عوامل موثر در جذب آب:
وضعیت پوسته بذر، ترکیب شیمیایی، فراهم بودن آب (هر چه میزان آب بیشتر باشد جذب آب بیشتر است)

عوامل موثر بر سبز شدن بذور

یکی از مشکلات کشاورزان در فرایند کشت و تولید گیاهان و محصولات، عدم یکنواختی در سبز شدن بذور و استقرار بوته‌های گیاهان به تعداد مناسب در واحد سطح می‌باشد. با استقرار گیاهچه‌های گیاهان در تراکم مناسب در واحد سطح ضمن افزایش بازده مصرف نهاده‌ها از قبیل کود و سم، تولید گیاهان و محصولات کشاورزی به حداکثر ظرفیت تولیدی خود نیز می‌رسد. عدم آگاهی کشاورزان از تاثیر عوامل مختلف در رسیدن به سبز یکنواخت موجب تکرار این مشکل در هر سال می‌شود (عموآقایی، ۱۳۸۹).
عوامل ذیل در استقرار و تراکم مناسب گیاهچه‌های گندم دخالت دارند.
- میزان مصرف بذر: عوامل محیطی و ویژگی‌های رقم بر میزان مصرف بذر تاثیر می‌گذارند. ویژگی‌های رقم گیاهان مانند وزن هزار دانه، ارتفاع بوته، خوابیدگی (ورس)، قدرت پنجه زنی، درصد جوانه‌زنی و سرعت رویش بذور از عوامل تعیین‌کننده میزان مصرف بذر در هر هکتار هستند (Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). دانه‌های سبک در هر واحد وزن، تعداد دانه بیشتری نسبت به دانه‌های سنگین دارند و هر چه وزن هزار دانه کمتر باشد از نظر وزنی میزان مصرف بذر کاهش می‌یابد. افزایش ارتفاع بوته و حساسیت به خوابیدگی موجب کاهش مصرف بذر در هر هکتار می‌شود. هر چه درصد جوانه‌زنی بذر و قدرت پنجه‌زنی آن بیشتر باشد می‌توان میزان بذر کمتری مصرف نمود. عوامل محیطی مانند رطوبت، حاصلخیزی خاک و علف‌های هرز در تعیین میزان مصرف بذر موثر هستند. در خاک‌های مناطق دیم و کم باران و با حاصلخیزی ضعیف، برای کاهش رقابت بین بوته‌های گندم در جذب آب و غذا، بذر را به مقدار کمتر مصرف می‌کنند (Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001). میزان مصرف بذر ممکن است در شرایط دیر کاشت و تراکم زیاد علف هرز افزایش یابد.

- عمق کاشت بذور: دمای مطلوب و رطوبت کافی لازمه جوانه‌زنی بذور و سبز شدن گیاهچه‌های گیاهان می‌باشند. در کشت‌های سطحی و کم عمق جوانه‌زنی بذور گیاهان دچار نوسان‌های شدید رطوبت و دما می‌شوند. ویژگی‌های بذر و عوامل محیطی نیز در تعیین عمق کاشت بذر گیاهان تاثیر می‌گذارند. ویژگی‌های بذر گیاهان مانند اندازه بذر، مقدار پروتئین بذر، طول کلئوپتیل و سرعت سبز شدن بذر در تعیین عمق کشت مطلوب موثرند. در ارقام پاکوتاه و نیمه پا کوتاه طول کلئوپتیل نسبت به ارقام پابلند کمتر می‌باشد. هر چه طول کلئوپتیل رقم کوتاه‌تر باشد، عمق کاشت بذر گیاه کمتر می‌گردد. در کشت عمیق‌تر، بذر‌های درشت و بزرگ سریع‌تر از بذر‌های کوچک سبز می‌شوند. افزایش مقدار پروتئین بذر موجب رشد سریع‌تر اندام گیاهچه بذر پس از جوانه‌زنی می‌گردد. بذر را در خاک‌های سبک نسبت به خاک‌های سنگین عمیق‌تر
می‌کارند. در مناطق دیم‌کاری و کم‌باران بذر را نسبت به مناطق پر باران و آبی در عمق بیشتر قرار
می‌دهند) عموآقایی، ۱۳۸۹).
- تاریخ کاشت: مهمترین معیار برای تعیین زمان کاشت مطلوب بذور گیاهان، عملکرد دانه می‌باشد. در تاریخ کاشت مطلوب، دما و رطوبت برای جوانه‌زنی بذر مناسب است و در نتیجه باعث افزایش جوانه‌زنی، قدرت گیاهچه و گسترش ریشه‌دهی در تمام ارقام گندم می‌شود. در کشت به موقع پنجه‌زنی و اجزاء عملکرد دانه گیاهان افزایش می‌یابد. در کشت زودهنگام، خاک خشک و رطوبت کمتری دارد و دمای خاک نیز بالا می‌باشد اما در شرایط دیر کاشت، خاک سرد و شرایط برای جوانه‌زنی و سبز شدن آن نامساعد است. در هر دو حالت تلفات بذر و مرگ گیاهچه افزایش می‌یابد (عموآقایی، ۱۳۸۹). دما و رطوبت از عوامل محیطی بسیار موثر در تعیین زمان کاشت گیاهان می‌باشند. برای جبران تلفات بذر و مرگ گیاهچه در کشت دیرهنگام میزان مصرف بذر را افزایش می‌دهند.
- تماس بذر با خاک: بذر گیاهان در صورت تماس کامل با خاک، سرعت جوانه‌زنی و استقرار گیاهچه آن افزایش می‌یابد. عملیات خاک‌ورزی ثانویه، تاثیر زیادی بر تماس بذر با خاک دارد. هر چه اندازه کلوخه‌های خاک بزرگ‌تر و فاصله آنها از هم بیشتر باشد امکان تماس بذر با خاک کاهش می‌یابد و در نتیجه سرعت جوانه‌زنی بذر کمتر شده و احتمال تلف شدن بذر وجود دارد (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- تماس بذر با کودهای شیمیایی: تعدادی از کودهای شیمیایی قدرت زیادی در جذب رطوبت خاک دارند و اگر این نوع کودها در کشت خطی در کنار بذر‌ها قرار گیرند، می‌توانند سرعت جوانه‌زنی بذر را کاهش دهند. در شرایط خاک خشک و قلیائی، خسارت کودها در تماس با بذر ضمن از بین بردن قدرت جوانه‌زنی بذر‌ها، موجب خشک شدن گیاهچه‌های گیاهان نیز می‌شوند (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- پوشش دادن بذور گندم با کودها و سموم شیمیایی: برای کنترل حشرات خاک‌زی و بیماری‌های گندم و تغذیه اولیه گیاهچه، بذور را با سموم حشره‌کش و قارچ‌کش و کودهای شیمیایی پودری پوشش می‌دهند. این مواد پوششی بر قدرت و سرعت جوانه‌زنی بذر تاثیر می‌گذارند. در شرایط خاک گرم و خشک این مواد سرعت جوانه‌زنی و قدرت رویش بذر را کاهش می‌دهند. غلظت زیاد این مواد و غیریکنواختی در پوشش دادن بذر می‌تواند موجب تلف شدن بذر‌های گندم گردد (عموآقایی، ۱۳۸۶).
- سله‌بندی سطح خاک: پس از کاشت گندم، وقوع بارندگی‌ها موجب تشکیل سله در سطح خاک می‌شوند. ضخامت این سله بر سرعت رویش و استقرار گیاهچه‌ها تاثیر می‌گذارد. هر چه ضخامت این سله افزایش یابد، سبز شدن بوته‌های گیاهان را با دشواری مواجه می‌سازد. مقدار زیاد رس و لای و کاهش ماده آلی موجب تشکیل سله‌های ضخیم در خاک می‌شوند (عموآقایی، ۱۳۸۶).
- نفوذپذیری خاک: هرچه بافت خاک سنگین‌تر باشد، نفوذپذیری آب و هوا به داخل خاک کاهش می‌یابد. وقوع بارندگی‌ها پس از کاشت و در مراحل اولیه استقرار گیاهچه‌ها، حالت ماندآبی بوجود می‌آورد و در نتیجه بذور و گیاهچه‌ها دچار خفگی شده و از بین می‌روند (عموآقایی، ۱۳۸۹).
- رقابت علف‌های هرز: در برخی سال‌ها در مراحل سبز شدن بذور گندم به علت وقوع بارندگی‌ها، علف‌های هرز با تراکم زیادی در سطح مزرعه گندم سبز می‌شوند و در نتیجه در اثر رقابت بین علف‌های هرز با گیاهچه گندم در جذب آب و غذا، قدرت و توان گیاهچه‌های گندم در برابر شرایط نامساعد محیطی کاهش یافته و در نهایت موجب از بین رفتن آنها می‌شوند. با اجرای صحیح عملیات کشت و در نظر گرفتن تمام جوانب امر می‌توان در سطح مزرعه تراکم یکنواخت از بوته‌های گیاهان کشت شده بدست آورد
(Tigabu, M., and Oden, P.C., 2001).

