فیروزه و صنایع مرتبط آن در همه جا ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است.از آنجایی که این سنگ قیمتی به کشورهای مختلف به خصوص کشور های عربی صادر می شود بسته بندی شکیل و مناسبی ندارد و صاحبان صنایع برای بسته بندی آن از کاغذهای معمولی و مدل های پیش پا افتاده استفاده می کنند.برای حل این مسئله به دنبال راه حل های جدید هستیم تا بتوانیم با یک بسته بندی متفاوت وجذاب بر ارزش آن بیفزاییم و آن را پر اهمیت تر جلوه دهیم ،با این کار به ملت هایی که این سنگ قیمتی را تهیه می کنند بفهمانیم که ما برای حفظ صنایع ملی خودمان می کوشیم و اهمیت و خواص این سنگ را کشف می کنیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید.

۱-۲-۱ فیروزه چیست؟

یک آلومینیوم فسفات آبدار مس است.فیروزه به معنای سنگ ترکی است، پس از استخراج رگه های این سنگ از معادن برای تراش، آن را ابتدا به کشور عثمانی (ترکیه حاضر) فرستاده و سپس قسمت عمده آن از طریق جاده ابریشم به کشورهای مختلف صادر می شد. از این رو اروپاییان که برای نخستین بار این سنگ را در عثمانی مشاهده کردند، نام آن را سنگ ترکی نهادند. با توجه به شرایط بسیار سخت تشکیل فیروزه، تنها منبع شناخته شده این سنگ گرانبها تا زمان های طولانی معادن فیروزه نیشابور بود که برخی از انواع آن از کیفیتی استثنایی برخوردار بودند. جهت درک اهمیت جواهرات خصوصا فیروزه در روزگار گذشته تنها اشاره به این نکته که بخش قابل توجهی از فیروزه ها و لاجوردهایی که به طور گسترده در مقبره ها و تابوت فراعنه مصر به کار رفته از ایران در آن زمان صادر شده است.با توجه به اینکه در ساختمان فیروزه مقادیری آب وجود دارد، در صورتی که فیروزه در جای گرم و خشک نگهداری شود به تدریج آب خود را از دست داده و رنگ آن کمرنگ خواهد شد. از این رو سنگ های فیروزه نیشابور به سبب داشتن رنگ عالی، سختی بالا و وجود مقادیر کم آب در ساختمان فیروزه، از کیفیتی خاص برخوردارند.

تصویر۱-۲ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻣﺤﺪوده ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

۲-۲-۱ آب و هوای منطقه

ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آب و ﻫﻮای ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻓﺮاوان ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎطﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ .وﻟﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎی ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن در ﻳﻚ دوره ۲۴ ساله در حدود ۱۴٫۵ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻌﻼوه ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آب و ﻫﻮای ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در داﻣﻨﻪ رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﺑﻴﻨﺎﻟﻮد ﺳﺮد ﺗﺮ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ .وزش ﺑﺎد در اﻏﻠﺐ اﻳﺎم ﺳﺎل در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ رش ﺑﺎران ﻣﻮﺳﻤﻲ در ﻓﺼﻮل زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر اﻏﻠﺐ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺳﻴﻼب در ﻣﺤﺪوده رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎی و آﺑﺮاﻫﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد.

۳-۲-۱ وضعیت اجتماعی

در نزدیکی معدن فیروزه دو روستای معدن علیا و سفلی قرار دارند که مجموعاً دارای حدود ۳۵۰ خانوار سکنه می باشد . به علت کمبود بارندگی در این منطقه ، کشاورزی رونق چندانی ندارد و اندک آبی که از قنات های کوچک منطقه بدست می آید صرف آبیاری باغات گردو و انگور و کشت صیفی جات می گردد . به علاوه در سال هایی که بارندگی مناسبی وجود دارد می توان مزارع نسبتاً نخود و هندوانه را در منطقه مشاهده کرد که به صورت دیم کاشته شده اند . دامداری نیز در این منطقه به صورت سنتی دیده می شود که عمدتاً به صورت نگهداری گوسفند می باشد . به صورت کلی می توان گفت که زندگی مردم این منطقه وابساته به صنعت فیروزه بوده و قریب به اتفاق آن ها یا در معدن فیروزه شاغل هستند و یا به تراش سنگ فیروزه و خرید و فروش آن اشتغال دارند .

۴-۲-۱ اسناد تاریخی

اسناد تاریخی و باستان شناسی فراوانی برای قدمت فیروزه در ایران یافت شده است . در حفاری های شهر سوخته سیستان که مربوط به ۲۳۰۰ سال پیش می شود مقادیر زیادی فیروزه ، عقیق و لاجورد کشف شده است . ولی قدیمی ترین آثاری که از فیروزه کشف شده است مربوط به حفاری های اخیر آقای دکتر کاراژیان و گروه همراه ایشان در محدوده شهر قدیم نیشابور می باشد . در این حفاری اسکلتی مدفون مربوط به یک زن حدود ۴۵ ساله در میان بقایای یک لایه تاریخی یافت شده است که یک قطعه فیروزه سوراخ شده در نزدیکی کمر اسکلت شناسایی شده است . آزمایش روی استخوان ساق پای این اسکلت مطلق به۴۳۶۰ سال پیش از میلاد را نشان می دهد که قدیمی ترین نمونه فیروزه تراشیده کشف شده در حال حاضر می باشد .

تصویر۱-۳ﭘﺸﺖ و روی ﻓﻴﺮوزه ﺗﺮاﺷﻴﺪه ﺷﺪه و ﺳﻮراخ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ۴۳۶۰ سال قبل از میلادو ﻣﺤﻞ ﺷﻨﺎ ﺳﺎﻳﻲ آن در ﻛﻨﺎر اﺳﻜﻠﺖ

۵-۲-۱ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺑﻮدن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

با وجود آنکه در سال های اخیر و با کشف معادنی در ایالات متحده آمریکا و چین ، این کشور ها در حجم تولید فیروزه از ایران سبقت گرفته اند ولی بی تردید مرغوبترین و با ارزش ترین فیروزه در جهان کماکان متعلق به معدن فیروزه نیشابور می باشد . دلیل تمایز فیروزه نیشابور از دیگر فیروزه های موجود در جهان رنگ بی نظیر و منحصر یه فرد آن است . به صورتی که در اغلب نقاط جهان فیروزه نیشابور را با نام اختصاصی فیروزه آبی می شناسنند . امروزه معدن فیروزه نیشابور سالیانه ۴۰ تن سنگ خام فیروزه تولید می نماید که در تاریخ چندین هزار ساله آن کم نظیر می باشد .

۳-۱ تعریف مشکل

سنگ فیروزه از مشهورترین سوغات شهرستان نیشابور به شمار می آید که شهرت جهانی دارد و از این رواولین ارتباط مشتری با کالاهای غیر نفتی از طریق بسته بندی است و این در حالی که بسته بندی مناسبی برای صادرات این کالا در نظر گرفته نمی شود و این امر موجب شده که شهرت جهانی فیروزه نیشابور دربازارهای جهانی کاهش یابد.

باید با جلوگیری از ورود کالاهای تقلبی به جای کالاهای ایرانی دربازار جهانی از حیثیت و آبروی بخش تولید داخلی کشوردر بازار جهانی حمایت کنیم. چنانچه قواعد صادرات را رعایت کنیم و بر پایه برنامه در این مسیر گام برداریم، می توانیم به آینده صادرات کالاهای غیرنفتی امیدوار باشیم. تمرکز بر روی صادرات کالاهای غیر نفتی، می تواند دراین منطقه علاوه بر ایجاد اشتغال، ثمرات بی شماری برای اقتصاد کشور داشته باشد زیرا با توسعه صنعت بسته بندی و ایجاد صنایع تبدیلی در کنار ظرفیت های صنعتی این استان می توانیم تا حدودی زیادی تاثیر گذار باشیم.

اولین ارتباط دیداری مشتری با کالاها ی غیر نفتی از طریق بسته بندی است زیرا بسته بندی نامناسب بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می گذارد.
بسته بندی زیرمجموعه و تابعی از دانش و هنر بسیار گسترده تری به نام بازاریابی است، زیرا یکی از ابزارهای بسیار کارآمد در بازارجهانی و رقابت بسته بندی شکیل و مناسب است وبه همین علت با بسته بندی های مناسب کالاهای غیرنفتی می توانیم صادرات این کالاها را در بازارجهانی گسترش دهیم.

صادرات غیرنفتی پروژه خیلی بزرگی است زیرا اقتصاد برخی از دولت ها بر صادرات غیرنفتی استوار است و از این راه، سود سرشاری به دست می آورند و با توسعه صنعت بسته بندی و ایجاد صنایع تبدیلی در کنار ظرفیت های صنعتی این استان می توانیم تا حدودی زیادی مشکلات بیکاری را برطرف کنیم.

۴-۱ اهمیت مسئله

فیروزه از اهمیت و ارزش زیادی برخوردار است. با در نظر گرفتن این موضوع آن طور که باید به آن ارزش داده نشده است و در هنگام خرید دارای بسته بندی شکیل و زیبایی نمی باشد بخصوص که فیروزه صادر می شود و باید در بازار خرید بیشتر روی آن فوکوس شود، به خاطر همین راه حل هایی ارائه می دهیم که این سنگ قیمتی علاوه بر پر اهمیت بودن آن دارای جذابیت بیشتری، هم از نظر خود سنگ و هم از لحاظ بسته بندی توجه بیشتری را به خود بگیرد.

۱-۴-۱ دلیل انتخاب موضوع

۱-ارائه راه کارهایی مفید برای صنایع دستی.

۲-کمک به حفظ صنایع دستی و اثار ملی.

۳-بررسی چالش ها در بسته بندی صنایع دستی.

۴-اهمیت دادن به بسته بندی صنایع دستی.

۵-جلب مشتری برای خرید صنایع دستی.

۶-ارزش نهادن صنایع دستی ایران برای کشورها.

۷-نگه داری آثار برای انتقال به نسل های آینده.

۲-۴-۱ نقش صنایع دستی در اقتصاد کشور

صنایع دستی هر جامعه کانال ارتباط فرهنگی بین مناطق مختلف جغرافیایی است.صنایع دستی در کشور می تواند برای همیشه ارزش های بومی و دینی ملت را در خود ضبط و به درون خانواده های مختلف کشور ببرد.کیفیت بالا، تناسب با ارزش های بومی و مذهبی و لحاظ خرده فرهنگ ها در عرصه صنایع دستی کشور از مزایای قابل توجه و ویژگی های منحصر به فرد صنایع دستی کشور است.توسعه صنایع دستی در کشور باعث اشتغال جمعیت زیادی از نیروی نیازمند به کارمی شود. با تولید و توسعه صنایع دستی در کشورعلاوه بر اینکه عده زیادی مشغول به کار می شوند، نوعی فرهنگ سازی وسیعی نیز در جامعه صورت می گیرد.وقتی طرحی ملی یا مذهبی از طریق صنایع دستی وارد خانواده ای می شود، فرهنگ و سنن محل تولید خود را منتقل، معرفی و تثبیت می کند و اهالی منطقه جدید نیز آن را می پذیرند و از همین طریق فرهنگ سازی وسیعی در جامعه شکل می گیرد.

