د) به موجب ماده‌ی ۱۱ قانون حمایت خانواده مواردی که هر یک از زن و شوهر می تواند در خواست طلاق کند:
۱- در صورتی که زن یا شوهر به حکم قطعی به مجازات پنج سال یا بیشتر یا به جریمه ای که بر اثر عجز از پرداخت، منجر به پنج سال حبس شود و یا به حبس و جریمه ای که مجموعاً منتهی به پنج سال حبس یا بیشتر شود محکوم گردد و حکم به حبس یا جریمه در حال اجرا باشد.
۲- ابتلا به هرگونه اعتیاد مضری که به تشخیص دادگاه به اساس زندگی خانواده خللی وارد آورد و ادامه‌ی زندگی زناشویی را غیر ممکن سازد
۳- هر گاه زوج بدون رضایت زوجه همسر دیگری اختیار کند.
۴- هر گاه یکی از زوجین زندگی خانوادگی را ترک کند، تشخیص ترک زندگی خانوادگی با دادگاه است.
۵- در صورتی که هر یک از زوجین در اثر ارتکاب جرمی که مغایر حیثیت خانوادگی و شئون طرف دیگر باشد به حکم قطعی در دادگاه محکوم شود. تشخیص اینکه جرمی مغایر حیثیت و شئون خانوادگی است با توجه به وضع و موقع طرفین و عرف و موازین دیگر با دادگاه می باشد.
این موارد، به استثنای مورد سوم که مخصوص زن می باشد، هم برای زن و هم برای مرد است و هر یک از زوجین می تواند به استناد یکی از موجبات مذکور تقاضای صدور گواهی عدم امکان سازش کند. هرگاه گواهی مزبور به تقاضای زن صادر شود، مرد به دستور دادگاه مکلف خواهد بود با رعایت مقررات قانون مدنی در دفتر رسمی حاضر شده زن را طلاق دهد و اگر حاضر به طلاق دادن زن نشود نماینده‌ی دادگاه از جانب شوهر، زن را طلاق خواهد داد و ذیل سند طلاق را امضاء خواهد کرد. البته این ترتیب در صورتی است که مرد ضمن عقد نکاح برای طلاق به زن وکالت نداده باشد.

در حقیقت، قانون حمایت خانواده برای اینکه به سنن و مذهب تا حدی احترام بگذارد و به طلاق زنانی که طبق ماده‌ی ۱۱ این قانون گواهی عدم امکان سازش به دست می آورند صورت شرعی بدهد، از یک فن حقوقی پیش بینی شده در فقه اسلامی و قانون مدنی استفاده کرده و مقرر داشته است که مندرجات ماده‌ی ۱۱ قانون بصورت شرط ضمن العقد در سند نکاح (عقدنامه) قید و در این موارد به زن وکالت بلاعزل از جانب مرد برای اجرای طلاق داده شود (ماده ۱۷).
بنابراین در صورتی که مرد چنین وکالتی ضمن عقد نکاح به زن داده باشد زن می تواند پس از صدور گواهی عدم امکان سازش، خودرا از طرف مرد مطلقه سازد.
از بررسی موجبات طلاق، به ترتیبی که گفته شد، این نتیجه به دست می آید که مواردی که زن می تواند تقاضای طلاق کند بیشتر از مواردی است که به مرد اجازه‌ی درخواست صدور گواهی عدم امکان سازش داده شده است.(نگارنده)
فصل سوم
اشتغال زنان
۳- اشتغال زنان
دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی، نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف کلی خلقت و سازگاری این فعالیت ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می‌باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یکی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی های شاغل است و در این میان به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است .
در فرهنگ اسلامی خانواده نهادی مقدس و مورد نظر خداوند است.مودت و رحمت عطیه‌ای است که از ناحیه‌ی خداوند به دو رکن خانواده اعطا شده است. با توجه به اهمیت و نقش خانواده در سعادت انسان، مقرراتی برای استحکام این نهاد وضع شده و در شریعت، سرپرستی واحد برای آن منظور گردیده است .
بسیاری از حقوقی که در چارچوب خانواده برای یکی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است که برای نهاد خانواده و در جهت استحکام آن می‌باشد و نباید آن را دلیل بر تضعیف یکی از دو جنس در مقابل دیگری دانست.
اشتغال زن در خارج از منزل از یک سو و نیز مسؤلیت اولیه‌ی زن مسلمان در خصوص ایفای نقش و تکلیف خود در خانواده به عنوان همسر و مادر و اهتمام به رعایت حقوق شوهر و پرورش فرزندانی مکتبی از سوی دیگر، بسیار دشوار و سنگین می‌باشد، به طوری که آنها باید با تحمل مشکلات و سر پنجه‌ی تدبیر و توانمندی، آن را به سر منزل مقصود برسانند و تلفیقی مناسب و سالم بین این دو مسئله ایجاد نمایند.
از طرفی نمی‌توان شایستگی ها و توانایی های زنان را به عنوان نیمی از نیروی فکری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت ها در عرصه های فرهنگی، علمی، تربیتی و … نادیده گرفت. در جهان امروز آن چه در توسعه و پیشرفت کشورها نقش مؤثری دارد بهره برداری اصولی از توانایی ها و استعدادهای انسانی است، که دراین میان زنان می‌توانند نقش مؤثری را در بخش های آموزش بهداشت و درمان و… ایفا کنند. حذف زنان از صحنه های اجتماعی در حقیقت حذف نیمی از جامعه‌ی انسانی است. لذا ضروری است دولت مردان با رعایت مصالح کلی جامعه و مصالح فردی مبتنی بر استعدادهای فطری زنان و مصالح خانوادگی (حفظ کیان خانواده) زمینه‌ی مشارکت متناسب با شؤونات زن مسلمان را باحفظ حریم الهی عفاف وتقوی وبراساس آموزه های دینی و فقه پویای اسلامی برای زنان فراهم آورد.
۳-۱- مشروعیت اشتغال زنان
۳-۱-۱- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه قرآن
با بررسی آیات قرآن کریم متوجه این مطلب می‌شویم که قرآن کریم به طور مستقیم و بی واسطه به طرح مسئله‌ی اشتغال زنان و مردان نپرداخته است. یعنی هیچ دلیلی مبنی بر اشتغال و فعالیت اقتصادی برای مردان و منع زنان از اشتغال در قرآن وجود ندارد .
در حقیقت می‌توان گفت حکم شرعی اشتغال زنان در خارج از منزل مشمول احکام خمسه ( اباحه، استحباب، وجوب، کراهه و تحریم ) است و تابع زمان، مکان و شرایط مختلف می‌باشد و نمی‌توان یک حکم کلی در این زمینه صادر نمود، واضح است که حکم اولیه‌ی کار زن جواز و اباحه است. بر این مطلب کتاب خدا، سنت رسول الله (ص)، روایات ائمه علیهم السلام، عقل و فتوای فقها دلالت دارند.
در همین زمینه آیت الله جوادی آملی می‌فرماید:
قرآن با توجه به اختلاف تکوینی زن و مرد -جز در موارد مخصوص که فرق گذاردن بین این دو جنس، لازمه‌ی وجود و ذات آنان است -تمام حقوقی که برای مردان قرار داده، برای زنان نیز مقرر کرده است و در مواردی که برای یکی از این دو جنس، حقوق بیشتری قرارداده، وظایف بیشتری نیز بر عهده‌ی او نهاده است (جوادی آملی، ۱۳۸۱، ص ۲۳).
برای جواز کار زنان در خارج از منزل به عموم و اطلاق چند دسته از آیات قرآن کریم استناد می‌کنیم:
۳-۱-۱-۱- آیاتی که بر حق مالکیت زنان بر اموالشان دلالت دارند
آیه‌ی ۳۲ سوره‌ی نساء : برای مردان ازآنچه بدست آورده اند بهره‌ای است و برای زنان نیز از آنچه کسب کرده اند بهره‌ای می‌باشد^[۱۳].
یعنی زنان نیز اگر مالی بدست آورند همانند مردان مالک دستاورد خود خواهند بود.
۳-۱-۱-۲- آیاتی که از کار زنان در بیرون از منزل سخن می‌گوید
در میان آیات قرآن کریم به آیاتی برمی خوریم که به نقل داستان هایی از گذشتگان می‌پردازند از جمله : آیات ۲۳تا ۲۶ سوره قصص می‌باشد که به نقل قسمتی از داستان زندگی حضرت موسی (ع) اشاره کرده است.
جهت اختصار تنها به ترجمه‌ی آیات اکتفا می‌کنیم :
« و چون موسی به (چاه) آب مدین رسید گروهی از مردم را در اطراف آن دید که به سیراب کردن (چهارپایان خویش) مشغولند و در کنار آنان به دو زن برخورد که مراقب بودند (تا گوسفندانشان با گوسفندان دیگر مخلوط نشود. پس موسی جلو رفته و به آنان) گفت : منظور شما (از این کناره گیری) چیست؟ گفتند ما (برای پرهیز از اختلاط با مردان، گوسفندان خود را) آب نمی‌دهیم تا اینکه همه‌ی چوپانان خارج شوند و (حضور ما در اینجا برای آن است که) پدر ما پیرمردی کهن سال است .پس(موسی گوسفندانشان را ) برای آنان آب داد سپس رو به سوی سایه آورد و گفت: پرودگارا همانا من به هر خیری که برایم بفرستی نیازمندم، پس (چیزی نگذشت که ) یکی از آن دو ( زن ) در حالیکه با حیا و عفت راه می‌رفت به نزد او آمد. یکی از آن دو ( دختر، خطاب به پدر ) گفت:‌ای پدر او را استخدام کن …».
در ذیل این آیات در تفسیر نور آمده است:
- کار زن در خارج از منزل اشکالی ندارد به شرط آنکه :
۱) زن در محیط کار تنها نباشد (إمرأتین)
۲) با مردان اختلاطی نداشته باشد ( ِمن دونِهِم - لانَسقِی حتَّی یَصدِرُ الرّعاء)
۳) مردی که توان کار داشته باشد در خانه نباشد (أبونا شیخاً کَبِیر ) (قرائتی، تفسیر نور، ج۹، ص۳۶ تا ۴۰).
۳-۱-۱-۳- آیاتی که همه‌ی مردم را به فعالیتهای اقتصادی تشویق می‌کند
در اسلام نه تنها فعالیت اقتصادی جایز و کسب مال وتحصیل درآمد جایز شمرده شده است، بلکه همگان به این امر دعوت و تشویق نیز شده اند:
از جمله آیه‌ی ۱۰ سوره‌ی جمعه :( وچون نماز [جمعه] به پایان رسید در زمین پراکنده شوید و از فضل خدا طلب کنید و خدا را بسیار یاد کنید تا شاید رستگار گردید^[۱۴]).
در آیات زیر نیز این مضمون ( إبتِغاءَ فَضل ) وجود دارد:
( النحل / ۱۴) ،( اسراء / ۶۶) ،(فاطر/ ۱۲)، ( قصص/۷۳) ،(بقره /۱۹۸)، در کلام مفسران «إبتِغاءَ فضل » که در این آیات مطرح شده به تجارت و کسب مال و تلاش اقتصادی تفسیر شده است، از جهت مخاطب نیز آیات مذکور اطلاق دارند و مخاطب در فعل « تَبتَغُوا » و «ابتَغُوا» خصوص صنف مردان نیست بلکه میان زن ومرد مشترکند (طباطبائی، ۱۳۷۱، ج ۱۹، ص۴۶۲).
۳-۱-۱-۴- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات
در این خصوص به آیه‌ی شریفه‌ی ۲۷۵سوره‌ی بقره استناد می‌کنیم :
«وحال آنکه خداوند دادوستد راحلال، و ربا را حرام گردانیده است^[۱۵]» .
هم چنین قرآن درآیات دیگری ازجمله (آل عمران/۱۳۰)،(بقره/۱۸۸)، (نساء/۲۹)و… با تعابیر گوناگون به مبارزه با ربا خواری و خوردن مال به باطل برخاسته وآنها را راهی برای تحصیل درآمد و افزایش سرمایه به روش نادرست دانسته و آن را سبب«حَبط»اعمال انسان می‌داند.
آیات مزبور مطلق بوده بیع را حلال و ربا و خوردن مال به باطل را حرام دانسته اند و هیچ دلیلی هم وجود ندارد که جنسیت (مرد،زن) را در این احکام دخیل بدانیم، بلکه اطلاق این آیات شامل مرد و زن هر دو می‌شود. نهایتاً اینکه مفهوم این آیات تبیین حکم فعالیت های اقتصادی است که اشتغال زنان را نیز در بر خواهد گرفت.
نتیجه اینکه : با توجه به تفاسیر،اطلاق آیات ذکر شده دعوت مردم اعم از زن ومرد، به کسب روزی و فعالیت های اقتصادی است و «کار»از مصادیق بارز فعالیت اقتصادی می‌باشد، لذا می‌توان گفت « اشتغال زنان » نیز مانند مردان جایز ومشروع است و عمده‌ی فعالیت اقتصادی و اشتغال در بازار و بیرون از منزل می‌باشد. با توجه به مطالب ذکر شده می‌توان نتیجه گرفت که از نظر قرآن اشتغال زنان در بیرون از منزل تحریم نشده لذا می‌توان گفت جایز و مشروع است .
۳-۱-۲- مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات
در سیره‌ی پیامبر اعظم (ص)و ائمه‌ی هُدی(علیهم السلام ) نه تنها هیچ نشانی از منع زنان از کار و اشتغال در خارج از منزل وجود ندارد، بلکه نمونه هایی از تأیید و تأکید براین امر نیز وجود دارد به خصوص درکارهایی که تنها ازعهده‌ی زنان برمی آید، مثل: مشاطه‌گری (کلینی، ۱۴۱۳ق، ج۵، ص۱۱۸)، عطاری (همان، ج۸، ص۱۵۳)، مامایی، خیاطی وبافندگی (حرعاملی، ۱۴۱۶ق، ج ۱۲، ص ۱۷۴)، شیردادن (قمی، ‌من لا یحضر الفقیه، ۱۳۶۸ش، ج۳، ص۱۶۲) و…البته در مورد سایر کارها نیز منعی از اشتغال زنان نشده است .
همچنین در تأیید اشتغال زنان، به این حدیث پیامبر (ص)استناد می‌کنیم که پیامبر (ص) فرمود: « طَلَبُ الحَلالِ فریضهٌ علی کُلّ مُسلِمٍ و مُسْلِمه » (مجلسی، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۷۷)؛ یعنی: به دنبال روزی حلال رفتن بر هر مرد و زن مسلمانی لازم و واجب است.
پیامبر (ص)در این روایت به دست آوردن روزی حلال را بر هر مرد و زن مسلمانی واجب کرده و این حکم را مختص به قشر خاصی نکرده بلکه روایت به طور صریح و آشکار دلالت بر وجوب تکسب به نحو عام دارد. همه‌ی مسلمانان اعم از زن و مرد ملزم و موظف هستند که برای معاش خود و خانواده‌ی خویش، تلاش لازم را به عمل آورند و کوتاهی در این امر مؤاخذه الهی را در پی خواهد داشت .
از نظر اسلام وظیفه‌ی اداره‌ی مالی خانواده بر عهده‌ی مرد است و در حقیقت این مرد است که نان آور خانواده است و زن در قبال هزینه های اقتصادی خانواده شرعاً مسئولیتی نداردولی اگردر شرایط خاصی مرد نتوانست از عهده‌ی این مسئولیت بر آید، آن وقت وظیفه‌ی زن ایجاب می‌کند که به او کمک و یاری رساند.