فصل دوم

ادبیات و سوابق تحقیق
(فتحی امیر خیز و همکاران، ۱۳۸۹) آزمایشی به منظور تاثیر تنش شوری بر جوانه‌زنی سیاه دانه NigellastivaL)) در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام دادند که نتایج نشان داد بذر سیاه دانه با نیترات پتاسیم، جیبرلیک اسید و آب مقطر به ترتیب بیشترین اثر را داشت‌‌.
(صبوری راد و همکاران، ۱۳۸۸) جهت بررسی رفتار جوانه زنی بذر کوشیاKochiascoparia L نسبت به درجه حرارت‌ها و تنش شوری آزمایشی را به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل نه سطح شوری شامل (صفر، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰، ۵، ۱۰ دسی زیمنس بر متر) و با استفاده ازکلرسدیم و هشت سطح دمایی شامل (صفر، ۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰ درجه سانتی‌گراد) بودند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که سطوح مختلف تنش شوری و دما بر درصد، میانگین زمان جوانه‌زنی و شاخص جوانه‌زنی، وزن خشک و طول گیاهچه تاثیر معنی‌داری (۵%>P) داشت. بالاترین درصد جوانه‌زنی در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد نسبت به تیمار شاهد نشان داد. بیشترین زمان میانگین جوانه‌زنی در دمای ۱۰ درجه سانتی‌گراد و در سطح شوری ۳۵ دیسی زیمنس بر متر مشاهده شد. با افزایش سطح شوری منجر به کاهش میانگین وزن خشک و طول گیاهچه شد. در نهایت با توجه به نتایج این آزمایش بذر کوشیا قدر به جوانه‌زنی در سطوح مختلف شوری و قدرت بازیافت از تنش بالایی دارد.
در بررسی‌های (حسینی و همکاران، ۱۳۸۸) به منظور اثر تنش خشکی و شوری بر جوانه زنی اسفرزه ایرانی Plantagoavate آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۴ تکرار انجام شد. درجه حرارت‌ها شامل (۵، ۱۰، ۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰، ۳۵، ۴۰ درجه سانتی‌گراد) و در دو شرایط روشنایی و تاریکی در داخل ژرمیناتور به مدت ۱۰ روز قرار گرفت. پتانسیل‌های مختلف اسمزی Nacl و CaCI و تنش خشکی با بهره گرفتن از PEG6000 در سطوح مختلف (۹،۷،۵،۰و۱٫۱مگاپاسکال) اعمال شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان دادند، که تمامی تیمارهایی دمایی بر روی شاخص‌های مورد بررسی اثرات معنی‌داری داشت. و با توجه به نتایج این آزمایش معلوم شد که اثر پتانسیل‌هایی مختلف شوری و خشکی بر روی کلیه فاکتورهای مورد بررسی در سطح آماری ۵% معنی‌دار بود. Nacl در مقایسه با CaCl به دلیل اثرات سمی بودن یون‌های سدیم در اکثر مواقع اثرات منفی‌تری بر پارامترهای جوانه‌زنی داشتند.
در بررسی‌های (خرم دل و همکاران، ۱۳۸۸) تاثیر تنش شوری و اسید سالیسیلیک بر جوانه‌زنی بذور گاوزبان اروپایی Boragoofficinalis. نتایج به این گونه بود که اثر سالیسیلیک اسید بر درصد و مدت زمان جوانه‌زنی و طول ریشه چه۵۰ % معنی‌‌‌‌‌دار بود و اثر تنش شوری بر درصد و مدت زمان ۵۰٫/. وسرعت جوانه‌زنی و طول ریشه چه معنی‌‌‌‌‌دار بود.
(دانشکده کشاورزی فردوسی مشهد، ۱۳۸۳)به منظور ارزیابی پاسخ خصوصیات جوانه‌زنی و سبز شدن گیاهچه کنجد به تنش شوری و دما آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار انجام شد.دماهای مورد نظر (۲۵،۲۰،۱۵،۱۰ درجه سانتی‌گراد) و هفت سطح شوری شامل (۱۲-،۱۰-،۸-،۴-،۳-،۲-،۰بار) بر ویژگی‌های جوانه‌زنی و سبز شدن سه توده کنجد، توده‌ها شامل (سبزواری، کلات، رقم اولتان) بررسی شد. نتایج نشان دادند که دما و شوری بر روی تمامی صفات جوانه‌زنی و رشد گیاهچه، درصد و سرعت جوانه‌زنی، طول و وزن خشک ریشه چه و ساقه چه توده‌های کنجد تاثیر معنی‌داری در (سطح ۱%(>p داشتند. براساس نتایج آزمایش بیشترین درصد جوانه‌زنی توده‌های کنجد در پتانسیل‌های شوری صفر تا ۴- بار و در دمای ۲۵ درجه سانتی‌گراد مشاهده شد. و همچنین در شرایط تنش شوری و وجود نوسانات دماییتوده کنجد سبزواری جهت کشت و استقرار بهینه آن نسبت به بقیه مناسبتر به نظر می‌رسد.
بر اساس تحقیقات (ملتی و همکاران، ۱۳۸۳) بررسی رفتارهای جوانه‌زنی و تاریخ کاشت مطلوب گیاه دارویی باریجه (Ferula gummosa)؛ به منظور بررسی ویژگی‌های جوانه زنی روش‌های شکستن خواب و نیز تاریخ کاشت مناسب گیاه دارویی باریجه آزمایشی در سال‌های ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۳ در دانشگاه فردوسی مشهد صورت گرفت. در این آزمایش اثر دو تیمار شستشو و عدم شستشوی بذور با درجه حرارت‌های ۲، ۵، ۸ و ۱۱ درجه سانتیگراد بر روی درصد و سرعت جوانه‌زنی و نیز اثر سه تاریخ کاشت بهاره، پاییزه و زمستانه، بر روی درصد سبز کردن بذور باریجه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بررسی شکستن خواب در بذور باریجه نشان داد که بیشترین درصد (۹۷٫۵) و سرعت جوانه‌زنی (۱٫۵ بذر در روز)، در تیمار شستشوی روزانه بذور در دمای هشت درجه سانتی‌گراد بود. اعمال تیمار شستشوی روزانه بذور موجب افزایش معنی‌‌‌‌‌دار درصد جوانه‌زنی (۷۲-۳۳ درصد) در تمامی هشت درجه سانتیگراد بود. افزایش درجه حرارت از هشت درجه سانتیگراد به بعد باعث کاهش شدید درصد و سرعت جوانه‌زنی در هر دو تیمار شستشو و عدم شستشو شد. نتایج حاصله از این تحقیق نشان داد که بیشترین درصد بوته‌های سبز شده در دو تاریخ کاشت پاییزه و زمستانه بوده و هیچ گونه بذری در تاریخ کاشت بهاره سبز نگردید.
بر اساس بررسی‌های (عصاره و همکاران، ۱۳۸۷) بررسی اثر تیمارهای مکانیکی و شیمیایی در شکستن خواب و جوانه‌زنی بذر گل محمدی. گیاه گل محمدی به نام علمی‌ ‌Rosa damascene Mill از خانواده Rosaceae گیاهی است که از طریق روش‌های رویشی (پاجوش، قلمه چوب سخت، قلمه چوب نیمه سخت، پیوند، و کوپیوند) افزایش پیدا ‌می‌کند. این روش‌ها برای برخی از تحقیقات دو رگ‌گیری و بررسی ژنتیکی کافی نبوده و ضرورت شناخت بیشتر از ساختار گل‌ها و نیز جوانه‌زنی بذور وجود دارد. در این بررسی اثر تیمارهای مکان یکی و شیمیایی در برطرف نمودن خواب و تحریک جوانه‌زنی بذر ژنوتیپی از گل محمدی (فارس ۱) در قالب طرح فاکتوریل در پایه طرح کاملاً تصادفی با ۲۴ تیمار و سه تکرار با آزمایش تیمارهای شاهد، اسید سولفوریک %۹۶ و %۵۰ در زمان‌های ۱۰، ۲۰ و ۳۰ دقیقه، اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر، نیترات کلسیم ۰٫۰۵ مولار، اسید جیبرلیک ۰٫۰۵ مولار، اسید جیبرلیک ۰٫۰۱ مولار، ترکیبی از اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم بر لیتر و اسید جیبرلیک ۰٫۰۵ مولار و ترکیبی از اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۱/۰ مولار در زمان‌های مختلف ۴۵ دقیقه، ۲۴ ساعت و ۴۸ ساعت مورد استفاده قرار گرفت. این آزمایش در سه تیمار (۳، ۶ و ۹ ماهه) در دمای ۴-۲ درجه سانتیگراد انجام شد. نتایج نشان می‌دهد که بهترین تیمارهای جوانه‌زنی در مدت سه ماه سرمادهی ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه و اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه به ترتیب ۱۶/۲۹ و ۸۳/۲۰ درصد می‌باشد. در مدت زمان شش ماه سرمادهی ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۲۴ ساعت و نیترات کلسیم ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ ساعت به ترتیب با میانگین‌های ۵/۸۷ و ۳۳/۸۳ درصد می‌باشد. در مدت زمان نه ماه سرمادهی نیترات کلسیم ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ و ۲۴ ساعت، و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۸ ساعت به ترتیب با میانگین‌های ۳۳/۹۵‌‌، ۱۶/۷۹ و ۱۶/۷۹ درصد بیشترین درصد جوانه‌زنی را نشان دادند. در حالی که تیمارهای اسید سولفوریک %۹۶ با خراش‌دهی ۱۰ و ۳۰ دقیقه و اسید سولفوریک %۵۰ با خراش‌دهی ۳۰ دقیقه و ترکیب اسید سیتریک ۵۰ میلی‌گرم در لیتر و اسید جیبرلیک ۰۱/۰ مولار با خراش‌دهی ۲۴ ساعت و اسید جیبرلیک ۰۵/۰ مولار با خراش‌دهی ۴۵ دقیقه و ۲۴ ساعت در مدت زمان‌های سه، شش و نه ماه سرمادهی هیچ گونه تاثیری بر روی جوانه‌زنی بذر گل محمدی نداشته‌اند.