۳-۴-۱ نقش بسته بندی در جامعه

بسته بندی به محافظی اطلاق می شود که به کمک آن سلامت کالای بسته بندی شده پس از تولید تا مرحله مصرف حفظ می شود. بسته بندی افزون بر این حفاظت، نقش دیگری نیز بر عهده دارد و آن شناساندن کالا به خریدار است. بسته بندی مانند پل ارتباطی میان خریدار و کالاست که به وسیله نمایش مناسب و جذاب کالا به آن شخصیت می دهد. صنایع بسته بندی، وظیفه بزرگی را در ماندگاری، حفاظت، نگهداری، سهولت و دوام طی حمل و نقل و انتقال کلیه محصولات به عهده دارند. در ضمن، بسته بندی مناسب و شکیل در بازاریابی و جلب رضایت مشتری نقش بسزایی ایفا می کند که این موضوع هم در بازار داخلی و هم در امر صادرات از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

۴-۴-۱ نقش بسته بندی در صادرات

۱-۴-۴-۱ بسته بندی نا مطلوب آفت اعتبار کالای ایرانی در بازار جهانی

یک بسته بندی شکیل و کارآمد می تواند نبض بازار جهانی را در دست بگیرد؛ محصولی که با هزینه و رنج بسیار در کشور تولید می شود باید بسته بندی مطلوب و جذابی داشته باشد تا به مقصد برسد و در بازارهای جهانی شهرت کسب کند، امابسته بندی زیرمجموعه هنر بازاریابی است که نشانگر رشد ساختار تولید و بازار هر کشوری به شمار می رود، از این رو بسته بندی نامطلوب آفت اعتبار کالای ایرانی در بازارهای جهانی شده است. بسته بندی محصولات راز طلایی رشد صادرات غیرنفتی محسوب می شود، عمده محصولات به دلیل نامطلوب بودن فرآوری و بسته بندی نه تنها با عرضه فله ای ارزآوری شان کاهش یافته بلکه روز به روز جایگاه صادراتی خود را در بازارهای جهانی از دست می دهند و با نام و برند کشورهای دیگر در بازار جهانی عرضه می شوند.

۲-۴-۴-۱ بایدها و نباید ها در بسته بندی صادراتی

ویژگیهای تاثیر گذار در یک بسته بندی برای جلب نظر مشتریان و همچنین راحتی مصرف کننده و متمایز در بین بسته بندی های صادراتی می تواند در بازاریابی کالاها مفید باشد. به فیزیک ز یبای آن، مقاومت بسته بندی، هندسه بسته بندی، درج اطلاعات دقیق بر روی بسته و مشخصات آن توجه زیادی باید کرد، این مسئله در جهت آشنائی بیشتر مردم با آن کالا و بالا رفتن فروش و رضایت مشتری کمک به سزائی می نماید.

۳-۴-۴-۱ ویژگیهایی که در یک بسته بندی صادراتی باید رعایت شود

شکل هندسی مناسب برای حداقل فضای اشغالی در زمان چیدمان

کاهش هزینه های بسته بندی و حمل و نقل در حد امکان

چند منظوره بودن بسته و قابلیت مصرف بسته برای مصارف دیگر و دفعات بیشتر

توجه به بسته بندی های مشابه رقیب در بازار

استفاده بهینه از فضا و کاهش حجم بعد از مصرف

توجه به حفاظت کالا

توجه به عرف و آداب و رسوم جامعه و فرهنگ و الگوی مصرف مشتریان

هماهنگی فرم و رنگ در بسته بندی های صادراتی با محصول

۴-۴-۴-۱ وفاداری مشتریان به نام تجاری محصول

وفاداری مشتریان، امروزه، کلید موفقیت تجاری محسوب می شود. با افزایش وفاداری مشتریان سهم بازار و میزان سوددهی بنگاه اقتصادی بالا می رود. درک بازار با برنامه ریزی و اتخاذ استراتژی های مناسب جهت وفادار کردن مشتریان و افزایش نرخ وفاداری آنها، منافع بلندمدت برای بنگاه های اقتصادی به وجود می آورد. با پیشرفت فناوری و رقابتی تر شدن شرایط بازار در بخش های مختلف تولیدی و خدماتی، مشتری وفادار به عنوان سرمایه اصلی محسوب می شود.

نام های تجاری از زمره با ارزش ترین دارایی ها محسوب می شوند که باعث افزوده شدن ارزش نهایی محصول می شوند و در حال نفوذ به زندگی شخصی افراد هستند و ممکن است ارزش ها، اعتقادات، سیاست ها و حتی افراد را تحت تأثیر قرار دهند. اهمیت ایجاد و حفظ وفاداری مشتری، تبدیل به تمرکز اصلی در بازاریابی شده است. سطح بالای وفاداری مشتریان به نام تجاری باعث ایجاد یک سری مزیت های رقابتی و تأثیر مثبت بر افزایش درآمد نام تجاری و کاهش هزینه های بازاریابی می گردد.

۵-۴-۴-۱ نقش بسته بندی در محیط

۱-۵-۴-۴-۱ حفظ و نگهداری کالا

حفظ و نگه داری کالا یکی از مهمترین خواص بسته بندی است و باعث حفظ کالای داخل آن می شود تا سالم به دست مصرف کننده برسد.

۲-۵-۴-۴-۱ جذابیت و زیبایی

جزو عوامل تبلیغاتی دربسته بندی می باشد و باعث جلب توجه مشتری می شود و شخص را به خرید تشویق می کند و این باعث بالارفتن عرضه و تقاضا می شود و نیز اقتصاد را تقویت می کند.

۳-۵-۴-۴-۱ جلب توجه مشتری

جزء مراحل اولیه تأثیر گذاری و باعث می شود که یک بسته در میان بسته های دیگر خود را بیشتر نشان دهند.

۴-۵-۴-۴-۱ ایجاد علاقه

بعد از جلب توجه باعث می شود که شخص نسبت به آن بسته احساس علاقه کند.

۵-۵-۴-۴-۱ ایجاد تمایل به خرید

شخص بعد از ایجاد علاقه، تمایل به خرید پیدا میکند و سعی به خرید آن بسته می کند و فکر می کند به آن احتیاج دارد و تمایل خود را حس می کند.

۶-۵-۴-۴-۱ تحقق عمل خرید

در نهایت عمل خرید که مهمترین است تحقق پیدا می کند و بسته موفق میشود.

۷-۵-۴-۴-۱ ارضای خواسته مشتری

بعد از عمل خرید کار پایانی ارضاء خواسته مشتری است.

۶-۴-۴-۱ عناصر اصلی در بسته بندی

۱-طراحی بسته بندی

۲-هدایت دادن به بسته

۳-رنگ ها

۴-شکل

۷-۴-۴-۱معادن فیروزه دنیا

۱-۷-۴-۴-۱ ایران

مهمترین معدن فیروزه ایران،درشمالشرق ایران ودرنیشابورواقع است که یکى از قدیمى ترین معادن دنیا مى باشد . دردیگرنقاط ایران،ازجمله دامغان،کرمان و …….نیزمعادنى وجوددارد .برای هرایرانی نام فیروزه تداعی گر معدن فیروزه نیشابور است معدنی که پس از ۷ هزارسال هنوز چراغی روشن دارد قدیمی ترین تراش از فیروزه معدن نیشابور مجسمه ای به شکل یک گوساله است که حدود ۷ هزار سال قدمت داشته و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود. فیروزه ایرانی در دنیا آنچنان شناخته شده است که برای سنجش کیفیت سایر فیروزه ها این سنگ قیمتی کشور به عنوان مقیاس به کار گرفته می شود. معدن فیروزه نیشابور در ۴۵ کیلومتری شمال غرب این شهرستان در جاده قدیم سبزوار و در روستایی به نام «معدن» قرار گرفته است. با وجود گذشت هزاران سال از استخراج این معدن هنوز به رغم توسعه علم اکتشاف در ایران اکتشاف معدن فیروزه نیشابور همچنان مسکوت مانده و عملا اقدامی انجام نشده است. این معدن از گذشته توسط بومی های منطقه به استخراج رسیده وروش استخراج نیز سینه به سینه در اختیار اهالی روستای معدن قرار گرفته است.

◄   معدن فیروزه نیشابور :

معدن فیروزه نیشابور در مقطع لاوهای ناحیه جنوب غار آبدارکوه رئیس از جنوب به شمال است.قسمت اعظم فیروزه که تاکنون استخراج شده از این واحد است و به علاوه این واحد شدیدا تحت تاثیر فرسایش سطحی سوپرژن[۵] قرار گرفته است و مقدار آنیک[۶] تا ۳ درصد است. در بعضی مناطق فیروزه جانشین آپاتیت شده و همچنین درداخل فیروزه رگچه ها و دانه های پیریت و آلونیت دیده می شوندیکی از عوامل کنترل کننده فرسایش و کانی سازی تکتونیک ناحیه است.

تجمع مینرالیزاسیون[۷] فیروزه معمولا در سنگ های سیاه درون گیر و در مجاورت زون های دگرسانی صورت می گیرد.

تصویر ۱-۴ مسیرهای دسترسی به معدن فیروزه نیشابور

◄   معدن فیروزه باغو :

این معدن در فاصله ۱۳۰ کیلومتری دامغان قرار گرفته است. در این معدن فیروزه بیشتر در مجاورت گرانودیوریت[۸] ایجاد شده که سنگ مزبور را می توان یک سنگ منبع کانی سازی فیروزه شناخت. همچنین آپلیت[۹] های مربوط به گرانودیوریت محتوی دانه های پراکنده فیروزه بوده و به علاوه مجاور این آپلیت ها دارای فیروزه هستند. دانه ها و رگچه های فیروزه در ناحیه ای از توده آذرین درونی که به شدت شسته شده و عمل کائولینیتیزاسیون در آن انجام گرفته به وجود آمدهاست.

◄   فیروزه عبدالله گیو :

سنگ میزبان فیروزه عبدالله گیو همانند فیروزه نیشابور شامل مجموعه ای ازسنگ های آذر آواری نظیر تراکیت، تراکیت آندزیت است.

مجموعه سنگ ها تحت تاثیر فازهای تکتونیکی مختلف قرار گرفته و معمولا چنین نواحی با شدت خردشدگی بالا، بیشترین تمرکزکانی سازی را در خود جای می دهند. بر این اساس این ساختارهای تکنوتیکی به عنوان یکی از عوامل کنترل کننده کانی سازی فیروزه مطرح هستند.

۲-۷-۴-۴-۱ امریکا

       معادن فیروزه آمریکایى ،در بیابان هاى جنوب غرب آمریکا گسترش داشته ،مهمترین آنها معادن نوادا و آریزونا و نیو مکزیکو مى باشد .فیروزه هاى این معدن داراى تنوع رنگ از آبى تا سبز و طرح هاى مختلفى در ماتریکس مى باشد.

◄   معدن جواهر آبی :

معدن جواهر آبی در نزدیکی کوهستان باتل،گونه مهمی از فیروزه راتولید می کند که از آبی تند تا سبز تیره که با یک شدت با هم ترکیب شده اندو به طور نامنظم در ماتریکسی پراکنده اند. هنگامی که دیگر معادن موجوددر نوادا، که دارای همان نام معدن جواهر آبی کوهستان باتل بوده و حدودا درسال ۱۹۳۴ تولید خود را آغاز کردند، امروزه بسته هستند، محصول فیروزه معدن جواهر آبی بسیار ارزشمند است. زیرا بسیار خوشرنگ و سخت بوده و همچنین برای کلکسیونرها نیز بسیار مطلوب است.

◄   معدن کاندلاریا:

معدن کاندلاریا یک معدن کوچک در ایالت نوادا است. این معدن سنگ هایی درابعاد بسیار کوچک تولید می کند و تنها در بعضی مواقع از سال فعال است. دراین معدن یک سنگ با کیفیت فیروزه به رنگ آبی تیره با تناوبی از سیاه وقهوه ای، همراه با ماتریکسی غیررگه ای است. فیروزه های استحصال شده از این معدن جذاب بوده ولی به دست آوردن آن تا حدودی مشکل است. زیرا در بسیاری اوقات، مقدار در دسترس این فیروزه اندک بوده و از این رو یکی از سنگ های بسیار مطرح برای کلکسیونی شدن است.

۳-۷-۴-۴-۱افغانستان

چهار معدن مهم فیروزه این کشور یعنی معادن پنجشیر، یاقوت جگدلک، لعل بدخشان و نورستان بشکل غیر فنی استخراج شده به بازار هندوستان و مارکیت پاکستان بفروش می رسد.

