انجام اقدامات مددکاری بازگشت کودک نزد خانواده میسر نگردد، مراقبت در خانواده جایگزین( بستگان و غیر بستگان ) در الویت بعدی خواهد بود »[۱۰۵]. در صورتی که کودک به طور موقت به خانواده جایگزین سپرده شود، مددکاران اجتماعی باید اقدامات مقتضی را جهت بازسازی و توانمند سازی خانواده وی انجام دهند؛ تا هرچه سریع تر کودک نزد والدین اصلی خود برگردد.
خانواده جایگزین باید از نظر عاطفی و تربیت جسمانی پاسخگوی نیازهای کودک بزهدیده باشد و بتواند در جهت ترمیم آثار بزهدیدگی وی گام بردارد. این خانواده باید کودک را با علاقه و با روی باز بپذیرد و با او بدون تبعیض و مانند سایر اعضای خانواده رفتار نماید. در انتخاب خانواده جایگزین بهتر است الویت به کسانی داده شود که با کودک رابطه خویشاوندی دارند. برا
در و خواهر بزرگتر، پدر بزرگ و مادر بزرگ و سایر بستگان، معمولاً نسبت به کودک دلسوزتر و مهربانتر بوده و بهتر میتوانند اورا به عنوان یکی از اعضای خانواده بپذیرند.
یکی از مهمترین نکاتی که مددکاران اجتماعی در انتخاب خانواده جایگزین باید مد نظر قرار دهند، مشارکت کودک بزهدیده و والدین او در صدور این حکم است. زیرا توجه به نظر آنها در انتخاب خانواده مناسب، به طور مؤثری تأمین کننده اهداف مورد نظر خواهد بود.
مزیت سپردن کودک بزهدیده به خانواده جایگزین این است که کودک علیرغم جداشدن از والدین خود، از جریان عادی زندگی در خانواده محروم نمیماند و محبت، توجه و مراقبتی را که برای رشد صحیح او لازم است، دریافت میکند.
مشکلی که ممکن است در اجرای این روش مراقبتی پیش آید این است که علیرغم کلیه سختگیریهایی که در انتخاب یک خانواده مورد اعتماد صورت میگیرد، ممکن است این خانواده صلاحیت و حساسیت لازم را در تربیت کودک نداشته باشد. حتی ممکن است این خانواده از کودک سوء استفاده کرده و از او بهرهکشی نماید و یا اینکه با محبت بیش از اندازه و غفلت از رفتارهای غلط وی در امور تربیتی او خللی ایجاد کند. لذا لازم است مددکاران اجتماعی به صورت مستمر بر خانواده جایگزین نظارت نمایند. « چنانچه با تشخیص مددکار اجتماعی و … عدم شایستگی خانواده فرزندپذیر، سوء رفتار با کودک و عدم شایستگی در نگهداری و تربیت کودک تحت سرپرستی محرز شود به نحوی که با ارائه خدمات مشاورهای و پیگیریهای کارشناسی ادامه سرپرستی ممکن نباشد یا مخاطرهآمیز باشد میبایست مراتب فوراً به دادگاه جهت فسخ حکم سرپرستی اعلام شود »[۱۰۶].
ج ) سپردن کودک به سازمان بهزیستی
طبق بند «ج» ماده ۴۶ لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان، دادگاه میتواند ضمن صدور حکم، سرپرستی کودک را به سازمان بهزیستی واگذار نماید. براساس ماده واحده قانون تشکیل سازمان بهزیستی مصوب ۱۳۵۹ شورای انقلاب و قانون تأمین زنان و کودکان بی سرپرست مصوب سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی، سازمان بهزیستی کشور با تأیید مرجع قضایی مسؤولیت مراقبت شبانه روزی از کودکان بی سرپرست را بر عهده دارد. سازمان مذکور این امر را در قالب دو برنامه مراقبت در خانواده و مراقبت در خانه های کودکان و نوجوانان محقق می سازد.
برنامه مراقبت در خانواده، مجموعهای از برنامههای توانمندسازی و مراقبتی است که به منظور کمک به خانواده ها در پرورش و مراقبت از کودکان تحت سرپرستی سازمان بهزیستی انجام می پذیرد.
خانه کودک و نوجوان نیز مکانی است که کودکان از زمان پذیرش در سازمان بهزیستی تا ۱۸ سالگی، به صورت دائم یا موقت، به تفکیک سن و جنس در آنجا زندگی میکنند و تحت مراقبت و آموزش قرار میگیرند. در این خانهها تیمی متشکل از مدیر، مددکار، روانشناس و مربی در رابطه مستقیم با کودکان قراردارند و در قالب کارگروهی با مشارکت کودکان، نسبت به فراهم کردن زمینه های مراقبت و پرورش کودک به منظور انتقال به جامعه اقدام میکنند.
براساس دستورالعمل سازمان بهزیستی در رابطه با مراقبت و پرورش کودکان تحت سرپرستی، این سازمان تنها زمانی میتواند کودکان را به این خانه ها بسپارد که هیچ یک از اقدامات و تلاشهای حرفهای در زمینه بازگشت کودکان نزد والدین و یا انتقال به خانواده های جایگزین مؤثر واقع نشده باشد