فصل سوم

فرایند پژوهش

موادگیاهی و محل انجام آزمایش

از آنجایی که اکثریت تکثیر رزماری و اسطوخودوس از طریق قلمه ‌می‌باشد و از طریق بذر تقریباً در حد صفر است، بنابراین به همین دلیل بذر گیاهان مذکور خیلی کم یافت ‌می‌شود و حتی اگر موجود باشد قوه نامیه پایینی دارند بنابراین بذور برای انجام این پژوهشگاه اصلاح بذر کرج تهیه گردید. این پژوهش در سال ۱۳۹۲ در آزمایشگاه مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) واقع در کرج انجام شد. بذر اصلاح شده رزماری و اسطوخودوس از مرکز تحقیقات کرج تهیه شد. به منظور بررسی تاثیر عوامل مختلف فیزیکوشیمیای بر جوانه‌زنی بذرهای گیاهان اسطوخودوس (Lavandula) و رزماری (Rosmarinus officinalis) آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با ۳ تکرار و ۳ تیمار در آزمایشگاه مرکز آموزش عالی امام خمینی (ره) در کرج انجام شد. تحقیق در یک فضای سر پوشیده (اتاق) و در داخل پتری دیش انجام شد.
برای جلوگیری از ایجاد آلودگی در طی آزمایش، بذور با محلول سدیم هیپوکلریت ۲ در هزار به مدت ۱۵ دقیقه ضد عفونی شده و چندین بار با آب روان شستشو گردید (Schelin, M.,… ۲۰۰۳).
تیمارهای به کار رفته در این پژوهش شامل قرار گرفتن بذرها در اسید سولفوریک غلیظ (۹۵ درصد) به مدت ۱۵ دقیقه و ۳۰ دقیقه، آب گرم، تیمار دما (۴، ۸، ۲۴ درجه سانتی‌گراد)‌‌، شوری Nacl (غلظت ۰، ۵۰، ۱۰۰، ۱۵۰ میلی مولار) بودند. در داخل هر پتری دیش ۲۵ عدد بذر قرار داده شد. بذرهای مورد تیمار با رعایت موارد ضدعفونی در داخل پتری دیش‌ها، بیند و کاغذ صافی قرار گرفتند. اثر این تیمارها روی صفات درصد جوانه‌زنی و طول ریشه و طول ساقه آزمایش شد و مورد بررسی قرار گرفت.
برای محاسبه درصد جوانه زنی نیز، از فرمول زیر استفاده شد.
Gp = S/T×۱۰۰
T: تعداد بذرهای جوانه زده در هر شمارش.
S: تعداد کل بذرها.
برای انجام این آزمایش وسایل زیر مورد نیاز بود:
بذر اسطوخودوس و رزماری، پتری دیش و کاغذ، اسید سولفوریک (۹۵%)، نمک، ترازو، تجزیه تحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزار SPSS و Excel.

بذر رزماری بذر اسطوخودوس

تیمارها

بسیاری از بذر‌ها حتی پس از رشد کامل و نیز قرارگیری در شرایط مناسب، قادر به جوانه‌زنی نیستند که به این بذرها، بذرهای خواب گفته ‌می‌شود. در برخی از بذرهای در خواب، تغییرات مورفولوژیکی باید اتفاق بیافتد تا عمل جوانه‌زنی شروع شود. در حالات، تغییرات فیزیولوژیکی در برخی از بخش‌های بذر، برای جوانه‌زنی لازم ‌می‌باشد. البته در طبیعت این تغییرات به تدریج تحت شرایط تهویه‌‌ای، رطوبتی، دمایی و نوری مختلف رخ ‌می‌دهند. با شدید‌تر کردن این شرایط در محیط آزمایشگاه یا خزانه، ‌می‌توان زمان شکسته شدن خواب بذر را کوتاه نمود (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).

تیمارهای مورد ارزیابی

آّب داغ

در مورد بذرهایی با اندازه‌های متوسط تا بزرگ و نیز مقادیر زیاد بذر استفاده از تیمار آب داغ، ساده‌تر و عملی‌تر از روش خراش‌دهی است. برای انجام این تیمار لازم است تا بذرها را در آب داغی که دمای آن بین ۱۸۰ تا ۲۰۰ درجه فارنهایت (حدود ۸۲ تا ۹۳ درجه سانتی‌گراد) است ریخت (مقدار آب باید ۶ برابر حجم بذرها بوده و pH آب نیز باید تقریبا خنثی باشد). این بذرها باید به مدت ۱۲ تا ۲۴ ساعت در آب باقی بمانند تا سرد شده و به خوبی مرطوب شوند تا آماده کشت شوند. لازم به ذکر است ظرفی که برای این کار استفاده ‌می‌شود نباید از جنس آلومینیوم باشد زیرا ممکن است برای بذور سمی باشد. همچنین از آب سبک نباید برای این کار استفاده کرد زیرا مقدار و نسبت املاح موجود در آن ممکن است برای بذر مسموم‌کننده باشد. نوع دیگر و قوی‌تری از تیمار آب داغ، برخی اوقات برای ذرت، به خصوص برای بذرهایی با پوسته ضخیم و قوی استفاده ‌می‌شود. در این تیمار بذر باید در آب کاملاً در حال جوش در مدت زمانی مشخص قرار گیرد که این زمان به گونه گیاهی بستگی دارد. سپس این بذرها باید سریعاً از آب داغ خارج شده و در آب سرد، خنک شوند (نصیری، ۱۳۸۷). در هر دو نوع تیمار آب داغ فوق، بذرها باید پس از پایان مراحل تیمار سریعاً کشت شده و از نگهداری مجدد آن‌ ها جلوگیری شود.

اسید (Acid)

از تیمارهای اسیدی معمولاً برای غلبه بر پوسته‌های ضخیم بذور که غیر قابل نفوذ هستند استفاده ‌می‌شود. از آنجایی که بذور قرار گرفته در اسید سولفوریک غلیظ (H₂SO₄) پس از مدتی کاملاً از بین خواهند رفت، دمای اسید و طول مدت قرار‌‌گیری بذر در آنها بسیار مهم ‌می‌باشد. دمای اسید باید برابر دمای اطاق باشد و مدت قرار داشتن بذر در اسید نیز بسته به نوع بذر، از چند دقیقه تا چند ساعت متغیر است. بذرها باید در اسید در ظروف شیشه‌‌ای، چینی و یا سفالی ریخته شده و هر چند وقت یکبار توسط میله شیشه‌‌ای هم زده شوند. البته هم زدن زیاد باعث افزایش دمای اسید خواهد شد. بذرها باید قبل از این که اسید به درون پوسته نفوذ کند از اسید خارج شوند و سپس چندین بار با آب شسته شوند تا هیچ اسیدی بر روی بذرها باقی نماند. در مورد برخی از گونه‌های گیاهی مدت زمان قرار داشتن بذور در اسید بسیار خاص بوده و تنها به طور تجربی بدست ‌می‌آید. پس از پایان تیمار و شستشوی بذر‌ها، ‌می‌توان آن‌ ها را کشت نمود و یا برای چند ماه ذخیره نمود (نصیری، ۱۳۸۰). از آنجایی که اسید سولفوریک سوزآور بوده و کار با آن خطرناک است، استفاده از آن تنها به افرادی که با کار با مواد شیمیایی خطرناک آشنایی دارند توصیه ‌می‌شود. هیچ گاه نباید آب بر روی اسید ریخته شود زیرا باعث پاشیده شدن قطرات اسید ‌می‌شود. کاربر باید لباس کار و ایمنی مناسب بر تن داشته و از دستکش و عینک یا وسایل دیگر محافظ چشم استفاده کند (بونر و همکاران، ۱۹۷۴). به جای استفاده از اسید برای شکستن خواب بذوری با پوسته‌های ضخیم و غیر قابل نفوذ مثل بذر گیاه مانزانیتا (Arctostaphylos - Manzanita) ‌می‌توان از تیمار آتش یا مالچ (پوشش) استفاده نمود. در مورد بذرهایی با پوسته کمی نازک‌تر نیز می‌توان از تیمار آب داغ یا خراش‌دهی استفاده نمود (نصیری، ۱۳۸۰).

گرمادهی (Warm stratification)

قرار دادن بذر در یک محیط مرطوب با دمای اتاق (۶۵ درجه فارنهایت) یا بالاتر را تیمار گرمادهی ‌می‌نامند. برخی مواقع این تیمار برای بذرهایی با خواب درونی لازم ‌می‌باشد تا به بلوغ جنین آن‌ ها کمک کند که در این حالت پس از گرمادهی، تیمار سرمادهی نیز لازم است. در بعضی از حالات نیز از این تیمار به جای تیمار اسید برای بذوری با خواب ناشی از پوسته استفاده ‌می‌شود. همچنین روش گرمادهی ‌می‌تواند یک مرحله میانی برای تیمارهای چندگانه بذر مورد استفاده قرار گیرد. برای انجام تیمار گرمادهی لازم است تا بذرها را با تورب مرطوب یا ورمی کولایت مرطوب مخلوط کرد و آن‌ ها را در کیسه‌های پلی اتیلنی یا ظرف شیشه‌‌ای ریخت. از نقاطی که ‌می‌توان از آن‌ ها به عنوان محل گرم برای قرار دادن بذرها استفاده نمود ‌می‌توان به روی میز، قفسه‌های آشپزخانه، روی یخچال، نزدیک اجاق گاز و خلاصه هر محلی که در شب و روز گرم بماند (در طول دوره مورد نظر) اشاره نمود (نصیری، ۱۳۸۰).