محدودیت­های اقتصادی

۶٫۳۷۵

محدودیت­های جغرافیایی

۵٫۶۶۴

دین، نگرش و اعتقادات گردشگر

۵٫۵۷۳

با توجه به خروجی Spss مقدار عدد معنی داری (sig) کمتر از ۰۱/۰ و نزدیک به صفر بوده و از سطح معنی‌داری استاندارد (۵% = ) کمتر است. بنابراین فرض _۰H در سطح اطمینان ۹۵% رد می‌شود. بنابراین می‌توان گفت بین رتبه ­بندی محدودیت‌های پیش روی گردشگران خارجی تفاوت معنی داری در سطح اطمینان ۹۵% وجوددارد و رتبه‌های یکسانی ندارند. متغیر ویژگی­های گردشگر بیشترین نقش را در محدودیت سفر گردشگران خارجی به ایران داشته است (بالاترین میانگین رتبه را داشته است) رتبه بندی سایر عوامل به ترتیب بیشترین تا کمترین عبارت است از: ادراک و آگاهی از ایران، ضعف زیرساخت ها و کمبود امکانات، موانع و تنگناهای شرعی و قانونی، اضطراب، توانایی سفر، تفریح و سرگرمی، همراهان سفر، خانواده و دوستان، جامعه گردشگر، موانع سیاسی، موانع اجتماعی،فرهنگی و عرفی، موانع مهارتی، موانع اقتصادی، موانع جغرافیایی و کمترین نقش را نیز دین،نگرش و اعتقادات گردشگر داشته است.

