4-2-1- آمار توصیفی پرسشنامه گردشگران……………………………………………………………………………………… 86

         4-2-2- آمار توصیفی پرسشنامه صاحبان اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 92

         4-2-3- آمار توصیفی پرسشنامه متخصصین………………………………………………………………………………………. 98

         4-2-4- ظرفیت تحمل اجتماعی گردشگری مشهد……………………………………………………………………………. 101

              4-2-4-1- نگرش جامعه میزبان و آستانه ظرفیت تحمل گردشگری مشهد………………………………………… 104

    4-3 – آمار استنباطی………………………………………………………………………………………………………………………. 105

         4-3-1- بررسی فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………… 107

         4-3-2- بررسی فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………………………………….. 107

         4-3-3- بررسی فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………………….. 114

         4-3-4- بررسی فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………………………………. 117

 

فصل پنجم نتیجه گیری، بحث و پیشنهادها

    5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 124

    5-2- بحث…………………………………………………………………………………………………………………………………… 124

    5-3- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 127

    5-4- کاربردها……………………………………………………………………………………………………………………………… 129

         5-4-1- پیشنهادات اجرایی حاصل از فر ضیه های تحقیق…………………………………………………………………… 129

         5-4- 2- پیشنهادات برای توسعه گردشگری……………………………………………………………………………………. 129

         5-4-3-  پیشنهاداتی برای پژوهش های آینده………………………………………………………………………………….. 130

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 131

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………………… 136

 صفحه عنوان انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………………. 138

 

فهرست تصاویر

 

تصویر 4-1 : رواج تکدی گرایی………………………………………………………………………………………………………….. 71

تصویر 4-2  : آلودگی هوای مشهد……………………………………………………………………………………………………….. 71

تصویر 4-3 : ترافیک معابر مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 75

تصویر 4-4 :  جزایر حرارتی در هوای مشهد……………………………………………………………………………………………… 76

تصویر 4-5  : منابع تولید کننده آلودگی صوتی در محیط شهری………………………………………………………………….. 77

تصویر 4-6  : اقامت گردشگران در خیابان (اطراف حرم سمت طبرسی)…………………………………………………………. 82

تصویر 4-7 : اقامت گردشگران در چادر (کمپ غدیر)………………………………………………………………………………. 82

تصویر 4-8 : اقامت گردشگران در پارکها( بوستان جمهوری)……………………………………………………………………… 83

 

فهرست نقشه ها

 

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

نقشه 4-1  : مکان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………………………………………………….. 70

نقشه 4-2 : پارکهای مشهد……………………………………………………………………………………………………………………… 73

نقشه 4-3 : سرانه فضای سبز مشهد………………………………………………………………………………………………………….. 74

نقشه 4-4 : طرح بهسازی و نوسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع)…………………………………………………………. 85

 

فهرست جداول

جدول 2-1: ویژگی های تیپ های زیارتی و گردشگری در کلانشهر مشهد………………………………………………………… 22

جدول 3-1  : حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………….. 51

جدول 3-2 : حجم نمونه تخصیص داده شده در جامعه آماری………………………………………………………………………….. 51

جدول 4-1: مقایسه ظرفیت سالانه(اتاق و تخت) با تعداد گردشگر ورودی به اقامتگاه های رسمی مشهد سال 1391………… 62

جدول 4-2  : جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………………. 68

جدول 4-3 : حدود استاندارد آلودگی صوتی در هوای آزاد ایران……………………………………………………………………… 78

جدول 4-4 : تولید زباله…………………………………………………………………………………………………………………………. 79

جدول 4-5 : هتل ها……………………………………………………………………………………………………………………………… 80

جدول 4-6 : هتل آپارتمانها……………………………………………………………………………………………………………………. 80

جدول 4-7 : مهمانپذیرها……………………………………………………………………………………………………………………….. 81

تصویر 4-5  : اقامت گردشگران در خیابان(اطراف حرم سمت طبرسی……………………………………………………………….. 82

جدول 4-8 : دیدگاه های صنعت گردشگری و اقامتگاهی در مشهد…………………………………………………………………… 93

جدول 4-9 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه صاحبان اقامتگاه های رسمی در مشهد………………………………………………. 96

جدول 4-10  : سنجش آثار گردشگری برشاخص های توسعه پایدار از نگاه متخصصین…………………………………………. 98

جدول 4-11  : پیامدهای اقتصادی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 102

جدول 4-12  : پیامدهای اجتماعی گردشگری…………………………………………………………………………………………… 103

جدول 4-13  : پیامدهای محیطی گردشگری…………………………………………………………………………………………….. 104

جدول 4-14 : آزمون نسبت دوجمله ای توسعه پایدار…………………………………………………………………………………… 105

جدول 4-15 : آزمون تی تست………………………………………………………………………………………………………………. 107

جدول 4-16 : گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد………………………………………… 108

جدول 4-17 : آزمون نسبت دوجمله ای (گردشگری  و تأثیر آن بر جامعه هتلداران و صاحبان اقامتگاه ها در مشهد)……… 108

جدول 4-18: فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 109

جدول 4-19 : آماره کای اسکویر فصول گردشگری………………………………………………………………………………….. 109

جدول 4-20 : درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………… 109

جدول 4-21 : آماره کای اسکویر درآمد فعلی اقامتگاه ها……………………………………………………………………………… 109

جدول 4-22 : درآمد حاصل از گردشگری در مشهد…………………………………………………………………………………… 110

جدول 4-23 : آماره کای اسکویر درآمد حاصل از گردشگری در مشهد………………………………………………………….. 110

جدول 4-24 : میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری………………………………………………………….. 110

جدول 4-25 : آماره کای اسکویر میزان اشتغال ایجاد شده برای ساکنین به جهت گردشگری…………………………………. 111

جدول 4-26 : مدت اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 111

جدول 4-27 : آماره کای اسکویر مدت اقامت گردشگران…………………………………………………………………………… 111

جدول 4-28 : هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………………………………. 112

جدول 4-29 : آماره کای اسکویر هزینه اقامت گردشگران……………………………………………………………………………. 112

جدول 4-30 : میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………………………………. 113

جدول 4-31 : آماره کای اسکویر میزان ساخت اقامتگاه ها……………………………………………………………………………. 113

جدول 4-32 : اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها……………………………………………………………………. 113

جدول 4-33 : آماره کای اسکویر(اثر نزدیکی اقامتگاه ها به حرم بر درآمد اقامتگاه ها)…………………………………………. 114

جدول 4-34 :آلودگی هوا……………………………………………………………………………………………………………………. 114

جدول 4-35 : آماره کای اسکویر(آلودگی  هوا)……………………………………………………………………………………….. 115

جدول 4-36 :آلودگی صوتی……………………………………………………………………………………………………………….. 115

جدول 4-37 : آماره کای اسکویر(آلودگی صوتی)……………………………………………………………………………………. 115

جدول 4-38 :ترافیک…………………………………………………………………………………………………………………………. 116

جدول 4-39 : آماره کای اسکویر(ترافیک)……………………………………………………………………………………………… 116

جدول 4-40 : آلودگی زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………….. 116

جدول 4-41 : آماره کای اسکویر (آلودگی زیست محیطی)…………………………………………………………………………. 117

جدول 4-42 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت……………………………………………………………………. 117

جدول 4-43 : آماره کای اسکویر (تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها به یکدیگر در امنیت )……………………………………….. 118

جدول 4-44 : احساس امنیت در شهر مشهد………………………………………………………………………………………………. 118

جدول 4-45 : آماره کای اسکویر (احساس امنیت در شهر مشهد)…………………………………………………………………… 118

جدول 4-46 : جرم و جنایت…………………………………………………………………………………………………………………. 119

جدول 4-47 : آماره کای اسکویر (جرم و جنایت )…………………………………………………………………………………….. 119

جدول 4-48 : میزان ماندگاری مسافر در مشهد یا در محله…………………………………………………………………………….. 120

جدول 4-49 : آماره کای اسکویر (میزان ماندگاری مسافر در مشهدیا در محله)………………………………………………….. 120

جدول 4-50 : ازدحام در محل اقامت………………………………………………………………………………………………………. 120

جدول 4-51 : آماره کای اسکویر (ازدحام در محل اقامت)…………………………………………………………………………… 121

جدول 4-52 : کیفیت زندگی محلی……………………………………………………………………………………………………….. 121

جدول 4-53 : آماره کای اسکویر زندگی محلی………………………………………………………………………………………… 121

فهرست نمودارها

نمودار 2-1 : توسعه پایدار……………………………………………………………………………………………………………………… 25

نمودار2-2 : نمای شماتیک مدل مفهومی تحقیق…………………………………………………………………………………………. 43

نمودار 2-3 : تعداد اقامتگاه های رسمی در 4 استان اول کشور………………………………………………………………………… 46

نمودار 3-1 : مشخصات پژوهش…………………………………………………………………………………………………………….. 50

نمودار 4-1 :سرمایه ناخالص در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)…………………………………………………………………… 60

نمودار 4-2 : ارزش بهروری در اقامتگاه های کشور(میلیون ریال)……………………………………………………………………. 60

نمودار 4-3 : الگوی کلی پیک سفر در شهر مشهد(1390)…………………………………………………………………………….. 61

نمودار 4-4  : تعداد گردشگران و زائران داخلی کلانشهر مشهد به تفکیک ماه از سال 1365 تا1390……………………… 61

نمودار 4-5 : فرایند کنونی سیستم گردشگری شهر مشهد…………………………………………………………………………….. 64

نمودار 4-6 :توزیع نسبی اماکن فرهنگی،میزان جرم و جنایت و جمعیت در مناطق شهرداری………………………………….. 66

نمودار 4-7 : محل اسکان در مشهد…………………………………………………………………………………………………………. 86

نمودار 4-8 : رضایتمندی از امکانات اقامتگاهی در مشهد………………………………………………………………………………. 87

نمودار 4-9 : میزان هزینه و مدت شب اقامت……………………………………………………………………………………………… 88

نمودار 4-10 : مقایسه هزینه سفر به مشهد با شهرهای گردشگرپذیر…………………………………………………………………. 88

نمودار 4-11  : پیشنهادهای  برای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد………………………………………………….. 89

نمودار 4-12  : استقرار اقامتگاه ها  در اطراف حرم مطهر……………………………………………………………………………….. 89

نمودار 4-13 : تأثیر نزدیک بودن اقامتگاه ها در امنیت………………………………………………………………………………….. 90

نمودار 4-14 : میزان آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ترافیک…………………………………………………………………………. 92

نمودار 4-15 : مدت اقامت در مشهد………………………………………………………………………………………………………… 94

نمودار 4-16 :  محل استقرار اقامتگاه ها…………………………………………………………………………………………………….. 95

نمودار 4-17 : مکان و هزینه اقامت در مشهد……………………………………………………………………………………………… 96

نمودار 4-18 : فصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………. 97

نمودار 4-19 : درصد اشغال اقامتگاه…………………………………………………………………………………………………………. 97

نمودار 4-20 : پیشنهادهای توسعه و رشد بیشتر خدمات اسکان در مشهد…………………………………………………………… 98

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

1-1-  مقدمه

امروزه گردشگری به عنوان یکی از مهم ترین صنایع توسعه پایدار، فرصت بزرگ فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی برای کشورها از جمله  ایران به وجود آورده است. این صنعت در ساختارهایِ فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی عصر مدرن در جامعه ایران بسیار با اهمیت است؛ بر اساس چنین ویژگی­ای، امروزه گسترش فضاهای باز جمعی و ایجاد مراکز اقامتی استاندارد، مکان‌های فراغتی و تفریحی مدرن یکی از اهداف مهم برنامه­ریزان مدیریت در حوزه گردشگری شهری (داخلی) است.