همانطور که در فصل سوم بیان شد به منظور مقایسه کارایی، در توزیع خدمات بیمه از طریق بانک بیمه و نمایندگانیهای بیمه، از تکنیک DEA استفاده گردید.
چارنز، کوپر و رودرز در ساخت مدل تحلیل پوششی داده ها به یک رابطه تجربی در ارتباط با تعداد واحدهای مورد ارزیابی و تعداد ورودیها و خروجی ها به صورت زیر رسیده اند:
(تعداد ورودی+ تعداد خروجی ها) *۳  تعداد واحدهای مورد ارزیابی (DMUS)
عدم به کارگیری رابطه فوق در عمل موجب میشود که تعداد زیادی از واحدها بر روی مرز کارا قرار گرفته و به عبارت دیگر دارای امتیاز کارایی یک گردند. لذا قدرت تفکیک مدل به این ترتیب کاهش مییابد.
لذا در تحقیق حاضر بهمنظور رعایت اصل فوق و با توجه به تعداد ورودیها (۳ ورودی) و خروجی ها (۱ خروجی) و هچنین ایجاد همگنی بیم DMUهای مورد ارزیابی در صنعت بیمه برای دو نوع کانال بازاریابی خدمات بیمهای (بازاریابی مستقیم و بازاریابی غیرمستقیم) مبنای ارزیابی، عملکرد ۱۲ ماههی شعبه مرکزی بیمه ایران و شعبه مرکزی بانک بیمه پارسیان در سال ۱۳۹۰ قرار گرفته است.
از اینرو داده های مربوط به عملکرد ۱۲ ماهه هر یک از کانالهای توزیع خدمات بیمهای همانطور که در جدول (۳-۱) و (۳-۲) نشان داده شده، جمعآوری گردید و با بهره گرفتن از مدل مضربی CCR ورودی محور مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. لازم به ذکر است به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار LINGO استفاده گردیده است.
در ادامه مدل اصلی تحقیق ارائه گردیده است.

: تعداد ورودی ها
: تعداد خروجی ها
: تعداد واحدهای تصمیم گیرنده
: میزان ورودی  ام برای واحد  ام
: میزان خروجی  ام برای واحد  ام
: وزن داده شده به خروجی  ام
: وزن داده شده به ورودی  ام

معادله بالا عملکرد بیمه ایران را در فروردین ماه نشان می دهد لذا برای ارزیابی کارایی ۱۱ ماه دیگر باید ۱۱ مدل برنامه ریزی خطی دیگر ساخته و حل شود که تفاوت آن مدلها با مدل فوق در تابع هدف و محدودیت اول بوده و سایر محدودیتها بدون تغییر باقی خواهند ماند. جدول (۴-۱) نتایج حل مدل را برای ارزیابی و تعیین کارایی عملکرد ۱۲ ماهه بیمه ایران (کانال بازاریابی مستقیم) نشان میدهد.