۹-۴ خلاصه فصل چهارم
در فصل حاضر به تجزیه و تحلیل آماری یافته­های پژوهش پرداخته شد. چنان چه می­دانیم، تجزیه و تحلیل داده ­ها، فرآیندی چندمرحله­ای است که طی آن داده­هایی که با به کارگیری ابزارهای جمع­آوری از جامعه آماری گردآوری شده است، خلاصه، دسته­بندی و در نهایت پردازش می­شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل­ها و ارتباط­ها بین این داده ­ها برای صحت فرضیه ­ها فراهم آید. در این فرایند داده ­ها هم از لحاظ مفهومی و هم از جنبه تجربی پالایش می­شوند و روش­های گوناگون آماری نقش به سزایی در استنتاج نتایج بر عهده دارند.
در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده‎های به دست آمده از این پژوهش پرداخته شد. بدین منظور ابتدا از ابزارهای آمار توصیفی جهت بررسی و نمایش ویژگی­های جمعیت­شناختی استفاده گردید؛ سپس، با بهره گرفتن از تکنیک­های مناسب آمار استنباطی سوالات تخصصی پرسشنامه با بهره گرفتن از نرم­افزارهای آماری SPSS و SMARTPLS مورد تحلیل قرار گرفت.
فصل پنجم: بـحـث و نتیجـه­گیـری
۱-۵ مقدمه
هر پژوهشی یک تلاش منطقی، سازمان یافته و علمی برای دستیابی به پاسخ یک پرسش یا راه‎حل برای یک مسأله است؛ در حقیقت، در طی فرایند هر پژوهشی نتایج آن اهمیت به سزایی دارد؛ چرا که، نتایجی که پژوهشگر بدانها دست یافته است، می­توانند مبنایی را برای رفع مشکلات و یا بهبود وضعیت موجود، فراهم آورند. از طرف دیگر، استفاده­کنندگان از پژوهش نیز بیش از هر چیز به نتایج آن توجه دارند. از اینرو، می­توان گفت فصل پنجم ثمره تمامی تلاش­ های صورت گرفته در طی مسیر پژوهش، و شاید مهم­ترین قسمت آن است.
در فصل حاضر ابتدا خلاصه­ای از فرایند پژوهش و یافته­ ها ارائه می­گردد. سپس به بحث و نتیجه ­گیری پرداخته و محدودیت­های پژوهش عنوان می­شوند. در پایان پیشنهادات پژوهش در دو قالب پیشنهادهایی به هتل­های مورد مطالعه و پیشنهاد به سایر پژوهشگران جهت انجام پژوهش­های آتی بیان می­شوند.
۲-۵ مروری بر فرایند پژوهش
در این پژوهش محدودیت­های گردشگران کره­ای در ایران مورد بررسی قرار گرفته است. جهت دستیابی اهداف پژوهش و پاسخگویی به سوالات اصلی و فرعی که در فصل نخست عنوان شده ­اند، مبانی نظری پژوهش و پیشینه ادبیات بیان شد که در فصل دوم به طور مفصل بدان پرداخته شده است و در نهایت مدل مفهومی پژوهش ارائه گردید. در این مدل چهار متغیر «محدودیت­های درون فردی»، «محدودیت­های میان فردی»، «محدودیت­های ساختاری» و «محدودیت­های مقصد» به عنوان مؤلفه­ های محدودیت­های گردشگران خارجی در ایران شناسایی شد. به دنبال تهیه مدل مفهومی پژوهش و شناسایی شاخص­ های مربوطه، ابزار گردآوری داده ­های اولیه با ۵۱ سوال اصلی برای متغیرهای پژوهش طراحی شد. در ادامه، پرسشنامه تهیه شده، بین کره­ای­های ساکن تهران توزیع گردید و در مجموع ۳۵۱ پرسشنامه جهت تجزیه و تحلیل محدودیت­ها، مورد استفاده قرار گرفت.
پس از جمع‎آوری و دسته‎بندی داده‎های به دست آمده از پرسشنامه، به منظور تجزیه و تحلیل داده‎ها از روشPLS استفاده گردید.
۳-۵ مروری بر یافته­های آماری
متغیر ویژگی­های گردشگر بیشترین نقش را در محدودیت سفر گردشگران خارجی به ایران داشته است (بالاترین میانگین رتبه را داشته است) رتبه بندی سایر عوامل به ترتیب بیشترین تا کمترین عبارت است از: ادراک و آگاهی از ایران، ضعف زیرساخت ها و کمبود امکانات، موانع و تنگناهای شرعی و قانونی، اضطراب، توانایی سفر، تفریح و سرگرمی، همراهان سفر، خانواده و دوستان، جامعه گردشگر، موانع سیاسی، موانع اجتماعی،فرهنگی و عرفی، موانع مهارتی، موانع اقتصادی، موانع جغرافیایی و کمترین نقش را نیز دین،نگرش و اعتقادات گردشگر داشته است.
۴-۵ پیشنهادهای اجرایی
به هر حال آن چه مسلم است این است که هر قدر از نظر سیاسی و اجتماعی ثبات بیشتری در کشور حاکم باشد، گردشگری در کشور رشد بیشتری خواهد داشت و این دو مسأله، یعنی ثبات سیاسی و اجتماعی و گردشگری، با یکدیگر همبستگی بسیار نزدیکی دارند.
مسایل ساختاری عدم یک عزم ملی و عدم باور صنعت گردشگری به عنوان یک صنعت مهم درآمدی برای کشور، موانع متعدد فرهنگی، اجتماعی و قانونی که به طور واضح عبارتند از: پندارهای غلط، فقدان امنیت، روابط سیاسی با جهان، عدم جذب سرمایه­گذار خارجی و نقصان تکنولوژیک از مسایل عمده و بسیار حائز اهمیت این صنعت می­باشد که باعث شده گردشگری ایران نتواند به جایگاهی که استحقاق آن را دارد، نایل گردد. علاوه بر این، کمبودها و مشکلات بخش­های حمل و نقل، تأسیسات اقامتی و پذیرایی در مناطق گردشگرپذیر کشور به خصوص در فصل­های توریستی ضعف­های مدیریتی و سازمانی، آموزش و تربیت ناکافی نیروی انسانی مشکلات بخش تأسیسات اقامتی و گردشگری کشور است. از دیگر مشکلات این صنعت، تسهیلات مورد نیاز گردشگران در بخش گمرک و صدور روادید است که بسیار وقت­گیر بوده و مسایل بیمه­ای، بانکی و دفاتر خدمات مسافرتی و هوایی است که برای رسیدن به جایگاه مطلوب راهی طولانی را در پیش دارند .
موانع فرهنگی، قانونی و سازمانی توسعه گردشگری ایران عبارتند از: تبلیغات، پندارهای نادرست، اطلاعات و اگاهی ناکافی مردم در زمینه مسایل گردشگری، کمبود امکانات رفاهی و پژشکی، عدم توجه به سلایق مختلف گردشگران، امنیت، کیفیت، ضعف آماری، مدیریت و سازماندهی نیروی انسانی و آموزش و تشکیلات.
یکی از پندارهای نادرستی که در زمینه گردشگری وجود دارد، عبارت است از این که گردشگران اغلب برای عیاشی و خوش­گذرانی به این امر می­پردازند و اکثراً از جوامع غربی و افرادی هستند که به بی بند و باری و خوش­گذرانی عادت کرده ­اند و حضور آنان صدمات چبران­ناپذیری بر ارزش­ها، فرهنگ، عفت و نظم حاکم بر جامعه وارد خواهد آورد. تلاش برای توسعه گردشگری در کشور ما ملازمه با سکوت در مقابل انحراف­های فکری و اخلاقی ایشان، آماده کردن وسایل عیش و نوش آنان و … می­باشد .
اصولاً گردشگرانی که برای عیاشی و خوش­گذرانی مسافرت می­ کنند، هیچ­گاه ایران را برای مسافرت انتخاب نمی­کنند؛ زیرا، می­دانند که در ایران مراکز عیاشی مثل کافه، کاباره، کازینو و … وجود ندارد. آنها می­دانند که در ایران قادر به یافتن مشروبات الکلی و… نیستند. از آشنایی افراد با جامعه از مزایا و فواید توسعه گردشگری برای بخش­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور وظیفه دولت و دست اندر کاران امر گردشگری است که این مهم را برای آحاد افراد جامعه روشن نمایند و البته در عین حال، از پیامدها و نتایج گاه زیان­بار آن نیز غافل نشوند و با ذهنی آگاه و اتخاذ راهی مناسب و صحیح در جهت توسعه این صنعت مهم گام­هایی اساسی بردارند .
آمارهای جهانی حاکی از آن است که اولین شرط جذب درآمد حاصل از گردشگری در اقتصاد یک کشور، امنیت آن کشور است. این امنیت را نمی­ توان در دو بعد سیاسی و اجتماعی پی­جویی کرد. جنگ، درگیری با همسایگان، ناآرامی­های خشن حاصل از رقابت­های سیاسی و آدم­کشی، ناآرامی­های سیاسی حاصل از برخوردهای فردی، اغتشاش­های ناشی از اعتصاب نیروی کار، هرج و مرج حاصل از بی­التزامی شهروندان به رعایت قوانین و مقررات، بی­نظمی دستگاه­های خدماتی، دولتی و … طیف گسترده فقدان امنیت کافی برای توسعه گردشگری را تشکیل می­ دهند .
عدم وجود استانداردهای کیفی، علاوه بر عدم وجود کارگزارانی که قادر به تکلم به یک زبان بین ­المللی دیگر سوای زبان ملی باشند، موانع بزرگ توفیق کشور در رقابت، محسوب می­شوند. بایستی اذعان نمود که اهمیت کیفیت و لزوم توجه به کارکردهای آن نزد مسئولان امور گردشگری ایران و سایر سازمان­های گردشگری شبه­دولتی/ خصوصی شناخته شده نیست و توجه کافی به این مهم نمی­ شود .
از دیگر عوامل مهم در عدم کیفیت خدمات ارائه شده در ایران، عدم آشنایی عمیق با مفاهیم خدماتی، پایین بودن سطح دانش و مهارت­ های فردی در مراکز اراده­دهنده خدمات به گردشگری می­باشد .
منظور از تأسیسات گردشگری، مجموعه امکاناتی هستند که از هنگام ورود یک گردشگر تا زمان خروج وی از کشور توسط بخش خصوصی، دولتی و عمومی به ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی به وی می­پردازند. تأسیسات گردشگری شامل هتل­ها، مهمانسراهای گردشگری، متل­ها، مسافرخانه­ها، مهمانپذیرها، زائرسراها، دهکده­های ساحلی و… می­باشد و منظور از تسهیلات گردشگری، مجموعه فعالیت­ها و اقداماتی است که از هنگام ورود یک گردشگر تا زمان خروج وی از کشور توسط کلیه سازمان­ها، شرکت­ها و مؤسسات عمومی دولتی و خصوصی جهت سهولت بخشیدن به سفر وی صورت می­پذیرد. تسهیلات گردشگری شامل تسهیلات ورزشی، تسهیلات فرهنگی ـ تفریحی، تسهیلات میزبانی، تسهیلات خرید، تسهیلات و خدمات اداری از جمله آژانس­ها و دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، نیروی انتظامی، پست، گمرک، بانک، تسهیلات پذیرایی بین راهی، تسهیلات برگزاری سمینارها و همایش­ها و… می­باشند .
نارسایی­های موجود در روابط انسانی تأسیسات اقامتی و پذیرایی، عمدتاً ناشی از بی­کفایتی مدیران و کارکنان است. عدم کارایی و اثربخشی و در نتیجه بهره­وری پایین مدیران تأسیسات اقامتی و پذیرایی را باید در اغلب موارد ناشی از عدم تمایل سرمایه ­گذاران ایرانی به استفاده از افراد متخصص و تحصیل­کرده جهت اداره هتل نسبت داد. مالکین هتل­ها ترجیح می­ دهند که یا خود رأساً به اداره هتل بپردازند و یا یکی از اعضای خانوده خود را به مدیریت هتل بگمارند. این نقیصه با توجه به تفاوت مالکیت و مدیریت برای سرمایه ­گذاران و اعطای تسهیلات بانکی با شرایط بسیار سهل به هتلداران حرفه­ای جوان تا حدودی برطرف می­گردد. در بعضی موارد نارسایی مدیریت از عدم سودآوری کافی ناشی می­ شود. این موارد عمدتآً به واسطه کوتاهی فصل رونق تأسیسات اقامتی که نرخ اشغال پایین را به همراه می­آورد و یا عدم هماهنگی بین مراجع تأسیسات اقامتی و ظرفیت پذیرش رخ می­دهد .
از جهت نیروی انسانی به استناد استانداردهای بین ­المللی باید بیشترین سهم کارکنان در بخش­های رستوران، آشپزخانه، خانه­داری و لباسشویی که به طور مستقیم به ارائه خدمات اقامتی و پذیرایی میهمانان می­پردازند، متمرکز شود. لیکن در ایران انباشت نیروی انسانی در بخش­های مدیریتی، مالی و اداری که خدمات مستقیم ارائه نمی­دهند، جمع شده است، شایسته تأمل است. ضرورت تغییر سریع، منظم و کارامد در توزیع نسبی کارکنان تأسیسات اقامتی را مطابق با استانداردهای بین ­المللی مطلوب نمایان می­سازد. بی­لیاقتی کارکنان و آموزش ناقص و ضعیف پرسنل اقامتی و پذیرایی در همه جا، حتی در هتل­های پنج ستاره، نیز به چشم می­خورد. این موضوع به ویژه در هتل­های جدید و درجه متوسط (۲، ۳ و ۴ ستاره) بیشتر مشهود است. با توجه به فاصله زیاد بین سطوح تحصیلی کارکنان تأسیسات اقامتی بر حسب استانداردهای بین ­المللی و سطوح تحصیلی کارکنان تأسیسات اقامتی ایران ضرورت آموزش­های تخصصی و نیمه­تخصصی و تعلیم کارکنان ماهر و نیمه­ماهر مورد نیاز تأسیسات اقامتی، بیش از پیش نمایان می­ شود. هتل­های آموزشی یکی از ملزومات اساسی توسعه گردشگری هستند که چگونگی ارائه خدمات مطلوب به گردشگران را به صورت عملی آموزش می­ دهند. در حالی که در ایران تنها بخشی از هتل اوین (تهران) به آموزش اختصاص داده شده است و هیچ مرکز دیگری برای آموزش عملی خدمات گردشگری وجود ندارد .
به طور کلی، قوانین و مقررات گمرکی به گونه ­ای است که گردشگران به هنگام ورود و خروج ناگزیرند تا با مأموران گمرک روبرو شده و مراحل و تشریفات گمرکی را انجام دهند. نحوه رفتار مأموران گمرک تأثیر مستقیمی بر جذب یا طرد گردشگران دارد. فراهم نبودن امکانات و تسهیلات سهل و آسان در زمینه ورود و خروج اتباع خارجی در ایران، چالشی جدی به شمار می ­آید .
برای گردشگران پس از انتخاب مقصد، اولین گام در تمهید سفر، تهیه ویزا است. تا مدتی پیش برای اخذ روادید ورود به ایران، مراحل متعددی در برابر گردشگران قرار داشت که از تسلیم تقاضا به وزارت امور خارجه تا دریافت پاسخ نهایی در حدود یک ماه و در مواردی بیشتر به طول می­انجامید. در حالی که، بر طبق قانون ورود اتباع خارجی مصوب ۱۳۱۰، اسامی اشخاص ممنوع­الورود باید در دفاتر کنسولی خارج از کشور موجود باشد و در مورد سایرین، تقاضای دریافت روادید باید فوراً پاسخ داده شود .
نقش بانک­ها و مؤسسات اعتباری علاوه بر نقش غیرمستقیمی که در هتل­سازی و ایجاد فضاهای مطلوب گردشگری دارند، ارائه خدمات نوین بانکی است. معمولآً یکی از مهمترین نیازهای گردشگران استفاده از ابزار جدید الکترونیکی نقل و انتقال و تبدیل پول، یعنی کارت­های هوشمند، است. این عامل و فراهم­سازی آن در سیستم بانکی می ­تواند نقش بسیار مهمی در جذب گردشگر داشته باشد .
سفر به چین، دبی، هند، ترکیه، انگلستان و… سفر دریایی به مالزی و تایلند نشان می­دهد که چرخه گردشگری در کشور ما یک­طرفه شده است. اما از دلایل آن می­توان به این موضوع اشاره نمود که، در حالی که در کشور ما بستر مناسب برای جذب گردشگر آماده نشده است، کشورهای خارجی در این زمینه آمادگی کافی داشته و هر نوع پیشنهادی را با ارائه ویزیای فوری و تخفیفات مناسب در هتل­ها و بلیط­های رفت و برگشت و… پاسخ می­ دهند. آژانس­های مسافرتی فعال در کشور در سال­های اخیر رشد زیادی داشته اند که این رشد از نظر تعداد به دور از توجیه اقتصادی است و در برخی موارد عدم وجود آموزش­های کافی باعث ضربه­پذیر شدن این بخش شده است و این مراکز را در آستانه خطر ورشکستگی قرار داده است. لذا اغلب دفاتر تلاش می­ کنند معضلات مالی خود را از طریق برگزاری تورهای خارجی ارزان­قیمت برطرف نمایند .
ایجاد بیش از یک دهه رکود و از میان رفتن بازار گردشگری ایران، باعث شد که بسیاری از افراد مجرب و متخصص در سطوح سیاست­گذاری و اجرایی ناگزیر شغل خود را تغییر دهند یا کشور را ترک نمایند .
یکی از مهمترین عوامل اشتیاق گردشگران در انتخاب یک کشور خاص برای سیر و سیاحت، پایین بودن هزینه سفر است. به گفته بعضی از دست اندر کاران صنعت گردشگری در کشور، هزینه سفر به ایران در مقایسه با کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای همسایه، بسیار بالاست .
آن چه بیش از همه مورد توجه است شاید این مسأله باشد که حتی در عواملی که احساس می­ شود کشور ایران در حد استانداردهای بین ­المللی است، از نگاه گردشگران کره­ای محدودیت وجود دارد. مواردی مانند امنیت لازم در خیابان­ها و معابر، و رفتار عمومی مردم با گردشگران حتی جزو عواملی هستند که پاسخ ­دهندگان به پرسشنامه اقبال منفی به آن نشان داده­اند. از آنجایی که همیشه مردم ایران جزو مردنان مهمان­نواز به حساب می­آیند، می­ شود با این تصور که هنوز فرهنگ و ارتباطات بین ­المللی در ایران جایگاه خود را به درستی نیافته است، گفت که شاید در این جوامع فرصت­ها را نیز تبدیل به تهدید کرده­ایم. درست است که کمک بی­دریغ، منشی انسان دوستانه و خیرخواهانه است؛ اما هجوم مردم بر سر یک گردشگر در معابر و… قطعاً کار پسندیده­ای نیست؛ حال آن که برای کمک باشد.
عوامل اساسی­ای که از نگاه گردشگران به عنوان محدودیت شناخته شده ­اند نشان می­دهد که کشور ایران هنوز نتوانسته تصویر واقعی، نه مناسب، از خود به جهانیان ارائه دهد.
منزوی بودن کشور ایران در عرصه بین ­المللی و تحریم­ها و مسایل و مشکلات، که به علت سیاست­های ایران از طرف کشورهای جهانی اعمال شده، تصویری نامطلوب ایجاد کرده که نیاز به تغییر اساسی آن دارد. سوای تمامی مسایل مهم بین ­المللی، صنعت گردشگری ساختارهای داخلی در اغلب موارد نتوانسته­اند که به مقابله با این هجمه بپردازند.
عدم هزینه­کرد مناسب برای تبلیغات و مقابله با مخدوش­سازی چهره ایران در رصه بین ­المللی و ناگوارتر از آن، اعمال سیاست­هایی که باعث داغ شدن تنور تبلیغات منفی علیه ایران می­ شود. اظهارنظرهای غیرکارشناسانه گاه و بی­گاه افراد غیرمتخصص در مجامع عمومی و بین ­المللی با نام مردم کشور ایران، خود یکی از عوامل مخدوش­سازی و سوءاستفاده رسانه­های بین ­المللی است.
نمایندگی­ها و سفارت­ها و… کشورمان در اقصی نقاط جهان، به علت نداشتن برنامه خاص نتوانسته­اند با تبلیغات صحیح و متناسب افکار عمومی جهان را نسبت به ایران تغییر دهند. فقدان محسوس منابع تبلیغاتی نظیر بروشورها، پوسترها و کتاب­ها و … حتی در داخل ایران که به واسطه آن بتوان بعد از تغییر نگرش گردشگران خارجی از آنان به عنوان نماینده فرهنگی ایران استفاده کرد، از نقصان­های اساسی است. عدم استفاده از رسانه­های اجتماعی قوی و جهانی، نظیر فیس بوک، توییتر و … برای تبلیغات این صنعت و ضعف ساختار IT از دیگر عوامل حائز اهمیت می­باشد.
برای کشور ما تبلیغات باید دو بعد اساسی را پوشش دهد: یکی این که تبلیغات سوء رسانه­های خارجی را خنثی کند و سپس به معرفی جاذبه­ها و داشته­های خود بپردازد. جلب نظر مساعد ایرانیان خارج از کشور و استفاده از آنان به عنوان سفرای فرهنگی ایران نیز می ­تواند راه­گشا باشد.