فصل دوم:

گردآوری اطلاعات))

-شناسایی سنگ فیروزه

-تقسیم بندی فیروزه

-خصوصیات فیروزه

۲٫گردآوری اطلاعات:

۱-۲ شناسایی سنگ فیروزه

بر اساس نوع، درصد ترکیبات و محل تشکیل رنگ هایی دارد که در طیف وسیعی از آبی کم رنگ تا آبی پر رنگ و سبز روشن و در مواردی سبز تیره نمودار می شود. جلای آن واکسی یا چینی و سختی آن ۵ الی ۶ است که هر چه میزان آب در ساختمان آن افزایش یابد از سختی آن کاسته می شود.

تصویر۲-۱ نمونه ای ازسنگ فیروزه

۲-۲ دسته بندی فیروزه از نظر سنگ

جزو سنگ های نیمه قیمتی است، ولی فیروزه عجمی درجه یک نیشابور قیمتش با برلیان برابری می کند.

۳-۲ تقسیم بندی فیروزه نیشابور

به صورت کلی تقسیم بندی های مختلفی برای فیروزه نیشابور می توان در نظر گرفت . این تقسیم بندی ها می تواند بر اساس خواص مختلفی از جمله رنگ ، خواص فیزیکی ، شکل ظاهری ، نحوه استخراج ، کیفیت و ارزش سنگخام فیروزه ، نوع و شکل فیروزه تراشیده و … باشد . در ادامه به تقسیم بندی های مختلف فیروزه اشاره خواهد شد .

۱-۳-۲ انواع فیروزه نیشابور از نظر نوع ذخیره

به صورت کلی دو نوع ذخیره استخراجی در محدوده معدن فیروزه نیشابور وجود دارد . اول فیروزه موجود در رنگ بکر و دوم فیروزه پلاسری که در اصطلاح محلی به آن « فیروزه خاکی » گفته می شود . فیروزه خاکی به صورت عمده در بخش هایی از رسوبات ناحیه جنوبی معدن فیروزه یافت می شود . این رسوبات از گذشته های دور توسط افراد محلی جهت استحصال فیروزه سنگ جوری می گشته است . ولی امروز به دلایل مختلف از جمله رونق گیری معدن اصلی تقریباً استفاده از این منابع پلاسری متوقف گشته است .

۲-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ طرح و شکل ظاهری

از لحاظ طرح وشکل ظاهری به دو دسته کلی عجمی و شجری تقسیم بندی می گردد .

۱-۲-۳-۲ عجمی

تصویر۲-۲فیروزه عجمی خام (سمت راست)فیروزه عجمی به شکل نگین انگشتری (سمت چپ)

۲-۲-۳-۲ شجری

تصویر۲-۳فیروزه شجری خام (سمت راست)فیروزه شجری به شکل نگین انگشتری (سمت چپ)

۳-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاط رنگ

یکی از اصلی ترین پارامتر ها جهت تعیین ارزش و قیمت گذاری فیروزه رنگ آن است . فیروزه های موجود در معدن نیشابور را می توان به رنگ های متفاوتی مشاهده کرد که به صورت کلی می توان آن ها را به دو دسته آبی و سبز تقسیم بندی نمود . دلیل تفاوت رنگ فیروزه وجود ناخالصی های موجود در آن است ، چراکه فیروزه خالص به خاطر دارا بودن عنصر مس آبی رنگ می باشد . ولی عناصر دیگر باعث تغییر رنگ آن می شود که مهمترین آن ها عنصر آهن می باشد . اضافه شدن این عنصر به صورت ناخالصی به کانی فیروزه باعث سبز شدن رنگ آن می شود . به علاوه رنگ فیروزه می تواند پر رنگ یا کمرنگ باشد ، چه فیروزه آبی که رنگ آن ممکن است از سفید مایل به آبی تا آبی آسمانی و نهایتاً آبی سیر باشد و چه فیروزه سبز رنگ که می تواند بین سفید مایل به سبز تا سبز چمنی و سبز لجنی تغییر رنگ داشته باشد . این تغییر رنگ عموماً به خاطر تفاوت میزان عناصر اصلی و فرعی موجود در فیروزه است . چراکه در طی فرایند جانشینی ممکن است مقدار عناصر فلزی وارد شده به ترکیب فیروزه متغیر باشد . یکی دیگر از عوامل موثر در رنگ فیروزه مقدار آب موجود در آن است . همانطور که از فرمول شیمیایی فیروزه ( مشخص است ، چهار مولکول آب در ترکیب شیمیایی ان دیده می شود که به آن آب تبلور گفته می شود . اگر مقدار این آب در اثر تبخیر کم شود فیروزه به میزان قابل توجهی کمرنگتر می گردد به همین دلیل است که فیروزه استخراجی از معدن پس از خروج از تونل که محیطی مرطوب است کم رنگ تر از زمان استخراج خود می شود و اگر هر چند وقت یک بار فیروزه را مرطوب کنیم بسیار پررنگتر و زیبا تر خواهد بود .

تصویر۲-۴ چند نمونه فیروزه خام و تراشیده به رنگ سبز

تصویر ۲-۵ چند نمونه فیروزه خام و تراشیده به رنگ آبی

۴-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و ارزش اقتصادی سنگ خام فیروزه

به صورت کلی سنگی که از معدن فیروزه استخراج می شود ، قبل از فروش از لحاظ ارزش اقتصادی تقسیم بندی می گردد . در این مرحله سنگ از نظر نوع ماده معدنی و ارزش اقتصادی آن به دسته های مختلف تقسیم می گردد تا قیمت گذاری و فروش آن آسان تر و منصفانه تر انجام شود . در این تقسیم بندی سنگ خام فیروزه به شش گروه تفکیک می شود.

۱-۴-۳-۲ عجمی

تصویر ۲-۶ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻴ ﺮوزه ﻋﺠﻤ ﻲ اﺳﺘﺨﺮاﺟ ﻲ از ﻣﺤﺪوده ﭼﺎه آﺑﺪار

۲-۴-۳-۲ چغاله

تصویر۲-۷ﭼﻐﺎﻟﻪ ﻫﺎ ی ﻣﺤﺪوده ﻏﺎر دم دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪ ی ﺷﺪه و آﻣﺎده ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزار

۳-۴-۳-۲ سنگ رگه دار

تصویر ۲-۸ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ ی رﮔﻪ دار اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﻧﻞ زاک

۴-۴-۳-۲ توفال

تصویر ۲-۹ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻮﻓﺎل اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺤﺪوده ﭼﺎه آﺑﺪار

۵-۴-۳-۲ شکوفه و خزامه

پس از این که فرایند تقسیم بندی سنگ خام فیروزه به اتمام رسید ، مقداری از قطعات فیروزه که چه در زمان استخراج و چه در زمان دسته بندی شکسته و ریز دانه شده اند ، بر جا می ماند . این فیروزه ها توسط الک ههای مخصوص که اندازه تقریبی آن ها تا ماش است الک می شود . به فیروزه های درشت تری که برای الک باقی می مانند « شکوفه » و به فیروزه های ریز تری که از الک رد می شوند « خزامه » گفته می شود . لازم به یاد آوری است که از این فیروزه های ریز دانه جهت تهیه صنایع دستی مختلف مانند تابلوهای خطاطی با فیروزه استفاده می شود .

۵-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ کار استخراجی آن

از گذشته های دور در معدن فیروزه نیشابور رسم بر آن بود که فیروزه استخراجی از هر جبهه کار به صورت جداگانه دسته بندی گشته و به فروش برسد . به احتمال فراوان این مساله به خاطر تفاوت موجود در نگ و بافت ، خواص تراش پذیری و جلاپذیری فیروزه های استخراجی از جبهه کارهای مختلف می باشد. نه تنها رنگ و خواص ظاهری فیروزه های استخراجی از نقاط مختلف معدن فیروزه متفاوت است، بلکه به خاطر قرار گیری این جبهه کارها در زون های مختلف آلتراسیونی ، سنگ مادر در بر گیرنده فیروزه نیز در آن ها متفاوت است . در حال حاضر چهار منطقه استخراجی مختلف در معدن فیروزه نیشابور وجود دارد که شامل چاه آبدار ، تونل غار سبز ، تونل غار دم و تونل زاک می باشد . در این جا لازم به یاد آوری است که روش نوین معدنکاری از تونل جهت دسترسی به ماده معدنی فیروزه تنها در سده اخیر از سال های میانی دهه ۱۳۲۰ در معدن فیروزه رایج گردیده است و پیش از آن از حفر چاه ها و چاهک ها ی عمودی جهت استخراج استفاده می شده است . در گذشته در هر نقطه ای که رگه فیروزه در سطح زمین مشاهده می گردیده ، حفاری در همان نقطه و به صورت دنبال رگه انجام می شده است . با توجه به عمودی بودن رگه های فیروزه در معدن نیشابور ، این حفریات عموماً شکل عمودی و یا نزدیک به عمود به خود گرفته اند . در اصطلاح محلی به این حفریات قدیمی « غار » گفته می شود .درحال حاضر ۳۵ عدد از این غارهای قدیمی در محدوده ی معدن فیروزه نیشابور قابل شناسایی است که شامل موارد زیر می شود: غار کَمَری ، غار مسلم ،ساعدی ،سرکوه ساعدی ،غارسبط ،سرکوه سبز،میله شهپری ،انجیری ،اردلانی ،غار زرد ،میله رکنی ،آبدار،گُلهی ،ته میدان ،چخماقی،خُورج سیاه ،خُورج سفید ،غاردم ،اسب کش،چراغ کش،کربلایی کریمی،آغال(لانه ) روباه،میله بالاخره،حلوایی ،زاک بالا،زاک پایین ،سه تخت ،پشکل دان،گنبدچه،ملکی،شهپردار ،خردان،گَه زار ،غار سرخ و عبدالزارق . در طول تاریخ و در کتاب ها ، رساله ها ، سفر نامه ها و مقالات مختلف ،تعداد متفاوت و عمدتاً بیشتری از آنچه که در بالا ذکر شده برای غارهای قدیمی معدن ذکر شده است . علت این موضوع آن است که در طول تاریخ چند هزار ساله معدن نام بسیاری از این غارها چندین و چند بار عوض شده است . بعضی از آن ها چندین سال متروکه بوده اند و بعد از چند سال شروع به کار مجدد نام جدیدی یافته اند . و یا با عوض شدن مالک یک محدوده استخراجی نام آن محدوده نیز عوض شده است . به عنوان مثال می توان به غار عبدالزارق اشاره نمود . در گذشته یکی از مرغوب ترین فیروزه های معدن نیشابور از این غار استخراج می شده است . ولی این غار در گذشته به نام ابواسحاقی معروف بوده است و حتی در غزل دیوان حافظ به همین نام از آن ذکر شده است :

« راستی خاتم فیروزه بواسحاقی خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود »

وجه تسمیه این غار های قدیمی نیز متفاوت است و حتی علت نام گذاری بعضی از آن ها چون غار دُم و غار خُورج نا مشخص می باشد و در جایی ثبت نشده است . بعضی از این غار ها نام صاحب خود را به همراه دارند به عنوان نمونه می توان به غار کربلایی کریمی ، غار ملکی و غار مسلم اشاره نمود . بعضی از آن ها به خاطر رنگ فیروزه یا سنگ زمینه موجود در آن ها نامگذاری شده اند مانند غار زرد ،غار سبزو غار حلوایی . بعضی به خاطر شکل خود نامگذاری شده اند مانن گنبدچه و ته میان . عده ای نیز نام خود را از خصوصیات منحصر به فردشان گرفته اند به عنوان نمونه غار انجیری که دارای چند درخت انجیر در دهانه خود می باشدو یا غار آبدار چراکه در آن از چند متری سطح زمین به پایین تراوش آب وجود دارد .