دیگر شعرای آپولو نیز در شکل و مضمون نوآوری داشتند، همچنین وحدت موضوعی و وحدت عضوی را در قصیده رعایت می کردند. اینان شعر خود را از قافیه واحد آزاد کردند و گاهی خود را ملزم به رعایت وزن- شعر مرسل و گاهی در وزن و قافیه تنوع ایجاد می نمودند- شعر آزاد- و به سبک «موشحّات شعر می سرودند. و همچنین به شعر منثور که به وزن و قافیه تقیدی ندارد روی آوردند و به زیبایی تصویر الفاظ و آهنگ آن توجه کردند.
علی رغم عمر کوتاه آپولو تمامی محققان اتفاق نظر دارند که تأثیر این جمعیت ادبی در شعر معاصر کاملاً بارز بوده است و اصولی که آپولو در اساسنامه خود بدان مژده داده بود جهش تحولی عظیم در تاریخ شعر ادبی محسوب می شود. متأسفانه به دلیل جوّ نامساعد ادبی و مشکلات مالی، مجله آپولو و به دنبال آن انجمن آپولو از کار باز ایستاد ولی تأثیر این انجمن ادبی در شاعران عصر خود و معاصر باقی گذاشت و در سال ۱۹۴۴ دکتر ابراهیم ناجی انجمن رابطه الأدباء را در مصر ایجاد کرد که ادامه دهنده ی راه آپولو بود.
و همچنین در سال ۱۹۸۰ نیز «جماعه آپولو الجدیده» در قاهره آغاز به کارکرد که اصول این انجمن ادبی مفصل تر از اصول جمعیت آپولوی قدیم بود. به هر حال با وجود ترید برخی از ناقدان نسبت به اطلاق نام «مدرسه ادبی» به این انجمن ادبی باید بگوییم که آپولو با اینکه تمامی گرایشهای ادبی را در خود پذیرفته بود ولی گرایش ادبی غالب بر آثار آن همان گرایش رمانتیسی بود. هرچند که هیچگاه در عمل مبلّغ این مکتب نبود.
آخرین تحقیقات و پایان نامه هایی که توسط دکتر «کمال» نشأت، محمد سعد فشوان ابراهیم الحاوی، نگاشته شده است، همگی آپولو را یک «مدرسه ی ادبی و شعری» در ادبیات معاصر عربی می دانند.
فصل پنجم
ابو شادی و ادبیات ملّی- انسانی
– نهضت ملی عربی و اثر ادبی آن
– درگیری میان قیمومیت و استقلال
– ادبیات ملّی
– شعر ملّی ابو شادی
– طبیعت و زن در شعر ابو شادی
– شعر انسانی ابو شادی
– شعر غنایی در نزد ابو شادی
– شعر داستانی و دراماتیک دکتر ابو شادی
– ابو شادی در نقش پدر و اشعار او در مورد کودکی
– نتیجه گیری
– نهضت ملی عربی و اثر ادبی آن:
عرب در طول تاریخ بسیار قدیمی خود سه نهضت آشکار داشته است: ۱- نهضت دینی که مهد آن حجاز بوده است و با ظهور اسلام به اوج خود رسید. ۲- نهضت قومی یا ملّی گرایی عرب بوده است که ریشه های آن را باید به گونه ای خاص در دوران بنی امیه جستجو کرد که در آن عرب یک حکومت عظیم داشت که از مرزهای هندوستان تا سرزمین واندالهای اسپانیا کشیده شده بود. ۳- نهضت سوم نهضت علمی زبانی بوده است و با ظهور اسلام این نهضت علمی شروع به رشد کرد تاینکه به عصر طلایی خود در بغداد و برخی تمدنهای دیگر رسید. واضح است که اعراب بعد از امویان جایگاه سیاسی ممتاز خود را در شرق از دست دادند و بعد از عصر عباسی اول در برابر دیگر عناصر از جایگاه سیاسی خود دور شدند. بعد از سقوط دو خلافت عباسی و فاطمی، اعراب، کم کم در زیر سلطه دولتهای عجم قرار گرفتند و موقعیت سیاسی خود را از دست دادند.[۱۳۴]
آخرین حکومت های عربی اسلامی، دولت عثمانی بود که از سال ۱۵۱۶ تا پایان جنگ جهانی اول یعنی سال ۱۹۱۹ به حکومت خود ادامه داد. قبل از قرن ۱۹ چیزی که حاکی از بیداری ملی در میان قوم باب باشد دیده نمی شود. ملّی گرایی عرب در یک خواب عمیق فرورفته بود، اولین کسانی که برای بیداری این نهضت تلاش کردند، محمد علی پاشا خدیوی و فرزندش ابراهیم پاشا بودند و وضعیت به همین شکل بود تا اینکه مصر از دولت عثمانی استقلال یافت و نهضت علمی در سوریه و لبنان با فعالیت بعضی حاکمان بزرگ چون راشد پاشا و مدحت پاشا و مانند آن دو شروع شد و از همه آنها عواملی برای جنبش عربی ایجاد کردند که از آرزوهای عرب و تعصب های قومی آنان حکابت داشت و نتیجه آن سرودن قصیده ها و بیان خطبه هایی شد که رنگ و بوی ملی داشت و از مظاهر آن بیداری ملی، حرکت به سوی ایجاد انجمن هایی بود که خواستار حقوق عرب از دولت عثمانی و تشویق آنان برای قیام علیه آن حکومت بود. مثل انجمنی که در سال ۱۸۸۱ به اسم «جمعیت حفظ حقوق الملّه العربیه» تأسیس شد و بیانی را در مورد اعراب، از مسلمان و مسیحی گرفته تحت عنوان «بیانات الأمه العربیه» را منتشر کرد که آنان را به اتحاد و مطالبه حقوق ملّی خود فرا می خواند. این بیانیه با مخاطب قرار دادن مسلمانان شروع می شود و آنان را متوجه ستم ترکها می سازد که پایان آن اینگونه است. (شما «ای عرب» کجائید و آنها کجایند «ترکها»؟ امروز چه کسی از شما امیر و یا وزیر یا مدیر است؟ بلکه تمام شما، فقیر هستید و بزرگ و کوچک شما فقیر هستند و مال ثروت در دست ترکهاست)
سپس به مسیحیان این چنین می گوید «امروز با مسلمانان متّحد شوید و برای رسیدن به آزادی از دست تجاوزگران آماده شوید و به راستی که ترکها از فقر شما می ترسند و شما راهتک حرمت نمی کنند بخاطر ترسی که از کنسولهایشان شی دارند پس با جان و دل؛ با براداران مسلمان خود متحد شود براستی که مصالح و خواست شما یکی است» به نظر می رسد که برخی از مصلحت طلبان و یا افراد بشر دوست ترک به همراه عربها در گرایش ملّی قوی آنان شرکت می کردند، روزنامه «المشیر» اینگونه ذکر می کند که تعدادی از جوانان عرب و ترک در پاریس برای یک انجمن عربی جمع شده بودند که اهداف آن عبارتند از:
۱- از حقوق تمام عرب با وجود اختلاف مذهب آنان دفاع نمایند.
۲- حفظ امت عربی در زیر پرچم عثمانی در صورت وضع قانون اساسی برا