پایین‌تر از هدف

صفر

صفر

جدول۳-۴ نحوه محاسبه سرعت در شرایط مازاد مالی، بالاتر از و پایین‌تر از اهرم هدف در سطوح مختلف نااطمینانی
۳-۵- روش آزمون فرضیات
۳-۵-۱- مقدمه
مفهوم لغوی واژه “اقتصادسنجی” اندازه‌گیری در علم اقتصاد می‌باشد. در واقع در اقتصادسنجی با کمک علم آمار به کمک حل مسائل اقتصادی می‌رویم.
داده‌های مورداستفاده در این تحقیق از روش پانل پویای گشتاورهای تعمیم یافته آزمون می‌شوند. ابتدا به توضیح کلی درباره داده‌های اقتصادسنجی پرداخته شده است در ادامه به تشریح روش پانل و انواع آن و در انتها توضیح کامل روش GMM آورده شده است.
۳-۵-۲- انواع داده‌ها در اقتصادسنجی
در یک طبقه‌بندی کلی می‌توان از سه نوع داده به منظور تجزیه و تحلیل مسائل مالی استفاده نمود: داده‌های سری زمانی، داده‌های مقطعی و داده‌های پانل.
۳-۵-۲-۱- داده‌های سری زمانی
داده‌های سری زمانی همان‌گونه که از نامش پیداست، داده‌های است که در یک دوره زمانی معین برای یک یا چند متغیر جمع‌ آوری می‌شود. داده‌های سری زمانی به فراوانی خاصی از مشاهدات و یا مجموعه از داده‌های نقطه‌ای مربوط است. فراوانی، تابعی از فاصله و یا زمانی است که داده‌ها بر اساس آن جمع‌ آوری و ثبت‌شده است.

برخی از داده‌های مالی بر اساس فواصل مشخص به دست نمی‌آید. به‌عنوان‌مثال قیمت ثبت شده سهام عادی یک شرکت همزمان با انجام یک معادله و یا قیمت‌گذاری جدید، تغییر می‌کند. بعید است که این قبیل داده‌های ثبت شده در طول زمان به‌صورت یکنواخت توزیع شده باشد. به عنوان مثال ممکن است هیچ‌گونه فعالیتی بین ساعت ۵ بعد ظهر که بازار بسته می‌شود و ۸ صبح که بازار باز می‌شود وجود نداشته باشد؛ در روز بعد وقتی بازار دوباره بازگشای می‌شود، معمولاً فعالیت کمتری در هنگام باز و بسته شدن بازار نسبت به معاملات در نزدیکی ظهر در بازار وجود داشته باشد. اگرچه روش‌های متعددی به‌منظور مواجهه با این شرایط وجود دارد اما یک روش ساده، انتخاب و استفاده از یک فراوانی مناسب برای آن دوره زمانی بر اساس آخرین قیمت در خلال فاصله زمانی می‌باشد.
عموماً لازم است تمامی داده‌های مورد استفاده در یک مدل، دارای فراوانی مشاهدات یکسانی باشد. به عنوان مثال در مدل‌های رگرسیونی که به دنبال تخمین مدل قیمت‌گذاری آربیتراژ بر اساس مشاهدات ماهانه عوامل کلان اقتصادی است، حتی در صورت وجود مشاهدات روزانه و هفتگی، باید از داده‌های ماهانه بازده سهام استفاده کرد. همچنین داده‌ها می‌تواند به صورت کمی (مانند نرخ‌های ارز، قیمت‌ها، تعداد سهام در جریان) و یا کیفی ( مانند روزهای هفته، رتبه‌بندی اعتباری و نظایر آن) باشد.
۳-۵-۲-۲- داده‌های مقطعی
داده‌های مقطعی دادهای هستند که برای یک یا چند متغیر در یک نقطه از زمان جمع‌ آوری می‌شوند.به‌عنوان‌مثال ممکن است این داده‌ها شامل موارد ذیل باشد:
نظرسنجی در مورد کاربرد خدمات اینترنتی در کارگزاری‌های سهام
بازده سهام در بورس اوراق بهادار در مقطعی از زمان
رتبه اعتباری اوراق قرضه
۳-۴-۲-۳- داده‌ها از نوع پانل
داده‌های پانل دارای دو بُعد داده‌های سری زمانی و داده‌های مقطعی است. به‌عنوان‌مثال قیمت روزانه تعدادی از سهام جذاب در طول دو سال از نوع داده‌های پانل است.