خواب فوتوشیمیایی (Photochemical Dormancy)

۴-۳- کاهش وزن تر
جدول تجزیه واریانس داده ­ها نشان داد اثر شکاف در سطح ۱ درصد و اثر نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد معنی دار بوده است. همچنین اثر متقابل این دو عامل در سطح ۵ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثرات متقابل دوگانه نشان می­دهد که تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات با ۳۴/۱ گرم کمترین کاهش وزن­تر را داشته است و تیمار شاهد با ۴۹/۹ گرم بیشترین کاهش وزن­تر را دارد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۳).
شکل ۴-۳- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی کاهش وزن تر
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
یکی از دلایل عمده کاهش وزن تر پس از برداشت وزن اولیه، گرفتگی آوندهای چوبی ساقه در اثر رشد میکروارگانیسم­ها مانند باکتری­ ها می­باشد. رشد میکروبی موجب افزایش مقاومت ساقه در جریان آب شده و از حرکت آب به بالای ساقه جلوگیری می­ کند (ون دورن، ۱۹۹۷). سلگی و همکاران (۲۰۰۹) نیز با بررسی اثر نانو ذرات نقره و چند اسانس گیاهی بر گل بریده­ای ژربرا رقم ’دان‘ به این نتیجه رسیدند که استفاده از این تیمارها موجب کاهش درصد وزن تر در مقایسه با شاهد گردید. لیو و همکاران (۲۰۰۹) بیان کردند که نانو ذرات نقره با خاصیت ضد میکروبی و جلوگیری از انسداد آوندی موجب کاهش تنش آبی شده در نتیجه موجب کاهش کمتر وزن­تر می­شوند. لو و همکاران (۲۰۱۰) دریافتند که استفاده از نانو ذرات نقره باعث بهبود روابط آبی، کنترل تنش آبی و جلوگیری از کاهش وزن تر می شود.
لیو و همکاران (۲۰۰۹) با مطالعه بر روی ژربرا رقم ’رویکو‘ و استفاده از نانو ذرات نقره در سطح ۵، ۱۰ و ۲۰ میلی گرم بر لیتر دریافتند که تیمار ۵ میلی گرم بر لیتر از کاهش وزن تر نسبی جلوگیری کرد. علت برتری تیمارها را می­توان به بهبود جذب آب و جلوگیری از مسدود شدن آوندهای چوبی دانست.
۴-۴- افزایش درجه بریکس
جدول تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف و نانو ذرات نقره در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است و همچنین اثر متقابل این دو عامل هم در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثرات متقابل دو گانه داده ­ها نشان می­دهد که بیشترین افزایش درجه بریکس مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری و ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۸۱۶/۱ درصد و کمترین آن مربوط به تیمار بدون شکاف همراه با ۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۶۱۶/۰ درصد می­باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۴).
کربوهیدرات­ها، منبع اصلی تغذیه گل_­ها و منبع انرژی مورد نیاز برای تمام فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گل_­ها شاخه بریده می­باشند. عمده ترین فاکتور در به تاخیر انداختن پیری گل­های شاخه بریده، افزایش میزان کربوهیدرات­های موجود در گل می­باشد. مقدار قند (مواد جامد محلول) یکی از عوامل مهم تعیین میزان عمر گل­های شاخه بریده می­باشد. بنابراین هر چه درصد ماده کربوهیدراتی ذخیره شده بیشتر باشد طول عمر گلجایی افزایش می­یابد (موتوی و همکاران، ۲۰۰۱). ایچیمورا و همکاران (۲۰۰۳) در تحقیقی روی گل شاخه بریده رز رقم ’سونیا‘ اظهار داشت که اثر ذخیره کربوهیدرات محلول در گلبرگ‌های گل بر افزایش عمر گلجایی بسیار مهمتر از انسداد آوندی است. بارتولی و همکاران (۱۹۹۷) گزارش کردند که بهبود درجه بریکس در گل­های بریده­ی می ­تواند به علت ذخیره و انباشت هیدرات کربن باشد که باعث کاهش تنفس در گل­های بریده می­ شود. بصیری و همکاران (۲۰۱۱) اثر نانو ذرات نقره را بر درجه بریکس میخک رقم ’وایت لایبرتی‘ بررسی و به این نتیجه رسیدند که تیمار نانو ذرات نقره جهت بهبود درجه بریکس مطلوب است. محمدی و همکاران (۱۳۹۰) با بررسی اثر نانو ذرات نقره میزان مواد جامد محلول گل بریده گلایل (Gladiolus grandiflora) دریافتند که سطوح مختلف نانو ذرات نقره باعث افزایش مواد جامد محلول در این گل بریده گردیده است. نتایج پژوهش­های فوق با پژوهش ما منطبق است.

شکل ۴-۴- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی درجه بریکس
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
۴-۵- نسبت باز شدن گل ها
تجزیه واریانس داده نشان می­دهد که اثر تکی شکاف معنی دار نشده است ولی اثر تکی نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد معنی دار شده است. اثر متقابل این دو عامل در سطح ۵ درصد معنی دار شده است (جدول ۴-۱). مقایسه میانگین اثر متقابل دوگانه نشان می­دهد که تیمار شاهد با ۶۱۰/۰ بیشترین نسبت باز شدن گل­ها را داشته است و تیمار شکاف ۵ سانتی متری همراه با ۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۲۸۰/۰ کمترین نسبت باز شدن گل­ها را به خود اختصاص داده است (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۵).
تیمارهای زیر با نگهداشتن کربوهیدرات و جلوگیری از سوختن مولکول ATP باعث باز شدن گل گردیده است. به طور کلی به نظر می­رسد علت آن جذب آب بیشتر توسط آوندها دانست که باعث بهبود کربوهیدرات­ها در ساقه و افزایش شادابی گل_­ها شده که تاثیر مثبت بر نسبت باز شدن گل_­ها گذاشته است.
شکل ۴-۵- اثر تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نسبت باز شدن گل­ها
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
۴-۶- درصد ماده خشک
تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف معنی دار نشده است ولی اثر تکی نانو ذرات نقره در سطح ۱ درصد معنی دار شده است همچنین اثر متقابل دوگانه این دو عامل در سطح ۱ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین داده ­ها اثر متقابل نشان می­دهد که بیشترین ماده خشک مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه به همراه ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۱۱/۱۴ درصد و کمترین آن مربوط به تیمار شکاف ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۱۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۰۳/۹ درصد می باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۶).
شکل ۴-۶- اثرات تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی ماده خشک
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30
بر اساس اظهارات مون و همکاران (۲۰۰۴) کمبود آب تنش اکسیداتیو ایجاد می­ کند که این تنش باعث اختلال در اعمال فیزیولوژیکی سلول می­ شود، این تنش به دلیل تولید رادیکال­های آزاد اکسیژنی است که در محیط سلول ایجاد می­گردد. رادیکال­های آزاد اکسیژنی با تخریب پروتئین ها، لیپید و نوکلئیک باعث پیری گل­ها می­ شود. درصد ماده خشک را می­توان جلوگیری از سوختن قندها به وسیله ی فرایند تنفسی توسط نانو ذرات نقره دانست (نقل از بلانکن شیپ و دول، ۲۰۰۳). همچنین علت افزایش درصد ماده خشک را می توان تاثیر مثبت ضد اتیلنی و ضد میکروبی بر جلوگیری یا تنظیم فرایند تنفسی و کنترل کاتابولیسم قندها دانست که نهایتاً درصد ماده خشک را افزایش می­دهد (نقل از بلانکن شیپ و دول، ۲۰۰۳).
بصیری و زارعی (۱۳۹۰) با مطالعه بر روی گل بریده رقم ’یلو لیبرتی‘ دریافتند که تیمار ۵ میلی گرم بر لیتر از نانو ذرات نقره بهترین تیمار جهت افزایش درصد ماده خشک در این گل بریده است. علت برتری ترکیبات ضد میکروبی را می­توان خاصیت میکروب­کشی و کنترل میکرو ارگانیسم­های انتهای ساقه و محلول گلجا دانست که نهایتاً باعث افزایش وزن­تر و درصد ماده خشک می­گردند (کیا محمدی، ۱۳۸۸؛ دامونپولا و همکاران، ۲۰۱۰).
جذب مداوم آب در طول آوندهای ساقه مشروط به فراهم بودن مقدار کافی آب در ساقه گل بریده می‌باشد (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). گزارش شده است که اگر آوندهای چوبی (مسیر انتقال آب) به هر دلیلی (تشکیل سوبرین در محل برش، تشکیل هوا یا حباب و یا به خاطر دلایل فیزیولوژیکی مثل تشکیل تایلوز، صمغ و یا پکتین و یا به دلیل پاتوژنی مثل فعالیت قارچ ها) مسدود شدند انتقال آب در طول ساقه کم شده و منجربه بلوغ و پلاسیدگی زود رسی می­ شود. در نتیجه عمر پس از برداشت گل کم می­ شود (داسیلوا، ۲۰۰۳؛ هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). بنابراین اگر حباب در داخل آوندها تشکیل شود لوله_­ها بسته می_­شود (هالوی و مایاک، ۱۹۷۹). در نتیجه تعداد کمی از آوندها برای انتقال در گیاهان باقی می مانند. توصیه شده است برای جلوگیری از رشد میکروارگانیسم­ها از مواد میکروب­کش یا قارچ کش در محلول نگهداری گل بریده استفاده شود.
۴-۷- نشت یونی
نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ­ها نشان می­دهد که اثر تکی شکاف در سطح ۱ درصد و اثر تکی نانو ذرات نقره معنی دار نشده است . همچنین اثر متقابل شکاف و نانو ذرات نقره در سطح ۵ درصد آماری معنی دار شده است (جدول ۴-۱).
مقایسه میانگین اثر متقابل این دو عامل نشان می­دهد که کمترین نشت یونی مربوط به تیمار ۵ سانتی متری انتهای ساقه همراه با ۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره با ۰۴/۶ میکرومول بر زیمنس می­باشد. همچنین بیشترین نشت یونی مربوط به تیمار شاهد با ۳۵/۱۲ میکرومول بر زیمنس می­باشد (جدول ۴-۲ و شکل ۴-۷).
شکل ۴-۷- اثرات تیمار های مکانیکی و نانو ذرات نقره بر روی نشت یونی
بدون شکاف انتهای ساقه= C0 شکاف انتهای ساقه= C1
۵ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N5 بدون نانو ذرات نقره= N0
۲۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N20 10 میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N10
۳۰ میلی گرم در لیتر نانو ذرات نقره= N30