ی خلافت.
۳- اینکه مساوات در مورد عرب و ترک رعایت شود.
۴- اجرای اصلاحات واجب به روش واجب (اصلاحات بالفعل باشد)
۵- استقلال هر ولایت از ولایتهای عربی با تمام داراییش و اینکه ولایت آن به والی عرب یا معاون عربی واگذار شود»[۱۳۵] اما به نظر می رسد که این آگاهی ملّی، هنوز خواستار جدایی از ترکها نیست بلکه آنچه را که اعراب در آن برهه از زمان خواستارش بودند رسیدن به اهداف خود از دولت عثمانی بوده است. به عنوان مثال، المقطم بعنوان یکی از سران آن روز اینگونه می گوید: «براستی که اعراب از لحاظ اداره ی کشور و مناسب دولتی مظلوم واقع شده اند و اگر حضرت سلطان این حقیقت را بداند به عربها حق می دهد و ما بدون هیچ شک و تردیدی به حسن نیّت سلطان می نگریم و لیکن ما در اینکه آیا این حقایق به او می رسد یا نه شک داریم» و واضح تر از این گفته، بیانات «خلیل غانم» فرستاده سوریه در مجلس عثمانی و نیز یکی از مؤسسان انجمن ترک در پاریس است «ما خواستار جدایی عرب از ترک نیستیم زیرا که آن باعث خرابی و ویرانی است بلکه از صمیم قلب خواستار پیوستن و ادغام دو ملت هستیم تا جایی که یک ملت شویم ولی به شرطی که حقوق و تکالیف برابر شود» اما این روحیه مسالمت آمیز جویانه، چندان ادامه پیدا نمی کند تا جایی که برخی اصلاح طلبان عرب خواستار جدایی عربها از قوم ترک و نیز برگرداندن قدرت گذشته عرب شدند از این طبقه می توان به ابراهیم الیاز جی، عبدالرحمن الکواکبی اشاره کرد.»[۱۳۶]
به طور کلّی برای این تعصب زبانی- تاریخی در ادبیات آن روز علت های گوناگونی وجود دارد که عبارتند از:
۱- وارد شدن نظام سیاسی به مصر و ظهور آن به عنوان یک دولت عربی پیشرفته.
۲- ورود پیشرفت علمی و مطبوعاتی در سوریه و عراق
۳- و اینکه ترکها با وجود شدّت و سختگیرهایشان بر اصلاح طلبان عرب هنوز هم به زبان عربی به عنوان زبان مذهب و فرهنگشان می نگریستند و خودشان را از حامیان آن به حساب می آورند»[۱۳۷]
درگیری میان قیمومیت و استقلال:
جنگ جهانی در سرزمینهای عربی و مخصوصاً مصر و عراق و سوریه باعث ایجاد آرزوهای قومی فراوانی شد و تعصب قومی میان عرب دیگر نمی خواست که نیازمند به وصیت و ارشاد برخی دولتهای بزرگ باشد و این چنین بود که میان وضعیت قیمومیت و استقلال دولتهای عربی اختلافات زیادی ایجاد شد. این تلاشها اساس عواملی که بیشترین اثر سیاسی در شعر دوره اخیر را داشته را تشکیل می دهد و آن در چهار پدیده ایجاد شد که آنها عبارتند از:
۱- سرپرستی ملّی مصر
۲- انقلاب عراق
۳- انقلاب سوریه
۴- قضیه فلسطین
که ما فقط به سرپرستی ملی مصر می پردازیم و از بحث پیرامون سه مورد بعدی خودداری می نماییم.
این بحث، یک بحث قدیمی است که زمان آن به عهد اشغال انگلیس برمی گردد و مؤسس آن مصطفی کامل است که حذب ملی را بنیان نهاد. در زیر به شعری از احمد شوقی که به مناسبت وفات مصطفی کامل سروده است اشاره می کنیم که در آن ملی گرایی او مورد تمجید قرار گرفته است.
لک الخطبُ التی غصَّ الأعادی بسورتها و ساغت للندامی
خطبه هایی داری که با تندیشان گلوی دشمنان را می فشارد و برای هم نشینان خوشایند و گواراست.
فکانت فی مرارتها زئیراً و کان فی حلاوتها بغاما
در تلخی آن خطبه ها غرش شیر و در شرینی آنها آواز نرم و لطیف آهوان نهفته بود.
بک الوطنیه إعتدلت و کانت حدیثاً من خرافهِ او مناما.
ملّی گرایی به واسطه ی تو قوام یافت در حالی که پیش تو جز خرافه گویی و رویا چیزی نبود.
بنیتَ قضیّه الاوطان فیها و صیَّرتْ الجلاء لَها دعاما.
تو قضیه ی ملیت ها را بنیان نهادی و دوری از وطن را ستون آن قرار دادی.
پرچم ملی گرایی در مصر، مدتی در دستان سعد زغلول بود و او در واقع مثال و الگوی جهاد ملی برای تمام ملتهای عربی همسایه بوده است. به همراه دوستانش به جزیره ی سیسیل، منتقل می شود و چون به مصر بازمی گردد بسیاری از ادبیان پیرامون او جمع شدند. ادیبانی چون: شوقی- حافظ- مطران- عقاد- مازنی و… تلاش همین گروه ها بود که منجر به انقلاب ۱۹۱۹ شد و مسئله امتیازات بیگانگان را به طور کلی از بین برد و سرانجام باعث رهایی مصر از قیمومیت انگلیس شد.[۱۳۸]
ادبیات ملّی:
«عواملی که باعث رشد ادبیات ملی در عصر معاصر شد، بیشتر عوامل سیاسی بود که نشأت گرفته از عواملی بود که بیشتر خارجی بودند. این عوامل که منجر به نهضت معاصر مصر شد. در واقع، همین تقویت روح ملی گرایی بود که باعث شد شاعران عرب، رو به مفاخر گذشته خود آورده و به تمجید و تبیین آن مفاخر ملی و بعضاً قومی بپردازند.
مخصوصاً قدیمی ترین کشور جهان که مصر باشد حتی مفاخر قبل از تاریخ بسیار فراوانی دارد و واقعاً مصری ها مدیون خارجی ها در کشف و بیان مفاخر تاریخی و باستانی خود هستند.»[۱۳۹]
شعر ملی ابو شادی
به راستی که انسان گرایی و انسان دوستی ابو شادی، مانع از سرودن شعر ملی او نشده است. ابو شادی که منتسب به دو خانواده است که هر دو از سران ملی گرا هستند، چگونه ممکن است که شعر ملی نسراید؟! در اینجا کافیست که به دایی بزرگش مرحوم مصطفی نجیب دوست مرحوم مصطفی کامل پاشا و یار دیگر او در دوره ی حیاتش اشاره شود و نیز به پدر بزرگوارش مرحوم محمد ابو شادی بک است که از بزرگترین ارکان هئیت اعزامی مصر به اروپا و از پیشگامان نهضت مصر به شمار می رفت.
لکن ابو شادی، هرگز به شعر ملی با نگاهی تعصب آمیز و کورکورانه نمی نگریست بلکه آنرا جایگاهی برای دوستی و زند
گی مسالمت آمیز قومی می دید، و آن را جایگاهی، کرامت برای ملتی رشید و زنده با سابقه ای طولانی می نگریست و با این روحیه، شعر ملی قدیم و جدید خود را سرود، اگر این شعور و درک قومی ابو شادی از مسائل ملی نبود ابو شادی هرگز در قصیده «نکبه نافارین» و «مفخره الرشید» را نمی سرود.
و همچنین است دیوان پر از فخرش به نام مصریات، اگر ابو شادی درک درستی از مسائل ملی نداشت چه بسا بیانات مؤثر او در موقعیت های مختلف ملی بیان نمی شد.
او چه بسا بزرگترین مجموعه از شعر زنده ملی برای شاعری که تلاشهای فراوانی برای تهذیب و پیراش ملت خود به کار گرفته است، به وجود نمی آمد.