X

Y

مقطع (i)
زمان (t)

N … 2 1

N … 2 1

…
…
…

…
…
…

۱
۲
T

جدول ۳-۵ نحوه واردکردن اطلاعات درروش پانل حالت دوم

بانک اطلاعات
شرکت‌ها و مؤسسات تجاری

بانک اطلاعات شهروندان

عملکردهای مشترک (افقی)

پرداخت الکترونیکی

پرونده‌های الکترونیکی

تدارک الکترونیکی

سایر خدمات

دادگستری

توسعه

تجارت و بازرگانی و صنعت

کشاورزی

آموزش

رفاه اجتماعی

عملکردها و سیاست‌های اجرایی اقتصاد و دارایی و مالیات

بنابراین دولت الکترونیکی عبارت است از کاربرد فناوری اطلاعات در راستای ارتقای کارایی، اثربخشی، شفافیت تبادلات و تعاملات اطلاعاتی بین دولت‌ها و هم‌چنین درون دولت شامل سطوح مختلف ادارات دولتی اعم از محلی، شهری یا در سطح کشور، تبادلات و تعاملات اطلاعاتی دولت و شهروندان و در آخر تبادلات و تعاملات اطلاعاتی دولت و بنگاه‌های تجاری است. دولت الکترونیکی به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که در چند سال اخیر مطرح شده و دولت‌ها و سازمان‌ها برای موفقیت و بقا نیاز به پیاده سازی آن دارند از طرف دیگر مفهوم شهروند الکترونیکی مطرح می‌گردد. شهروند الکترونیکی به افرادی اطلاق می‌شود که مهارت استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات شامل رایانه، اینترنت، تلفن همراه و سایر ابزارهای نوین در حوزه خدمات الکترونیکی را داشته باشد و بتواند از این ابزارها در جهت انجام امور زندگی روزمره خود مانند ثبت‌نام در موارد مختلف، خرید و فروش در بازارهای مجازی و فروشگاه‌های الکترونیکی، انجام امور بانکی، تماس با ادارات و ارگان‌ها، بازاریابی و تبلیغات، شرکت در حراجی و مناقصات الکترونیکی، شرکت در نظرسنجی، رأی‌گیری الکترونیکی و سایر امور زندگی استفاده نمایند. تجارت الکترونیکی نه‌تنها بر تک‌تک سازمان‌ها و محصولات آن‌ ها تأثیر می‌گذارد بلکه بر کل صنعت نیز تأثیرگذار است علاوه بر این یکی دیگر از مزایای مهم تجارت الکترونیکی اصلاح زنجیره تأمین و عرضه محصولات (کالا و خدمات) می‌باشد. [۳] علاوه بر مورد مذکور امروزه سازمان‌ها دریافته‌اند که هیچ‌چیز به‌اندازه دانش نمی‌تواند آن‌ ها را در دنیای رقابتی حفظ نماید و دانش به‌عنوان یک منبع اساسی برای کسب موفقیت سازمان به شمار می‌آید. [۴] لذا بیش از هر چیز کارکنان سازمان به‌عنوان صاحبان دانش و مهم‌ترین سرمایه سازمان مورد توجه قرار گرفته‌اند. مدیریت دانش به عنوان ابزاری که می‌تواند دانش موجود در زنجیره تأمین محصول (کالا یا خدمات) را گردآوری کرده و نظم و پویایی بخشد و سپس در کل زنجیره تأمین اشاعه دهد، اهمیت یافته است. این امر ما را بر آن داشت تا نقش چرخه مدیریت دانش را در راستای بهبود بهره‌وری (کارایی و اثربخشی) زنجیره تأمین تجارت الکترونیکی G2C مورد پژوهش قرار دهیم، اما با توجه به اینکه اکثر پژوهش‌ها در چند سال اخیر متمرکز بر بررسی نقوش مختلف مدیریت دانش بر زنجیره‌های تأمین غیر از تجارت الکترونیکی G2C بوده است و هم‌چنین به‌طور اخص پژوهش‌های سال‌های اخیر در حوزه تجارت الکترونیکی، بیشتر متمایل به تجارت الکترونیکی B2B و B2C می‌باشد لذا توجه شایسته به این حوزه از دانش نگردیده است. بنا به دلایل ذکرشده، سابقه و پیشینه پژوهش به‌طور اختصاصی در حوزه مدیریت دانش زنجیره تأمین تجارت الکترونیکی G2C در دسترس نمی‌باشد و این پژوهش، پیشینه حوزه‌های نام برده را به طور مجزا مورد نقد و بررسی قرار داده و از نتایج آن‌ ها در پژوهش جاری استفاده و در جهت برطرف نمودن کاستی‌های موجود، راه‌کارهایی نیز ارائه نموده است که در فصل دوم به طور کامل تشریح گردیده است.

بررسی تنوع ژنتیکی
از آنجایی که فرضیات مختلف توجیه کننده هتروزیس نظیر غالیبت و فوق غالبیت وجود یک رابطه مثبت بین تعداد مکان ژنی هتروزیگوس یک صفت و عملکرد و کارایی هیبرید را تایید می کند بنابراین یک راه تخمین مقادیر ترکیب پذیری خصوصی و هتروزیس،تخمین عملکرد هیبرید ها قبل از انجام تلاقی ها و ارزیابی های مزرعه ای از طریق تعیین فاصله ژنتیکی والدین با بهره گرفتن از صفات مورفولوژیک یا دادهای مارکر می باشد (لامکی، ۱۹۹۳). همچنین طراحی و اجرا ی یک برنامه اصلاح نباتات برای اصلاح یک صفت کمی تا حد زیادی به میزان تنوع ژنتیکی ژرم پلاسم بستگی دارد.مطالعه پلی مورفیسم در میان ژرم پلاسم فرصت گزینش والدین مناسب جهت تلاقی را فراهم می آورد.انتظار می رود این والدین در تلاقی با هم نتاج برتری نتاج برتری تولید کرده و میانگین صفت را در جمعیت بالا ببرند. همچنین بررسی تنوع ژنتیکی و تعیین فاصله ژنتیکی نسبی موجود بین یا جمعیت ها در برنامه های اصلاحی اهمیت ویژه ای دارد زیرا سازمان دهی ژرم پلاسم و گزینش بطور موثری انجام می شود. در آغاز یک برنامه اصلاحی آگاهی از روابط خویشاوندی و فیلوژنی در میان ژنوتیپ هاتکمیل کننده اطلاعات فنوتیپی در پیشبرد اصلاح جمعیت ها است.همچنین اطلاع از شباهت های ژنتیکی در میان ژنوتیپ ها موجب می شود انتخاب والدین در یک تلاقیبطور موثر تری انجام پذیرد و هتروژیس خوبی بروز پیدا کند بنابراین شناسایی سریع و قابل اطمینان ژنوتیپها برای انجام برنامه های اصلاحی و همچنین پروژه های تولید بذر در محصولات زراعی ضروری است (نولی،۱۹۹۹).