تست حساسیت رفتار

بررسی حساسیت رفتار مدل به تغییر در مقدار پارامترها

تست­های سیاست مدل

تست بهبود سیستم

بررسی پیشنهادات بهبود سیستم

تست پیش ­بینی رفتار تغییر یافته

اعمال سیاست­های دنیای واقعی در مدل و بررسی نتایج آنها

تست کفایت مرز

مفهوم­سازی و تحلیل تأثیرات ساختار اضافی روی مدل

طراحی وارزیابی سیاست
انجام مراحل قبل، موجب اعتماد مدل­ساز و کارفرما به مدل می­ شود. پس، می­توان از آن برای طراحی و ارزیابی سیاست­های فرآیندهای مدیریت یک سیستم نگهداری و تعمیرات در جهت بهبود سیستم استفاده نمود. طراحی سیاست، شامل ساختارها، قوانین و استراتژی­هایی کاملاً جدید در تصمیم ­گیری است. از آنجایی که ساختار بازخورد یک سیستم، پویایی آن را تعیین می­ کند؛ بیشتر اوقات، سیاست­های کلیدی با تأثیر زیاد، متضمن تغییر در حلقه­های بازخوردی خواهند بود. طراحی دوباره ساختارهای انباشت و جریان، حذف تأخیرهای زمانی، تغییر جریان، کیفیت و اطلاعات در دسترس در نقاط کلیدی، بازیگران اصلی در سیستم هستند. قدرت سیاست­ها و حساسیت آنها، باید با عدم قطعیت پارامترها و ساختار مدل ارزیابی شوند. همچنین، تعامل سیاست­های مختلف نیز باید مورد توجه قرار گیرند .