همراه تقاضای روز افزون به این منابع آنها در مرکز توجه جهانی سازمانهای بین المللی جای داده است.

گفتار اول- مفاهیم

ذخایر ژنتیک گیاهی به عنوان گنجینه ای گرانبها در دست بشر و در خدمت نیازهای او می باشد. برخی از این ذخایر بصورت طبیعی و وحشی وجود داشته و برخی با دستکاری انسانی طی هزاران سال شکل گرفته است. اطلاعاتی که انسان در خصوص کاربردها و مصارف گیاهان، نحوه یا مکان و زمان جمع آوری آنها یا روش های کشت و تولید زراعی آنها طی اعصار و قرون در مناطق مختلف جهان کسب کرده نیز گنجینه ای پر ارزش را به وجود آورده است.
مفاهیم و دانش بومی در کشاورزان آنرا دانشی سازگارتر نسبت به محیط و جامعه گرا تراز
دانشهای کلاسیک و نوین معرفی می کند. و آنرا می تواند در خدمت بشر در موضوع غذا و کشاورزی قرار دهد. نگرشی واقع بینانه و بکار گیری مفاهیم ذخایر ژنتیک گیاهی نه تنها تضادی بین دولتها نشان نمی دهد. بلکه تفاهم و توافق کشورها در اجماع جهانی و منطقه ای پدید می آورد. [۲۵]