روش های آماری بررسی تنوع ژنتیکی
به منظور مطالعه تنوع ،عموماً از ضرایب تغییرات ژنتیکی (GCV)^[20] و ضریب تغییرات فنوتیپی (PVC)^[21]استفاده می شود.مطالعه تنوع ژنتیکی فرایندی است که تفاوت بین افراد،جمعیتها و یا گرو هها با بهره گرفتن از روش های آماری خاص بر اساس داده های حاصل از ارزیابی صفات مختلف بررسی می شود. تنوع ژنتیکی می تواند بر اساس صفات مورفولوژیک (کیفی و کمی )، شجره افراد و یا خصوصیات مولکولی افراد بیان شود.هر چند صفات مورفولوژیکی و شجره ای به عنوان معیارهایی در مطالعه تنوع ژنتیکی در جمعیت های گیاهی و جانوری مورد استفاده قرار گرفته اند ولی در سالهای اخیر با پیشرفت در زمینه ژنتیک مولکولی و بیوتکنولوژی ، مارکر های مولکولی به عنوان ابزاری کارا در بررسی تنوع ژنتیکی مطرح شده اند (یو ،۱۹۹۳).
عموماً روش های متداول برای شناسایی و بررسی های ژنتیکی مبتنی بر مشاهدات فنوتیپی بوده و از این جهت فاقد الگو های تنوع ژنتیکی در سطح ژنوم می باشند. علاوه بر این به دلیل ماهیت پلی ژنی بسیاری از این صفات و اثر عوامل محیطی نیاز به جمع آوری داده های فراوان در مکانهای مختلف بوده و در بعضی موارد میزان پلی مورفیسم برای برخی صفات مورفولوژیک بسیار محدود می باشد.از این لحاظ سایر روشها علاوه بر روش های مبتنی بر صفات مورفولوژیک مورد استفاده قرار می گیرند (نولی ،۱۹۹۹). روش های مختلفی برای بررسی تنوع ژنتیکی ابداع شده است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می شود :
تجزیه کلاستر
تجزیه کلاستر یکی از متداول ترین روش های چند متغیره در بررسی تنوع ژنتیکی و گروه بندی افراد می باشد .این روش در مواردی استفاده می شود که الگوی گروه بندی قبلی برای افراد وجود نداشته باشد. الگوریتم های مختلفی برای تجزیه کلاستر پیشنهاد شده است.این الگوریتمها به دو گروه اصلی تقسیم می شوند (۱) روش های مبتنی بر فاصله یا شباهت بین افراد یا ژنوتیپ ها برای گروه بندی استفاده می شود.(۲) روش های مبتنی بر مدل که در آنها فرض بر این است که افراد درون هر کلاستر مشاهدات تصادفی از برخی مدلهای پارامتری بوده و استنباط های آماری مربوط به پارامتر های هر کلاستر با بهره گرفتن از روش های آماری استاندارد مانند حداکثر درست نمایی انجام می گیرد.در مطالعات ژنتیکی بیشتر روش های مبتنی بر فاصله بخصوص الگوریتم های طبقاتی استفاده می شوند (فرشاد فر،۱۳۷۷).
تجزیه به مولفه های اصلی
در کنار تجزیه کلاستر PCA^[22] از متداول ترین روش های آماری چند متغیره در مطالعات ژنتیکی برای گروه بندی و بررسی تنوع می باشد. هدف از این تجزیه یافتن ترکیباتی ازP متغیر جهت ایجاد شاخص های غیر مستقل بنام مولفه های اصلی است.در تجزیه به مولفه های اصلی با بهره گرفتن از داده های مارکر های مولکولی بایستی توجه داشت که نمایش گرافیکی و گروه بندی بر اساس دو یا سه PCA نمی تواند نشان دهنده تغییرات کل متغیر های اولیه باشد . در نتیجه توصیه می شود که گروه بندی بر اساس تعداد زیاد PCA که تغییرات بیشتری را توجیه می کنند انجام گیرد (فرشاد فر، ۱۳۷۷).
معیار های فاصله یا شباهت ژنتیکی
فاصله یا شباهت ژنتیکی بین ژنوتیپها یا جمعیت ها می تواند بسته به نوع صفات مورد مطالعه و داده های حاصله با بهره گرفتن از روش های مختلف برآورد شود. در مورد داده های حاصل از صفات کمی فاصله اقلیدسی یکی از متداول ترین معیار های برآورد فاصله ژنتیکی است. برای صفات کیفی یا داده های مارکر که بصورت صفر و یک بیان می گردند،ضرایب متعددی برای برآورد فاصله یا شباهت به کار برده می شوند. از این معیار ها می توان به ضریب شباهت ژاکارد^[۲۳] ،ضریب نی و لی^[۲۴] ،ضریب تطابق ساده^[۲۵] و ضریب تغییر یافته روگر اشاره کرد. برای ژنوتیپهای هموزیگوس یا مواد ژنتیکی خالص ضریب ژاکارد و نی نتایج مشابهی برای مارکر های غالب و هم بارز خواهند داشت.ولی در صورتیکه مواد ژنتیکی هتروزیگوس باشند با توجه به اینکه با مارکر های غالب امکان تمایز افراد هموزیگوس از هم وجود ندارد،بنابراین ضرایب نی و ژاکارد برآورد متفاوتی از شباهت ژنتیکی خواهند داشت(رحیمی نژاد، ۱۳۸۵).
روش های برآورد تنوع ژنتیکی با بهره گرفتن از نشانگرها
توسعه ژنتیکی گونه ها و ژنوتیپ ها از طریق روش های اصلاحی به توانایی تشخیص و تفکیک اثرات ژنتیکی از اثرات محیطی بستگی دارد. انتخاب به کمک نشانگر ها شرایط مناسبی را برای انتخاب سریع و کاهش جمعیت اولیه ایجاد می کند (استاب و همکاران،۱۹۹۶). نشانگر ها را می توان به سه گروه مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و مولکولی تقسیم بندی نمود.اگر بیان خصوصیات مورفولوژیکی در طیفی از شرایط محیطی قابل تکرار باشد، می توانند بعنوان نشانگر ژنتیکی مورد استفاده قرار گیرند. ولی از آنجا که نشانگرهای مورفولوژیکی تحت تاثیر محیط قرار می گیرند این امر می تواند بیان ژنها را تحت تاثیر قرار دهد. این نشانگرها غالباً متاثر از سن و مرحله رشدی گیاه هستند و تعدادشان نیز کم می باشد که این امر کارایی نشانگر های مورفولوژیکی را بعنوان نشانگر ژنتیکی کاهش می دهد.علاوه بر این گاهی برای مشاهده و ثبت آنها باید منتظر ظهورشان شد که در گیاهان چند ساله مشکل است (استاب و همکاران،۱۹۹۶).
بررسی تنوع ژنتیکی یک گونه گیاهی از طریق صفات مورفولوژیکی قابل محاسبه است.تنوع ژنتیکی تعدادی از ژرم پلاسم های گلرنگ از طریق صفات مورفولوژیک توسط آشری (۱۹۷۵)، سنگام و همکاران (۲۰۰۵)،جارادات و شهید(۲۰۰۶)، خان و همکاران (۲۰۰۵) و امینی و همکاران (۲۰۰۷) مورد بررسیقرار گرفته است . تحقیقات متعددی در زمینه رابطه بین اجزای عملکرد دانه انجام گرفته است.پاسگال و آلبورکرک (۱۹۹۶)در مطالعه ۲۳ ژنوتیپ گلرنگ نتایج زیر را منتشر کردند.الف) همبستگی مثبتی بین تعداد شاخه در بوته با ارتفاع کل گیاه و با تعداد دانه در غوزه پیدا شد. ب )همبستگی منفی بین وزن هزار دانه با تعداددانه در غوزه و زود رسی مشاهده شد.ج) عملکرد دانه با تعداد غوزه در بوته، تعداد شاخه در بوته و با ارتفاع گیاه همبستگی مثبت داشت.
برادران و زینال (۱۳۷۵)گزارش نمودند که عملکرد دانه بالاترین همبستگی را با تعداد دانه در غوزه دارد، در حالیکه صفات وزن صد دانه، ارتفاع گیاه،تعداد دانه در غوزه و میزان روغن همبستگی بالایی با عملکرد دانه ندارند. چاوهاری (۱۹۹۰) در مطالعه صفات مرتبط با عملکرد دانه نتیجه گیری نمود که با گزینش برای تعداد غوزه در بوته وتعداد دانه در بوته می توان به بیشترین پیشرفت اصلاحی نایل آمد. باقری و همکاران (۱۳۸۰) در یک پژوهش بر روی ۱۲۱ ژنوتیپ گلرنگ گزارش نمودند که عملکرد دانه با صفات تعداد غوزه در گیاه، ظهور اولین گل و تعداد دانه در غوزه همبستگی مثبت دارند.آنها همچنین گزارش نمودند که تعداد غوزه در گیاه بیشترین تاثیر را روی عملکرد دانه تک بوته دارد.
روجاس و همکاران (۱۹۹۳) در مطالعه بر روی ۱۸۸ ژنوتیپ حاصل از یک کلکسیون جهانی گلرنگ گزارش کردند که وزن صد دانه بین ۶/۶-۹/۱ گرم متغیر بود و میانگین آن ۲/۴ گرم بدست آمد. همچنین این ژنوتیپ ها تنوع زیادی در میزان پوسته دانه (۶۰-۲۲ درصد )را نشان دادند که جهت استفاده در برنامه های اصلاحی آینده مفید خواهد بود.دهارو در مطالعه یک کلکسیون جهانی گلرنگ بر روی ۱۹۹ رقم گزارش کردند که وزن صد دانه بین ۵۸/۶-۹۲/۱ با میانگین آن ۲۱/۴ گرم می باشد. ژنوتیپ های ایرانی و عراقی برای این صفت حداقل مقدار را نشان دادند در حالیکه ژنوتیپ های هندی حداکثر وزن صد دانه را داشتند. آلبا و همکاران (۱۹۸۷) تنوع موجود در بین جوامع گلرنگ با منشاء های مختلف جغرافیایی را بررسی کردند. در این مطالعه آنها تعداد ۶۰ ژنوتیپ از هشت منشاء جغرافیایی مختلف را بصورت تصادفی انتخاب و در قالب طرح بلوک کشت نمودند و ۱۴ صفت را اندازه گیری کردند. بیشترین تنوع فنوتیپی مربوط به صفاتی همچون تعداد شاخه های اولیه، ثانویه،و ثالثیه، تعداد غوزه های روی شاخه های فرعی و عملکرد دانه بود. صفاتی مانند ارتفاع گیاه، وزن صد دانه، درصد جوانه زنی بذرها، طول دانه و کیفیت دانه (روغن و پروتئین ) درصد پایینی از تنوع را نشان دادند.
جارادات و شهیدی (۲۰۰۶) هفت صفت مورفولوژیکی را در ارقام گلرنگ اندازه گیری کردند. آنها کمترین و بیشترین تنوع را به ترتیب برای طول دوره روزت و خار یا بدون خار بودن ارقام به مقدار ۱۴ درصد و ۵۰ درصد گزارش نمودند .
گریوانی و همکاران (۱۳۸۸) در یک تحقیق بر روی ۲۵ ژنوتیپ گلرنگ گزارش کردند که توارث پذیری عمومی صفات تعداد روز تا گلدهی،وزن صد دانه و ارتفاع گیاه بالاست و توارث پذیری عملکرد دانه نیز نسبتاً بالا می باشد در حالیکه بیوماس و تعداد روز تا رسیدگی وراثت پذیری عمومی کمی داشتند. امینی و همکاران (۲۰۰۷) با بررسی ۳۲ ژنوتیپ گلرنگوراثت پذیری عمومی وزن صد دانه و تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی را بیشتر از سایر صفات گزارش کردند. آنها همچنین وراثت پذیری عمومی تعداد روز تا سبز شدن و تعداد طبق در گیاه را به ترتیب ۳۳/۶۹ و ۵۰/۶۹ درصد گزارش نمودند.