۲-۲۰ بررسی رویکرد سیستم داینامیک در مسائل زنجیره تامین
اولین کار مدل سازی سیستم داینامیک مربوط به زنجیره تامین در مجله ” پویایی صنعتی “با نام یک تحول مهم برای تصمیم گیرندگان” توسط فارستر منتشر شد[۲۴]. فارستر[۲۴]در مدل زنجیره تامین کلاسیک خود یک جریان پایین دستی مواد از کارخانه به سوی انبار ، توزیع کننده ، خرده فروش و مشتری وجود دارد اطلاعات سفارش ها (جریان اطلاعات )به صورت بالا دستی دیده می شود و یک تاخیر در ارتباط با هر عضو زنجیره دیده می شود که برای مثال مربوط به زمان LeadTime در کارخانه و یا مربوط به عملیات مدیریتی مثل پردازش سفارشات است . محققان هنوز هم عبارت ” زنجیره تامین فارستر ” و یا مدل فارستر را برای چنین زنجیره تامین ساده چهار سطحی استفاده می کنند . ( که شامل یک کارخانه ، یک انبار ، یک توزیع کننده و یک خرده فروش است )
فارستر از این مدل به عنوان مثالی برای زنجیره تامین استفاده کرد و نحوه مدل سازی فرایند پیوسته را نشان داد و به خصوص بر اهمیت وجود بازخور اطلاعاتی در روش سیستم داینامیک تاکید کرد .
با توجه به این که اولین مرحله در مطالعات سیستم داینامیک ، شناسایی مسئله و مشخص کردن سوالاتی است که باید پاسخ داده شوند او مراحل مفهوم سازی مدل را به تصویر کشید و نحوه تخصیص پارامترها به مدل و تست آن را از طریق آزمایشات مختلف نشان داد .
فارستر رویکرد تحقیق در عملیات (OR) برای حل مسائل زنجیر تأمین را که عمدتا در دهه ۵۰ میلادی رویکردی غالب بود ، در سال ۱۹۶۱ رد کرد و عقیده داشت که روش های OR برای حل مسئله های جزیره ای سازمان مناسب هستند. در حالی که موفقیت شرکت های صنعتی بستگی به تعامل موفق میان جریان اطلاعات ، مواد ، سفارشها ، پول ، نیروی انسانی و تجهیزات سرمایه ای دارد . وی عنوان کرد که فهم و کنترل این جریان ها وظیفه اصلی مدیر در شرکتهای صنعتی است .
مدل فارستر در طول سال ها مورد نقدهای بسیاری قرار گرفت و البته این نقدها پایه ای برای تحقیقات توسعه ای و کاربردی بیشتر توسط فارستر شد. مدل فارستر علی رغم سادگی ، بینش مهمی درباره پویایی های زنجیره تأمین به محققان ارزانی داشت . به نحوی که ماهیت برخی مسائل زنجیره تأمین مثل مسئله “فزونی گرفتن تقاضا"با بسط کامل مسئله توسط او آشکار شد .در واقع فارستر تصادفا قواعد پایه ای برای طراحی زنجیره تأمین را از خود به جا گذاشت ، هنگامی که بیان کرد :"مسئله فزونی گرفتن تقاضا در میانه دوره ها ، یک پدیده سیستم داینامیک است که می تواند از طریق کاهش یا حذف تأخیرها و طراحی صحیح حلقه های بازخور مهار شود .
۲-۲۰-۱ سیر تاریخی و پژوهش های افراد در زمینه پویایی های زنجیره تامین از زمان فارستر تا ۲۰۱۳
اولین مطالعات در سال ۱۹۶۰ توسط فارستر صورت گرفت که تعامل بین منابع طبیعی ، فن آوری و بخش های مختلف زنجیره تامین را مورد برسی قرار داد. یک سال بعد Meadows و همکارانش مدل جهانی زنجیره ی تامین SD را توسعه داد و تمرکزش را روی محدودیت منابع در حال استفاده گذاشت. سپس Acharya وSaeed مدل اولیه SD را بر اساس محدودیت ها، مورد مطالعه قرار دادند که شامل بازیافت منابع از طریق سیستم انرژی ورودی و فعالیت های بازیافتی می شد. Wils مقایسه اثرات انواع مختلف پیشرفت های فن آوری بر زنجیره تامین را مورد مطالعه قرار داد. مدل SD را بر اساس پویایی های استفاده از منابع تجدید نشدنی، کاهش سهولت دسترسی به آن و افزایش تکنولوژی تجزیه و تحلیل کرد. Jones و همکارانش پویایی شناسی سیستم هایی را ارائه دادند که تمرکزش بر ناپایداری منابع و اقتصاد در شمال شرقی ایالات متحده بود. و بعد از آن فارستر مدل سیستم های دینامیکی رادر کسب و کار های مختلف به کار گرفت. بسیاری از نشریات مدل پویایی شناسی سیستم را در زنجیره تامین به کار گرفتند و پس از آن رشته مدیریت زنجیره تامین با نام دینامیک صنعتی شکل گرفت. فارستر مدل زنجیره تامین را بر پایه ی متادولوژی SD بنا کرد.Towill در سال ۱۹۹۶ از مدل SD در طراحی مجدد زنجیره تامین استفاده کرد و پس از آن Haffez [25]و همکاران به توصیف و تجزیه و تحلیل و مدل سازی زنجیره تامین در پویایی شناسی سیستم پرداختند. Sterman دو مطالعه موردی در مورد پویایی های کسب و کار ارائه داد که از مدل لجستیک معکوس استفاده می کرد. در پی تلاش های استرمن، Spengler و Schroter در ۱۹۹۸یک سیستم تولید و بازیافت را با بهره گرفتن از SD ارائه دادند. Georgiadis وVlachos یک مدل دینامیکی را توسعه دادند و تاثیرات تصمیم های تولید و بازیافت در بلندمدت را مورد ارزیابی قرار دادند. آنها مدل زنجیره تامین در مورد یخچال برقی به کار گرفت. هدف مدل کاهش هزینه های انرژی و کاهش ضایعات با بهره گرفتن از عملیات زنجیره تامین بود. سر انجام Biehl وهمکارانش به شبیه سازی زنجیره تامین فرش و تجزیه و تحلیل تاثیر قابلیت بازیافت محصولات پرداختند. Banerjee و همکارانش در سال ۲۰۰۱ بیان کرند که زنجیره تامین دارای ساختارهای چند وجهی می باشد به گونه ای که تمرکز آن بر ادغام همه عوامل درگیر در فرایند کلی تولید و توزیع و محصولات نهایی به مشتریان می باشند. همچنین وی هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین را بهینه سازی عملکرد زنجیره تامین تعریف کرد و برای اثبات این فرضیه سناریوهای مختلفی را از قبیل افزایش تقاضا، کاهش تقاضا، نامشخص بودن افزایش تقاضا، نامشخص بودن کاهش تقاضا، افزایش زمان تولید، تولید کننده غیر قابل اعتماد، تامین کننده غیر قابل اعتماد و اطلاعات کامل درسیستم زنجیره تامین، بر مبنای مدل خویش به مرحله ی آزمون نهاد. Disney [26]در سال ۲۰۰۳ در مقاله ی خود تحت عنوان « توسعه پایدار زنجیره تامین تجهیزات الکترونیکی و الکتریکی با رویکرد پویایی شناسی سیستم » اذعان داشت انگیزه های زیست محیطی و نوآوری های تکنولوژیکی بر رفتار بلندمدت زنجیره تامین تاثیر گذار است. Georgiadis در سال ۲۰۰۴ در مقاله ی خود به تجزیه و تحلیل نقطه تعادل زنجیره تامین با بهره گرفتن از شبکه عصبی و الگوریتم ژنتیکی پرداخت و بیان کرد که تشخیص و کاهش نوسانات به دلیل تغییرات غیرمنتظره تقاضا رخ می دهد. Geyer و همکاران در ۲۰۰۷ خود نشان داند، همکاری در استراتژی های کاهش ذخیره احتیاطی در سیستم زنجیره تامین نقش بسزایی در تولید بهنگام محصولات دارد.سال ۲۰۰۹ پژوهش های Madu Chn و همکارانش نشان داد که در زنجیره تامین سنتی هر سطح یک نهاد مستقل است بدین گونه که (با توجه به شکل بالا ) تامین کننده مواد خام را به تولید کننده می دهد و تولید کننده با عملیات فنی آنرا به محصول تبدیل می کند و در حجم بزرگ به توزیع کننده می فرستد و توزیع کننده در حجم های کوچکتر به خرده فروش و سپس به دست مصرف کننده نهایی می رسد. Forrester در سال ۲۰۱۱ بیان کرد که رویکرد پویایی سیستم ها قادر به مدلسازی ساختار پیچیده مثل شبکه زنجیره تامین و عکس العمل آن بر طبق پارامترهای سیستم است.
یک طبقه بندی از تحقیقات درباره مدلسازی سیستم داینامیک در مدیریت زنجیره تأمین در جدول زیر با بررسی انواع تحقیقات و اقدامات صورت گرفته در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین ، یک طبقه بندب از این تحقیقات ارائه شده است .
جدول شماره ۲-۲یک طبقه بندی از تحقیقات در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین را نشان می دهد.
جدول ۲-۲: یک طبقه بندی از تحقیقات در حوزه مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تامین
کلید جدول : تکنیکها و روش های به کار گرفته شده :
نمودار سازی حلقه علی
شبیه سازی پیوسته
تکنیک های OR
شبیه سازی گسسته
همان طور که در جدول ملاحظه می شود ، حوزه های تحقیقاتی که با رویکرد مدلسازی سیستم داینامیک در زنجیره تأمین انجام شده اند ، عمدتا عبارتند از مدیریت موجودی ، فزونی گرفتن تقاضا ، مهندسی مجدد زنجیره تأمین ، طراحی زنجیره تأمین ، مدیریت زنجیره تأمین بین المللی البته این حوزه ها به صورت کلی هستند و حوزه های دیگری هم در زنجیره تأمین با رویکرد پویایی سیستم ها کار شده است که به دلیل کمتر بودن تحقیقات آنها ، آن موضوعات از طبقه بندی حذف شده اند. [۷]
از طرف دیگر کل تحقیق و توسعه هایی که در این زمینه انجام شده است ، یا جنبه تحقیقاتی داشته که هدف از انجام آن رسیدن به یک نظریه و به عبارتی تئوری پردازی در حوزه زنجیره تامین بوده است و یا این که جنبه اجرایی و عملی داشته است که رویکرد مدل سازی سیستم داینامیک به منظور حل یکی از مسائل مبتلا در زنجیره تامین انتخاب شده است . و یا این که تحقق نتایج تحقیق در عمل بوده و لذا منجر به بهبود در رویکرد مدل سازی شده است .
با توجه به این دو ویژگی ، یعنی حوزه ی تحقیقات و هدف از آن ها تحقیقات طبقه بندی شده اند. و ضمنا نوع تکنیک و روشی که در آن ها مورد استفاده قرار گرفته است ، نیز در جدول مشخص شده است .
بنابراین در سطر اول جدول ، همانطور که ارائه شده است ، تحقیقاتی با موضوع مدیریت موجودی هم با هدف نظریه پردازی و هم با هدف حل مساله انجام شده اند.
و روش های مورد استفاده در آن ها شبیه سازی پیوسته و OR بوده است .
۲-۲۰-۲ مروری بر بررسی چند مقاله با موضوع مدل سازی سیستم زنجیره تامین با رویکرد سیستم داینامیک
مدلسازی مدیریت زنجیره تامین با رویکرد سیستم های دینامیکی دارای مقالات وتحقیقات بسیار زیادی می باشد به طوری که با جستجوی دو عبارت “System dynamics” و “Supply chain” در بانک اطلاعاتی Scopus تعداد ۷۲ نتیجه یافت می شود و در بانک اطلاعاتی Science direct جستجوی همین دو عبارت، تعداد ۱۲۲ مورد را نمایش می دهد. در این قسمت به بررسی مختصری مقالات زیر می پردازیم.
Systems dynamics modelling of a manufacturing supply chain system.
Sustainability in electrical and electronic equipment closed-loop supply chains: A System Dynamics approach.
Dynamic simulation assessment of collaboration strategies to manage demand gap in high-tech product diffusion.
۲-۲۰-۲-۱ مقاله اول : مدل سازی سیستم های دینامیکی یک سیستم زنجیره تامین^[۴۹][۲۷]
در این مقاله ، زنجیره تامین مورد بررسی دارای ساختارهای چند وجهی می باشد که تمرکز آن بر ادغام همه عوامل درگیر در فرایند کلی تولید و توزیع و محصولات نهایی به مشتریان می باشند. بهبود برای رشد در سیستم های زنجیره تامین نیاز به اتخاذ روش های مناسب است که می تواند تضمین کننده مدیریت کارا برای مجموعه کارها در یک مقیاس گسترده باشد. هدف اصلی مدیریت زنجیره تامین بهینه سازی عملکرد زنجیره تامین می باشدکه عمدتا به توسعه چارچوب مدل سازی برای تجزیه و تحلیل و درک رفتار دینامیکی زنجیره های تامین ختم می شود. هدف از این مقاله یک چارچوبی از شبیه سازی عملیات شبکه زنجیره تامین در یک مجموعه میانه رو می باشد. مدل پیشنهادی شامل چهار رده است و پیرامون عملیات یک شرکت تولیدی مانند سیستم Make to order(MTO) است. و مدل با بهره گرفتن از رویکرد سیستم های دینامیکی(SD) توسعه یافت. اجرای عملیات انجام شده در درون زنجیره تامین تابعی از تعداد زیادی از متغیرهای کلیدی که اغلب به نظر می رسد که روابط بزرگی است. . توانایی درک شبکه ای به عنوان یک کل و تجزیه و تحلیل تعامل بین اجزای مختلف سیستم یکپارچه و در نهایت تهیه بازخورد و بدون تجزیه آن را روش ایده آل برای مدل سازی شبکه زنجیره تامین سیستم های دینامیکی است. هدف از این مقاله ایجاد یک مدلی برای شبکه زنجیره مورد مطالعه و به دست آوردن بازخورد های صحیح است.چارچوب مدل مورد مطالعه، عملکرد سیستم را ابتدا با شرایط اولیه مطرح شده و مقایسه آن با یک سیستم در حال اجرا با ۸ سناریو مختلف شرایط عملیات واقعی به دست آمده است.این مطالعه شامل تجزیه و تحلیل برای بدست آوردن نتایج و نتیجه گیری برای کشیدن عملکرد سیستم تحت یکپارچه سازی سناریو های که در مدل به عنوان پایه هستند.
توسعه مدل زنجیره تامین
مدل مبتنی بر ساخت بر سفارش (MTO) در سازمان است که به عنوان عملیات مرکزی درون شبکه های زنجیره تامین می باشد. مدل زنجره تامین عرضه چهار رده را شامل می شود: تامین کنندگان ، تولید کنندگان ، توزیع کنندگان و خرده فروشان. و پویایی آنها هدف کلی مطالعه است. در این مدل فرض شده است که شرکت های رده مدل زنجیره تامین هیچ گونه تعامل با هر شرکت بیرون زنجیره تامین ندارد. شرکت مرکزی با انبارها و مراکز توزیع همکاری داشته که تقاضای شرکت ها را برآورده می سازد.تقاضای سطح خرده فروشان یک توزیع نرمال از تقاضای مشتری را تعیین می کند که همه نرخ تقاضا وابسته به سفارش رده پائین است. تقاضا به ۱۰ محصولات نهایی مختلف اشاره دارد که از الگو رفتار فصلی یا هر آمار دیگری از مصرف کننده بدست آمده است.ظرفیت تولید، تولید کننده ۵۰ جزء در هفته است. زمان تولید از یک توزیع نرمال پیروی می کند و عملیات مونتاژ نیست.هر موجودی درون سیستم یک روش سفارش در هر دوره که به عنوان ذخیره احتیاطی، ذخیره می شود، تامین کننده ها ماده خام از یک منبع خارجی سفارش و دریافت می نمایند. . این مدل تنها شامل اطلاعات و جریان مواد است. جریان نقدی به خاطر پیچیدگی ها در این مدل در نظر گرفته نشده است. این سیستم برای یک سال شبیه سازی شده است.
نمودارعلی و حلقوی
سطح مدل در هر رده تعریف شده است و اتصال های که نیاز بود در مدل قرار داده شده است.چهار رده در مدل وجود دارد یعنی تولید کننده، تامین کنندگان ، توزیع کنندگان و خرده فروشان که به اختصار S، M، D و R می باشد.
در گام بعدی فرایند مدل ها در نمودار های جریان کشیده می شود. متغیر ها به ندرت مستقل هست و آنها رابطه متقابل قوی دارند بیشتر جریان ها یک طرفه است و این باعث ایجاد یک حلقه جریان می شود.