تصویر۲-۱۰از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﻓﻴ ﺮوزه ﻫﺎ ی اﺳﺘﺨﺮاﺟ ﻲ از ﭼﺎه آﺑﺪار، ﺗﻮﻧﻞ ﻏﺎر ﺳﺒﺰ، ﺗﻮﻧﻞﻏﺎردم و ﺗﻮﻧﻞ زاک

۴-۲ اسامی سنگ فیروزه و انواع آن پس از قیمت گذاری

۱-۴-۲ عجمی

فیروزه ای گرد و درشت است. دارای‏ فیروزه‏ی تقریباً خالص به رنگ آبی سیر که به اصطلاح فیروزه‏ تراشها «گرچه[۱۰]» نامیده می‏شود. این نوع فیروزه، وقتی‏ تراشیده شد، تبدیل به فیروزه‏یی صاف و خوش‏رنگ می‏شود، جنس آن سخت است. فیروزه‏ی عجمی، گران‏قیمت‏ترین نوع‏ فیروزه است.

۲-۴-۲ عجمی نیم رنگ

که از نوع قبلی، کم‏رنگ‏تر است‏. این نوع فیروزه را گویا در بعضی از کشورهای خارجی، به طور مصنوعی، رنگ می‏کنند.

۳-۴-۲ عربی

فیروزه‏ی تخت را گویند وجه تسمیه‏ این نوع فیروزه، آنست که در عربستان، موردپسند و تقاضاست‏ و دارای رنگ آبی سیر است و از نظر قیمت با نوع «عجمی»، تفاوت بسیار دارد.

۴-۴-۲ توفال

از جنس عربی است که سنگ آن، از میان‏ رفته و فقط لایه ای از فیروزه، با رنگ آبی سیر، باقی مانده که‏ پس از تراش، «فیروزه‏ی باب کربلا» نامیده می‏شود.

۵-۴-۲ توفال نیم رنگ

تفاوت آن با نوع قبلی آنست‏ که به رنگ روشن‏تر است.

۶-۴-۲ توفال سفید

رنگ آبی خیلی روشن دارد.

۷-۴-۲ چغاله

فیروزه ای است درشت، شبیه «فیروزه‏ی‏ عجمی» اما به رنگ آبی کم رنگ. جنس آن سست است، به طوری که نمی توان آن را به خوبی جلا داد و پرداخت کرد. به آن فیروزه‏ی «باب مکه» هم می گویند چون مورد پسند کشور عربستان سعودی می‏باشد. چغاله، از نوع نازل فیروزه ی نیشابور است.

۸-۴-۲ شجری

فیروزه‏های رگه‏دار را می گویند.‎ سنگ‏ آن به شکلی است که گویی دانه‏هایی ریز و درشت فیروزه را بر زمینه‏یی از رنگ سیاه یا زرد، پهلوی هم می گویند. وجه تسمیه ی‏ «شجری» آنست که گاه رگه‏های آن، به صورت شاخه‏های درخت،‏ نمایان می‏شود.

۹-۴-۲ شکوفه

فیروزه ای است ریزتر از «چغاله» و فیروزه ی کمی دارد. این سنگ فیروزه را به صورت «شکوفه» یا «اشک» یا «لوز» می‏تراشند.

۱۰-۴-۲ چال یا نرم

این فیروزه، کمی بزرگ تر از «عدس» در سنگ های معدن دیده می‏شود. آن را به صورت گرد می‏تراشند. این فیروزه، قبلا در آمریکا فروش داشت و همچنین‏ به هندوستان صادر می شد و در آن جا برای خال‏بینی که نوعی‏ آرایش سنتی زنان هند است، مورد استفاده قرار می گرفت و نیز از آن نوعی انگشتری بنام «انگشتری بمبئی» می‏سازند که موردپسند مردم هند است. از این نوع فیروزه، در تهران، انگشتری‏ دوطبقه می‏سازند که به انگشتری «شکوفه» معروف است.

۱۱-۴-۲ درشت

سنگ های نسبتاً بزرگی است که در آن‏ رگه‏های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می شود. این‏ نوع فیروزه، نازل ترین نوع فیروزه ی نیشابور است.

۵-۲ مشخصاتی که فیروزه را بر این اساس قیمت گذاری می کنند

سنگ فیروزه، یک نوع سنگ آتش‏فشانی است که پس از فعل و انفعالاتی شیمیایی، در طی قرن ها تبدیل به دانه‏ها یا رگه‏هایی آبی‏رنگ در میان توده‏های سیاه سنگ یا خاک شده‏ است. ضخامت رگه‏های فیروزه دراین سنگ های سیاه در حدود چند میلیمتر است که بندرت به یک سانتیمتر می رسد. اما طول آن ها از چند سانتیمتر تا چند متر هم دیده شده است. ابعاد دانه‏های فیروزه در سنگ نیز در حدود چند میلیمتر است ولی‏ فیروزه‏هایی که در حفره‏های خاکی معدن پیدا می‏شود نسبتا بزرگترند و تا یکی دو سانتیمتر ضخامت پیدا می‏کنند. این نوع،‏ مرغوب ترین نوع سنگ فیروزه است.

انواع فیروزه، پس از قیمت گذاری بنا به نوع، جنس،رنگ،محل مصرف فیروزه ، هر یک به اسمی نامیده می شود. این اسامی، شاخص نوع‏ فیروزه است و هنوز در میان سوداگران فیروزه و فیروزه تراش ها و جواهرفروش ها معمول است.

۶-۲ انواع فیروزه

۱٫فیروزه در بین جواهرات درجه دوم بهترین سنگ می باشد . رنگ داخلی و خارجی آن یکسان بوده و فرقی نمی کند.

۲٫فیروزه ۲ نوع دارد : ۱- فیروزه مشرقی (مانند فیروزه نیشابور) که رنگ آن هیچ زمان خراب نمی شود

۲- فیروزه مغربی که رنگ آن خراب شده و به سبز تبدیل می گردد . فیروزه به رنگ های آبی ، سبز و سفید وجود دارد ، که گرانترین نوع آن فیروزه مشرقی به رنگ آبی فیروزه ای می باشد.

۷-۲ خصوصیات فیروزه

۱-۷-۲ ترکیب شیمیایی

فسفات آلومینیم و مس آبدار

۲-۷-۲ رنگ

آبى ،سبز ،سبز آبى

۳-۷-۲ سختی

۵-۶

۴-۷-۲ ضریب شکست

۶۲/۱

۵-۷-۲ سیستم تبلور

ترى کلین

۸-۲ صنایع مرتبط با فیروزه

۱-۸-۲ صنایع دستی فلزی

ساخت زیورآلات

۲-۸-۲ صنایع دستی سنگی

تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی

فیروزه کوبی

مرصع کاری

۹-۲ خطرات تهدید کننده فیروزه

دو خطر جدى ،فیروزه را تهدید مى کند ؛یکى صدمات ناشى از ضربات سخت و دیگرى ،تغییر رنگ فیروزه که ناشى از ساختار متخلخل فیروزه است .

۱۰-۲ محصولاتی که فیروزه در آن کار می شود

علاوه بر زینت آلات زنانه و مردانه ‏ با بهره گرفتن از فیروزه،اشیاء مختلفی‏ را زینت می دهند و می فروشند از این قبیل؛ قلیان، چپق، نی سیگار، دسته‏ی شمشیر، قاب قرآن، صندوقچه، عصا، مجسمه، سنجاق کراوات و نیز آویزه‏هایی به شکل قلب و تخم مرغ نیز می‎سازند همچنین آیاتی از قرآن کریم را با بهره گرفتن از فیروزه‏ی‏ تخت به صورت تابلوهایی زیبا درمی‏آورند. علاوه بر این، کلمات‏ مقدسی از قبیل «اللّه» و اسامی ائمه -به خصوص «حضرت علی‏ (ع)» و نام«پیامبر» (حضرت محمد(ص) را از فیروزه‏ می تراشند. از فیروزه‏ی «شجری» اشیاء زینتی به شکل کاسه، بشقاب و همچنین انواع پرندگان به خصوص طاووس می‏سازند.

۱۱-۲ موادی که باعث تغییر رنگ فیروزه می شود

فیروزه تنها سنگ معدنی است که به مواد روغنی حساسیت دارد، چون منافذش حالت تخلخلی دارد و مواد روغنی را جذب خودش می کند، به مرورزمان باعث تغییر رنگ فیروزه می شود و وقتی تغییر رنگ داد سبز مات می شود و به این ترتیب قیمت و کیفیت فیروزه کاهش پیدا می کند. وقتی سبز مات شد اگر میلیون ها تومان باشد دیگر هیچ ارزشی ندارد. تنها راه نگهداری این است که از مواد روغنی حتی کرم و عطر و ادکلن دور نگه داشته شود. حتی در کمدی که عطر و ادکلن است نباید فیروزه را نگه داشت، البته تغییر رنگ در نگین فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در فیروزه یا حتی در اثر مواد شیمیایی موجود در مواد آرایشی بانوان نیز رخ می دهد.

– لوسیون ها و عطر ها ،منجر به تغییر رنگ فیروزه مى شود .

– از تمیز کننده اولترا سونیک مورد جواهرفیروزه استفاده نشود .

– اگر نگین فیروزه به روى پایه نقره استوار است ،برخى ترکیبات مورد استفاده براى تمیز کردن و صیقل دادن نقره که حاوى اسید است ،به فیروزه صدمه می رساند.

۱۲-۲ تاثیرات و فواید فیروزه روی بدن انسان

سنگ فیروزه به عوارض عملکردهای نادرست کبد و غدد کمک میکند. چشمها را نیرو میبخشد و علیه بیماریهای چشم و گردش خون مؤثر است. التهابات ریوی و بیماریهای دستگاه تنفسی را درمان کرده، در برابر افسردگی مفید بوده و قلب را تقویت میکند.فیروزه برای همه بیماریها که بر اثر کمبود مواد غذائی و تغذیه بد ایجاد میشوند به کار میرود. معمولاً هنگام پارگی رباطها و تاندونها، جریان خونی را در بافتهای عضلانی زیادتر میکند. همچنین به خاطر درخشش خود، شادی آور است و اهرمی سودمند برای جبران کمبود اکسیژن، مسمومیتهای خونی و استرس میباشد. سنگ فیروزه کمک مؤثری به درمان آن نواحی از بدن که تحت هجوم ویروس ها و باکتری ها هستند مینماید. گفته شده فیروزه از عملکرد و شفابخشی بیکران خود آگاهی ندارد.

فیروزه سنگی توانمند و حامی به شمار میرود. این سنگ باعث شادی و نشاط در افراد غمگین و افسرده میشودو به آنها نیروی لازم برای به انجام رساندن کارهای سخت با ظرافت و چابکی را منتقل میکند.

۱۳-۲ تقسیم بندی فیروزه در هنگام تراش

سنگ هایی که ریز هستند و امکان نگهداشتن آنها در میان انگشت ها جهت تراش وجود ندارد، این نوع سنگ ها را روی چوب حصیر می چسبانند تا از چوب به عنوان دستگیره برای نگهداشتن سنگ در دست استفاده شود و به آن سرچوبی گفته می شود و سنگ های درشت تر را که با دست امکان نگهداشتن آن باشد جدا سازی می کنند سپس توسط دستگاهی دیگر که چرخ تراش نام دارد و دارای یک تیغه از جنس فلز که دارای سختی زیادی است فیروزه ها را به صورت اشکال مختلف تراش می دهند.

تصویر ۲-۱۱ سنگ های ریز

تصویر ۲-۱۲ سنگ های درشت

۱۴-۲ اشکال فیروزه تراشیده

۱-۱۴-۲ تراش سنتی

الف) تراش سنتی؛ از قدیم الایام، فیروزه را جز موارد استثنایی، فقط به دو شکل بیضی و گرد (دایره) و به اندازه‏های مختلف می‏تراشیدند؛ هم‏اکنون نیز این دو شکل‏، رواج بیش تری دارد و نود درصد فیروزه‏های تراشیده به این دو شکل‏ است. البته جواهرفروشی ها نوع گرد آن را مرغوب‏تر می دانند. این‏ دو نوع فیروزه است که بر روی انگشتری برنجی قرار می دهند.

