مکان دیگر : حرم و کعبه است از امام صادق روایت شده که فرموده : «هیچکس بر آن کوهها نایستاده جز آنکه دعایش اجابت شد دعای مؤمنین برای آخرت آنها به اجابت می رسد و دعای کفار برای دنیاشان به اجابت می رسد .»

مکان دیگر : مساجد است زیرا مسجد خانه خداست و کسی که قصد رفتن به مسجد کند ، قصد رفتن به سوی خدا و زیارت او کرده است . و در حدیث قدسی آمده : «بدانید که خانه های من در زمین مساجدند و خوشا به حال بنده ای که در خانه اش تطهیر کند ، سپس مرا در خانه ام زیارت کند و خدای کریمتر از آن است که زائر و خواهان خود را دست خالی بازگرداند .» (حلی ، ۶۴)
سعید بن مسلم از معاویه بن عمار از امام صادق (ع) روایت کرد : «پدرم وقتی نیازی داشت به هنگام زوال ظهر آن را از خداوند درخواست می کرد ، وقتی می خواست درخواست کند ابتدا صدقه ای می داد و بوی خوش استشمام می کرد و به مسجد می رفت و برای حاجت خود دعا می کرد » (کلینی ، ۴ ، ۲۲۷ ؛ حلی ،۶۴).
سید محمّد باقر حجتی پیرامون حرمت و قداست از زمان و مکان در کتاب حریم کعبه می نویسد :
«محرم احساس می کند فرصتهای خاص از زمان و قطعه های ویژه ای از مکان دارای نوعی قداست و حرمت و احترام است که باید آن را به تمام فرصت های زمان و همه مکانها تعمیم دهد و باید همه مردم در همه جا عواطف و محبّت انسانی را در تمام اوقات به کار گیرند تا جهانی آکنده از صلح و صفا و مسالمت را تحقق بخشند » (حجتی ، ۲۳).
بنابراین در پاره ای از مکانها زمینه اجابت آن فراهم تر است مانند آنکه در مکان های مقدس و مبارک چون مسجدالحرام و مسجدالنبی و در شهادتگاه های امامان معصوم (ع) و دیگر مکان های مقدس چون عرفات و مشعرالحرام و مسجدها زمینه اجابت بیشتری فراهم است .
۱۱-۲) احوال دعا :
رعایت و توجه به «احوال دعا» در فرهنگ و آداب دعا اهمیّت بسیاری دارد و سرآمدِ شرایط دعا و استجابت و به معنای آن است که دعاکننده به هنگام دعا باید حال و توجهی ویژه به خداوند در خود پدید آورد .
با تأمّل در سور مختلف قرآن ^[۳] پس از معرفت و محبّت پروردگار ، اساسی ترین اصل در احوال دعا «اخلاص» در دعا و عبادت است و حضور قلب و خشوع دل از نشانه های اخلاص است . روح دعا و عبادت (نماز) حضور قلب و توجه به مبدأ آفرینش است . (انصاری ، آداب دعا و ادعیه قرآنی ، ۵۹)
نیایشگران پاکدل و پارسا علاوه بر داشتن اخلاص ، با تضرّع« (#qãã÷Š$# öNä۳­/u‘ %Y敎|Øn@» (اعراف /۵۵) و تبتل (قطع امید کردن از هر چیز و هر کس و دل به خدا بستن) «Ìä.øŒ$#ur zNó™$# y7În/u‘ ö@­Gu;s?ur Ïmø‹s9Î) Wx‹ÏFö;s? » (المزمل /۸) ، «اضطراراً فقط امید به خدا داشتن و چاره جستن از او» ، «`¨Br& Ü=‹Ågä† §sÜôÒßJø۹$# #sŒÎ) çn%tæyŠ ß#ϱõ۳tƒur uäþq¡۹$# » (نمل /۶۲) ، «ابتهال (اصرار و پافشاری و اخلاص در دعا) ، «¢OèO ö@ÍktJö۶tR » (آل عمران /۶۲) ، (و روح و روانی سرشار از بیم و امید)، «çnqãã÷Š$#ur $]ùöqyz $·èyJsÛur 4 ¨bÎ) |MuH÷qu‘ «!$# Ò=ƒÌs% šÆÏiB tûüÏZÅ¡ósßJø۹$# » (اعراف /۵۶) ، (پنهانی و آرام) ، «(#qãã÷Š$# öNä۳­/u‘ %Y敎|Øn@ ºpuŠøÿäzur 4 » (اعراف /۵۵) ، (دعا می کنند و جز خشنودی پروردگار و رستگاری خویش چیزی نمی خواهند).<br />خواندن و یاد نمودن صفات خداوند و نامهای نیکویش ، در ایجاد تحول روحی و روانی نیایشگران و به اجابت رسیدن دعاها ، سفارش بر آن تأکید شده است همچنانکه در قرآن آمده :<br />«¬!ur âä!$oÿôœF{$# 4Óo_ó¡çtø:$# çnqãã÷Š$$sù $pkÍ۵ ( » (الاعراف /۱۸۰) ،(و برای خدا نامهای نیکو است ، پس او را به آن [نامهای نیکویش] بخوانید).