در ادبیات TCS، معمولاً انتخاب استراتژی تجاری سازی بصورت ایستا مورد مطالعه قرار گرفته است. حتی زمانیکه دانشمندان تلاش کردند تا ملاحظات آینده را به تصمیم گیری در مورد تجاری سازی وارد کنند (Gans, 2012)، مدلی که قبلاً برای TCS ساخته شده بود تغییر و تجدید نشد. در حالیکه اگر در سطح صنعت یا شرکت، عوامل خاصی وجود داشته باشند که اتخاذ و تطبیقTCS ترجیحی را در کوتاه مدت دشوار سازند، ساختن یک محیط پویا و دو مرحله ای از استراتژی تجاری سازی در درازمدت ایده آل تر بنظر می رسد. یکی از این عوامل، سهولت و یا دشواری در ایجاد ارزش تجاری از یک نوآوری تکنولوژیکال است. سناریوی طرح ریزی شده توسط Ceccagnoli &Arora (2006) را در نظر بگیرید که در آن نوآوری هایِ وارد شده قابلیت تملیک دارد، اما نیازمند دارایی های مکمل تخصصی جهت تجاری سازی هستند. در اینجا همکاری با شرکت تثبیت شده در بازار (به عنوان مثال از طریق لیسانس و صدور مجوز) استراتژی غالب است چرا که نواور تمایلی به پرداخت سرمایه گذاری های گزاف و نامناسبی که ممکن است نیازمند سرمایه های مالی و انسانی باشد نخواهد داشت. ضمناً، همکاری از دیدگاه تخصصی، سرمایه گذاری های تکراری را کاهش داده و دستیابی به منافع حاصل از تجارت را تسهیل خواهد کرد. البته شرکت تثبیت شده در بازار باید معتقد باشند که فناوریِ تحت لیسانس برای انها ارزش تجاری ایجاد می کند. ارزیابی این ارزش ممکن است ساده و بی اهمیت باشد (به عنوان مثال در نمونه ی تایید ادعاهای ظرفیت یک هارد دیسک یا قابلیت پردازش ثانیه ای یک تراشه نیمه رسانا) اما در بسیاری از مواقع، ارزش فناوری برای ایجاد، آنچنان ساده و قابل درک نیست که دلیل ان می تواند اختلاف نظر در مورد معیارهای عملکرد باشد یا مشکل از انجاست که معیارهایی که ماهیت نواوری را روشن می سازند به سختی ساخته می شوند. در این وضعیت و وضعیت های مشابه، عدم توانایی در ایجاد ارزش از فناوری یک مانع واضح برای نوآوران در همکاری با شرکت تثبیت شده در بازار است. در این مورد تیس(۱۹۸۶) اینچنین بیان می کند که: (( ممکن است وادار کردن تأمین کنندگان به پذیرش ریسک ها همپای نوآور و تقبل تعهدات غیر قابل برگشت هزینه بر که رسیدن به موفقیت خود را در گرو موفقیت نوآوری می دانند مشکل باشد.)) بنابراین ممکن است اجرای یک همکاری در TCS مشکل باشد هرچند که کارامدترین راه برای یک شرکت به نظر برسد. در این مورد واکمن(۲۰۰۸) در مقاله ” نظریه پویا از استراتژی تجاری‌سازی فناوری” بیان می کند که چگونه شرکت فناورانه ای که انتظار می رود در آینده نوآوری‌هایی را خلق کند، می تواند به منافع بالاتر در بلند مدت دست یابد، بخصوص در محیطی که شرکت تأسیس شده در آن کنترل قوی ای بر دارایی های مکمل دارد. واکمن در این مقاله مدلی پویا از TCS با توجه به این نکته که ممکن است شرکتها از تجربه های قبلی خود یاد گرفته و تمایل به تغییر TCS داشته باشند توسعه می دهد. سپس با بهره گرفتن از مدل نشان می دهد که شرکت ممکن است یک استراتژی میانی یا ترکیبی^[۱۶] را انتخاب کند که در آن شرکت فناورانه وارد یک اتحاد استراتژیک^[۱۷] می شود اما در فرایند تجاری سازی در کنار شرکتِ محصول (تحت شرایط خاص) شرکت می کند. بدین ترتیب، شرکت فناورانه با بدست آوردن دانش لازم برای تجاری سازی، در آینده قادر به تجاری سازی به تنهایی خواهد شد. در عین حال کنترل شرکت تأسیس شده بر روی دارایی مکمل لازم را تضعیف خواهد کرد و شرکت فناورانه را قادر به آوردن نواوری حاضر خود به بازار در زمان و هزینه ی موثر خواهد کرد. بدین ترتیب نسبت به گزینه تجاری سازی به تنهایی اولویت خواهد داشت.

Chang و همکارانش(۲۰۰۶) نیز در پژوهش خود بیان می کنند که انتخاب استراتژی مناسب جهت تجاری سازی فناوری به منظور موفقیت در خلق منافع تجاری امری ضروری است. با اینحال انتخاب استراتژی مناسب برای شرکت دشوار و شامل ملاحظات پیچیده متعدد است. از دیدگاه منبع محور، منابع داخلی و خارجیِ حاصل از دارایی های فنی و انسانی و سایر منابع تعیین کننده موفقیت در تجاری سازی فناوری است. بطور خاص، استراتژی تجاری سازی فناوری شامل دو جزءکلیدی است به نام استراتژی فناوری و شایستگی فناوری، و همچنین همبستگی موجود بین این دو جزء. انتخاب استراتژی تجاری سازی فناوری در قالب تصمیم گیری چند متغیره مشکلاتی را ایجاد کرده است. تصمیم گیرندگان باید استراتژیهایی را انتخاب کنند که به بهترین شکل احتیاجات استراتژی فناوری و شایستگی فناوری را با درنظرگرفتن معیارهای ارزیابی چندگانه و بهم وابسته جهت اطمینان از دستیابی به موفقیت تطبیق دهد.
۲-۶- بررسی پیشینه استراتژی تجاری سازی فناوری
با بررسی عوامل مختلف در ادبیات پیرامون پیشینه استراتژی تجاری سازی فناوری، چند جریان فکری استخراج شد. در درجه اول، مجموعه ای از مطالعات در تجاری سازی تأیید کننده آن است که محافظت قوی از فناوری (رژیم قوی تملک پذیری) منجر به استراتژی تجاری سازی همکارانه خواهد شد(Gans et al., 2002; Greis etal., 1995; Katila and Mang, 2003; Pisano et al., 1988; Pisano and Wheelwright, 1995). تحقیقات دیگر نیاز به دارایی های مکمل (Greis et al., 1995; Pisano et al., 1988; Shan, 1990) و رقابت با دیگر شرکتهای تجاری سازی را پیشنهاد می کنند (Clarke et al., 1989; Greis et al., 1995; Shan, 1990). تحقیقات مبتنی بر ادغام عمودی، عوامل مؤثر بر مرزهای شرکت را توصیه می کنند(Araujo et al., 2003; Argyres, 1996; Barney, 1999; Monteverde and Teece, 1982a). سایر تحقیقات نیز متغیرهای مؤثر بر نوع همکاری را شناسایی کرده اند (Chen and Chen, 2003; Das and Teng, 2000; Dutta andWeiss, 1997; Osborn and Baughn, 1990; Oxley, 1997).
نظریه های اصلی برای توضیح این وابستگی ها ، نظریه های اقتصاد هزینه مبادله^[۱۸]، دیدگاه منبع محور^[۱۹] و نظریه حقوق مالکیت^[۲۰] می باشند. مطابق اقتصاد هزینه مبادله، شرکتها فرمی از همکاری را انتخاب خواهند کرد که هزینه های مبادله را حداقل کند (Williamson, 1991). همکاری به عنوان شکل واسطه ای بین واگذاری کامل و تجاری سازی مستقل فناوری در بازار درنظر گرفته شده است. مطابق نظر ویلیامسون(۱۹۹۱)، ویژگی دارایی و عدم اطمینان موجب هزینه های بالاتر مبادلات خواهد شد. هزینه های بالای مبادلات ادغام عمودی بیشتری می طلبد چرا که در ادغام عمودی، فرصت طلبی دارای اهمیت کمتری خواهد بود.
مطابق با دیدگاه منبع محور، نه تنها کارایی بلکه منابع و قابلیت های شرکت نیز مرزهای آن را تحت تأثیر قرار می دهند (Barney, 1999). دیدگاه منبع محور بر منابع، قوت ها و ضعف ها تأکیدکرده و کمتر بر نیروهای صنعت تمرکز کرده اند (Barney, 1991, 1999; Knyphausen, 1993; Penrose, 1959;Wernerfeld, 1984). اتحادها هنگامی افزایش می یابند که شرکت ها نیازمند منابع باشند یا شرکت ها بر روی دارایی های خود جهت خلق فرصت های اتحادانه سرمایه گذاری کنند. بنابراین، اتحادها از احتیاجات به منابع یا فرصت های منبع محور بوجود می آیند (Eisenhardt & Schoonhoven, 1996). مرزهای شرکت وابسته به قابلیت آن جهت تقبل فعالیت های تولیدی (قابلیت های مستقیم) و تعامل با تأمین کنندگان، مشتریان و شرکا (قابلیت های غیر مستقیم) می باشد (Araujo et al., 2003).
نظریه حقوق مالکیت، بر زمان و میزان حقوق حول فناوری تمرکز می کند (Lerner and Merges, 1998). در هر مرحله از توسعه، یک شرکت باید تصمیم به حفظ، به اشتراک گذاری یا فروش کامل فناوری بگیرد. همچنین شرکت تصمیم می گیرد که کدام بخش هایی از زنجیزره ارزش باید بصورت درونی یا بیرونی انجام گیرد. منابع مالی شرکت عاملی مهم در تصمیم گیری در نظر گرفته می شوند زیرا منعکس کننده قدرت چانه زنی شرکت در ارتباطات با شرکای وارد شده در همکاری می باشند.
از بررسی ها قابل تعبیر است که اولاً اکثر مطالعات گذشته پیرامون تجاری سازی با تأکید بر حوزه بنگاه انجام شده و ثانیاً هر یک از این مطالعات به ظن خود، اثر عاملی خاص را بر انتخاب دو نوع کلی از استراتژیها (همکارانه یا رقابتی) مرتفع ساخته و مطالعه ای که به بصورت جامع در برگیرنده تمام عوامل شناسایی شده همراه با اثر آنها بر هر یک از انواع استراتژی ها باشد صورت نگرفته است. در ایران نیز اکثر قریب به اتفاق پژوهش ها و پایان نامه های صورت گرفته در زمینه تجاری سازی، به شناسایی یا اولویت‌بندی عوامل مؤثر بر استراتژی و فرایند تجاری سازی فناوری و دستاوردهای پژوهشی در حوزه ای خاص پرداخته و تا کنون الگویی که به شناسایی و ارائه چارچوبی عام از عوامل اصلی موثر بر استراتژی تجاری سازی بپردازد صورت نگرفته است.
بنابراین در این پژوهش با هدف ایجاد چارچوب و تحقیقی جامع از نتایج مطالعات پیشین، تصمیم به شناسایی و ترکیب عوامل مطرح در مطالعات گذشته حول استراتژی تجاری سازی فناوری گرفته شد.
فصل سوم:
روش شناسی تحقیق
مقدمه
فصل سوم به تشریح روش تحقیق اختصاص دارد. روش تحقیق یک فرایند نظام‌مند برای یافتن پاسخ یک پرسش یا راه‌حل یک مسئله است (خاکی، ۱۳۷۸). دستیابی به هدف‌های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد بود، مگر زمانی که با روش‌شناسی درست، صورت پذیرد. به‌عبارت دیگر، تحقیق از حیث روش آن است که اعتبار می‌یابد نه موضوع تحقیق و باید توجه داشت که اعتبار دستاوردهای تحقیق به‌شدت تحت تأثیر اعتبار روشی است که برای تحقیق انتخاب می‌گردد (همان منبع). اغلب روش تحقیق اختیاری نیست، زیرا ماهیت موضوع تحقیق، سوالات و اهداف آن و درجات آزادی در مداخله و کنترل عوامل مؤثر بر پدیده، موضوعات مهمی هستند که پارادایم، استراتژی و روش تحقیق مناسب را مشخص و تعیین می‌کند (دانایی‌فرد و همکاران، ۱۳۸۶).
علوم اجتماعی، مانند سایر علوم، روش‌های خاص خود را دارد و با آن‌ ها در مجامع علمی شناخته می‌شود. هر یک از این روش‌ها با اهداف ویژه‌ای استفاده می‌شوند و پیش‌فرض‌ها و رویکردهای خاصی دارند. به‌طور کلی می‌توان از دو رویکرد کمی و کیفی سخن گفت (کرسول، ۱۹۹۴). در اجرای این تحقیق از روش فراترکیب^[۲۱] جهت مرور ادبیات و ارائه نمایش جامع‌تری از پدیده مورد بررسی (توسعه محصول جدید) استفاده شده است؛
در این فصل مباحث مربوط به روش‌شناسی تحقیق شامل نوع و روش تحقیق وگام های اجرایی آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۳-۱- نوع تحقیق
انواع تحقیقات را می‌توان براساس سه معیار نتیجه، هدف و نوع داده از یکدیگر تفکیک نمود. تحقیقات بر اساس نتیجه آن، به سه نوع بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای طبقه‌بندی می‌شوند. نتیجه یک تحقیق بنیادی، تئوری یا نظریه است؛ این در حالی است که نتیجه تحقیقات کاربردی ارائه الگو و نتیجه تحقیقات توسعه‌ای کاربست و استفاده از یک الگو یا مدل می‌باشد. تحقیق حاضر از حیث نتیجه یک تحقیق کاربردی است.
معیار دیگر برای تعیین نوع تحقیق، هدف آن است. از لحاظ هدف انجام تحقیق، تحقیقات را به چهار نوع اکتشافی، تبینی، توصیفی و پیش‌بینی تقسیم می‌کنند. در تحقیق اکتشافی هدف کشف پدیده‌هایی است که چندان قابل درک نبوده و یا شناسایی و کشف متغیرهای مهم در آن پدیده و ارائه فرضیات برای تحقیق بیشتر است. در تحقیقات تبینی، هدف، ‌توضیح نیروهایی است که باعث به‌وجود آمدن پدیده مورد نظر و یا شناسایی شبکه‌هایی که منجر به پیدایش و شکل گرفتن آن پدیده شده‌اند. هدف تحقیقات توصیفی، مستند کردن پدیده مورد نظر است. هدف یک تحقیق پیش‌بینی، پیش‌بینی نتایج، ره‌آوردها و یا رفتارهای حاصل از یک پدیده است. تحقیق حاضر از حیث هدف یک تحقیق اکتشافی است.
تحقیقات از نظر نوع داده، به تحقیقات کمی و کیفی تقسیم‌بندی می‌شوند. منظور از داده‌های کمی، اتکای تحقیق به عدد و رقم نیست؛ چرا که داده‌های کیفی را هم می‌توان با ابزار کمی (عدد و رقم) تحلیل نمود. تحقیقات کمی غالباً از داده‌های کمی و تحقیقات کیفی عمدتاً از داده‌های کیفی استفاده می‌نمایند. بر این اساس، تحقیق حاضر از نوع تحقیقات کیفی است.
انواع تحقیق بر مبنای نتیجه، هدف و داده را می‌توان در یک الگو تلفیق نمود. برای مثال تحقیقات بنیادی می‌توانند اکتشافی، تبیینی، توصیفی و پیش‌بینی و یا کمی و کیفی باشند و قس‌علی هذا؛ گرچه بعضی از ترکیبات بسیار پررنگ و برخی دیگر بسیار کم‌رنگ ترند. شکل ۳-۱ الگوی ترکیبات مختلف انواع تحقیق را نشان می‌دهد.
شکل ۳-۱: الگوی تلفیقی انواع تحقیق
(منبع: سید محمد اعرابی، ۱۳۸۷: ۱۳٫ جزوه درسی مبانی فلسفی روش‌شناسی تحقیق، دوره دکتری مدیریت)
بر مبنای مباحث مطرح‌شده، نوع تحقیق حاضر به تفکیک به‌شرح جدول ۳-۱ است.
جدول ۳-۱: تعیین نوع تحقیق حاضر