۲-۱۴-۲ تراش جدید

ب) تراش جدید؛ از ۵۰ سال پیش ]حدود نیمه ی دهه ۱۳۴۰[ تاکنون، فیروزه را به‏ شکل های دیگری نیز می‏تراشند و البته هر شکل آن، در جواهرسازی، مصرف خاصی دارد. شکل های جدید عبارتند از: لوزی، اشک یا بادامی، مستطیل، سه گوش، دل، کوبیسم (بی‏شکل است.)

۱۵-۲ انواع ومشخصات فیروزه تراشیده

۱-۱۵-۲ عجمی

الف) مشخصات فیروزه ی عجمی خوب:

— رنگ آسمانی سیر دارد.

— درشت است.

— رگه و لکه ندارد.

— «خط فارسی» نگین (خط دور نگین) متناسب است.

— ضخامت فیروزه، زیاد است.

— «برس» ندارد (برس؛ ذرات ریز و سفید آهک را گویند) چه این که این ذرات روغن و آب را به خود جذب می کند و موجب فساد فیروزه می‏شود.

— وزن مخصوص آن نسبت به دیگر فیروزه‏های هم حجم، زیادتر است.

۲-۱۵-۲ شجری

— به رنگ آبی سیر است.

— درشت است.

— رگه‏های سیاه دارد.

— رگه‏های آن نقش زیبایی ایجاد کرده است.

۱۶-۲ قیمت گذاری فیروزه تراشیده

فیروزه‏ی تراشیده را بر حسب نوع، جنس آن به انواع‏ زیر قیمت گذاری می‏کنند:

۱-۱۶-۲ عال عجمی

عالی ترین نوع فیروزه تراشیده را گویند و لفظ «عال» مخفف کلمه «عالی» است. «عال عجمی»، دارای سه شماره است: شماره‏ی ۱ به نام «عال» (عالی ترین نوع فیروزه است)؛ شماره‏ی ۲ به نام «دو عال»؛ شماره‏ی ۳ به نام «سه عال».

۲-۱۶-۲ عجمی درجه مرغوب

به چهار درجه رقم‏بندی می شود: شماره‏ی ۴ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۵ درجه‏ی ۲؛ شماره‏ی ۶ درجه‏ی ۳؛ شماره‏ی ۷ درجه‏ی ۴.

۳-۱۶-۲ عال عربی

تقریباً نوع پایین فیروزه است و دو درجه دارد: شماره‏ی ۸ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۹ درجه‏ی ۲٫

۴-۱۶-۲ عربی درجه مرغوب

نوع نازل تر است و سه‏ درجه دارد: شماره‏ی ۱۰ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۱۱ درجه‏ی ۲؛ شماره‏ی ۱۲ درجه‏ی ۳٫

۵-۱۶-۲ شجری تراشیده

فیروزه‏ی شجری تراشیده: این نوع فیروزه‏، فقط ۵ درجه دارد با پنج شماره.

۱۷-۲ انواع دستگاه فیروزه تراشی

دستگاه‏ تراش فیروزه دو نوع است: یکی دستگاه قدیمی که با «کمان» و«زه‏رود» و به کمک دست راست به راه می‏افتد، و دیگری دستگاه برقی است که جدید است. دستگاه قدیمی هنوز در کنار دستگاه جدید (برقی)، به حیات خود ادامه می دهد.

۱۸-۲ عملیاتی که در مورد فیروزه تراشی استفاده می شود

۱-۱۸-۲ باب حبه

شکستن سنگ فیروزه‏ و جدا کردن قسمت زائد آن است. این عمل، از نظر فن فیروزه تراشی، حائز اهمیت بسیار است. کارگری که «باب حبه» می کند باید آشنایی کامل با طبیعت سنگ فیروزه داشته باشد. بداند که سنگ را از کجا قطع کند تا صدمه‏یی به فیروزه وارد نیاید و با در نظر گرفتن مقدار فیروزه‏ ای که در آن سنگ است‏ برای یکی از شکل های تراش، آماده شود از این رو، کارگر فیروزه تراش قبل از شکستن‏ سنگ فیروزه‏، آن را با نظر مجرب خود بررسی می‏کند و به‏ دقت تصمیم می گیرد، آنگاه با «چفت» یا «اجنه»سنگ را می شکند.

۲-۱۸-۲ چفت

ابزاری است فلزی، که برای‏ «باب حبه» کردن فیروزه‏ی «عجمی» که پُرگوشت و کم سنگ‏ است به کار می‏آید. چفت، تقریباً همان انبردست است؛ دو دسته‏ به طول ۵/۱۴ سانتیمتر و ضخامت ۵/۰ سانتیمتر دارد و دهانه‏ ی آن در حدود ۵/۱ سانتیمتر باز می‏شود و قسمت های زائد را در دهان می گیرد و جدا می‏کند.

۳-۱۸-۲ اجنه

برای «باب حبه» کردن فیروزه‏ی‏ «سنگدار» به کار می رود. که در شکستن، به ظرافت کم تری محتاج‏ است. «اجنه»، نوعی چکش دو لبه‏ای است فلزی، که دسته‏ای‏ چوبی دارد به طول ۳۱ سانتیمتر.

۴-۱۸-۲ حبه کردن

وقتی فیروزه، «باب حبه» شد، یعنی‏ قسمت های پُرسنگ و زائد خود را از دست داد؛ هنوز دارای‏ ذرات زائدی است و لبه‏ها و پهلوهایی دارد که باید گرفته‏ شود و فیروزه به صورت «حبه» درآید. برای این کار، فیروزه‏ی‏ «باب حبه» را در میان تکه پارچه ای که به «لتّه‏ی کار» معروف‏ است، با سه انگشت دست چپ می گیرند و به طرف «چرخ تراش» می برند؛ تا قسمت های زائد و زوایا و کناره‏هایی که قبلاً حذف‏ نشده و باقی مانده است با این دستگاه تراشیده شود.

۵-۱۸-۲ خم تراش یا چرخ حبه

چرخی است مدور از سنگ سمباده که‏ برای حبه کردن سنگ فیروزه در دستگاه فیروزه‏تراشی قرار می گیرد.

۶-۱۸-۲ سر چوب کردن

در این مرحله، باید فیروزه را سر چوب قرار داد تا برای تراش بعدی آماده شود. این مرحله،‏ از مراحل قبل، دقیق‏تر ‎است؛باید آن را با چسبی به نام کندل بر سر چوبی به اسم لوخ چسباند(چون ریز است و در دست قرار نمی گیرد)تا راحتتر تراش بخورد.

۷-۱۸-۲ کندل

نوعی چسب است که برای‏ چسباندن فیروزه بر سر «لوخ» می سازند و عبارتست از: «گل‏ روشویه» و «لار» (نوعی چسب) و روغن پیه.

۸-۱۸-۲ لوخ

چوبی است که از ساقه‏ی نوعی نی‏ می سازند و فیروزه‏تراش ها آن را از ساحل «کشف رود» که اهالی‏، آن را دریا می‏نامند می‏آوردند این ساقه‏ها را به وسیله نوعی‏ قیچی که به آن «گاز» می‏نامند به قطعات ۵/۱۳ سانتیمتری‏ درمی‏آورند.

۹-۱۸-۲ لار

نوعی چسب می باشد.

۱۰-۱۸-۲ کشکول

در کنار دستگاه،‏ پیاله‏ی کوچکی به نام «کشکول» قرار دارد که پر از آب می‏کنند و فیروزه را در فواصل تراش در آن فرو می برند، تا خیس شود و بهتر آماده ی تراش باشد.

۱۹-۲ افرادی که در قیمت گذاری فیروزه نقش دارند

در گذشته، قیمت گذاری در سر معدن انجام می شد و به اصطلاح محلی، به عهده‏ی «عبا به دوش‏ها» بود. عبا به‏ دوش ها، معتمدین «ده معدن» بودند که به نشانه‏ی شیخوخیت‏ و ریش سفیدی، عبا بر دوش می‏انداختند. اینان، علاوه بر این، فیروزه‏شناس نیز بودند، و «مقومی» می دانستند.

بدین ترتیب در روز جمعه، از طرف‏ «معدن مدار» یا «مباشر» او ،«پلوپزان» می کردند و سه تن یا بیش تر از «عبا به دوش‏ها» که در کار فیروزه و شناخت آن، صاحب‏ اطلاع و نظر بودند. دعوت می شدند. اینان، پس از صرف ناهار، فیروزه‏ها را بر روی سفره‏یی می ریختند و در حضور آنان و «ضابط باشی» و یا «مباشر»، فیروزه‏ها را قیمت گذاری و تفکیک‏ می کردند. آن گاه، دستمالی را که همراه داشتند باز می کردند و بدون احتیاج به سخن گفتن و بحث، انگشتان دست یکدیگر را در زیر دستمال در دست می گرفتند و به اصطلاح محلی «زیر جلی» نظر خود را در مورد قیمت فیروزه به «معدن‏مدار» یا نماینده ی او -«ضابطباشی» یا مباشر- اعلام می کردند. این نوع‏ قیمت‏گذاری، با انگشتان، در میان سوداگران مروارید، در دریای‏ عمان هم رایج بوده است. بدین نحو که با توجه به فیروزه‏یی که پیش چشم داشتند اگر چهار انگشت طرف مقابل را در دست می گرفتند نشانه‏ی‏ آن بود که جنس چهارصد تومان می‏ارزد، یا چهارهزار تومان‏ یا چهل هزار تومان و اگر دو انگشت را می‏فشردند نشانه‏ی‏ دویست تومان یا دوهزار تومان بود .پس از این که همه‏ی «عبا بدوش‏ها» نظر خود را درباره‏ی قیمت‏ فیروزه‏ها اعلام می کردند. صاحب مال –یعنی«معدنمدار»یانماینده‏اش- مختاربودکه هریک ازقیمت هارا که صحیح‏تر تشخیص‏ می دهد بپذیرد.

ضرورت «زیرجلی» به لحاظ دو نکته بود. اول‏ آن که؛ معمولاً «عبابدوش‏ها»، سواد خواندن و نوشتن نداشتند تا نظر خود را با یادداشت بر روی کاغذ اعلام دارند. دوم آنکه؛‏ باید هر مقوم، به طور مستقل، قیمت‏گذاری می کرد تا در قیمت‏گذاری‏، تحت تأثیر دیگران قرار نگیرد.

گاه، بنا به صمیمیت قبلی و اعتماد جمعی از انجام تشریفات‏ تقویم «زیرجلی» صرف‏نظر می کردند و قیمت‏گذاری آشکارا انجام می گرفت و پس از اظهارنظرهای دوستانه، تقویم پایان‏ می گرفت. هنوز تقویم زیرجلی در میان سوداگران فیروزه در مشهد، رایج است.

پس از تقویم، هر نوع فیروزه را در کیسه‏ ای جداگانه‏ می ریختند و قیمت آن را بر روی کارتی می‏نوشتند و در داخل‏ کیسه می انداختند و سر کیسه را مهر و موم می کردند آن گاه‏ فیروزه‏ها توسط شخصی مورد اعتماد یا به وسیله ی یکی از شرکاء معدن‏دار، به مشهد حمل می شد.