<br />شایسته است دعاکنندگان «اسماء حسنایی» که مناسب خواسته ها و حاجت هایشان است بخوانند مانند اینکه اگر مغفرت الهی و آمرزش گناهان را درخواست می کند نامهای التواب ، الرحمن ، الرحیم ، الرؤف ، الغفور را بخوانند و اگر خواسته او دانش و شناخت و آگاهی است العلیم ، الفتاح، الهادی الرزاق بگوید و اگر در طلب رزق و روزی و پرداخت و ادای دین است بخواند : الواسع ، الباسط ، الجواد و اگر مطلوب او انتقام از دشمن ، دادخواهی دادرسی است بگوید العزیز ، الجبار ، …. . (حلّی ، ۲۰۹).<br />پس در خاتمه می توان بیان نمود که اعتراف به گناهان و توبه و ثنا و ستایش پروردگار در آغاز دعا و توسل به پیامبر و اهل بیت (ع) و خواندن و یاد نمودن نام های نیکوی خداوند از آداب و احوال دعا به شمار می آیند .<br /><strong>نتیجه مبحث</strong><strong>:</strong><br />از مجموع مباحثی که در این فصل بیان شد می توان چنین نتیجه گیری کرد که :<br />قرآن برای اجابت دعا آداب خاصی را بیان می کند که در اجابت یا سرعت اجابت آن تأثیر گذار است .<br />شخص بیش از اینکه این آداب را در دعا کردن برای استجابت آن بکار گیرد باید خود زمینه های استجابت و اجابت دعا و نیایش را فراهم آورد .<br />رعایت ادب یکی از آداب در محضر خداوند است که می توان گفت یکی از امتیازات و الطافی است که خداوند به بندگانش ارزانی داشته که در هر زمان و مکانی که دست داشتند حاجات خود را به درگاه او برند و از او طلب نمایند .<br />دعاکننده به هنگام دعا باید حال و توجهی ویژه به خداوند در خود پدید آورند .<br />خواندن و یاد نمودن نامهای نیکوی خداوند در ایجاد تحول روحی و روانی نیایشگران و به اجابت رسیدن دعاها تأکید شده است .<br />محدودیت زمانی و مکانی برای دعا وجود ندارد ولی در این بین بعضی اوقات و مکان مناسب تر هستند .<br />مکان هایی از جمله خانه خدا ، صحرای عرفات ، مشعر ، مساجد ، قبور مطهر شهدا و …. که به دلیل پاکیزگی بعلاوه اثرات جانبی و وضعی آن به اجابت خواهد رسید .<br />چون دعا و نیایش نوعی عبادت است لذا لازم است دعا و عبادت بنده به درگاه الهی از روی اخلاص و صدق نیت باشد .<br />دعا همراه با بیم و امید سفارش الهی بوده و از آداب مناسب دعا و نیایش می باشد .<br />اطاعت از حضرت حق به عنوان آداب دعا ، نجات دهنده انسان از هلاکت ها و امر بر اطاعت از فرمان الهی ، تشریفی است که خداوند متعال بر بلندای بنی آدم دوخته تا آنان را از زشتی جدا ساخته و به زیبایی ها و کرامت های خود بیاراید .<br />اقرار به گناهان قبل از درخواست از خدا لازم است چون مشتمل بر انقطاع و پناه بردن به خدا و پست کردن نفس است .<br />علل استجابت دعا مربوط به فعل ، و دعایی است که باید بعد از کاری آن دعا را خواند و اگر بدون آن کار دعا کند اجابت نمی گردد .<br />برای فراهم سازی عرضه برای طلب و دعا از درگاه الهی نخست باید مثل حواریون عیسی (ع) به فرامین و قوانین الهی اظهار ایمان و تسلیم پذیری کرد آنگاه با امید به اجابت دعا درخواست حاجت نمود .<br />فصل سوم<br />پیامبران الهی و آداب دعا<br /><strong>مقدمه</strong><strong>:</strong><br />یکی از شرایطی که مراعات آن برای شخص دعاکننده لازم است ادب است یعنی با کمال خضوع و رعایت تمام جوانب بندگی دست به دعا بردارد . و لذا بهترین ادب عبودیت ، ندیدن خود و اعتراف به کوتاهی ها و تقصیر در درگاه الهی است چنانچه روش انبیاء و امامان (ع) چنین بوده است که نمونه هایی از دعای پیامبران و نحوه ی رعایت ادب در پیشگاه خداوند متعال با بهره گرفتن از آیات کریمه قرآن بیان می شود.<br /><strong>۱-۳) دعای حضرت آدم و حوا:</strong><br />حضرت آدم و حوا پس از آنکه مبتلا به شجره ی منهیه (درخت ممنوعه) شدند خداوند به آنان فرمود: «óOs9r& $yJä۳pk÷Xr& `tã $yJä۳ù=Ï? Íotyf¤±۹$# » (اعراف/۲۲)،(مگر شما را از این درخت منع نکردم).