توسعه گردشگری با ارتقای ابعاد کمّی و کیفی با حداکثر بازده یکی از مهم ترین فعالیت­های عمده مدیریت اجرایی کشورها در عصر حاضر می­باشد. تأکید بر ظرفیت تحمل محیطی به منظور دست‌یابی به گردشگری پایدار، توسعه فعالیت­های عمران گردشگری شهری، نوسازی بافت­های تاریخی شهر، بازسازی فضاهای تفریحی در این حوزه با ارائه تسهیلات مناسب، کمک شایانی به توسعه پایدار گردشگری می­ کند. رقابت در جهت توسعه پایدار گردشگری با توجه به ارائه نیازهای گردشگران، در کنار تقویت مشارکت بخش­های خصوصی و شهروندان در رفع این نیازها، همچنین ایجاد بسترهای آمایشی مختلف در این حوزه باید مورد اهمیت و برنامه ­ریزی مدیریت اجرایی گردشگری قرار گیرد. تغییر نگرش مسوولان و شهروندان نسبت به جذب گردشگران، ارائه رفتارهای مناسب با این میهمانان، کنترل معضلات و مشکلات گردشگران، توجه به پروسه فرایند ارائه اطلاعات مورد نیاز به گردشگر و.. می ­تواند جزء مهم ترین عوامل توسعه پایدار راهکارهای گردشگری در ایران از جمله کلان­شهرهای گردش­پذیر نظیر شهر مشهد باشد. در این بین انتخاب کلانشهر مشهد به عنوان مطالعه موردی از آنجا ناشی می‌شود که کلانشهر مشهد بزرگترین کانون جمعیتی شرق و شمال شرقی ایران است. این شهر به دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود، بزرگترین شهر شیعه‌نشین آسیای غربی و مسلمانان سنی مذهب چین، آسیای مرکزی و افغانستان نیز به شمار می‌رود. لذا می‌بایست سامان دهنده و هدایتگر فعالیت های فرهنگی و مذهبی برای محدوده ای به وسعت ایران باشد (پاپلی یزدی، 1382،ص. 6). علاوه بر آن کلانشهر مذهبی مشهد دارای حوزه نفوذ بین‌المللی بوده و به دلیل همجواری با کشورهای مسلمان، بزرگترین مرکز جذب گردشگران مذهبی و زائران در نیمه شرقی و شمال شرقی ایران است که بنا به آمار در سال 1390 پذیرای حدود 20 میلیون گردشگر و زائر بوده است (سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، 1391). ورود چنین حجمی از گردشگران و زائران به مشهد نیازمند رسیدگی و مناسب‌سازی وضعیت اسکان و مسائل رفاهی گردشگران است که در این پژوهش به بررسی این مقوله با تأکید بر مؤلفه های پایداری پرداخته خواهد شد.

 

 

1-2- بیان مسئله:

از عوامل موثر بر تجربه گردشگری دلپذیر در یک شهر، خدمات اقامتگاهی و پذیرایی آن شهر می‌باشد که تأثیر به سزایی در تمایل به سفر مجدد به شهر مذکور را دارد. خدمات میهمان نوازی قلب فعالیت گردشگری محسوب می‌شود چرا که از یک سو اشتغال و درآمد مستقیم از گردشگری را برای میزبان رقم می‌زند و در دیگر سو در برآورد نیازها و خواست‌های گردشگران یکی از عوامل اصلی شکل دادن به یک تجربه خوب گردشگری است. از جمله خدمات موجود در بخش مهمان نوازی، خدمات مربوط به اسکان گردشگران است که اصلی‌ترین رکن خدمات میهمان‌نوازی است.

یک گردشگر از لحظه‌ای که تصمیم به سفر می‌گیرد تا وقتی که سفرش به پایان می‌برد، نیازهای متعددی دارد که عدم پاسخگویی به هر یک از آنها می‌تواند در تصمیم او نقش داشته باشد. با این وصف نیاز به اطلاعات، وسایل حمل و نقل، محل اقامت مناسب، برخورد اصولی و مبتنی بر احترام، امنیت و آسایش و… از جمله این نیازها می‌باشد که برای هر یک از آنها باید برنامه‌ریزی دقیقی صورت بگیرد. در این میان محل اقامت یکی از مهم ترین ملزومات حایز اهمیت گردشگران است.

از جمله مقاصد زیارتی و گردشگری مذهبی کشور شهر مقدس مشهد است که به دلیل وجود مرقد مطهر امام رضا(ع) امام هشتم، به عنوان پایتخت معنوی کشور، سالانه بیش از 20 میلیون از زائرین و گردشگران داخلی و خارجی را در خود جای می دهد(سقایی،1390: 54).  در اولویتبندی احتیاجات و یا به عبارت دیگر، خدمات مورد نیاز زائران و گردشگران ورودی به شهر مشهد، خدمات اقامتی و اسکان را میتوان دارای اهمیت فراوان دانست. به گونه ای که فکر اسکان و اینکه زائر به این امر میاندیشید که در طول اقامت برای زیارت در مقاصد مذهبی چگونه بتواند زمینه اسکان خود و یا خانواده را مهیا کند؟ یکی از دغددغه های اصلی اکثریت زائران و گردشگرانی است که به مشهد سفر می کنند (اکبری، 1389 و آمایش طوس 1387 و سقایی،1390 ). برآورد خدمات اقامتی و اسکان زائر به عنوان دغدغه اول زائران در کلانشهر مشهد سبب گردیده که اقامتگاه های عمومی فر اوانی در این کلانشهر احداث و مورد بهره برداری قرار گیرد.

مشهد این کانون مذهبی همه ساله میلیون‌ها نفر از مشتاقان را از سراسر جهان به سوی خود جلب می‌کند که این امر برای استان خراسان رضوی و مشهدالرضا(ع) موقعیتی استثنایی را فراهم آورده است. طبق آمارهای منتشره سال 91 خراسان رضوی در حال حاضر با وجود 151 هتل از یک ستاره تا پنج ستاره با ظرفیت 11095 اتاق و 39138 تخت، 292 واحد هتل آپارتمانی با ظرفیت 16392 تخت و 543 واحد مهمانپذیر با تعداد 34309 تخت نقش مهمی در اسکان زائرین و گردشگران ایفا می کند. از سوی دیگر هم‌اکنون 221 دفتر خدمات مسافرتی و جهانگردی در استان فعال است (شهرداری مشهد،1391). اما یکی از بزرگترین مشکلات گردشگری در شهر مشهد طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر است. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­ کنند. این معضل تا حدی است که در برخی از فصول سال وضعیت هتلداری را با چالش روبرو کرده است. از طرف دیگر اسکان در چادرها و در کنار خیابان به صورت غیرمستقیم به بزهکاری و جرائم خیابانی و بالا رفتن هزینه تأمین امنیت در  شهر دامن زده است.

موقعیتی نظیر شهر مشهد در شرق کشور و ظرفیت بالای گردشگری این کلانشهر زیارتی باعث شده تا بسیاری از سرمایه ­گذاران داخلی و خارجی مایل به استفاده از بسترهای سرمایه ­گذاری در صنعت گردشگری این شهر شوند. چنین است که بسیاری از ایرانیان و یا حتی اتباع کشورهای مسلمان از مسئولان استانی کشور می­خواهند تا مسیر حضور پر رنگ و جدی­تر سرمایه ­گذاری کشورهای مسلمان در کلان شهر مذهبی مشهد را هموار کنند. با این حال عدم توسعه مناسب زیرساخت­های صنعت گردشگری و نیز مشکلات اداری، عدم توجه به ظرفیت­ها و فرصت­ها، مانع از جذب مناسب سرمایه در صنعت گردشگری مشهد شده و در نتیجه عدم توسعه امکانات رفاهی را به بار آورده است.

از آنجا که دلیل اصلی انتخاب این شهر برای سفر، توسط مردم، وجود حرم مطهر امام رضا(ع)، امام هشتم شیعیان در این شهر است، حال به هر دلیلی اگر از تعداد این زائران کاسته شود، شهر مشهد دچار مشکل خواهد شد. به طوری که هم اکنون نیز کم شدن گردشگران در بعضی فصول، باعث رکود فصلی مشاغل مربوطه در این شهر می‌شود. عواملی چند وجود دارند که می‌تواند بر روی روند ورود گردشگر به این شهر تأثیرگذار بوده است.

بر این اساس توجه همه­جانبه به مقوله اسکان و اقامتگاه ها در توسعه گردشگری پایدار از اهمیت به­ سزایی برخوردار است. بنابراین تحقیق حاضر قصد دارد به بررسی وضعیت اسکان رسمی زائران شهر مشهد به واکاوی آن از نگاه مؤلفه های پایداری بپردازد. از جمله مواردی دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار خواهند گرفت عبارتند از؛ بررسی میزان نیاز به اماکن اقامتی در شهر مشهد و این که آیا نیاز به ساخت اماکن اقامتگاهی جدید وجود دارد؟ و نیز ساخت اماکن اقامتی در بافت های فرسوده و اثرات و پیامدهایی که می تواند بر این گونه مناطق بر مردم (ابعاد اجتماعی)، تأثیرات اقتصادی و زیست محیطی بگذارد مورد بررسی قرار می گیرند.

 

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق:

از آنجایی که وضعیت اسکان رسمی گردشگران مشهد دغدغه اصلی تحقیق حاضر است، مروری بر آمارهای مربوطه و معضلات و تهدیدات گردشگری شهر مشهد، می ­تواند ضرورت موضوع را روشن کند.