قدرتی (۱۳۷۶) نیز وراثت پذیری وزن صد دانه و طول شاخه های فرعی ژنوتیپ های گلرنگ را به ترتیب ۹۰ و ۷ درصد گزارش کرد. وی اعلام نمود که صفات مورفولوژیک قادر به شناسایی ژنوتیپ ها از یکدیگر نیستند ولی قادر به دسته بندی ارقام بر اساس منطقه جغرافیایی می باشند.الفدل و همکاران (۲۰۰۹) در بررسی ۲۰۰ ژنوتیپ گلرنگ از ۱۱ منطقه متفاوت دنیا نشان دادند که ضریب تغییرات برای ۱۲ صفت فنوتیپی اندازه گیری شده بین ۹/۲ تا ۹۱ درصد بود. صفات عملکرد دانه در یک متر مربع ، عملکرد تک بوته و تعداد دانه در بوته بیشترین تغییرات را داشتند. قابلیت توارث صفات بین ۱۰ درصد (ورس) و ۸۶ درصد (ارتفاع گیاه ) اندازه گیری شد. تعداد دانه در بوته و وزن هزار دانه همبستگی بالایی با عملکرد دانه داشتند و گزینش برای این صفات برای اصلاح عملکرد دانه و میزان روغن مفید است. نتیجه تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که ۷۸ درصد از تنوع فنوتیپی در ژرم پلاسم گلرنگ بر اساس چهار مولفه اصلی توضیح داده می شود. تجزیه کلاستر نشان داد که توزیع ژنوتیپ ها در داخل دسته ها با الگوی جغرافیایی مطابقت ندارد.
مهمترین عامل در استفاده از روغن های گیاهی ترکیب اسید های چرب آن است که هر چه میزان اسید چرب اشباع نشده بیشتر باشد کیفیت بالاتری دارد و برای سلامتی مفیدتر است (فرناندزمارتینر،۲۰۰۲). روغن گلرنگ عمدتاً شامل دو اسید چرب اشباع نشده اوائیک و لینولئیک است که بالغ بر ۹۰ در صد اسید چرب دانه را شامل می شود و بقیه آن مربوط به اسید چرب اشباع پالمتیک و استئاریک است (نولز،۱۹۸۹). داگلاس و همکاران (۲۰۰۴) اظهار داشتند که ۳۳ درصد از تغییرات درصد روغن ناشی از اثرات عوامل محیطی، تاریخ کاشت و مدیریت در طول دوره رشد گیاه است و ۶۷ درصد دیگر تغییرات، وابسته به فاکتورهای ژنتیکی است.فرناندز و همکاران (۱۹۹۳) با بررسی ترکیب اسید های چرب ۲۰۰ رقم گلرنگ گزارش کردند که دامنه تنوع اسیداولئیک ۶/۹۰-۷/۳ درصد و اسید لینولئیک ۸/۸۸-۹/۳ درصد است.
دهارو(۱۹۹۱) در یک بررسی گزارش نمود که مقدار روغن ارقام مورد بررسی گلرنگ بین ۸/۶۵-۲/۱۹ درصد متغیر بود که تعدادی از ارقام عراقی،هندی و پاکستانی حداکثر مقدار این صفت را از خودشان نشان دادند.میانگین اسید پالمتیک ۱/۷ (دامنه ۹-۶/۴) درصد و اسید استئاریک دارای میانگین ۲/۳ (دامنه ۶/۷-۳/۱) درصد بود. بالاترین مقدار اسید استئاریک در ژنوتیپ های افقانستان مشاهده شد. اسیداولئیک و اسید لینولئیک دامنه تنوع زیادی به ترتیب ۲/۸۴-۵/۹ درصد و ۸۰-۱/۹ درصد را نشان دادند. این تنوع و نحوه توزیع آنها در ژنوتیپ ها اشاره به ژنهای مشمول افزایش مقدار اسید اولئیک و یا سایر ژنهای کنترل کننده آن در کلکسیون مورد مطالعه دارد. بیشترین مقدار اسید اولئیک در ژنوتیپ های کنیا و اردن مشاهده شد و برای اسید لینولئیک در یک ژنوتیپ از کشور پرتقال اندازه گیری شد.خان وهمکاران (۲۰۰۳) با مطالعه ۱۹۳ ژنوتیپ از هشت منطقه دنیا (جنوب غربی آسیا، شرق اروپا، مرکز شرق اروپا، آفریقا ، مدیترانه، شرق آسیا و آمریکای شمالی ) تنوع زیادی در صفات مورفولوژیکی (تعداد روز تا گلدهی و ارتفاع گیاه، رنگ گل، اندازه غوزه ) و اسید های چرب مشاهده نمودند.تغییرات اسید اولئیک ۴/۲۹-۸/۷ درصد و اسید لینولئیک ۶/۸۳-۲/۶۲ درصد و اسید پالمتیک ۸/۱۲-۸/۱ درصد بود. مقدار اسید لینولئیک و تعداد روزها تا رسیدگی بین مناطق مختلف تفاوت زیادی معنی داری را نشان داد. نتایج تمام محققان نشان داد که تغییرات ژنتیکی بین ارقام گلرنگ وجود دارد که می تواند در برنامه های اصلاحی و انتخاب مستقیم برای کلکسیون های ژرم پلاسم این گیاه مورد استفاده قرار گیرد.
برخی از تفاوت های موجود در ردیف های DNAبین دو موجود، ممکن است به صورت پروتئین هایی با اندازه های مختلف ظاهر گردد،که از طریق شیمیایی قابل ثبت و مطالعه می باشند. در دهه ۱۹۵۰ آیزوزایم ها، بطور گسترده ای در بررسی تنوع ژنتیکی و طبقه بندی گیاهان بکار گرفته شدند. از معایب این نشانگرها ، محدود بودن روش های رنگ آمیزی پروتئین،و تعداد و پایین بودن تنوع ژنتیکی قابل ثبت در آنها است. همچنین آیزوزایم ها ،در گیاه در زمان خاصی بیان می گردند،بنابراین استخراج پروتئین باید در زمان خاصی و از بافت ویژه ای صورت گیرد که این امر خود نوعی محدودیت زمانی برای استفاده از سیستمهای آیزوزایمی است (عبدمیشانی و بوشهری، ۱۳۷۶ و نقوی و همکاران،۱۳۸۶).در مورد نشانگرهای DNAاصول و کاربرد آنها تفاوت قابل ملاحظه ای با نشانگرهای مورفولوژیک و پروتئینی ندارد، اما تحولی که در زمینه کشاورزی به خصوص در اصلاح نباتات ایجاد کرده است به دلایل زیر باشد.
۱-فراوانی فوق العاده این دسته از نشانگرها ۲- عدم تاثیر گذاری آنها از شرایط محیطی ۳- امکان به کارگیری آنها در مراحی اولیه رشد گیاه ۴- فراهم نمودن امکان مطالعه گیاهان در خارج از فصل و محل کشت ۵- دقت و قابلیت بالای تفسیر نتایج ۶- همبارز بودن اکثریت آنها ۷- سهولت تعقیب نشانگرها در نتاج و تعیین الگوی توارثی آنها ۸- امکان استفاده از آنها در مورد گونه های منقرض شده ۹- سهولت تشخیص گیاهان ناخالص از خالص ۱۰- سهولت امتیازدهی و تجزیه و تحلیل نتایج ۱۱- دسترسی به نرم افزارهای قوی برای تجزیه و تحلیل و تفسیر سریع نتایج. نشانگرهایDNA را می توان به دو دسته نشانگرهای مبتنی بر PCRو نشانگرهای مبتنی بر هیبریداسیون تقسیم بندی نمود. زمینه های کاربرد این نشانگرها شامل انگشت نگاری DNA به منظور شناسایی ارقام و واریته های گیاهی، مطالعات فیلوژنتیکی و تنوع ژنتیکی، تهیه نقشه های ژنومی به منظور انتخاب به کمک نشانگر ها می باشد (نقوی و همکاران ۱۳۸۶ و قره یاضی،۱۳۸۰).
کاربرد نشانگرهای مولکولی و یا بعبارت دیگرDNA، بسیاری از مشکلات مرتبط با نشانگرهای مورفولوژیکی و آیزوزایمی را برطرف می کند. این دسته از نشانگرها از طریق تجزیه و تحلیل مستقیم DNA قابل رویت هستند (گودوین ،۱۹۹۷). اولین نشانگرDNA،که در گیاهان استفاده شد نشانگر RFLP بود(بوتستین و همکاران ،۱۹۸۰). این تحول از پیامد های کشف آنزیم های برش دهنده بود. نشانگرهای DNA در مدت یک دهه تکامل شگرف و تحسین برانگیزی داشته اند. انواع مختلف نشانگرهای DNAبا تفاوت های زیادی از نظر تکنیکی و روش تولید، نحوه امتیاز بندی و تفسیر نتایج به سرعت ابداع و معرفی گردیدند. بدون شک ابداع و معرفی واکنش زنجیره ای پلیمراز(^[۲۶]PCR ) بیشترین نقش را در توسعه و تکامل نشانگرهای DNA داشته است. سپس نشانگرهای مبتنی بر واکنش زنجیره ای پلیمراز همانندRAPD(ویلیامز،۱۹۸۶)؛ SSR (لیت و لوتی،۱۹۸۹)؛AFLP (وس،۱۹۹۵)؛ ISSR (زیتکی ویز و همکاران،۱۹۹۴) و غیره معرفی شدند.
نشانگر مولکولی ISSR^[27]
مطالعات قبلی نشان می دهدکه تنوع ژنتیکی پایینی برای ژنوتیپ ها و جنس های گلرنگ با بهره گرفتن از نشانگرهای RAPD(ویلاترسانا و همکاران، ۲۰۰۵ و معالی امیری و همکاران ،۲۰۰۱) SNP(چاپمن و همکاران ۲۰۰۷) و VNP (بولس و همکاران ،۲۰۱۰) اندازه گیری شده است. بنابراین استفاده از یک نشانگر جدید برای بررسی تنوع ژنوتیپها وجنس های گلرنگ ضروری است .ISSR یک سیستم نشانگرمناسب برای کاندید شدن است (الگرن،۲۰۰۴).
روش ISSR-PCR برای اولین بار توسط زیتکی ویز و همکاران در سال ۱۹۹۴ معرفی شد. این روش به سرعت در زمینه های مختلف مطالعه گیاهان مورد استفاده قرار گرفت. تکنیک (ISSR) یک روش وابسته به PCR است که شامل تکثیر بخشی از DNA می باشد که در یک فاصله قابل تکثیربین دو ناحیه تکرار ریزماهواره های مشابه قرار دارد که در جهت مخالف هم آرایش یافته اند.در این متد،SSR ها به عنوان آغازگر برای تکثیر نواحی بینSSR ها مورد استفاده قرار می گیرند. (تاوتزو رنز،۱۹۸۴). در این روش میکروساتلایت هایی با طول ۲۵-۱۶ نوکلئوتیدی بعنوان آغازگر استفاده می شوند.میکروساتلایت که بعنوان آغازگر استفاده می شوند می توانند دو، سه،چهار و پنج نوکلئوتیدی باشند.ISSR در مقایسه با آغازگر RAPD (۱۰نوکلئوتید) به دلیل استفاده از آغازگرهای بلند تر (۲۵-۱۶) از تکرار پذیری بالاتری برخوردار هستند. آغازگرهای بلند اجازه می دهند تا بتوان از دمای اتصال (۶۰-۴۵) بالاتری استفاده کرد. آغازگرهائی که در ISSRمورد استفاده قرار می گیرند می توانند در انتهای ′۳یا′ ۵ قلاب شوند.آغازگر غیر قلاب شده می تواند به هر جایی در ناحیه میکروستلایت روی DNAالگو متصل گرددو چون قلاب شده نیست ممکن است روی DNA الگو سر بخورد، در نتیجه باند های متعدد تولید نماید.آغازگر های قلاب شده در انتهای ′۳یا ′۵ فقط در ناحیه اختصاصی به DNA الگو متصل می شوند و باند های واضحی را تولید می نماید (گوپتا و همکاران ۱۹۹۴؛ میر و همکاران ،۱۹۹۳ و یو و همکاران ،۱۹۹۴).
مطالعاتی که بر روی تکرار پذیری آن انجام شده، نشان داده است که فقط ضعیف ترین باند ها هستند که قابل تولید مجدد نیستند حدود ۹۵-۹۲ درصد از بخش های نمره دهی شده وقتی که با بهره گرفتن از پلی آکریلامید شناسایی شدند می توانند در نمونه های DNA مشابه و در PCR های مجزا تکرار شوند (فانگ و رنر، ۱۹۹۷ و مورنو و همکاران ،۱۹۹۸).
نشانگرهای ISSR اکثراً به عنوان نشانگرهای غالب جدا می شوند که توارث مندلی ساده را دنبال می کنند (تسومارا،۱۹۹۶). این روش یک روش سریع، کارآمد، ساده، کم هزینه، قابلیت خود کار شدن و قابل تکرار است که اکثر فواید و مزایای ISSR و AFLP را برای عمومیت RAPD در بر دارد.این روش نیازی به استفاده از مواد رادیواکتیو خطرناک ندارد. آغازگرها نیز اختصاصی نبوده و می تواند براحتی طراحی و ساخته شوند (وانگ و همکاران ۱۹۹۸، یو و همکاران، ۱۹۹۴ و گوبتا و همکاران ۱۹۹۴). محصولات تکثیر شده نشانگرهای ISSR معمولاً بین ۲۰۰۰-۲۰۰ جفت باز طول دارند و توسط الکتروقورز با ژل پلی آکریلامید و آگارز قابل شناسایی می باشند.