تصویر ۲-۱۳ ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر در ﺣﺎل ﻛﺎرﻛﺮدن

۲۰-۲ ابزارآلاتی که در هنگام استخراج فیروزه به کار می روند

بعضی ابزارالات هنگام کندن و استخراج کردن فیروزه از دل کوه استفاده می شود که شامل:

دیلم،پتک،کلنگ،غربیل،کروه(چراغی ایست از جنس حلب)روغن دون،انبون(پوست گوسفند را پس‏ از جدا کردن، به صورت کیسه‏ای در می آوردند و چون «غربیل» برای حمل سنگ های فیروزه به کار می‏بردند)چالشویی،غلتاندن(پهلوهای زائد نگین را می‏گیرند و به صورت یک منحنی متناسب‏ درمی‏آورند)چرخ غلتاندن یا چرخ برش(این چرخ را از سمباده و «لاک» (نوعی چسب) می‏سازند)جلا کردن،چرخ سمباده،بید زدن(فیروزه‏ی جلا داده را هم چنان که بر سر لوخ است به چرخ می‏زنند)

۲۱-۲ استخراج فیروزه به روش قدیمی و کنونی

شیوه قدیمی استخراج:

تا سی سال پیش، معدن فیروزه، به صورت بسیار اولیه‏ استخراج می شده است. هانری رنه المانی که در سال ۱۹۰۷ میلادی به ایران سفر کرده و از معدن فیروزه گذشته، در سفرنامه‏ی خود می‏نویسد: «فیروزه را به دو طریق استخراج‏ می‏ نمایند: طریق اول، آنست که سنگ های معدن را می‏ترکانند و فیروزه را به دست می آورند و طریق دوم، آنست که در رسوبات‏ یا جاهایی که سابقاً استخراج بعمل می آمده کاوش می‏کنند. نتیجه‏ی طریق اخیر، بیش تر از طریق اول است….» استخراج‏، به طریق دوم، صورت یک کاوش ساده را داشته و با کلنگ انجام‏ می شده. اما طریق اول، بسیار مشکل و پُرزحمت بوده است. بدین ترتیب که کارگری، یک میله ی بلند آهنی، به نام « دیلم» به دست می گرفته است و نوک تیز آن را بر روی صخره‏ای‏ قرار می داده، آن گاه کارگری دیگر، با یک «پتک» سنگین‏ و بزرگ، ضرباتی بر سر دیگر دیلم فرود می آورده است. تا حفره‏یی در حدود دو وجب در صخره‏ی سخت ایجاد کند. هر کارگر، به هنگام کوبیدن هر ضربه ی محکم پتک آهنین بر «دیرم»، از ته‏ دل فریاد برمی آورد: «علی جان»، دیگری پاسخ می داد: «علی‏ زورت بده» یا «علی یارت. بهتر بزن»، بدین ترتیب در دل کوه،‏ فریاد انسان رنجبر و ابزارش با ناله‏ی شکستن صخره‏های سیاه‏ در هم پیچیده و آوای مصاف انسان و طبیعت را به وجود می آورد. پتک کوبیدن، علاوه بر زور، احتیاج به مهارت داشت چه‏ اگر در فضای تاریک غار، مرد پتک زن کوچک ترین غفلتی می کرد، پتک با همه‏ی سنگینی و محکمی به سختی بر روی دست مرد دیلم‏دار فرود می‏آمد و دستش را خرد می کرد. پس از این که‏ حفره ایجاد می شد؛ داخل آن را از باروت پُر می‏کردند و فتیله ای به آن وصل کرده، اطراف آن را با گل می‏پوشاندند؛ آن گاه انتهای فتیله را آتش می زدند. و خود کمی دورتر در پناه گاه هایی، البته نه چندان مطمئن، پنهان می‏شدند تا انفجار صورت گیرد. پیش از این طریق، فقط استخراج در کوه، مانند کار در تپه خاکی، فقط با کلنگ انجام می شد. هر روز، کلنگ خود را تیز می‏کردند و به جان کوه می‏افتادند. بدین شیوه ی نادرست،‏ قسمتی از فیروزه، نرم می شد و قسمتی دیگر، سالم تر به دست‏ می‏آمد.

درباره روش استخراج فیروزه نیشابور معدن فیروزه نیشابور باید بیان نمود که روش نوین معدن کاری و استفاده از تونل جهت دسترسی به ماده معدنی فیروزه تنها در سده اخیر و از سال های میانی دهه ۱۳۲۰ در معدن فیروزه نیشابور رایج گردیده است و پیش از آن از حفر چاه ها و چاهک های عمودی جهت استخراج فیروزه استفاده می شده است . در گذشته در هر نقطه ای که رگه فیروزه در سطح زمین مشاهده می گردیده ، حفاری در همان نقطه و به صورت دنبال رگه انجام می شده است . و با توجه به عمودی بودن رگه های فیروزه در معدن نیشابور ، این حفریات عموماً شکل عمودی و یا نزدیک به عمود به خود گرفته اند . در اصطلاح محلی به این حفریات قدیمی « غار » گفته می شود . ولی در حال حاضر و جهت ایجاد دسترسی به ماده معدنی و به منظور تسهیل در حمل مواد باطله به بیرون محیط از تونل های افقی استفاده می شود و مواد باطله با بهره گرفتن از ریل و واگن به بیرون معدن حمل می گردد .

شیوه کنونی استخراج

اکنون معدن دارای ۳۰۰کارگر و ۲۰ کارمند است که‏ یک نفر مهندس، سرپرستی آن ها را به عهده دارد. کارگران به‏ میزان تخصص و سابقه‏ی کار، بین ۶۰۰ تا ۷۰۰تومان مزد می گیرند و از بیمه نیز برخوردارند. آنان در حدود ۷ ساعت در روز، کار می کنند و ساعت ۱ بعد از ظهر کارشان پایان می گیرد. در آغاز ورود به معدن، برای رعایت ایمنی به کلاه فلزی مخصوص‏ کار در معدن مجهز می‏شوند و هر گروه در قسمتی از غار، به‏ جدا کردن سنگ فیروزه می‏پردازد. این کار را «ورچیدن» می‏نامند. هر قسمت از غار را که برای استخراج‏ باز می‏کنند یک پیشکار می‏نامند. و پیشکارها را با شماره‏های‏۱، ۲، ۳، … نامگذاری می کنند. کارگران معدن فیروزه، چون‏ بسیاری از کارگران معادن، افرادی بی‏اطلاع و معمولی نیستند. اینان اغلب فیروزه‏شناسند و انواع فیروزه را از هم تمیز می دهند و معمولاً در مورد خواص این یا آن نوع فیروزه، بگومگو دارند و فیروزه‏شناسی نوعی اشتغال ذهنی برای آنانست حتی می توان‏ گفت که به فیروزه عشق می‏ورزند.

تصویر ۲-۱۴ معدن فیروزه قبل از انفجار

۲۲-۲ نحوه ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻓﻴﺮوزه از ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ

در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺤﻮه ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻓﻴﺮوزه از ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺎﻟﻴﺎن دور اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد .ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻴﺮوزه ﺧﺎم در ﻣﻴﺎن ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮاری ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ از ﻋﻬﺪه ﻛﺎﮔﺮان ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ . در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮدن ﻣﻮاد ﺣﻔﺮ ﺷﺪه از ﻛﻮه، ﻓﻴﺮوزه ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﺟﺪا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ این کار سنگجوری ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮای ﺑﻬﺘﺮ و راﺣﺘﺮ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻛﺎر اﺑﺘﺪا ﻣﻮاد ﺣﻔﺮ ﺷﺪه را ﺷﺴﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻨﮕﺠﻮری ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺎک آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻗﻄﻌﺎت ﻓﻴﺮوزه ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ اﻳﻦ روش اﺻﻄﻼﺣﺎ ﭼﺎﻟﺸﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.

تصویر ۲-۱۵ ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﮔﻦ و ﻟﻮﻛﻮﻣﻮﺗﻴﻮ در ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

۲۳-۲ محبوبیت رنگ های فیروزه در میان جهانیان

در کشورهای اروپایی رنگ سبز فیروزه و در ایران، آمریکا و اکثر کشورهای آسیایی رنگ آبی آسمانی آن دارای محبوبیت بیشتری است.

۲۴-۲ تعداد رنگهای فیروزه و مرغوبیت آن
رنگ های متفاوتی دارد؛ از آبی بسیار کمرنگ متمایل به سفید شروع می شود تا آبی بسیار پررنگ و سبز کمرنگ تا پررنگ، در واقع این سنگ طیف های رنگی متفاوتی دارد، ولی هر چه فیروزه آبی تر باشد گرانتر است.

۲۵-۲ ویژگی های یک فیروزه خوب

هر چه آبی تر و بدون رگه تر و برجسته تر یعنی قلوه ای باشد، گرانبهاتر است.

تصویر ۲-۱۶ ﻓﻴ ﺮوزه آﺑ ﻲ ﻧﺎم اﺧﺘﺼﺎﺻ ﻲ ﻓﻴ ﺮوزه ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮر در ﺟﻬﺎن

۲۶-۲ چگونگی استفاده از فیروزه نیشابور

نکته حائزاهمیت درباره فیروزه این است که حدود ۹۰ درصد فیروزه نیشابوربه کشورهای دیگر مخصوصا آمریکا صادر می شود و بعد از برش خوردن با نام فیروزه غربی به فروش می رسد اما در بازار داخلی استفاده از فیروزه های ارزان قیمت داخلی رواج زیادی دارد. مردم ایران به دلیل هزینه بالای فیروزه های باکیفیت نیشابور ترجیح می دهند از فیروزه های مصنوعی و رنگ شده وارداتی استفاده کنند.

۲۷-۲ تشخیص فیروزه از متشابهات طبیعى و مصنوعى آن

۱-۲۷-۲ پلاستیک

یکى از جایگزین ها یا متشابهات فیروزه ،پلاستیک خالص است که به هیچ وجه ،ترکیب فیروزه را نداشته ،تنها داراى رنگ آبى شبیه به فیروزه است .این مواد پلاستیکى فشرده شده یا قالب زده مى شود که عنوان فیروزه هاى بلوکى نیز به آنها اطلاق مى شود .جنس این فیروزه ها ى پلاستیکى ،امروزه سلولوئید[۱۱](Celluloid) است که پلاستیکى شفاف از جنس نیتروسلولز مى باشد .گاهى اوقات تکه هاى کوچکى از مواد مختلف ،حاوى پیریت به این متشابهات اضافه مى شود تا این پلاستیک ها هر چه بیشتر به فیروزه شبیه شوند .جهت شناسایى این فیروزه هاى تقلبى مى توان با توجه به جنس آنها از (( تست تخریبى )) استفاده کرد .این تست ،با نزدیک کردن یک سوزن داغ به پشت نگین انجام مى شود .حرارت سوزن ،منجر به ذوب شدن و ایجاد حفره اى کوچک در فیروزه پلاستیکى مى شود.از سوى دیگر ،بوى پلاستیک را نیز مى توان با نزدیک کردن سوزن به سنگ ؛در صورت بالا بردن دقت و توجه کردن استشمام کرد.

۲-۲۷-۲ رنگ شده

هولیت یا هاولیت نوعى کانى ،با ترکیب سیلیکات و کلسیم است که داراى ساختار متخلخل بوده و به راحتى رنگ مى پذیرد .در صورت اضافه کردن رنگ آبى به این سنگ با توجه به دارا بودن ساختار تار عنکبوتى بسیار شبیه به فیروزه خواهد شد.روش ها و تست ها ى گوهر شناسى از جمله وزن مخصوص ،ضریب شکست و مشاهدات میکروسکوپى ،به خوبى در تفکیک این دو کانى کمک مى کند.

۳-۲۷-۲ مالاکیت و آزوریت

فیروزه اغلب با این دو کانى اشتباه مى شود .اگر چه گاهى اوقات ،این دو کربنات مس نمونه هایى بسیار شبیه به فیروزه را داراست .بررسى مشخصات گوهر شناسى و کانى شناسى ،به تفکیک این دو کانى از فیروزه کمک مى کند.

۲۸-۲ ویژگی های فیروزه چینی

آنها مواد سیاهی را به سنگ تزریق می کنند، اینها رگه نیستند. وقتی فیروزه چینی را در دست می گیرید سبک تر از فیروزه نیشابور است.

۲۹-۲ حدود قیمت سنگ فیروزه

از کیلویی صد هزار تومان تا کیلویی ۳۰ میلیون تومان بر حسب نوع سنگ متفاوت است.