محل اقامت یکی از نیازهای ضروری زائران است که شناخت آن برای برنامه ریزان شهری ضروری است. هدف از اجرای این پژوهش شناخت نیازهای اقامتی زائران در شهر مشهد است. بی اطلاعی از نیازهای زائران و گردشگران، عدم ایجاد امکانات اقامتی و رفاهی مطابق با خواسته های زائران و در نتیجه عدم جذب گردشگر را فراهم می کند.

یکی دیگر از معضلات گردشگری در شهر مشهد مدت اقامت و ماندگاری مسافرین در این شهر است که معمولاً مسافران پس از زیارت و خرید در بازار مسافرت خود را اتمام یافته می­دانند و این در صورتی­ است که یک گردشگر هرچه بیشتر در یک شهر بماند سود و منفعت بیشتری عاید شهر یاد شده می­شود. یکی از اهداف مهم سازمانهای مرتبط با گردشگری افزایش همین ضریب ماندگاری زائران و گردشگران در این شهر است. این امر به جز از طریق شناخت و رفع نیازهای اصلی گردشگران و زائران و افزایش رضایت آنها امکان پذیر نیست.

بر اساس آمار تعداد گردشگران شهر مشهد در ماه­های مختلف سال متفاوت است و این خود باعث به وجود آمدن رکود فصلی در بسیاری از مشاغل این شهر می­گردد، این رکود خصوصاً در مورد مشاغل تجاری، هتلداری، حمل و نقل و…. بسیار صدق می­ کند[1]. بیشترین مسافران شهر مشهد در فصل تابستان و خصوصاً مرداد ماه به این شهر می­آیند و کمترین آن نیز در آذر ماه می­باشد و این خود باعث گرانی و تورم قیمت کرایه اقامتگاه در فصل شلوغ سال می­شود.

از دیگر مشکلات گردشگری در شهر مشهد می­توان به طریقه اسکان یافتن مسافران در این شهر اشاره کرد. به طوری که درصد زیادی از مسافران مشهد در چادرها و کمپ­ها استقرار می­یابند و درصد کمتری از هتل و مهمانپذیر استفاده می­ کنند.

از این گذشته مسائل دیگری نیز هستند که می توانند به طور جدی وضعیت گردشگری را در شهر مشهد تحت تأثیر قرار دهند از جمله[2]:

1: با توجه به این که مسافران شهر مشهد هرکدام از راه­های دور و نزدیک به این شهر می­آیند، گرانی هزینه­ها و مخارج سفر بر میزان تعداد گردشگران این شهر تأثیر گذار است.

2: دلیل اصلی سفرهای مردم به شهر مشهد­، مذهبی و برای زیارت امام رضا است. با ایجاد امنیت در عراق در آینده، بسیاری از مردم ایران (خصوصاً غرب و جنوب غرب ایران) می­توانند با پیمودن فاصله کمتری به زیارت امامان شیعه در کشور عراق بروند و این پدیده می ­تواند به شدت وضعیت گردشگری در مشهد را تحت تاثیر قرار دهد.

شناخت نیازهای زائران همواره از جهت ماندگاری و جذب هرچه بیشتر گردشگر از اهمیت خاصی برخوردار است و بی اطلاعی از آنها زمینه ناکارآمدی جامعه میزبان در ارائه امکانات و خدمات اقامتی مناسب به زائران و در نتیجه جذب گسترده تر و بهتر زائر را فراهم می کند. یکی از مهترین خدمات مورد نیاز خدمات اقامتی است که برآورد این نیاز برای زائران از اهمیتی بنیادین در توسعه و بهینه سازی زیارت و گردشگری در شهر مشهد دارد.

سرمایه گذاری اصولی برای ایجاد مراکز اقامتی مطابق با نیازهای زائران و گردشگران، رضایتمندی گردشگران را بیشتر کرده، تقاضای سفر و ماندگاری را افزایش داد و درآمد بیشتری به صنعت گردشگری تزریق می  نماید. رسیدن به این اهداف در بلندمدت نتایج مطلوب دیگری، همچون زیباسازی شهر ، بالا رفتن سطح فرهنگ عمومی، آشنایی با دیگر فرهنگ ها و نهایتاً توسعه پایدار را به همراه خواهد داشت .از این رو، برنامه ریزی برای توسعه مراکز اقامتی حساسیت ویژه ای را می طلبد.

 

1-4- اهداف تحقیق

این مطالعه شهر مشهد را که یکی از قطب های گردشگری در کشور بوده و هر ساله پذیرای گردشگران زیادی است، به عنوان نمونه انتخاب و واحدهای اقامتی آن را به لحاظ اهمیتی که اسکان و اقامت توأم با آرامش برای گردشگر دارد، بررسی می کند. شایان ذکر است به علت کثرت مراکز اقامتی در شهر مشهد و همچنین تنوع گونهای این مراکز اقامتی بررسی وضعیت آنها به لحاظ گوناگونی را به وسیله یک پرسشنامه امکان پذیر نمی ساخت، تمرکز پژوهش حاضر بر روی هتل، هتل آپارتمان و مهمانپذیرها به عنوان مهمترین جزء مراکز اقامتی است. هدف عمده مطالعه وضع موجود و شناخت ظرفیتها  اقامتی و اسکان گردشگر با در نظر گرفتن شاخصهای توسعه پایدار، جهت بررسی امکان توزیع متعادل گردشگران در فصول مختلف سال درکلانشهر مشهد مقدس است  و بررسی چرایی بیتوته مسافران ورودی به شهر مشهد در پارکها، مراکز عمومی، کمپها و خانه های اجاره ای است. این مسأله محقق را بر آن داشت تا مراکز اقامتی را مورد کنکاش قرار دهند. آیا مشهد با کمبود مراکز اقامتی مرتبط با گردشگران روبه روست یا علت این مسأله را باید در جایی دیگر جستجو کرد. بعد از این سؤال، هدف بعدی بررسی وضعیت مراکز اقامتی شهر مشهد از لحاظ مکان و موقعیت در شهر است .

 

1-5- پرسش های تحقیق:

پرسش اصلی تحقیق:

اقامتگاه های رسمی موجود در شهر مشهد تا چه حدی براساس مؤلفه های توسعه پایدار گردشگری است؟

پرسش های فرعی تحقیق:

1- فضاهای اقامتی تا چه حدی ابعاد اجتماعی جامعه محلی را مورد توجه قرارداده است؟

2- فضاهای اقامتی تا چه حدی براساس مؤلفه های اقتصادی توسعه پایدار گردشگری است ؟

3 – فضاهای اقامتی تا چه حدی براساس مؤلفه های زیست محیطی توسعه پایدار گردشگری است ؟

 

1-6- فرضیه های تحقیق

فرضیه اصلی تحقیق:

 

 

 

 

 

 

چکیده

     این تحقیق فرض نیاز به تغییر در منحنی فرمان مخازن سدها، در دوره آتی و در شرایط رخداد تغییر اقلیم را بررسی می کند. به منظور سازگاری با شرایط اقلیمی آینده، مدل جامعی برای ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر عملکرد مخزن پیشنهاد می‌کند. مدل پیشنهادی شامل زیر مدل LARS-WG برای تبدیل خروجی‌های مدل CGCM تحت سه سناریوی انتشار A1B, A2, B1 به مقیاس محلی، زیرمدل IHACRES جهت شبیه‌سازی جریان ورودی به مخزن در دوره آتی (2030-2017) (واسنجی شده با آمار دوره پایه (2006-1993)) و روش فراکاوشی، الگوریتم ژنتیک (GA) جهت بهینه‌سازی عملکرد مخزن می‌باشد. در ادامه منحنی فرمان بهره‌برداری سد دز برای دوره زمانی آینده، تحت سه سناریوی A1B, A2, B1 و گذشته محاسبه گردید.

بررسی نتایج نشان می‌دهد که منحنی فرمان با شرایط تغییر اقلیم در دوره آتی موجب کاهش شاخص تأمین آب می‌گردد که میزان این کاهش حدود 7/1 تا 7/5 درصد در شرایط رخداد سناریوهای A2، B1 و A1B می‌باشد. در نهایت باید گفت که نادیده گرفتن اثر تغییر اقلیم و استفاده از نحوه بهره برداری از مخزن دوره پایه برای دوره آینده، موجب کاهش درصد تأمین تخصیص تعریف شده می­گردد.

کلمات کلیدی : تغییر اقلیم، ریزمقیاس نمایی، منحنی بهره برداری سد، سد دز

 

 

 

 

 

1

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

این مطالعه با عنوان “بررسی اثرات تغییر اقلیم بر منحنی فرمان بهره‌برداری سدها (مطالعه موردی سد دز)” در قالب فصول زیر ارائه شده است:

فصل اول شامل کلیاتی در مورد مفهوم تغییر‌اقلیم، بررسی پیامدهای آن بر منابع طبیعی و منابع آب بوده و ضرورت، هدف، سؤالات و فرضیات انجام این مطالعه تشریح گردید. فصل دوم شامل نگاهی به مطالعات انجام شده در زمینه اثر این پدیده بر منابع آب و نحوه‌ی بهره‌برداری از مخزن می‌باشد که توسط دیگر محققین داخلی و خارجی انجام شده است. منطقه مطالعاتی در فصل سوم و روش انجام تحقیق که شامل جمع آوری آمار و اطلاعات مورد نیاز و ارزیابی داده ­های مشاهداتی است، موضوع فصل چهارم می­باشد. فصل پنجم پردازش داده و ارائه نتایج حاصل از مدل‌سازی و شبیه‌سازی ویژگی­های اقلیمی حوضه را تشکیل می‌دهد. این فصل دربردارنده نتایج انجام تحقیق و انتخاب بهترین مدل­ها در هر بخش می­باشد. در پایان و در فصل ششم این گزارش به جمع‌بندی نتایج و ارائه پیشنهادات پرداخته می­شود. در پیوست1 میزان درصد تغییرات بارش، دمای حداقل و حداکثر، تحت سه سناریوی  A1B, A2, B1و در پیوست2 کد نوشته شده برای برنامه آورده شده است. در انتها فهرست منابع مورد استفاده، ارائه ­گردیده است.

 

 

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

 

فصل اول کلیات

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

در این فصل مروری بر مفهوم تغییر اقلیم و علل ایجاد آن و تاثیر این پدیده بر منابع طبیعی و منابع آب انجام می­شود و در ادامه به ضرورت و هدف انجام این مطالعه اشاره می­شود.