مبحث اول – منابع ژنتیکی گیاهی

منابع ژنتیک به معنی مواد ژنتیکی است که ازارزش واقعی یا باالقوه برخوردار باشند.و از اهمیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی برخوردارند.
در کره زمین این منابع بسیار غنی و وسیع است. متاسفانه بدان اهمیت لازم نمی دهیم حدود ۱۰۰ گونه مختلف هر روزه از بین می روند. در حالی که اغلب برای همیشه ناشناخته باقی می مانند. زیرا دانشمندان نتوانسته اند بیش از یک میلیون و چهار صد هزار گونه را از گیاهی و حیوانی شناسایی نماید. اهمیت این منابع هنگامی که درک می گردد. که به خاطر داشته باشیم تا امروز تنها بخش کوچکی از گونه های گیاهی وجانوری جهت استفاده انسان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. [۲۶]
حمایت از ذخایر عظیم ژنتیکی گیاهی در جهان جز با همکاری وکمک های مالی وفنی بین المللی و ایجاد یک چارچوب حقوقی جهانی امکان پذیر نیست. لذا تفاهم و کنوانسیون جهانی در این زمینه از اهمیت خاص برخوردار بوده است. که در سوم نوامبر ۲۰۰۱ در سی یکمین کنفرانس سازمان کشاورزی و خواربار ملل متحد (فائو) در شهر رم ، معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مصوب گردید .

بند اول – معنای لغوی

ذخایر ژنتیک گیاهی آن گونه که در زبان فارسی و متون حقوقی مرتبط تبیین شده است. ومرکب از سه واژه (ذخایر، ژنتیک و گیاه) است. ذخایر واژه ای است به معنای اندوخته و هر چیزی را که برای روز مبادا نگاه دارند. و واژه ژنتیک به معنای ارثی، موروثی، بخشی از زیست شناسی که درباره چگونگی صفات موروثی وعوامل ارثی بحث می کند و واژه گیاهبه معنای هر روستنی که از زمین بروید[۲۷].
منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی به هر گونه ماده ژنتیکی با منشاء گیاهی اطلاق می شود که دارای ارزش باالفعل یا بالقوه برای غذا و کشاورزی داشته باشد .[۲۸]
منابع ژنتیک گیاه منابعی را برای معیشت بشر اعم از تهیه غذا، تهیه دارو و بسیاری از مایحتاج دیگران انسان فراهم می کند .

بند دوم – معنای اصطلاحی

منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی که هر گونه ماده ژنتیکی با منشأ گیاهی اطلاق شده و در «مرکز پیدایش»[۲۹] در ناحیه جغرافیایی که گونه های گیاهی اعم از اهلی یا وحشی با ویژگی های خاص خود برای اولین بار در آنجا پیدا شده و همچنین مجموعه منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی خارج از رویشگاه برای نگهداری با محوریت مرکز تنوع گیاهی که دارای تنوع ژنتیکی زیادی برای گونه های گیاه زراعی را با رویکرد محیط زیست، تجارت و کشاورزی در منظر نظام حقوق بین المللی قرار گرفته است.
نظام حقوقی بین المللی حمایت از ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی اصطلاح حقوقی که مورد تعریف قرار می گیرد.
درباره حقوق بین الملل ده ها تعریف ارائه شده است. اما بطور خلاصه باید بگوییم :
حقوق بین الملل عبارت است از مجموعه قواعد حقوق الزام اور بر روابط بین کشورها و دیگر اعضای جامعه ی بین المللی.[۳۰]
نظام حقوقی بین المللی همانند هر نظام دیگری سکون ندارد. و همواره در حال تغییر و دگرگونی است، دگرگونی شگرفی یافته، زیرا اساساً حقوق بین الملل یک حقوق مبتنی بر تحول است به عبارت دیگر، هر سیستم حقوقی مدام در حال تکامل است. زیرا حقوق باید همواره خود را با واقعیت های موجود تطبیق دهد. این جریان تکاملی سبب شده که حقوق بین الملل نسبت به گذشته اش اختلاف چشمگیری پیدا کند. تا بتواند از عهده ی تنظیم روابط بین الملل برآید. [۳۱]
امروزه دامنه ی موضوعات مورد توجه نظام حقوقی بین المللی بصورت آشکاری از حوزه سنتی فراتر رفته و به موضوعات جدیدی همچون حقوق بشر، اقتصاد، تجارت، محیط زیست و … گسترش یافته است و در نتیجه مباحث گوناگونی را در حوزه ی حقوق بین الملل مطرح ساخته است.
به همین جهت در عصر حاضر، موضوعات مهمی همچون نظام بین الملل حقوق بشر، حقوق بین الملل اقتصادی و حقوق بین الملل محیط زیست با مباحث و موضوعات همانندمنابع طبیعی ازقبیل ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی که ماده اولیه و ضروری اصلاح گیاهان زراعی از طریق انتخاب کشاورزان، اصلاح کلاسیک نباتات یا فناوری زیستی نوین که نیازهای آتی بشر است را مورد توجه در سطح ملی و بین المللی در چارچوب حقوقی بین المللی قرار گرفته است. [۳۲]