در این هنگام حضرت آدم با همسرش در مقام دعا برآمد [البته نحوه دعا را هم خداوند خود به آنان آموخت] که: «Ÿ $uZ­/u‘ !$oY÷Hs>sß $uZ|¡àÿRr& bÎ)ur óO©۹ öÏÿøós? $uZs9 $oYôJymös?ur ¨ûsðqä۳uZs9 z`ÏB z`ƒÎŽÅ£»y‚ø۹$# » (اعراف/۲۳) (پروردگارا، ما بر خویشتن ستم کردیم و اگر بر ما نبخشایی و به ما رحم نکنی مسلماً از زیانکاران خواهیم بود).
ادبی که حضرت آدم و حوا در کلام خود به کار بردند این است که آنها هرگونه ظلم و قصور و خسران را به خود نسبت داده و هر نوع رحمت و نجات را به خداوند متعال منسوب نمودند جالب اینکه به قدری در توبه و تقاضای عفو، ادب نشان می‌دهند که حتی نمی گویند خدایا ما را ببخش (اغفرلنا) بلکه می گویند اگر ما را نبخشی از زیانکاران خواهیم بود(مکارم شیرازی،۶/۱۲۷) .
این نیایش، راز و نیازی است که آن دو بزرگوار بعد از خوردن از درختی که خداوند آنها را از نزدیکی به آن نهی کرده بود با خدای خود کردند و به صفت ربوبیت وی متوسل شدند که دافع هر شرّّ و جاذب هر چیزی است (طباطبایی،۸/۲۳) .
چون ربوبیت،واسطه ارتباط بنده با خدا می باشد و فتح باب هر دعایی است ، به عبارت دیگر، چون به هنگام دعا، مقام بنده،مقام اظهار نیاز و درخواست و طلب حاجت است باید از اسمی بهره گرفت که مناسب مقام باشد (سید قطب،۳/۱۲۷۰)
بنابراین «ربّ» که به معنای مالک و تربیت کننده است برای دعا مناسب تر است و انسان با ذکر این نام خود را غرق در الطاف الهی و وابسته ی دائمی به عنایات او می بیند که آیه ۲۳ سوره اعراف مصداق گویایی از این مطلب می باشد که قرآن کریم از خلال بیان نیایش حضرت آدم و حوا آداب دعا و احکام آن را مطرح کرده است.
۲-۳) دعای حضرت نوح (ع)
نوح (ع) پیامبری که نه قرن و نیم ، ستم بدترین و سرکش ترین قوم و طاغی ترین امت را تحمل کرده و صبورانه به هدایت آنها اندیشیده است ، اکنون خود را در محضر الهی بدهکار می داند و از خدای سبحان طلب مغفرت می کند و اینگونه در اواخر زندگی خویش ، دست به دعا برمی دارد .
«Éb>§‘ öÏÿøî$# ’Í< £“t$Î!ºuqÏ۹ur `yJÏ۹ur Ÿ@yzyŠ š_ÉLøŠt/ $YZÏB÷sãB tûüÏZÏB÷sßJù=Ï۹ur ÏM»oYÏB÷sßJø۹$#ur Ÿwur ϊ̓s? tûüÏHÍ>»©à۹$# žwÎ) #I‘$t7s? » (نوح/۲۸)
(پروردگارا ، بر من و پدر و مادرم و هر مؤمنی که در سرایم درآید ، و بر مردان و زنان باایمان ببخشای ، و جز به هلاکت ستمکاران میفزای).
در این دعا می بینیم که نوح (ع) در اول ، طلب بخشش برای خود سپس برای والدینش و بعد از آن برای کلیه مؤمنین می کند (مکارم شیرازی،۲۵/۹۱) ادب چنین اقتضا می کند که این عده را که به پروردگارش ایمان آورده و به دعوتش گرویده اند از نظر دور نداشته از خدا خیر دنیا و آخرت را برایشان درخواست کند، لذا ابتدا خود را دعا کرد سپس والدینش و بعد مؤمنین معاصرش و بعد از آن همه اهل توحید ، چه معاصرینش و چه آیندگان آنها .
در مورد این آیه در کتاب فی ضلال القرآن آمده است :
این نشان دهنده ادب عبد در برابر رب می باشد ، عبدی که فراموش نکرده که بشر است و خطا و قصور دارد ، هر چند که اطاعت و عبادت کند و داخل بهشت نمی شود، جز اینکه خدا با فضلش با او معامله کند.(سید قطب ، ۲۶۹،۱۳۳)