 

1-2- مفهوم تغییر اقلیم و اهمیت بررسی مدیریت مخزن سد

تغییر اقلیم عبارتست از تغییرات رفتار آب و هوایی یک منطقه نسبت به رفتاری که در طول یک افق زمانی بلند مدت از اطلاعات مشاهده یا ثبت شده در آن منطقه مورد انتظار است. تغییر اقلیم یک پدیده پیچیده اتمسفری‌- اقیانوسی در مقیاس جهانی و دراز مدت است. این پدیده متأثر از افزایش گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر می‌باشد که منجر به دگرگونی در وضع آب و هوا، تغییر توزیع مکانی و زمانی بارش و نوع آن (جامد یا مایع)، جریان آب­های سطحی، تبخیر، تغذیه سفره آب‌زیرزمینی و کیفیت آب شده و به طور کلی روند جدیدی را در اقلیم جهانی موجب می‌گردد. تغییر اقلیم باعث می‌شود که برخی مناطق، مرطوب‌تر و برخی مناطق، خشک‌تر گردند و شدت و تواتر حوادث حدی مانند سیلاب و خشکسالی افزایش یابد. بطور کلی توزیع زمانی و مکانی بارش و الگوهای آن دچار تحول گردیده و میزان تبخیر نیز افزایش می‌یابد. تغییراقلیم بدون تردید یکی از چالش‌های بسیار مهم دوران فعلی آب‌و‌هوایی است که در مقیاس جهانی رخ می‌دهد و دارای اثرات مهمی بر کشورها و به ویژه در بخش منابع آب می‌باشد (IPCC, 2001).

گسترش روزافزون فعالیت­های صنعتی به دلیل افزایش جمعیت جهان، استفاده بی‌رویه از سوخت‌های فسیلی و تغییر کاربری اراضی موجب افزایش انتشار گازهای گلخانه­ای به خصوص CO2 شده است. انتشار روزافزون گازهای گلخانه­ای، توازن انرژی زمین را بر هم زده و موجب گرم شدن کره زمین می­گردد. پدیده گرمایش جهانی و تغییر اقلیم حاصل از آن، اثرات قابل توجهی بر سامانه‌های مختلف نظیر منابع آب، کشاورزی و محیط‌زیست دارد. تغییرات حاصل از رشد سریع اقتصادی و صنعتی، از یک سو، و گذر بسیاری از کشورهای جهان‌سوم به جامعه صنعتی در دهه­های 1970 و 1980، از سوی دیگر، باعث گسترش تغییرات زیست‌محیطی شده است. گرچه بهبود سریع در تکنولوژی کالاهای صنعتی و تدوین قوانین مناسب در حفظ و کنترل محیط‌زیست و آب سالم تدریجاً زمینه کاهش آلاینده­های موثر در تغییر اقلیم را فراهم نموده است، ولی سنجش­های مستقیم گازهای دی‌اکسیدکربن، منواکسیدکربن، متان و کاهش غلظت اوزن در طی سه چهار دهه گذشته تصویری نگران کننده از تخریب محیط‌زیست و ناهنجاری­های اقلیمی بدست داده است (Baede et al., 2001).

با توجه به گزارشات IPCC، اگر انتشار گازهای گلخانه­ای کاهش نیابد، متوسط دمای زمین تا سال 2100 می ­تواند 1/1 تا 6/4 درجه سانتیگراد افزایش یابد. همچنین، بررسی­ها نشان از بالا آمدن سطح آب دریاها، ذوب شدن یخ­های قطبی، کاهش پوشش برف و افزایش پدیده­های شدید اقلیمی مانند سیل‌ها و خشکسالی­ها دارد که این تغییرات در پی افزایش متوسط دمای سطح زمین رخ داده است (IPCC، 2007).

از زمانی که موضوع امکان گرم شدن زمین مطرح شد، مسئله بررسی تغییرات در چرخه آب بین زمین، دریا و هوا به عنوان یک عامل مهم اثرگذار بر روی مسائل اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مطرح گردید. تغییراقلیم نه تنها اثرات مستقیمی بر محیط‌زیست بطور عام خواهد داشت بلکه سبب می‌گردد که داده‌ها و اطلاعات جمع‌ آوری شده در گذشته که مبنای طراحی سازه‌های آبی و سایر سازه‌ها می‌باشند، دیگر شاخص مطمئنی برای رفتارسنجی منابع آب و اهمیت سازه در آینده نباشد (Lane et al., 1999).

تا دو دهه‌ی گذشته بیشتر کارشناسان و متخصصان صنعت آب در دنیا سعی و کوشش خود را در جهت دستیابی به تکنیک‌های ساخت سازه‌های آبی به کار می‌برند و اکثر پروژه‌ها منتهی به ساخت سد و شبکه‌ی انتقال و توزیع آب می‌شد. در این راستا تحقیقات گسترده‌ایی انجام شد که منجر به تهیه‌ی استانداردهای جهانی گردید.

با اینکه تکنولوژی ساخت یک سازه‌ی آبی و ضمائم آن نقش مهمی در بالا بردن راندمان پروژه در یک سیستم منابع آب[1]  دارد ولی به تنهایی قادر به مدیریت آن سیستم نمی‌باشد.

از سال 1980 پس از گذر از مرز ساخت و ساز تاسیسات آبی در اکثر کشورهای دنیا به دلیل به وجود آمدن مسائل مختلفی از قبیل افزایش نیاز آبی، وقوع سیلاب و خشکسالی‌های شدید و به خصوص مطرح شدن مسائل زیست‌محیطی، آلودگی و تغییراقلیم، مدیریت ‌منابع ‌آب به عنوان یک مسئله‌ی مهم در رأس امور تحقیقاتی و مطالعاتی قرار گرفت.

مدیریت منابع آب به خصوص از دیدگاه ریاضی در سال‌های اخیر با توجه به تحقیقات گسترده‌ایی که در این زمینه می‌شود، منجر به دستاوردهای ارزشمندی شده است. گرچه ارتباط بین مراکز تحقیقاتی و اجرایی و یا از تئوری به کاربردی کردن تحقیقات به سادگی میسر نیست، ولی با این وجود پس از سال‌ها تلاش برای متصل کردن این دو، در حال حاضر مدیریت منابع آب با بهره گرفتن از ابزار و روش‌های نوین انجام می‌شود.

یکی از بحث‌های مدیریت ‌منابع ‌آب به خصوص در کشورهایی که تعداد زیادی سدهای مخزنی دارند، مربوط به مدیریت مخازن سدها می‌باشد.

در ایران با بیش از 80 سد در حال بهره‌برداری و ده‌ها سد در حال مطالعه، در اکثر موارد مشاهده می‌شود که حجم آب ذخیره شده‌ی پشت سد به مراتب کمتر از حجم طراحی می‌باشد.

محدودیت‌های رودخانه‌های پرآب و دائمی و عدم دارا بودن یک سیستم منسجم مدیریت حوضه‌ی آبریز، مدیریت منطقی، اصول و واقع بینانه‌ایی را در بهره‌برداری از سدها ایجاب می‌کند.

در این راستا با بهره گرفتن از تکنیک و علوم پیشرفته و ابزاری چون سیستم ماهواره‌ایی، اطلاعات جغرافیایی، بانک داده‌ها و روش‌های جدید محاسباتی، میتوان سیستمی را به وجود آورد که با بهره گرفتن از آن مدیر سد با توجه به نتایج حاصل از سیستم بتواند وضعیت سد را در هر لحظه ارزیابی کند و تصمیم[2] مقتضی را جهت مدیریت بهتر اتخاذ کند.(3)

بهره‌برداری بهینه[3] از مخازن سدها نیازمند مدیریت در نواحی ذخیره که برای جریان‌های ورودی آتی پیش‌بینی شده‌اند، می‌باشد. بهینه‌سازی[4] یک مفهوم اساسی برای افزایش مدیریت و بهره‌وری تاثیرات متقابل[5] پروژه‌های سد‌سازی می‌باشد. مفهوم بهره‌‌برداری بهینه وقتی اهمیت بیشتری پیدا کرد که قواعد بهره‌برداری[6] از مخازن کامل تر گردید.

بهینه‌سازی بهره‌برداری به نرم‌افزارهای موثری برای پیش‌بینی جریان ورودی به مخازن، از پیش‌بینی‌های قطعی در زمان واقعی تا پیش‌بینی‌های طولانی مدت مبتنی بر احتمال، نیاز دارد. این نرم‌افزارها همچنین باید دستورالعمل‌های راهنمایی (قواعد بهره‌برداری) را برای اتخاذ تصمیمات بهره‌برداری، تأمین  نمایند.(65)

قواعد بهره‌برداری مخزن، راهنمایی‌هایی برای مسئولان بهره‌برداری مخزن می‌باشند. این قواعد برای مخازن در حال بهره‌برداری در شرایط ماندگار (و نه برای مخازنی که بلافاصله بعد از ساخت پر شده و یا برای تأمین مجموعه‌ایی از اهداف جدید موقت بهره‌برداری می‌شوند) کاربرد دارند.

قواعد بهره‌برداری از مخازن در واقع انتقال اطلاعات طراح به متصدیان بهره‌برداری می‌باشد که به طور مکرر باید بهنگام‌سازی[7] شوند. چند نوع از قواعد وجود دارند، اما هر یک به حجم‌های ذخیره یا خروجی مخزن مطلوب یا لازم، در هر زمان خاص از سال اشاره می‌کنند. برخی از این قواعد، حجم‌های ذخیره‌ی مورد نظر را تعیین می‌کنند که از آن به عنوان منحنی‌های‌فرمان[8] یاد می‌کنند. (18)

یک منحنی فرمان شرح می‌دهد که چه مقدار ذخیره در اوقات مختلف سال باید در مخزن وجود داشته باشد تا آب مورد نیاز را همواره یا با حداقل کمبود[9] بتوانیم تامین نماییم.

مدیریت مخازن با بهره گرفتن از منحنی‌های‌فرمان، موضوع پیچیده‌ایی است، چرا که این منحنی‌ها از یک سری دقیق جریان که شاید دوباره اتفاق نیفتد، به دست می‌آیند.