گفتار دوم – مبانی

حق بهره مندی از غذا سالم و کافی که مورد نیاز بشر و از حقوق مسلم اوست. در
سالهای اخیر بعنوان حق بنیادین برای تداوم جوامع بشری چالش های و جنجال های فراوانی را در حوزه علوم کشاورزی، محیط زیست، تجارت و حقوق برانگیخته است .[۳۳]
بعد از آب، غذا مهمترین نیاز اولیه زندگی و ادامه حیات می باشد. این حق در اسناد مختلف حقوق بشری مورد تاکید قرار گرفته است. [۳۴]
این منابع ماده اولیه و ضرورت اصلاح گیاهان زراعی از طریق انتخاب کشاورزان اصلاح کلاسیک نباتات یا فناوری زیستی نوین می باشند. و حفاظت از آنها در سازگاری با تغییرات غیر قابل پیش بینی زیست محیطی و نیازهای آتی بشر ضروری است .در این زمینه نقش کشاورزان در گذشته، حال و آینده در تمام مناطق جهان به ویژه در مراکز پیدایش وتنوع، در زمینه حفاظت، اصلاح و دسترس قراردادن این منابع، تشکیل دهنده اساسی حقوق آنها است. این منابع به دلیل جایگاه، ماهیت، خصوصیات و اهمیت مسائل ویژه مرتبط با آنها نیازمند راهکارهای قانونی
ویژه ای نیز در عرصه مسائل کشاورزی و حفاظت از آنها هستند.
این موارد می توانند شامل دلمشغولیهایی نظیر « فرسایش مداوم» این منابع و تبدیل آن به « نگرانی مشترک بشریت » نیاز به حفاظت، اکتشاف، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و ثبت منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، امنیت جهانی غذائی در راستای نیل به اهداف اعلامیه رم و برنامه اقدام اجلاس جهانی غذا و برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی برای نسل حاضر و نسل آینده و در نهایت تقویت فوری کشورهای در حال توسعه وکشورهای با اقتصاد در حال گذر برای به عهده گرفتن این چنین مسئولیت هایی است.
در برنامه اقدام جهانی برای حفاظت و استفاده پایدار از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی که توسط سازمان کشاورزی وخواروبارملل متحد(فائو) تنظیم گردیده است. چارچوب حقوقی مورد توافق بین المللی برای اینگونه فعالیتها محسوب می گردد.
کنوانسیون حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی که براساس ماده (۱۴) اساسنامه سازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد (فائو) تصویب گردید. و به دنبال هدف دستیابی و شناسایی و تاکید بر حقوق شناخته شده برای حفظ، استفاده، تبادل و فروش بذر و دیگر مواد تکثیر شوند ه تولید شده توسط کشاورزان و مشارکت در اتخاذ تصمیم و تسهیم منصفانه و عادلانه منافع حاصل از بهره برداری از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی است.
بدنبال تحقق حقوق کشاورزان و نیز ارتقاء حقوق آنها در سطح ملی و بین المللی می باشد. و نمایانگر مسئولیت در قبال نسل های گذشته و آینده برای حفاظت از تنوع جهانی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی است. مهمترین مبناء در این مولفه عبارتند از « حفاظت و استفاده پایدار از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی» و «تسهیم منصفانه و عادلانه منافع حاصل از استفاده از آنها»و هماهنگ با کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) برای امنیت غذایی و کشاورزی پایدار است .[۳۵] این اهداف که در قسمت اخیر بند دو ماده یک معاهده ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی می تواند از طریق ارتباط تنگاتنگ این معاهده، با کنوانسیون تنوع زیستی وسازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد تأمین گردد.