۳۰-۲ فعالیت هایی از فیروزه که در مشهد انجام می شود

استقرار۸۵درصدواحدهای تراش سنگ های قیمتی درمشهداست، این شهررا مرکز دادوستد وقطب سنگ های قیمتی ونیمه قیمتی معرفی کردند. اززمان اکتشاف سنگ معدن تازمان تراش سنگ وفروش آن،حدود۲۰۰ حرفه مختلف ایجاد می شود.کشورهابه سمت کارروی سنگ های قیمتی روی آوردند. اولین واحدطراحی خدماتی جواهرات در مشهد افتتاح شده است.اشاره به فعالیت بیش از ۶۰۰ واحد صنفی که ۳۶۰ واحد دارای پروانه به کار فیروزه و عقیق تراشی در مشهد و استان مشغول به کار هستند، وقتی سنگ معدن به عنوان ماده خام در اختیار کارگاه های فیروزه تراشی قرارنگیرد ،آن هامجبورند سنگ های خام قیمتی را ازدیگر کشورها مثل تبت،آریزونای آمریکاویا مصرواردکنند. بااشاره به کیفیت مطلوب وجهانی فیروزه نیشابور،میزان صادرات غیررسمی فیروزه به مراتب ازصادرات رسمی بیشتراست.

۳۱-۲ دلیل اعتقاد مردم به فیروزه

۱- کمیاب بودن: معدن سنگ فیروزه تنها منحصر به چند کشور جهان می باشد که بزرگترین و مرغوبترین آن در ایران قرار دارد.

۲- دشواری استخراج: به خاطر این که فیروزه بصورت رگه هایی در سنگ قرار دارد الزاما برای استخراج آن از معدن باید از روش سنتی و دستی (نیروی انسانی) بهره گرفت تا به رگه های فیروزه صدمه ای وارد نگردد و نیز بهترین بهره وری از رگه ها صورت پذیرد که این امر نیاز به وقت، دقت، حوصله و تخصص دارد که موجب سختی استخراج این سنگ گرانبها می گردد.

۳- تعدد مراحل تولید: از مرحله استخراج سنگ فیروزه در معدن تا رسیدن آن بدست خریدار مراحل متعددی طی می گردد. در معدن سنگ فیروزه نیشابور ایران از هر ۱۵۰۰ کیلوگرم سنگ خام فقط ۳کیلوگرم سنگ فیروزه استخراج می گردد که این خود گواه بر کمیاب بودن و با ارزش بودن این گوهر الهی است.

۴-  دارا بودن نقوش و رگه های زیبا: سنگ فیروزه بهترین و منحصر به فرد ترین سنگ قیمتی است که در آن می توان رگه های زیبایی از اشکال اشیاء، گیاهان، درختان و… را یافت که این خصیصه فیروزه موجب دو چندان کردن زیبایی و ارزش آن شده است.

۵- خواص دارویی: از آنجائیکه فیروزه از ترکیب چند عنصر تحت شرایط خاص محیطی پدید آمده، سولفات قلیایی آلمینیوم به فرمول ترکیبی {CuAl6(Po4)4(OH)8,5H2O} دارای خواص شیمیایی خاصی می باشد.

۶-  سنگ آرزو: قدما و پیشینیان و بزرگان بر این عقیده بودند و هستند که فیروزه سنگ آرزوست بدین معنی که با نگاه کردن و لمس کردن فیروزه و نیت کردن و (آرزو کردن) می توان به آرزوی خود دست یافت.

۷- ارزش اقتصادی: به دلیل ارائه تمام موارد فوق الذکر (کمیابی، زیبایی، رگه ها و…) این سنگ تزئینی علاوه بر دارا بودن ارزش هنری و معنوی دارای ارزش بالای مادی نیز می باشد به طوری که فیروزه هایی در جهان یافت می شوند که به علت منحصر به فرد بودن آنها (بزرگی، رنگ، کیفیت فوق العاده و یا نقش زیبای آن) قابل قیمت گذاری نیستند و یا اگر قابل قیمت گذاری باشند توسط کارشناسان حرفه ای بین المللی این مهم صورت می پذیرد.

انرژی های موجود در این سنگ جهت موارد زیر مفید میباشد:

– تحریک و راه اندازی نیروها و چاکراهای انسان ها

– آرامش دادن، بیدار شدن نیروهای درونی افراد

– درمان انواع بیماری های معده همچون : زخم، ورم، درد و…

– حرکت چا کرای فرد

– تثبیت انرژی درمانگر و درمان انواع سر درد، میگرن، دردهای عضلانی و استخوانی و درمان یبوست

– بیداری چشم سوم.

۳۲-۲ بررسی بازار

۱-۳۲-۲ سنگ های قیمتی

۱-۱-۳۲-۲ طبیعی

۱-۱-۱-۳۲-۲ الماس

اَلماس یکی از سنگ های قیمتی و یکی از آلوتروپهای کربن است که در فشارهای بالا پایدار است.

الماس در حالت پایدار دارای ساختار بلندروی (مکعبی) است. الماس ساختار منشوری نیز دارد که این ساختار بصورت شبه پایدار در طبیعت به صورت کانیلونسدالنیت وجود دارد.

۲-۱-۱-۳۲-۲ زمرد

زُمُرُّد گونه ای از سنگ های گران بها است. این سنگ که از سیلیکات آلومینیوم و بریلیوم تشکیل شده در سنگهای پگماتیت یافت می شود.

واژه زمرد عربی است که خود گویا از واژه ای سانسکریت به معنی سبز گرفته شده است. نام اصلی فارسی آن دوال یا دوبال است.

۳-۱-۱-۳۲-۲ فیروزه

فیروزه یک کانی کمیاب و ارزشمند آبی نزدیک به سبز است که خواهان فراوانی دارد. این کانی به دست فیروزه تراشان شکل داده می شود و به عنوان نگین برای انگشتر، گردنبند، گوشواره و دیگر جواهرات به کار می رود.

پیش تر این کانی تنها از سنگ فیروزه به دست می آمد ولی امروزه همانند دیگر کانی ها مصنوعی نیز فرآوری می شود به گونه ای که حتی تشخیص طبیعی یا مصنوعی بودن آن برای کارشناسان نیز بسیار دشوار است.

۴-۱-۱-۳۲-۲ یاقوت

یاقوت یکی از کانی های سنگ های آذرین، است که بعد از الماس سخت ترین کانی ها محسوب می شود. ترکیبات شیمیایی یاقوت آلومین خالص است که ممکن است به مقدار کم با مواد دیگر از قبیل کروک و آهن آغشته شود. در لایه های آتشفشانی قدیمی هند و تبت یافت می شود و دارای اقسام مختلف می باشد که مرغوب ترین و قیمتی تر از همه یاقوت آتشی است.

۲-۱-۳۲-۲ مصنوعی

۱-۲-۱-۳۲-۲ سمنت پلاست

سمنت پلاست آمیزه ای از سنگدانه های مقاوم ،مواد سخت کننده وپلیمر است که با طیف وسیعی رنگ قابل عرضه می باشد.تمامی رنگ های به کار رفته منشا معدنی وطبیعی داشته و به طور کاملا عمقی می باشند و در مغز محصولات وجود دارند.این رنگها کاملا مقاوم در برابر نور خورشید و عوامل جوی میباشند. از دیگر خصوصیات این سنگ ها می توان به تک لایه بودن آنها اشاره کرد. در محیط فشار وخلا ویبره می شوند و ترکیب آنها شامل در صد بالایی از دانه های به هم پیوسته از آگرگاتهای سنگ طبیعی است .

۲-۲-۱-۳۲-۲ کامپوزیت

کامپوزیت های معدنی، از ترکیب مواد معدنی بازیافتی با رزین ها حاصل می شوند که نمونه بارز آن، سنگ های مصنوعی هستند. سنگ مصنوعی از بازیافت ضایعات سنگ طبیعی تحت پرس و فشار در مرحله اول و در نهایت پخت در مرحله دوم تولید می شوند. فرایند پخت، مهم ترین مرحله تولید سنگ های مصنوعی است. در این فاز، رزین های مختلف با سنگ های بازیافتی ترکیب و در حرارت و فشار کنترل شده پخت می شوند.

۱-۲-۲-۱-۳۲-۲ انواع سنگ با سطوح مختلف

۱ – سنگ با سطوح صاف شامل صیقلی، مات و نیمه مات

۲ – سنگ با نقوش برجسته

۲-۲-۲-۱-۳۲-۲ انواع سنگ با طرح های مختلف

۱ – سبک سفال

۲ – سبک معرق

۳ – سبک مس

۴ – سبک مشبک

۵ – سبک کاشی

۶ – سبک گچبری

۷ – سبک چرم

۸ – سبک فرش

۹ – سبک چوب

۳۳-۲ افراد مرتبط با محصول

۱-۳۳-۲ تولیدکنندگان

سنگ تراشان

معدن کاران

کارگر فیروزه تراش

قلم زنها

۲-۳۳-۲ فروشندگان

تجار فیروزه

جواهر فروش ها

تجّار فیروزه و جواهرفروش ها به وسیله‏ی دلال ها ، فیروزه‏ی تراشیده را از فیروزه‏تراش می خرند. معامله‏ بدین ترتیب است که دو نفر «دلال»، یکی از طرف‏ فروشنده و یکی از طرف خریدار معین می شوند.

مقدار خرید سالیانه فیروزه

جواهر فروش به صورت گرمی فیروزه را تهیه می کند و فیروزه را بر اساس نوع سنگ،رنگ،جنس و … خریداری می کند.

۳-۳۳-۲مشتریان

توریستها

مسافرین

خانم ها

مشتریان فیروزه و جواهرات فیروزه نشان، … اغلب‏ زائران و مسافران ایرانی و جهانگردان خارجی و بیشتر خانم ها هستند. اکثر مشتریان فقط توجه به رنگ فیروزه دارند و فیروزه‏ را به شیوه‏ی مقایسه انتخاب می‏کنند بدین معنی که چند نگین‏ هم‏شکل و هم‏جنس را کنار هم می‏چینند و هرکدام خوش‏رنگ‏تر باشد برمی گزینند.

جهانگردان فرانسوی، بیش تر فیروزه‏ی سبزرنگ مایل‏ به زرد را می‏پسندند و مشتریان آمریکایی، فیروزه‏ی «عجمی» و یا «شجری» رگه مشکی را ترجیح می دهند. مشتریان ایرانی‏ فیروزه دو گروه هستند؛ گروهی که فیروزه را فقط به قصد تجمل‏ می خرند و معمولا زینت‏آلات فیروزه نشان را که همراه با برلیان‏ و دیگر جواهرات گرانبهاست انتخاب می‏کنند. گروه دیگر، آنانی هستند که فیروزه را به اعتقاد تبرک و تقدس می خرند و اینان به فیروزه‏ی گران‏قیمت و مرغوب، چندان پای‏بند نیستند و اکثر آنان را طبقات کم‏درآمد تشکیل می دهند، که به زحمت‏ مبلغی از درآمد روزانه‏ی خود را پس‏انداز کرده‏اند تا بتوانند با این صرفه‏جویی از فیروزه -این سنگ پاک و مقدس- انگشتری‏ تهیه کنند.

بودجه مشتری

بودجه مشتری برای خرید فیروزه بین ۱۰۰ هزار تومان تا ۴۰۰ هزار تومان می باشد.

طبقه اجتماعی مشتری

مشتری ها جز طبقه اجتماعی ممتاز و متوسط هستند.

۳۴-۲ نمونه های موجود در بازار

۱۲۰هزارتومان ۱۶۵هزارتومان ۱۸۵هزارتومان

ظروف قلمدان آویز تزیینی جعبه هایی از جنس نقره

تصویر ۲-۱۷ نمونه های موجود در بازار

۳۵-۲ محدودیت ها

با شناخت و بررسی نیازها و خواسته های کاربر باید به محدودیت های موجود که بر نتیجه پروژه اثر گذار است پرداخت.

۱-۳۵-۲ محدودیت مواد

مواد انتخابی باید به گونه ای باشد که در درجه اول وزن حجمی پایین و همچنین قیمت مناسب،حمل ونقل آسان داشته باشد.