از زمینه های کاربرد ISSRمی توان به انگشت نگاری ژنوم،نقشه یابی ژنوم، نشانمند کردن ژن و گزینش به کمک نشانگر، مطالعه تنوع ژنتیکی و فیلوژنتیکی اشاره نمود. در تخمین تنوع ژنتیکی در سطح درون گونه ای و میان گونه ای در تعداد زیادی از گونه های گیاهی مانند برنج، گندم، ارزن انگشتی، سیب زمینی و غیره از نشانگر ISSR استفاده شده است.فانگ و همکاران (۱۹۹۷) نشان دادند که آغازگرهای قلاب شده ISSR بسیار مفید و تکرارپذیرتر از آیزوزایم ها، RFLP و RAPD در تجزیه تنوع ژرم پلاسم نارنگی سه برگی هستند. از نشانگر های ISSR به عنوان وسیله ای در شناسایی ژنوتیپ ها و همچنین ساختار جمعیتی گونه های گیاهی ذرت (کانتی و همکاران ،۱۹۹۸) سیب زمینی (پروست و ویلکینسون،۱۹۹۹)، پرتقال سه برگی (فانگ و همکاران ،۱۹۹۷) و گندم نان (ناگااوکا و اوگی هارا،۱۹۹۷)استفاده شده است.
بلایر و همکاران (۱۹۹۹) در بررسی ۵۹ رقم برنج توسط مارکر ISSR و AFLP گزارش کردند که درصد پلی مورفیسم مشاهده شده توسط روش ISSRنسبت به AFLP بیشتر است. آغازگرهای دو نوکلئوتیدی نسبت به آغاز گرهای سه، چهار،پنج نوکلئوتیدی و سایر آغازگرهای تخصصی چند شکلی بیشتری نشان دادند.
فارسانی و همکاران (۱۳۸۶) تنوع ژنتیکی ۲۷ ژنوتیپ گیاه پنجه مرغی را توسط تعدادی صفات مورفولوژیک و نشانگر مولکولی ISSR مطالعه کردند.طبق گزارش آنها ژنوتیپ ها بر اساس ارتفاع گیاه به سه دسته مجزا تقسیم شدند. توسط چهار آغازگر ISSR در تشابه ۳۴ درصد در چهار گروه قرار گرفتند.
نان وهمکاران (۲۰۰۳) با مطالعه ۶۰ گیاه پامچال شامل چهار جمعیت طبیعی و یک جمعیت زراعی توسط نه آغازگر ISSR گزارش نمودند که تنوع موجود در بین گیاهان اهلی شده کمتر از جمعیت های طبیعی است. دلیل کاهش چشم گیر تنوع در جمعیت مزبور به خاطر فعالیت انسان در منطقه جمعیت اهلی شده می باشد.
روش های تجزیه و تحلیل داده های مولکولی برای مطالعه روابط تکاملی
در طول چند دهه اخیر تاکید زیادی بر تحلیل داده های سیستماتیک به شکل های مختلف شده است. نتیجه علاقه و بحث ممتد در این مورد منجر به ایجاد روش های فنتیک در مقابل کلادیستیک، برای ایجاد فرضیه های مختلف در مورد روابط میان گیاهان گردیده است.
روش های فنتیکی^[۲۸] به روش های تاکسونومی عددی نیز معروف هستند.در حقیقت روش های فنتیکی تشابه بین اعضاء را محاسبه و اعضا ی که تشابه بیشتری را دارند در یک گروه و اعضاء با تشابه کمتر در خوشه های جداگانه قرار می دهد (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
روش های کلادیستیک^[۲۹] که در سال ۱۹۶۷ معرفی شدند بر این فرض استوارند که اعضاء یک گروه، دارای تاریخچه تکاملی مشترک هستند. بنابراین اعضاء داخل یک گروه دارای ارتباطات خویشاوندی نزدیک تر نسبت به اعضاء غیر هم گروه هستند.این روش نیز به داده های زیادی نیاز داشته اما برعکس روش فنتیک امتیاز یکسان به خصوصیات مورد نظر برای طبقه بندی نمی دهد، به خاطر این که بعضی از خصوصیات روابط تکاملی را خیلی بهتر نسبت به خصوصیات دیگر نشان می دهند. امروزه اکثر زیست شناسان تکامل روش کلادیستیک را به فنتیک ترجیح می دهند. لذا درخت فیلوژنتیک در بعضی موارد درخت کلادیستیک نامیده می شود.مشکلات فراوان در مسیر بدست آوردن اطلاعات از خصوصیات مورفولوژیکی مهمترین عاملی است که زیست شناسان را ترغیب به استفاده از اطلاعات مولکولی در بررسی های فیلوژنتیکی می کند. در حقیقت اطلاعات مولکولی سه مزیت عمده نسبت به سایر اطلاعات دارند :
الف – با یک آزمایش می توان با سرعت اطلاعات فراوانی به دست آورد .
ب- خصوصیات مولکولی گمراه کننده نیستند . نوکلئوتید های C، G،A،T به آسانی قابل تشخیص هستند و با یکدیگر اشتباه گرفته نمی شوند .
ج – داده های مولکولی به آسانی قابل تبدیل به شکل های عددی هستند و از این رو می توان روی آنها تجزیه های آماری انجام داد (نقوی و همکاران ،۱۳۸۸).
برای ترسیم در خت فیلوژنتیک بر اساس داده های همردیفی، می توان از روش های مبتنی بر فاصله (فنتیکی) یا روش های مبتنی بر کاراکتر (کلادیستیک ) استفاده کرد. روش های مبتنی برفاصله فاصله های جفتی (دو به دو ) را با توجه به برخی اندازه گیری ها محاسبه می کنند و تنها با فاصله های تثبیت شده درخت را رسم می کنند. در حالیکه در روش های مبتنی بر کاراکتر درختی را ترسیم می کنند که توضیع الگوی داده های واقعی را برای هر کاراکتر بهینه کنند. فاصله های دوتایی در این روش تثبیت نشده و آنها را به وسیله توپولوژی درخت تعیین می کنند. از معروف ترین روش های مبتنی بر فاصله UPGMA^[30] ، اتصال همسایه^[۳۱] و حداقل تکامل^[۳۲] هستند همچنین مهمترین روش های مبتنی بر کاراکتر شامل حداکثر امساکی^[۳۳] و حداکثر درستنمایی^[۳۴] هستند(نقوی و همکاران، ۱۳۸۸).
روش اتصال همسایه در بین روش های مبتنی بر فاصله از پرکاربرد ترینروش های ساخت درخت فیلوژنتیکی است.معمول ترین روش برای بررسی نیاکانروش امساکی است. روش امساکی مورد قبول ترین رابطه رانه تنها بر اساس داده های مولکولی بلکه بر اساس هر نوع داده ای ارائه می دهد. به ساده ترین بیان روش امساکی فیلوگرام های فیلوژنی را بر اساس این پیش فرض بنیان می گذارد، که صفات مشاهده شده در نتیجه کمترین تغییرات تکاملی شکل گرفته اند. در این روش رجعت حالات صفات پذیرفته شده است و فیلوگرافی که کمترین مجموع تغییرات را نیاز دارد فیلوگرافی با حداکثر امساک خواهد بود . (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
روش حداکثر درست نمایی فیلوگرافی را انتخاب می کند که احتمال وقوع داده های مشاهده شده را به حداکثر برساند. این بدان معنی است که با در اختیار داشتن داده ها و مدلی در مورد تکامل شخص با در نظر گرفتن داده ها از یک فیلوگرام معین مقدار احتمال را محاسبه می نماید . (رحیمی نژاد،۱۳۸۵).
ارزیابی درخت فیلوژنتیکی
آزمونهای متفاوتی برای ارزیابی درخت ترسیم شده وجود دارد.یکی از معروف ترین روش ها در این خصوص روش بوت استرپ است که برای اطمینان نقاط شاخه های مختلف داخل یک درخت به کار می رود. این روش در سال ۱۹۷۹ به عنوان روش ارزیابی درخت ها در تجزیه های فیلوژنی به وسیله فلسنستین معرفی شد. بوت استرپ در حقیقت آزمون آماری درخت های فیلوژنتیکی با بهره گرفتن از روش نمونه برداری های متعدد از داده های اولیه است و برای آزمون درخت های ترسیم شده با روش های فاصله ای و حداکثر درست نمایی به کار گرفته می شود. نتایج حاصل از این آزمون به صورت عددی در کنار گره یک درخت نشان داده می شود که در واقع درصد دفعاتی است که هر شاخه مشخص در نمونه برداری های مختلف توسط این آزمون و درخت حاصل از تشکیل آن شرکت می کند. گروههایی که بوت استرپ آنها بیش از ۵۰ باشد به عنوان گروههایی مورد تایید این روش مد نظر قرار می گیرد (فلسنستین ،۱۹۸۸).
عموماً درخت فیلوژنتیکی و فیلوگرام های تکامل با بهره گرفتن از یک برون گروه یا گروه خویشاوند با گروه مورد مطالعه مقایسه می شوند وقتی یک برون گروه انتخاب شد اعضای گروه تحت بررسی را به عنوان اعضای درون گروه می پذیریم که در مقایسه با برون گروه بسیار به هم نزدیک تر هستند. به عبارت دیگر اعضای درون گروه بعد از تنوع در برون گروه از آن جدا شده اند.اغلب چندین برون گروه در ترسیم درخت استفاده می شود (سعیدی ،۱۳۸۲).
هتروزیس و عوامل موثر در بروز آن
هتروزیس یا رشد عالی هیبرید عبارت است از به وجود آمدن هتروزیگوسیتی همراه با رشد سریع،افزایش رشدو عملکرد،مقاومت به بیماریها،آفت ها و یا شرایط نامساعد محیطی. در گیاهان هیبرید ممکن است از تلاقی بین لاین های اینبرد،واریته یا واریته های همسانه ای (کلونیال)تولید شود.هیبرید بین دولاین در اصلاح نباتات اهمیت فراوان دارد.هیبرید مطلوب باید از بهترین واریته های دگر گشن برتر باشد.مقدار هتروزیس رااز مقایسه میانگین نتاج هیبرید با میانگین والدین یا با میانگین والد برتر اندازه گیری می کنند. پدیده هتروزیس در بیشتر گیاهان دگر گشن و خود گشن که مورد آزمایش قرار گرفته اند مشاهده شده است . کلمه هتروزیس یک کلمه یونانی است که از دو کلمHeter به معنی اختلاف و Osis به معنی حالت گرفته شده است.هتروزیس دقیقاً عکس پدیده پسروی یا انحطاط ناشی از خویش آمیزی است که غالباً در گیاهان دگر بارور مشاهده می شود (اهدایی،۱۳۸۲).
افرادی از قبیل مندل که با دورگ گیری گیاهان سر وکار داشتند نیز به پدیده هتروزیس توجه کرده بودندمندل دلایل و عوامل خیلی زیادی برای پدیده هتروزیس ارائه شده است که از مهمترین آنها می توان به تئوری فوق غالبیت ،غلبه واثرات متقابل ژنی هتروزیس اشاره کرد(فارسی و باقری،۱۳۸۸).
فوق غالبیت
اولین نظریه هتروزیس توسط شول و ایست پیشنهاد شد.به عقیده شول عمل هیبریداسیون که عبارتست از ترکیب عناصر غیر متشابه با ایجاد حالت هتروزیگوسیتی سبب تحریک فعالیت های فیزیولوژیکی موجود می شودو این فعالیت ها در اثر خویش آمیزی متوالی به نسبت افزایش هموزیگوسیتی در نتاج کاهش می یابد (فارسی و باقری،۱۳۸۸).به همین دلیل شول اصطلاح« هتروزیس» رو به کار برد. اگر چه تشخیص داده شده است که پدیده هتروزیس در اثر کنش ها و واکنش های فیزیولوژیکی موجود ایجاد می شود ،ولی این نظریه کاملاً بر اساس قوانین مندل تعریف نشده بود و فقط برتری هتروزیگوت را به هر دو هموزیگوت غالب و مغلوب بیان می کرد. این نظریه مفهوم کاملاً تازه ای بر پایه اثرهای متقابل آلل ها در یک لوکوس بود و با مفهوم ساده غلبه که شامل دو آلل است و مورد قبول همه واقع شده بود کاملا مغایرت داشت. در این فرضیه اگر هتروزیس در یک مکان ژنی را در نظر بگیریم موضوع کاملاًصدق می کندیعنی برای صفات کیفی صادق است.اشکال از اینجا ناشی می شود که آنچه که برای ژنهای صفات کیفی صدق می کند ممکن است برای ژنهای صفات کمی صدق نکندیعنی هتروزیس در صفاتی چون عملکرد تابع هتروزیس در یک مکان ژنی نیست و ژنهای غالب بعضی مکانها گاهی اوقات باعث کاهش محصول می شوند.