گفتار سوم – پیشینه

منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی نقش بنیادین در تداوم و تغذیه جوامع انسانی دارند بر این اساس بهبود کیفیت، تداوم تولید، و آینده کشاورزی ارتباط مستقیم با همکاری
بین المللی و جریان آزاد تبادل منابع ژنتیکی و گیاهان زراعی در حوزه حقوق بین الملل کشاورزی دارد.
مسائل و مشکلات در نحوه حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا کشاورزی باعث شد. که ضرورت تدوین مقررات حفاظت از اینگونه ذخایر در سطح بین المللی، بیش از پیش احساس شود. ازاین زمان به بعد بود که نحوه نگرش و برخورد با مسألهمنابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی از ابعاد حاکمیت ملی عوض شد. و تحت فشار افکار عمومی کم کم جنبه بین المللی به خود گرفت. ومنابع ژنتیکی گیاهی به عنوان یک موضوع مهم مطرح گردید .و در سطح داخلی، متون قانونی برای حفاظت از آن تدوین گردید. سازمان های بین المللی نیز به نوبه خود در مقابل مسائل مطروحه جدید علی الخصوص موضوع اصلاح ژنتیکی و تولید گیاهان ترا ریخته (توارثی) عکس العمل مناسب در سازمان کشاورزی وخواروبار ملل متحد نشان دادند. و معاهده بین المللی ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی فصل جدیدی آغاز شد. در ادامه تحولات در حقوق داخلی و بین المللی به موازات یکدیگر صورت گرفت .[۳۶] از سوی دیگر، چالش حفاظت از ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی بویژه بین دولتهای توسعه یافته و کشورهای که «رویشگاه اصلی»[۳۷] این منابع می باشند.که در سطح جهانی منتج به تصویب این معاهده شده است.
شاید در بعضی از متون معاهدات و موافقت نامه های بین المللی مطالبی در قالب با حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی مورد توجه قرار گرفته باشد. اما جامعترین توجه در خصوص ذخایر ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی، مصوب سوم نوامبر ۲۰۰۱، در سی یکمین کنفرانس سازمان کشاورزی و خوار و بار ملل متحد در شهر رم بوده است.
معاهده بین المللی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی (PGRFA) ، پس از لازم الاجراء شدن در ۲۹ ژوئن ۲۰۰۴ در تاریخ ۵/۴/۱۳۸۴ توسط مجلس شورای اسلامی با اصلاحاتی تصویب وبه تایید شورای نگهبان رسید.
این معاهده[۳۸]نمایانگر تلاش و دلمشغولی جامعه جهانی در خصوص حفاظت، اکتشاف، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و ثبت منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی در نیل به اهداف اعلامیه رم در مورد امنیت جهانی غذایی و برنامه اقدام اجلاس جهانی غذا و برای دستیابی به توسعه پایدار کشاورزی می باشد.

فصل دوم:

تعهدات کنوانسیون منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی

در خصوص ضرورت حفاظت از منابع ژنتیکی گیاهی و تنوع بیولوژیکی جهان در سطح
بین المللی اتفاق نظر کلی وجود دارد. و این اجماع که حاصل فعالیتها و نفوذ جامعه علمی و بعضی سازمانهای جهانی می باشد. و در ادامه با تصویب برخی اصول کلی و انعقاد چندین کنوانسیون بین المللی تا حدودی جنبه حقوقی نیز یافته است.
ابتدا بایدازاصول مندرج درکنفرانس ۱۹۷۲ استکهلم نام برد. این اصول در ((منشورجهانی طبیعت))[۳۹] (WCN) [۴۰] مصوب مجمع عمومی سازمان ملل متحد تکرار و توسعه یافته اند.
اصل دوم این منشور خلاصه ای جامع است :(( قابلیت حیات ژنتیکی زمین قابل مسامحه نیست. جمعیت هر یک از گونه های وحشی یا اهلی، حداقل در سطح لازم برای ادامه حیات آن، حفظ و زیستگاههای لازم بدین منظور حراست خواهد شد)). [۴۱]
البته مشخص است که این اسناد تعهدات الزام آور ایجاد نمی نمایند. بلکه اعلام می دارند که اراده لازم برای هر گونه برنامه ریزی جهت دست زدن به اقدامات بین المللی برای تحقق اهداف مذکور وجود دارد.
کنوانسیون های بین المللی که تعداد آنها بسیار زیاد و معمولاً منطقه ای هستند. تکالیفی را در زمینه حفاظت و حمایت از منابع ژنتیکی گیاهی برای غذاوکشاورزی ایجاد می کنند. که در نتیجه حقوق حاکمه دولتها نسبت به این منابع و در کل منابع طبیعی خود محدود می شود. این امر که این محدودیتها به گونهای اختیاری و داوطلبانه وبدون عوض و به نام منافع عمومی پذیرفته شده اند. حاکی از اجماع موجود است. این توافقهای منطقه ای و بین المللی بیانگر این است. که ضرورت حمایت و حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی، ژنتیکی و بیولوژیکی بر اختلافات سیاسی فائق آمده است.[۴۲]
تعهدات مورد اشاره در کنوانسیون منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی را می توان به چهار دسته تقسیم نمود.
الف – تعهدات مربوط به استفاده پایدار از منابع ژنتیکی گیاهی.
ب –تعهدات مربوط به حفاظت، اکتشاف، جمع آوری، شناسایی، ارزیابی و مستند سازی منابع ژنتیکی گیاهی برای غذا و کشاورزی،
ج-تعهدات مربوط به کمک های فنی،