بهره‌برداری از سد‌ها گاهی اوقات تنها به مدیریت تأمین آب[10] محدود می‌شود، اما کمبود آب هنگامی اتفاق میفتد که تقاضای[11] آب از عرضه‌ی[12] آن تجاوز می کند، بنابراین در طرح‌های مدیریتی بهینه‌سازی آب، باید هر دوی آنها مورد محاسبه قرار گیرند.(65)

مدل‌های شبیه‌سازی[13] ، روش‌های مؤثری را برای ارزیابی کارآیی سیاست‌های بهره‌برداری[14]، در اختیار قرار داده و با جزئیات بیشتری نسبت به مدل بهینه‌سازی سیستم مورد مطالعه را بررسی می‌کنند، اما ابزار مؤثری جهت انتخاب و یا تعریف بهترین سیاست بهره‌برداری نمی‌باشند. آنها در واقع برای پیش‌بینی عملکرد سیستم تحت یک سری شرایط خاص که شخص استفاده کننده از مدل آنها را اعمال می‌کند، به کار می‌روند و در نهایت شخص بعد از چندین بار اجرای مدل، حالت بهینه را انتخاب می‌کند. مدل‌های شبیه‌سازی با اینکه در جهت شناخت پدیده و فیزیک مسئله بسیار مفید هستند، ولی قادر به انجام مدیریت بهینه مخزن نمی‌باشند. بر این اساس با تلفیق مدل‌های شبیه‌سازی و بهینه‌سازی و تعریف تابع هدف[15] (تابعی که باید بهینه‌سازی شود) و قیودات[16] (محدودیت های فیزیکی، فنی، قانونی و مالی مقادیر متغییرهای تصمیم[17]) میتوان در یک زمان هم متغیر‌حالت[18] و هم متغیر‌تصمیم (در متغیر طراحی و بهره‌برداری ما به دنبال تعیین بهترین مقادیر آنها هستیم) را در نظر گرفت. با توجه به این مزیّت مدل‌های بهینه‌سازی، کاربرد آن به طور گسترده‌ایی در اکثر مدیریت‌ها به خصوص مدیریت منابع آب و مخازن، مرسوم می‌باشد.

همچنین گرایش محققین در سال‌های اخیر به استفاده بیشتر از اطلاعات تغییرات اقلیمی در مدیریت منابع آب عمدتاً به دلیل زیر است:

• افزایش آگاهی و اطلاعات در زمینه پدیده­های بزرگ مقیاس اقلیمی و ارتباط آن ها با فرایندهای محلی هیدرولوژیکی
• مسجل شدن وقوع پدیده تغییراقلیم (climate change) و تاثیرات آن بر منابع آب
• وقوع پدیده‌های سیل و خشکسالی با فرکانس کمتر و شدت­های زیادتر در بسیاری از مناطق دنیا در سالیان اخیر
• عدم توانایی برنامه ریزی­ها و پیش بینی­های مبتنی بر روند تاریخی اقلیم یک منطقه در مدیریت منابع آب

بدین ترتیب در سال‌های اخیر، بررسی رخداد تغییر اقلیم و سازگاری با آن، به عنوان موضوعی مهم مورد بررسی مجامع علمی جهان می‌باشد.

بنابراین به واسطه‌ی افزایش نیاز آبی به خاطر رشد جمعیت، مهاجرت و افزایش مصرف آب به خاطر بهتر شدن استانداردهای زندگی، کمبود آب به مرور زمان افزایش یافته است. کمبود درتأمین آب، موجب تنش‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی خواهد شد لذا برای هر اجتماعی حفاظت از این منابع آبی برای کاهش تلفات تا جایی که امکان داشته باشد، ضروری است.

1-3- ضرورت انجام تحقیق

پدیده تغییر اقلیم و اثرات آن،‌ به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش رو در مدیریت ‌منابع‌‌آب و انرژی شناخته شده ‌است. بخش عمده‌ای از تحقیقات انجام شده و در حال انجام در زمینه آب و انرژی از دهه آخر قرن بیستم تاکنون،‌ معطوف به بررسی این پدیده و اثرات آن بوده ‌است. بررسی مطالعات صورت گرفته در این زمینه در چند دهه اخیر نشان می‌دهد که تغییرات اقلیم تاثیر قابل توجهی بر وضعیت بارش و دما و پارامترهای متاثر از آنها همچون رواناب و رطوبت خاک داشته است. این تغییرات در مناطقی مانند ایران منجر به محدودیت منابع آب موجود و تشدید بحران‌های کم‌آبی می‌گردند. از دیگر پیامدهای پدیده تغییر اقلیم و افزایش دمای کره زمین تبدیل الگوی بارش برف به باران می‌باشد که این مسئله باعث کاهش آورد رودخانه‌های وابسته به ذوب برف در فصل‌های بهار و تابستان و افزایش رواناب در فصل‌های پائیز و زمستان می‌شود. این مسئله باعث می‌شود که آبدهی مطمئن سدها با آنچه در زمان طراحی در نظر گرفته شده تطابق نداشته باشد که از جمله چالش‌های پیش‌رو در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب خواهد بود (استیل دان و همکاران، 2008).

بنابراین نمی­توان بدون توجه به اثرات این پدیده، به برنامه‌ریزی مطمئن برای مدیریت منابع آب در آینده پرداخت. در واقع در گذشته این برنامه ­ریزی­ها با توجه به این فرض صورت می­گرفت که شرایط اقلیمی آینده، خصوصیات و تغییرپذیری مشابه شرایط گذشته خواهند داشت. سدها بر اساس داده‌های در دسترس از جریان­های موجود در رودخانه­ها و با توجه به مقدار و فرکانس مورد انتظار خشکسالی و سیلاب، طراحی و ساخته می­شدند. مخازن با بهره گرفتن از آمار هیدرولوژیکی گذشته برای تامین اهداف مختلف، سیاست­های بهره‌برداری را اتخاذ می­نمودند. اما در حال حاضر اعتماد به آمار گذشته ممکن است منجر به اتخاذ تصمیمات ناصحیح و به طور بالقوه خطرناک یا گران گردد. از این رو بررسی اثرات تغییر اقلیم بر منابع آب از ضروریات برنامه‌ریزی و مدیریت سیستم‌های منابع آب کشورها، به ویژه کشورهای نیمکره شمالی (از جمله ایران)، می‌باشد و بدین ترتیب نیاز به بررسی اثرات تغییر اقلیم بر مخازن سدها و مشاهده عملکرد مخازن احساس می‌شود، تا با اتخاذ سیاست‌هایی از افت عملکرد مخازن تحت تاثیر تغییر اقلیم جلوگیری شود.

در تحقیق پیش­رو به بررسی اثر تغییر اقلیم بر رواناب ورودی به مخزن سد دز و نیز چگونگی تاثیر این پدیده بر نحوه بهره ­برداری از مخزن و تأمین نیاز پائین دست پرداخته می‌شود. حوضه مورد مطالعه جزو مناطق خشک ایران از نظر آب‌و‌هوایی محسوب می­شود، با توجه به خشک و کم آب بودن منطقه و اهمیت مدیریت منابع آب موجود در این حوزه آبریز، اهمیت بررسی اثرات احتمالی تغییر اقلیم در آینده در این حوضه بیشتر احساس می‌شود. در واقع نتایج این تحقیق می‌تواند در بهبود برنامه ­ریزی منابع آب منطقه تحت تاثیر پدیده تغییر اقلیم مفید و موثر ­باشد.

1-4- فرضیات تحقیق

در این تحقیق فرض میکنیم:

1-  دمای منطقه در دوره آتی افزایش و بارش کاهش خواهد یافت.

• به کارگیری مدل‌های AOGCM در شبیه‌سازی رواناب و داده‌های بارش و دما دارای عدم قطعیت است.
• رواناب منطقه در دوره آتی کاهش یافته و مخزن سد دز با کاهش حجم روبرو خواهد شد.
• منحنی فرمان کنونی سد دز جوابگوی وضعیت شرایط آتی بهره‌برداری از سد نخواهد بود.

 

1-5- پرسش‌های اصلی تحقیق

پرسش‌هایی که درنهایت و در فصل نتیجه‌گیری باید به آنها پاسخ داد به شرح زیر است:

مؤلفه‌های اقلیمی حوضه سد دز چه تغییراتی های در دوره‌آتی خواهند داشت؟

این تغییرات در  مؤلفه‌ها چه تأثیری بر منحنی فرمان بهره‌برداری سد دز دارد؟

 

1-6- اهداف تحقیق

با توجه به ریسک­های موجود در سیستم­های منابع آب، یکی از مهمترین راه‌کارهای مدیریتی تلاش برای درک این موضوع است که مؤلفه­ های تغییر اقلیم چه تاثیری بر منابع آب در دوره­ های آتی می‌گذارند. در واقع هدف از انجام این تحقیق ارائه یک مدل جامع ارزیابی اثرات تغییر اقلیم بر عملکرد مخزن سد دز با هدف تأمین نیاز کشاورزی، شرب، صنعت، ماهیگیری و زیست محیطی در آینده می­باشد. برای تحقق هدف مورد نظر مراحل زیر انجام میگیرد:

1. بررسی اثرات تغییر اقلیم بر پارامترهای هواشناسی منطقه با بهره گرفتن از مدل گردش عمومی و نیز مدل ریزمقیاس نمایی LARS-WG
2. بررسی میزان حساسیت پارامترهای هیدرولوژیکی منطقه (مانند رواناب ورودی به مخزن) نسبت به تغییر اقلیم
3. بررسی اثر تغییر اقلیم بر عملکرد مخزن و شاخص تامین آب

 

 

 

 

[1] Water resources system

[2] Decision

[3] Optimal Operation

3-14-3- مزایای الگوریتم ژنتیک 94

3-14-4- محدودیت‌های الگوریتم ژنتیک 95

3-14-5- اصطلاحات الگوریتم ژنتیک 96

3-14-6- فرایند الگوریتم ژنتیک 97

3-14-7- همگرایی و توقف در الگوریتم ژنتیک 100

3-15- نحوه‌ی آزمون فرضیات 100

3-15-1- آزمون فرضیه‌ی اول 100

3-15-2- آزمون فرضیه‌ی دوم 101

3-15-3- آزمون فرضیه‌ی سوم 101

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات 102

4-1- مقدمه 103

4-2- پیش ­بینی بازده صندوق­ها با بهره گرفتن از رویکرد خطی 103

4-2-1- آزمون‌های مدل خطی 104

4-2-2- استخراج مدل خطی 105

4-3- پیش ­بینی بازده صندوق­ها با بهره گرفتن از رویکرد شبکه ­های عصبی مصنوعی 108

4-3-1- پیش­پردازش داده ­ها 108

4-3-2- طراحی شبکه‌ی عصبی 109

4-4- نتایج آزمون فرضیه اول 111

4-5- نتایج آزمون فرضیه دوم 112

4-5-1- مقایسه نتایج شبکه عصبی با داده‌های واقعی 112

4-5-2- آزمون زوجی 113

4-6- نتایج آزمون فرضیه سوم 114

 