همانطور که پیش از این نیز اشاره شد، ماهیت این پژوهش کیفی و مبتنی بر بررسی متون^[۲۲] و پیشینه تاریخی به منظور ایجاد درک درستی از مفاهیم و اصطلاحات نظری و علمی حول موضوع استراتژی تجاری سازی است. استفاده از تحقیق کیفی زمانی توجیه پذیر می شود که تا کنون اطلاعات گسترده و سیستماتیکی پیرامون موضوع تحقیقاتی مورد مطالعه وجود نداشته باشد. بررسی متون به عنوان روش تحقیق کیفی به بررسی تحقیقات انجام گرفته در این حوزه می پردازد(داده های ثانویه) و نتایج آنها را به منظور تشکیل پایه ای برای نتایج تحقیق جدید جمع آوری می کند (Salminen 2011; Chiesa and Frattini 2011). جهت فهم بیشتر این روش به توضیحات زیر توجه فرمایید.

همان ج ۹ ص ۳۹
با بررسی کارکردهای پهلوانی که البته به طور مختصر به بعضی از آنها اشاره شد، اهمیت و پایگاه اجتماعی پهلوانان در حد منظور ما روشن می شود و حال در ادامه این بحث(اهمیت و جایگاه ورزش) به محبوبیت طبقه پهلوان و الگوبودن آنان در جامعه می پردازیم. برای اثبات این کار نشان می دهیم که اکثر صفات و خصلتهای پهلوانان به عنوان ارزش و در کنار سایر ارزش های اجتماعی قرار داشته است.

۵-۵. صفات و خصلتهای پهلوانی
۵-۵-۱. تنومندی
تنومندی و بر و بالا یکی از خصوصیات فیزیکی و ظاهری پهلوانان است. با مطالعه شاهنامه ملاحظه می شود که این خصوصیت به عنوان یک ارزش یک صفت ظاهری مطلوب و وصف کردنی به حساب می آید و پدران و مادارن و نزدیکان یک نوزاد متولد شده در باره قد و قامت برو بالای نوزاد خود داد سخن داده اند و از اینکه خداوند به آنها فرزندی با چنین خصوصیات، یعنی خصوصیت فیزیکی پهلوانی عنایت کرده است شکرگزاری، می کنند. در مواردی این چنینی بارها مشاهده می شود که از واژه ترکیبی «پهلوان بچه» استفاده شده است و این بیش از هر چیز نشان دهنده این نکته است که پدران و مادران دوست داشتند فرزندانی همچون پهلوانان داشته باشند.
در تعریف و صفت زال به هنگام تولد

یکی پهلوان بچه شیر دل

نماند بدین کودکی چیردل

همان ج ۱ ص ۲۸
به هنگام زاده شدن کیخسرو

سپهبد بیامد بر شهریار

بسی آفرین کرد بر کردگار

همان ج ۱ ص ۱۲۳

برآن برز و بالا و آن شاخ و یال

که گفتی بر او بر گذشت است سال

همان ج ۱ص ۱۲۳
مسئله تنومندی و سینه ستبری تا آنجا اهمیت دارد که حتما اگر نوزاد به طور غیر طبیعی هم بزرگ باشد و رشد کند مورد تمسخر کسی قرار نمی گیرد و موجب نگرانی والدین هم نمی شود. چنانکه در داستان زاده شدن رستم و اوصاف اطرافیان درباره او چنین دستگیر خواننده می شود که نوزاد از حد طبیعی بزرگتر، سنگین تر و تنومندتر است اما در کلام اطرافیان علیرغم شگفت زده شدن از این بابت، جز شعف و تحسین و شکرگزاری چیز دیگری دیده نمی شود. و در اعمال و حرکات آنان جز برپایی جشن و سرور کار دیگری سر نمی زند.
وصف ظاهری رستم در هنگام تولد از نگاه پدر(زال)

به رستم نیا در شگفتی بماند
بدان بازو و یال و آن کتف و شاخ
دو رانش چو ران هیونان ستبر

برو هر زمان نام یزدان بخواند
میان چون قلم سینه ای بر فراخ
دل شیر و نیروی ببر هژبر