4-6-1- سبدهای بهینه خطی و غیرخطی 115

4-6-2- آزمون زوجی 117

4-6-3- بررسی تأثیر اندازه سبد سرمایه ­گذاری 119

فصل پنجم: خلاصه، نتیجه‌گیری و پیشنهادها 121

5-1- مقدمه 122

5-2- خلاصه نتایج آزمون فرضیه پژوهش 122

5-2-1- نتایج آزمون فرضیه اول 122

5-2-2- نتایج آزمون فرضیه دوم 124

5-2-3- نتایج آزمون فرضیه سوم 124

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

5-3- محدودیت‌های پژوهش 126

5-4- پیشنهاد‌های پژوهش 127

5-4-1- پیشنهاد‌هایی به استفاده‌کنندگان از نتایج پژوهش 127

5-4-2- پیشنهاد‌هایی برای پژوهش‌های آتی 127

منابع و مآخذ 128

منابع فارسی 128

منابع لاتین 131

پیوست­ها 1

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

جدول شماره (1-1): تعریف عملیاتی متغیرها 7

جدول شماره (1-2): متغیرهای پژوهش 8

جدول شماره (2-1): نحوه ارتباط صندوق‌های مشترک با سایر نهادهای مالی 18

جدول شماره (2-2): نمونه هزینه‌هایی که از محل دارایی‌های صندوق پرداخت می‌شوند 40

جدول شماره (2-3): هزینه‌هایی که باید توسط سرمایه‌گذ‌ار پرداخت شود 41

جدول شماره (3-1): جامعه آماری پژوهش 72

جدول شماره (4-1): متغیرهای پژوهش 104

جدول شماره (4-2): آزمون عامل افزایش واریانس 105

جدول شماره (4-3): نتایج آزمون لیمر (چاو) 106

جدول شماره (4-4): نتایج آزمون هاسمن 107

جدول شماره (4-5): مدل رگرسیون با داده‌های ترکیبی 107

جدول شماره (4-6): نتایج مدل‌سازی غیرخطی به روش شبکه‌ی عصبی مصنوعی 111

جدول شماره (4-7): مقایسه پیش‌بینی‌های انجام‌شده به روش خطی و غیرخطی 111

جدول شماره (4-8): نتایج بهترین مدل شبکه‌ی عصبی مصنوعی 113

جدول شماره (4-9): مقایسه زوجی همبستگی (بازده پیش‌بینی‌شده – بازده واقعی) 113

جدول شماره (4-10): آزمون زوجی (بازده پیش‌بینی‌شده – بازده واقعی) 114

جدول شماره (4-11): مقایسه معیار ارزیابی عملکرد (معیار شارپ) 117

جدول شماره (4-12): آزمون زوجی (سبدهای خطی- سبدهای غیرخطی) 118

جدول شماره (4-13): آزمون زوجی (سبدهای خطی کوچک- سبدهای غیرخطی کوچک) 119

جدول شماره (4-14): آزمون زوجی (سبدهای خطی متوسط- سبدهای غیرخطی متوسط) 119

جدول شماره (4-15): آزمون زوجی (سبدهای خطی بزرگ- سبدهای غیرخطی بزرگ) 120

 

 

فهرست شکل‌ها

شکل شماره(3-1): تقسیم‌بندی هوش مصنوعی 81

شکل شماره(3-2): مرز کارا 91

شکل شماره(3-3): بهینه کلی و محلی 94

شکل شماره(3-4): مراحل اجرای الگوریتم ژنتیک 99

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

لیست علائم اختصاری:

 

نمادهای مورد استفاده در پژوهش
نماد	نام	ردیف
MFR	بازده صندوق سرمایه‌گذاری مشترک	1
SHR	نسبت شارپ- دوره قبل	2
TR	بازدهی به نوسان پذیری بازده- دوره قبل	3
J	معیار بازدهی تفاضلی جنسن- دوره قبل	4
P	نسبت دوره‌ی برتر- دوره قبل	5
SMF	اندازه‌ی صندوق سرمایه‌گذاری مشترک	6
VG	رشد ارزش	7
CA	درصد دارایی‌های نقدی	8
FME	خبرگی مدیریت صندوق سرمایه‌گذاری مشترک	9
PI	درصد تملک سرمایه‌گذاری حقیقی	10
MFA	عمر صندوق سرمایه‌گذاری مشترک	11
MR	بازده بازار	12
SR	ریسک سیستماتیک	13
AMR	میانگین بازده ماهانه صندوق سرمایه‌گذاری مشترک	14
ANN	شبکه‌های عصبی مصنوعی	15
GA	الگوریتم ژنتیک	16
FOF	صندوق چند صندوقی	17

 

 

 

 

 

 

 

پیشگفتار

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از نهاد­های نوین بازار سرمایه می­باشند که با فروش سهام خود به عامه مردم وجوهی را تحصیل و سپس با ایجاد تنوع در دارایی‌های خود سعی در قابل‌قبول سازی ریسک سرمایه‌گذاری، به وسیله‌ی کاهش و یا حذف ریسک سیستماتیک، دارند. از سوی دیگر هدف اصلی سرمایه ­گذاران کسب بازدهی بیشتر در سطح ریسک قابل‌قبول است. بر اساس نظریه پرتفوی، متنوع سازی سرمایه ­گذاری­ها می‌تواند منجر به کاهش نوسان­ها در عین حفظ متوسط بازده گردد. این پژوهش به دنبال بررسی مقایسه­ای توان پیش‌بینی مدل رگرسیون با بهره گرفتن از داده‌های ترکیبی به عنوان مدلی خطی و روش شبکه‌های عصبی مصنوعی به عنوان روشی غیرخطی و سپس امکان بهینه‌سازی پرتفوی متشکل از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک و در نهایت مقایسه آن با مدل مارکویتز می‌باشد. همچنین جهت مقایسه پرتفوی­ها، تأثیر اندازه سبد سرمایه ­گذاری نیز مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور ابتدا عوامل مؤثر بر بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در قالب 13 متغیر شناسایی شدند.

در فصل اول به ارائه کلیات پرداخته می­شود و بیان مسئله، هدف، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش، قلمرو پژوهش، فرضیات و تعریف عملیاتی متغیرها مورد بررسی قرار می‌گیرد. در فصل دوم مفاهیم نظری پژوهش و پیشینه پژوهش تشریح و تبیین می­شود. در فصل سوم روش انجام پژوهش و جامعه آماری تشریح شده و در ادامه روش گردآوری اطلاعات، تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات تبیین می­شود. فصل چهارم به تحلیل نتایج اختصاص یافته است. چگونگی طبقه‌بندی اطلاعات و تحلیل آن‌ها از طریق به­کارگیری روش‌ها و مدل­های آماری و در نهایت نتایج آزمون فرضیات تشریح می­شود. در فصل پنجم خلاصه پژوهش، نتیجه ­گیری و بررسی تطبیقی یافته­ ها ارائه‌شده و در پایان، محدودیت­ها و پیشنهادهای پژوهش (مبتنی بر نتایج پژوهش و پیشنهاد در زمینه پژوهش‌های آتی) تشریح می­شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

رشد اقتصادی بدون توسعه مالی امکان­پذیر نیست. توسعه مالی، ابزار، مؤسسات و بازارهای مالی را در بر می­گیرد. در این میان، مؤسسات مالی بخش اساسی بازار مالی را تشکیل می­دهند. در واقع این مؤسسات زمینه­ساز رشد ابزار و بازار مالی هستند. بر پایه پژوهش‌های متعدد، مؤسسات و ابزارهای مالی، رابطه­ای مثبت با توسعه و رشد اقتصادی دارند و اغلب، رشد مالی را مقدمه­ای برای ایجاد جهش در فرایند توسعه اقتصادی می­دانند. از سوی دیگر با توسعه بازار سرمایه و حضور هر چه بیشتر مردم در این بازار نسبت به ایجاد نهادهای سرمایه‌گذاری مناسب و متنوع، از جمله انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک[1]، برای تجهیز پس­اندازهای مردم و فراهم کردن امکان حضور غیرمستقیم آن­ها در بازار سرمایه، اقدام شده است.

در این فصل ابتدا به کلیاتی از مباحث مهم این پژوهش پرداخته می­شود و سپس چرایی انجام این پژوهش، هدف، اهمیت و ضرورت انجام پژوهش، قلمرو پژوهش، سؤالات، فرضیات و تعریف عملیاتی متغیرها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-2- تعریف و بیان مسئله پژوهش

بازار مالی، بازاری است که دارایی‌های مالی در آن خلق، مبادله و دادوستد می‌شوند. یکی از اصلی‌ترین کارکردهای بازار مالی، انتقال وجوه مازاد افراد علاقه­مند به سرمایه‌گذاری به افراد نیازمند به سرمایه است. بازار مالی به منظور تأمین نیازهای سرمایه ­گذاران در این بازار به ابزارهایی[2] نیاز دارد تا بتواند پاسخگوی نیازهای متنوع سرمایه ­گذاران باشد. فرهنگ اصطلاحات تخصصی مالی، ابزار مالی را به عنوان یک سند رسمی و قانونی مانند سهام و اوراق قرضه و یا سایر ابزارهای مالی تعریف می­ کند.

در نهایت سومین رکن، مؤسسات مالی است. مؤسسات مالی با اهداف ارائه خدمت به جامعه، تأمین رشد و سهم بازار و ایجاد حداکثر بازدهی به فعالیت می­پردازند. به عبارت دیگر مؤسسات مالی یک نقش مهم و اساسی در تبدیل امکانات اقتصادی از قبیل زمین، نیروی انسانی، مدیریت و غیره را به انواع مختلف دارایی‌های مالی عهده­دار هستند. ایفای این نقش افزون بر اینکه دارایی‌های موجود در اقتصاد را نقدشوندگی و جریان بیشتری می­بخشد، تحول و توسعه اقتصادی را نیز امکان­پذیر می­سازد.

از دیدگاه کلی نوسانات بازده و قیمت سهام تحت تأثیر عوامل سیستماتیک و غیرسیستماتیک بسیاری است و حساسیت هر سهم به این عوامل متفاوت است؛ از این رو یکی از راهکارهای اصلی و مهم پیشنهادی مدیریت مالی تشکیل سبدی از سهام برای حذف نوسانات ناشی از عوامل غیرسیستماتیک است. این هدف در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به شرط تنوع سازی مناسب میسر شده است؛ اما در مورد ریسک سیستماتیک کماکان این معضل وجود دارد. در ادبیات مالی مدرن روش‌های متعددی برای بهینه‌سازی پرتفوی ذکرشده است؛ اما با توجه به پیچیده شدن و سرعت عوامل تأثیرگذار، پیش‌بینی بازده و تشکیل پرتفوی­های بهینه با روش‌های سنتی کار دشواری است. با پیشرفت دانش محاسباتی و ظهور فناوری اطلاعات و روش‌های فرا ابتکاری امید به حل مسائل پیچیده شکل‌گرفته و طی چند دهه اخیر این روش‌ها در بازار سرمایه و در مسائل پیش‌بینی بازده و بهینه‌سازی پرتفوی استفاده می­شود.

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک از جمله نهادهایی (مؤسساتی) هستند که طی چند سال اخیر در بازار سرمایه کشورمان معرفی‌شده‌اند و به این دلیل نوپا بودن آن­ها، پژوهش‌های نسبتاً اندکی روی آن‌ها انجام‌شده است. یکی از مسائل بسیار مهم، پیش‌بینی رفتار بازده این صندوق‌ها و اتخاذ تصمیم­های سرمایه‌گذاری و تشکیل پرتفویی از این صندوق‌ها برای سرمایه‌گذاران است. مسئله این پژوهش بررسی و به­کارگیری روش‌های هوش مصنوعی شامل شبکه‌های عصبی مصنوعی و الگوریتم ژنتیک در پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک بازار سرمایه و تشکیل پرتفوی بهینه از این صندوق‌ها می‌باشد.

1-3- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش

مهم­ترین وظیفه بازار اوراق بهادار انتقال کارا و مؤثر سرمایه از پس‌انداز کنندگان به سوی بنگاه­­ها و اشخاص نیازمند سرمایه می­باشد. در حقیقت سلامت اقتصادی وابسته به انتقال کارا و مؤثر این وجوه از عرضه‌کنندگان (پس‌انداز کنندگان) به سوی متقاضیان وجوه سرمایه­ای (بنگاه­ها) می‌باشد. از طرف دیگر، در بازار سرمایه تشخیص مناسب‌ترین اوراق بهادار، مهم‌ترین مسئله مورد توجه سرمایه ­گذاران است تا با توجه به ریسک و بازده، حداکثر ثروت را کسب کنند.

این پژوهش در تلاش برای ایجاد پرتفوی بهینه از میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و با بهره گرفتن از الگوریتم­ ژنتیک است، البته برای انجام این کار ابتدا باید عملکرد صندوق‌ها را با بهره گرفتن از روش شبکه عصبی مصنوعی پیش‌بینی نمود. این گامی در راستای آگاه کردن سرمایه ­گذاران برای سرمایه‌گذاری مناسب­تر منابعشان است. ضمناً یک سیستم پیش‌بینی بازده مناسب و مطمئن شرکت‌ها و نهادهای مالی، سبب جلب اعتماد افراد، اعم از سهامداران خرد و کلان به بازار سرمایه و رونق هر چه بیشتر آن خواهد شد و می ­تواند دریچه­ای نو به سوی جلب سرمایه باشد. همچنین انتخاب سبدی بهینه از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک کمک زیادی در ایجاد صندوق‌های سرمایه ­گذاری مشترک چند صندوقی (صندوق صندوق)[3] می کند که این به نوبه‌ی خود منجر به توسعه ابزارهای مالی کشور خواهد شد و بدیهی است وجود تنوع در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک به عنوان یکی از اقسام نهادهای مالی، ازجمله عوامل مؤثر در ایجاد انگیزه برای مشارکت سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه است.

1-4- اهداف پژوهش

صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یکی از انواع واسطه­های مالی نوین هستند که با فروش سهام خود به عامه مردم وجوهی را تحصیل و در ترکیب متنوع از اوراق بهادار با توجه به هدف صندوق، به طور حرفه‌ای سرمایه‌گذاری می‌کنند.

توسعه سرمایه‌گذاری از یک سو موجب جذب سرمایه و هدایت آن به بخش‌های مولد اقتصادی شده و از سوی دیگر با توجه به جهت‌گیری سرمایه­گذاران، سرمایه‌گذاری‌ها به سمت صنایعی هدایت خواهند شد که از سود بیشتر یا ریسک کمتری برخوردار است و این امر در نهایت سبب تخصیص بهینه منابع و رشد و شکوفایی اقتصادی کشور خواهد شد. در این راستا انتخاب پیش ­بینی بازده آتی و تشکیل پرتفوی، یکی از دغدغه‌های اصلی سرمایه‌گذاران است. لذا اهداف این پژوهش به شرح ذیل می‌باشند:

1) بررسی معیارهای تأثیرگذار بر بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

2) استفاده از شبکه عصبی مصنوعی برای پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک

3) مقایسه روش شبکه عصبی مصنوعی با رگرسیونی برای پیش‌بینی بازده صندوق‌های مشترک

4) استفاده از الگوریتم ژنتیک برای تشکیل پرتفوی بهینه متشکل از سهام صندوق‌های مشترک

5) مقایسه روش الگوریتم ژنتیک و مدل­های خطی جهت انتخاب سبد بهینه سهام

1-5- سؤالات و فرضیات پژوهش

1-5-1- سؤالات پژوهش

با توجه به مطالب گفته‌شده این پژوهش سعی دارد به سؤالات ذیل پاسخ دهد:

1) آیا می‌توان با بهره گرفتن از روش شبکه عصبی مصنوعی عملکرد صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک را پیش‌بینی نمود؟

2) آیا روش شبکه عصبی مصنوعی جهت پیش‌بینی بازده صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در مقایسه با مدل­های رگرسیونی توان بالاتری دارد؟

3) آیا بازده پیش‌بینی‌شده توسط روش شبکه عصبی مصنوعی با بازده واقعی تفاوت معنی‌داری دارد؟

4) آیا می­توان با بهره گرفتن از الگوریتم ژنتیک سبدی بهینه متشکل از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک تشکیل داد؟

5) آیا روش الگوریتم ژنتیک جهت تشکیل سبد بهینه از سهام صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک در مقایسه با مدل­های سنتی توان بالاتری دارد؟

1-5-2- فرضیات پژوهش

4-2-3-1- ارزیابی عملکرد شبکه بر اساس معیار MSE 82

4-2-3-2- ارزیابی عملکرد شبکه بر اساس معیار RMSE 85

4-3- بررسی درصد صحت پیش بینی شبکه عصبی فازی 87

4-4- بررسی معناداری تفاوت میانگین بازدهی روش های معاملاتی 89

خلاصه 93

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

مقدمه 94

6-1- خلاصه پژوهش 95

6-2- نتایج پژوهش 95

6-2- محدودیت های پژوهش 97

6-3- پیشنهادها 97

خلاصه 98

منابع فارسی 99

منابع انگلیسی 103

پیوست1 107

پیوست2 117

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدول‌ها

جدول (1-1): کلمات اختصاری 6

جدول (2-1): خلاصه پیشینه تحقیقات داخلی 59

جدول (2-2): خلاصه پیشینه تحقیقات خارجی 60

جدول(3-1): متغیرهای استفاده شده توسط محققین قبلی. 63

جدول (3-2): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس شاخص RSI 69

جدول (3-3): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس SMA-P. 70

جدول (3-4): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس MACD-SL. 70

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

جدول (3-5): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس EMA-P. 71

جدول (3-6): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس SO.. 72

جدول (3-7): نحوه تصمیم‌گیری بر اساس سیگنال نهایی. 72

جدول (3-8): اطلاعات نمونه مورد بررسی. 75

جدول (4-1): متغیرهای ورودی شبکه‌های عصبی فازی پیش‌بین متغیرهای وابسته 78

جدول(4-2): تعداد و درصد فراوانی حضور متغیرهای مستقل در شبکه‌های عصبی فازی 80

جدول (4-3): نتایج آزمون مقایسه میانگین 88

جدول(4-4): میانگین بازده روزانه سهام‌های مورد بررسی در حالت پیش از کسر هزینه‌های معاملاتی        90

جدول(4-5): میانگین بازده روزانه سهام‌های مورد بررسی در حالت پس از کسر هزینه‌های معاملاتی        91

جدول (4-6): نتایج مطالعه توصیفی بازده روزانه روش های مختلف 92

 

 

 

فهرست شکل‌ها

شکل(2-1): سیستم فرضی مشتمل بر چند سری زمانی ورودی و یک سری زمانی خروجی 19

شکل (2-2): میانگین متحرک ساده50 و200 روزه. 21

شکل(2-3): MACD 22

شکل (2-4): RSI 23

شکل (2-5): شاخص KD 24

شکل (2-6): مدل کلی نرون فازی 28

شکل(2-7): نرون فازیAND 30

شکل(2-8):  نرون فازی OR 30

شکل(2-9): اجزای سیستم استدلال فازی…………… 31

شکل(2-10): یک نمونه تابع عضویت مثلثی 33

شکل(2-11): یک نمونه تابع عضویت ذوزنقه‌ای……… 34

شکل(2-12): یک نمونه تابع عضویت گوسی…………. 34

شکل(2-13): یک نمونه تابع عضویت زنگی شکل……… 35

شکل(2-14): روش مرکز مجموع‌های سطوح 35

شکل(2-15): روش نیمساز 36

شکل(2-16): روش‌های ماکزیمم عضویت 36

شکل(2-17): سیستم استدلال فازی ممدانی با سه متغیر ورودی و یک متغیر خروجی 38

شکل(2-18): سیستم استنتاج فازی تاکاگی- سوگنو 39

شکل (2-19): شبکه عصبی فازی با نرون AND 39

شکل(2-20): شبکه عصبی فازی با نرون OR 39

شکل(2-21): شبکه ANFIS 41

شکل(2-22): مدل تان و همکاران (2008) 54

شکل(2-23): معماری شبکه LVQ 55

شکل(2-24): معماری شبکه PNN 56

شکل(2-25): معماری شبکه FNN 56

شکل (3-1): مدل محقق ساخته پژوهش حاضر. 67

شکل (3-2): فرایند اجرای پژوهش حاضر. 74

شکل(4-1): معماری شبکه ANFIS 80

نمودار(4-1): MSE داده های آموزش 82

نمودار(4-2): نمودار مقادیرواقعی و پیش بینی شده SO حفاری برای داده‌های آموزش 83

نمودار(4-3): نمودار مقادیرواقعی و پیش‌بینی شده SMA-P فاذر برای داده‌های آموزش 83

نمودار(4-4): MSE داده های آزمون 84

نمودار(4-5): نمودار مقادیرواقعی و پیش‌بینی شده SO کچاد برای داده‌های آزمون 85

نمودار(4-6): نمودار مقادیرواقعی و پیش‌بینی شده MACD-SL شنفت برای داده‌های آزمون 85

نمودار(4-7): RMSE داده‌های آموزش 86

نمودار(4-8): RMSE داده‌های آزمون 87

نمودار(4-9): درصد صحت پیش‌بینی داده‌های آزمون 88

نمودار(4-10): تعداد معاملات هر سهم 92

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

پژوهش حاضر به منظور انجام یک پژوهش علمی صورت گرفته است. بدین منظور جهت بررسی مساله‌ مربوطه، می‌بایست طرح پژوهش مناسبی تهیه شودکه مساله‌ی پژوهش در آن به خوبی تعریف، فرضیه‌های آن به درستی تدوین، روش گردآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن مشخص باشد. لذا در این فصل ابتدا به طور مختصر به تشریح و بیان موضوع پرداخته می‌شود. در ادامه اهمیت و ضرورت انجام پژوهش مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس به بیان فرضیه‌های پژوهش، اهداف اساسی از انجام پژوهش پرداخته شده و در ادامه، روش انجام پژوهش، قلمرو پژوهش و ابزار مورد استفاده در پژوهش برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بیان شده‌اند و هم چنین  واژه‌ها‌ و اصلاحات تخصصی تعریف می‌شوند. در انتها، به علت کاربرد زیاد از حروف اختصاری در طول متن، تعاریف و عبارات کامل اصطلاحات پر کاربرد در یک جدول به نمایش گذارده شده است.

 

1-1-شرح و بیان مساله پژوهشی

همواره سرمایه‌گذاری و انباشت سرمایه در تحول اقتصادی کشور نقش بسزایی داشته است. اهمیت این عامل و نقش مؤثر آن را می‌توان به وضوح درسیستم کشورهایی با نظام سرمایه‌داری مشاهده کرد.  بدون شک بورس یکی از مناسب ترین جایگاه‌ها‌ جهت جذب سرمایه‌ها‌ی کوچک و استفاده از آنها جهت رشد یک شرکت، در سطح کلان و نیز رشد شخصی فرد سرمایه گذار است (فلاح شمس و اصغری، 1388). از آنجایی که هدف و تعریف سرمایه‌گذاری، به تعویق انداختن مصرف جهت مصرف بیشتر و بهتر در آینده است؛ افراد سرمایه‌گذار انتظار دستیابی به سود مورد انتظار خود را دارند (طلوعی اشلقی و حق دوست، 1388). بنابراین جهت دست‌یابی به بازده مورد انتظار می‌بایست خرید و فروش در بهترین زمان ممکن و در حجم مناسب صورت گیرد. یکی از مسائل مهم در زمینه مدیریت سرمایه‌گذاری، تعیین زمان مناسب خرید و فروش سهام است. این مساله توجه محققان را برای سال‌های مدیدی جلب نموده‌است. علت توجه بدین مساله، کسب منافع مهم مالی است که از یک مدل پیش‌بینی موفق بدست می‌آید. برای دست‌یابی به این منافع تلاش‌های بسیاری صورت گرفته و از سخت افزارها و نرم افزارها، تحلیل‌ها‌ی متفاوت مالی و مانند اینها ابداع شده و مورد استفاده قرارگرفته است. متخصصان بازار سرمایه برای سالیان متمادی بازار را مطالعه نموده‌اند و الگوهایی را فرا گرفته‌اند و پیش بینی‌ها‌ را براساس آن انجام می‌دهند. آنها ترکیبی از تشخیص الگو و تجربه مبتنی بر مشاهده روابط علّت و معلول را بکار می‌برند (کیو[1] و همکاران ، 2001). با این وجود در روندهای مالی، اغلب شرایطی بوجود می‌آید که قوانین را بهم می‌ریزد و پیش بینی را توسط روش‌ها‌ی مذکور دشوار می‌سازد (حنیفی و همکاران، 1388). در منطق و نیز در علم همواره شکافی بین تئوری و تفسیر نتایج حاصل از جهان نادقیق به علت ابهام و کاستی اطلاعات واقعی دیده می‌شود. از زمان ارائه نظریه مجموعه‌های فازی گامی موثر در جهت رفع این مساله برداشته شده است. مفاهیمی وجود دارند که از دید نرم افزاری مبهم و نادقیق هستند اما برای انسان کاملا قابل درک و پذیرفتنی است ( خاتمی، 1387). ادغام مجموعه‌های فازی و شبکه‌های عصبی یکی از اقداماتی است که جهت شناسایی شرایط مبهم و عدم اطمینان به مدل‌های پیش‌بینی صورت می‌گیرد. شبکه‌ها‌ی عصبی مصنوعی یکی از  روش‌ها‌ی بدیع و در حال تحول است که در موضوعات متنوعی قابلیت کاربرد دارد (لین[2] ، 2008). زمان بندی معاملات سهام مساله‌ای بسیار مهم و مشکل به دلیل پیچیدگی بازار سهام است. آنچه اهمیت دارد، پیش‌بینی روند قیمت سهام است که هدف اصلی در مباحث تحلیل تکنیکال است. تحلیل تکنیکال فرایند تحلیل قیمت‌های تاریخی سهام و حجم مبادلات در کوشش جهت پیش‌بینی حرکت‌های آینده قیمت می‌باشد. در این راستا فرصت‌های خرید و فروش از راه برآورد محدوده نوسانات بازار مشخص می‌شود. ‌گرچه این امر به دلیل دخالت عوامل متعدد بازار و روابط بین آنها چندان آسان نیست (تهرانی و عباسیون،1387). به نظر می‌رسد استفاده از ابزارها و الگوریتم‌های محاسباتی پیچیده‌تر مانند شبکه‌های عصبی فازی در مدل‌سازی فرایند‌‌های غیرخطی که منتج به قیمت و روند سهام می‌شوند، می‌تواند بسیار مفید باشد. لذا در این پژوهش سعی می‌شود با بهره گرفتن از متغیرهای بازار سرمایه (شاخص کل، نسبت P/E، سود هر سهم و…)، متغیرهای اقتصادی (نرخ ارز، قیمت نفت، قیمت طلا و…) و شاخص‌ها‌ی تحلیل تکنیکال (RSI  ،SO ،  MACDو …) شبکه عصبی فازی ای طراحی شود که قابلیت دستیابی به جواب بهینه ای نزدیک به جواب واقعی را دارا باشد. با توجه به شرح و بیان مسئله پژوهشی گفته شده، هدف این پژوهش طراحی مدلی جهت پیش‌بینی زمان بهینه انجام معاملات می‌باشد.

 

1-2-اهمیت و ارزش پژوهش

سرمایه‌گذاران در بازار سرمایه همواره در طول زمان علاقه مند به دانستن بهترین زمان انجام معامله جهت کسب بیشترین بازده ممکن می باشند. دستیابی به چنین اطلاعاتی تنها در صورتی ممکن است که نسبت به وضعیت آینده سهام آگاهی یابند. آگاهی از وضعیت آینده سهام مستلزم مجهز بودن به ابزاری جهت پیش بینی آینده می‌باشد. این ابزار می بایست قابلیت پیش بینی زمان بهینه معامله و بازده حاصله را دارا باشد. لذا لازم است که جهت دستیابی به ابزاری که از توانایی پیش‌بینی بهترین زمان انجام معامله با وجود شرایط مختلف زمانی برخوردار باشد، کفایت روش‌ها‌ی غیر خطی همچون شبکه‌ها‌ی عصبی فازی بررسی شوند.

 

1-3-اهداف پژوهش

هدف اصلی این پژوهش، بررسی نقش شبکه‌ها‌ی عصبی فازی در ارتقای اثربخشی شاخص‌ها‌ی تحلیل تکنیکال در پیش بینی علائم خرید و فروش سهام می باشد. که در این راستا، اهداف فرعی زیر تعریف می‌گردند:

1. بررسی صحت پیش‌بینی مدل شبکه عصبی فازی.
2. مقایسه بازده حاصل از روش پیشنهادی با بازده روش‌ها‌ی خرید و نگهداری و روش‌ها‌ی معاملاتی تحلیل تکنیکال پیش از کسر هزینه‌ها‌ی معاملاتی.
3. مقایسه بازده حاصل از روش پیشنهادی با بازده روش‌ها‌ی خرید و نگهداری و روش‌ها‌ی معاملاتی تحلیل تکنیکال پس از کسر هزینه‌ها‌ی معاملاتی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان و شماره شکل	صفحه
تصویر (1-1)  مراحل تشکیل خندق…………………………………………………………………………	9
تصویر(1-2) مراحل مختلف تشکیل سر خندق…………………………………………………………..	10
تصویر(1-3) انواع مختلف فرسایش خندقی………………………………………………………………	13
تصویر(1-4) انواع مختلف سر خندق……………………………………………………………………….	15
تصویر(3-1)  نمایی کلی از منطقه مورد مطالعه…………………………………………………………..	22
تصویر(3-2) پراکنش خندق ها در مناطق مورد مطالعه ………………………………………………..	25
تصویر(3-3) نقشه کاربری اراضی چوار…………………………………………………………………….	27
تصویر (3-4) کاربری اراضی مهران(صالح آباد)………………………………………………………….	27
تصویر (3-5) کاربری اراضی دهلران…………………………………………………………………………	27
تصویر (3-6) خندق از نوع خطی ……………………………………………………………………………	33
تصویر (3-7) خندق از نوع پنجه ای ………………………………………………………………………..	33
تصویر (3-8) خندق از نوع جبهه­ای ………………………………………………………………………..	34
تصویر (3-9) اندازه گیری ارتفاع هدکت………………………………………………………………….	این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید : نگاهی به حوادث مرگبار در مدارس	34
تصویر (3-10) اندازه گیری عرض بالا خندق……………………………………………………………..	35
تصویر (4-1) آنالیز چند متغیره (PCA)……………………………………………………………………	48
تصویر (4-2) نمومه شماتیک از مقطع های بدست آمده خندق­­ها……………………………………	49

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان و شماره نمودار	صفحه
نمودار (3-1)  نمودار درصد بارندگی فصلی ایستگاه صالح آباد………………………..	23
نمودار(4-1)اثر شیب بر فرسایش خندقی………………………………………………………	42
نمودار (4-2) اثر جهت بر فرسایش خندقی ………………………………………………….	43
نمودار (4-3)اثر ارتفاع بر فرسایش خندقی ……………………………………………………	44
نمودار (4-4) رابطه بین کاربری اراضی و فرسایش خندقی……………………………….	45
نمودار  (4-5) رابطه بین نوع خندق و فرسایش خندقی…………………………………….	45