۲-۳۵-۲ محدودیت ساخت و تولید

قابلیت ساخت و اجرای آسان یک طرح و متعلقات آن موضوعی است که باید به آن توجه نمود.شرایط استفاده،مواد موجود،تکنولوژی در دسترس،قیمت نهایی و… از جمله عوامل اثر گذار در روند طراحی می باشند.نوآوری در خلق یک طرح جدید با توجه به نیاز روز ،وظیفه اصلی یک طراح است.

۳۶-۲ محیط زیست

۱-۳۶-۲ نقش ضایعات فیروزه

۱-۱-۳۶-۲ قبل از دستیابی

کارگران، هر بامداد که وارد غار می‏شوند. با اشتیاق‏ خاص و نگاه دقیق و کنجکاو به بررسی حاصل انفجاری که بعدازظهر روز قبل انجام داده ‏اند می پردازند تا ببینند معدن چه‏ به بار آورده است. بر سر فیروزه ای که می‏یابند با هم بحث و گفتگو می کنند. هرکس فیروزه ای قیمتی بیابد تشویق می‏شود.

۲-۱-۳۶-۲ بعد از دستیابی

فضولات معدن را به وسیله ی واگن‏ها به خارج از معدن حمل می کنند و در فضای باز در محلی که با مدخل تونل معدن در حدود ۵۰ متر فاصله دارد انبوه می کنند. در نزدیکی‏ این محل، خط سفیدی با گچ کشیده شده است. تا به جز مأموران مجاز فیروزه‏یاب، کسی از آن خط عبور نکند و به فضولات‏ معدن نزدیک نشود. زیرا احتمال دارد که در تاریکی معدن،‏ قطعاتی فیروزه‏دار از چشم دور مانده و هنوز در داخل فضولات‏ باقی مانده باشند. از این رو، عده ای مأمور وارسی این فضولات‏ هستند که اجازه دارند از خط سفید عبور کنند و فیروزه‏های‏ باقی‏مانده را جمع‏آوری کنند و در کیسه‏ ای بریزند و به انبار ببرند.

تصویر ۲-۱۸ مسیر استخراج فیروزه وحمل آن با واگن

۳۷-۲مزایا و معایب خصوصی سازی صنعت فیروزه

۱-۳۷-۲شرایط معادن فیروزه قبل از واگذاری به بخش خصوصی

قبل از واگذاری معدن فیروزه به بخش خصوصی، اداره اتحادیه فیروزه تراشان خراسان، فیروزه را به طور مستقیم و به قیمت بسیار پایین از اداره معدن خراسان می خرید و بین اعضای خود توزیع می کرد.

۲-۳۷-۲مشکلات و مزایای خصوصی سازی

واگذاری معدن فیروزه شهرستان فیروزه خراسان رضوی به بخش خصوصی باعث کارآفرینی و بهبود معیشت مردم در این شهرستان و روستاهای اطراف شده است، ولی بسیاری از فیروزه تراشان مشهدی از فروش سنگ خام فیروزه با قیمت بالا توسط این بخش به متقاضیان گلایه مندند.به خاطر همین مسئله عده زیادی از فیروزه تراشان به دلیل قیمت بالای فیروزه نیشابور، به فیروزه هایی که از خارج کشور بویژه آمریکا وارد می شود، روی آورده اند.
فیروزه نیشابور چند سال است که در اختیار خود نیشابوری هاست و آنها هم فیروزه ها را به صورت حراج و با قیمت های بسیار بالایی به ترکیه، پاکستان، عربستان و چند کشور عربی دیگر صادر می کنند.

صنعتگران از این که بهره برداری از معدن فیروزه به بخش خصوصی واگذار شده، راضی هستند، ولی از افزایش خودسرانه قیمت فیروزه زیان می بینند.سنگ های قیمتی با قیمت گران به دست فیروزه تراش می رسد و همین مسأله باعث شده قیمت فیروزه سیر تصاعدی داشته و دائم در نوسان باشد.

بزرگ ترین مشکل فیروزه تراشان، گرانی شدید سنگ فیروزه است، به طوری که قیمت سنگ فیروزه حداقل ۸۰ درصد افزایش یافته است و به علت نوسان قیمت در بازار و کاهش تقاضا، خیلی از فیروزه تراشان به شغل های دیگر روی آورده اند.

از ۱۲ سال پیش که این معادن از بخش دولتی به بخش خصوصی و شرکت تعاونی روستاهای معدن فیروزه واگذار شد، این شرکت تعاونی دیگر حاضر به فروش فیروزه خود با قیمت بسیار پایین و با ضرر به اتحادیه فیروزه تراشان مشهد نیست و اعلام کرد که فیروزه خود را از طریق مزایده به فروش می گذارد و فیروزه تراشان مشهدی هم می توانند در این مزایده شرکت کنند که این امر به مذاق آنها خوش نیامد و خرید سنگ خام از این معدن را متوقف کرده و به سنگ های بی کیفیت دیگر استان ها یا کشورهای خارجی روی آوردند.

۳-۳۷-۲مشکلات فیروزه تراشان

یکی از این مشکلات ایجاد ترک و شکستگی هنگام تراش سنگ است که به میزان زیادی از ارزش سنگ می کاهد و ضرر زیادی را متوجه فیروزه تراش می کند و دلیل آن نیز ضربه موج انفجار هنگام استخراج سنگ از معدن است.

و دوم این که نبود ابزار آلات موردنیاز کار می باشد، ابزاری مانند تیغ دستگاه برش یا سفیداب جلا دهنده روی سنگ،پیش از این از آلمان وارد می شد که بسیار با کیفیت بود، اما اکنون از چین وارد می شود که بسیار بی کیفیت است و موجب ترک روی سنگ و بی صرفه شدن این کار می شود و افراد زیادی را اکنون نسبت به ادامه کار در این صنعت بی انگیزه و بی رغبت کرده است.

۴-۳۷-۲ سود و منفعت برای روستاییان

با خصوصی سازی معدن فیروزه اهالی روستا که قبل از آن به دلیل بیکاری به دیگر شهرها مهاجرت کرده بودند، به روستاهای خود بازگشتند، در حالی که پیش از این فقط کارگران معدن فیروزه را می شناختند و اهالی منطقه حتی رنگ فیروزه را هم ندیده بودند، زیرا سنگ های فیروزه مستقیم از معدن استخراج و راهی مشهد می شد، اما اکنون ۹۰ درصد جوانان دو روستای معدن فیروزه، فیروزه تراش هستند و بقیه اهالی روستا و جوانان شهرستان فیروزه و نیشابور هم در بخش خرید و فروش و بازاریابی آن کار می کنند و از این طریق به زندگی خود سروسامانی داده اند.

۳۸-۲ به کارگیری اصول در بازاریابی

کشور ایران در حوزه اقتصاد مرحله زیست گذرانی را پشت سر نهاده و جهش ورود به مرحله صنعتی شدن (اقتصاد چند قطبی) را آغاز نموده که تواماً رفتار آنلاین اجتماع، مسائل جمعیت شناختی و روانشناختی را در بر می گیرد.بازاریابی جهانی شامل فرایند تمرکز منابع و اهداف شرکتها روی فرصتها و نیازهای محیطی است. اگرچه اصول بازاریابی فراگیر است ولی بازارها و مشتریان متفاوتند به این معنی که هر کشور و هر شخصی منحصر به فرد و بیانگر این واقعیت که همیشه نمی توان تجربه یکسانی را در همه جوامع اقتصادی بکار برد و اینجاست که اصول سه گانه بازاریابی یعنی خلاقیت ، تمایز و نوآوری بیشتر از قبل احساس می گردد.بسیاری از بازاریابان بسته بندی( packaging ) را همراه با عناصر دیگر آمیخته بازاریابی یعنی قیمت ، کالا ، مکان و تبلیغات پیشبردی می دانند.

۳۹-۲تکنولوژی

۱-۳۹-۲ دستی

تمام مراحل فیروزه تراشی به صورت دستی بوده و هیج تکنولوژی خاصی درآن استفاده نمی شود.

۲-۳۹-۲ تولید انبوه

فیروزه به صورت انبوه استخراج و به صورت دستی تولید می شود.

۴۰-۲ قوانین

۱-۴۰-۲محلی

سنگتراشان معدن فیروزه همان افراد محلی و بومی هستند که این کار را نسل به نسل منتقل کرده اند.

۲-۴۰-۲ داخلی

واحدهای تولیدی داخلی باید به مجموعه هایی چابک درجهت افزایش توانایی و کامیابی در بازارهای جهانی متغیر و در حال دگرگونی گام برداشته بنحوی که در بازارهایی با طیف گسترده محصولات و الگوهای عمرهای کوتاه سودآور و سفارشهای فردی و اختیاری را با تنوع هر چه بیشتر تولید و صادر نمایند.

ارائه راه کارهایی برای بهترین بسته بندی

­-  ایجادوتخصیصی ارانه از سوی دولت به تولیدکنندگان جهت دسترسی به مواد اولیه درجه یک وماشین آلات پیشرفته بسته بندی.

– الزام واحدهای تولیدی به جذب وبکارگیری کارشناس صنایع تبدیلی و بسته بندی به منظور بررسی و تایید کیفیت انطباق محصول که به نوعی در زمینه رفع مشکلات اشتغال نیز اثربخشی را بهمراه دارد.

– الزام واحدهای تولیدی به مستند سازی هر واحد در امر بسته بندی کالاها پیرو اجرایی نمودن طرح کدینگ کالا.

– آموزش وتوجیه هیاتهای تجاری اعزامی به کشورهای هدف جهت تخصصی شدن هرچه بیشتر بازاریابی و الزام حضور کارشناس رفتار مصرف کننده در تیم مذکور.
– برگزاری دوره های آموزشی بسته بندی زمانبندی شده مطابق بااستانداردهای جهانی به منظور فرهنگ سازی ، افزایش سطح مهارت و دانش فنی افراد همگام با تکنولوژی روز دنیا.

– برگزاری هر چه بیشتر سمینارهای تخصصی بسته بندی وتعامل با دانش آموختگان دانشگاه بصورت مستمروهدفمند.

–  تشویق وترغیب واحدهای برتر در صنایع تبدیلی و بسته بندی و همچنین تقویت کلینیکهای تخصصی درسازمان توسعه تجارت .

– تمرکز بررعایت مقررات استانداردهای اجباری بسته بندی ویژه کالاهای تولیدی صادراتی.
– ایجادخوشه های تخصصیص بسته بندی درشهرستانها درمقیاسهای کوچک جهت سهولت دسترسی تولیدکنندگان محلی،ارتباط ومشاوره .

۳-۴۰-۲ بین المللی

۱-۳-۴۰-۲ قوانین صادرات

انجام آزمون واسطه باهدف اطمینان از دارابودن جذابیت کافی در مواجهه وانتخاب محصول و همچنین آزمون مصرف کننده با این هدف که اطمینان حاصل شود عکس العمل مصرف کننده نسبت به بسته بندی مثبت و مساعد است یا خیرانجام می گیرد.مدیریت فروش مطلوب برای سلامتی سیستم اقتصادی کشورها ضروری است و موفقیت فروش حضوری اثر مستقیمی بر موفقیت کلی بازاریابی دارد و بعبارتی مدیریت فروش حضوری را می توان قلب مدیریت بازاریابی نامید.با عنایت به اینکه در عصر حاضر مرحله معرفی محصول به بازارهای جهانی را پشت سر گذارده و بهترین شیوه ورود به بازاریابی ناشناخته صادرات غیر مستقیم می باشد که در مقایسه باسایر روشها ریسک کمتری را به دنبال دارد و از سوی دیگر فروش حضوری مستلزم ایجاد هزینه است ، لذا از عوامل قابل توجه در بازاریابی به منظور پر کردن خلاء تاثیر فروشندگان ، تقویت ظاهر مناسب بسته بندی بعنوان عامل بصری بازاریابی محصول می باشد.

۲-۳-۴۰-۲ قوانین بسته بندی های صادراتی

بسته بندی برگ برنده نهایی در بازار فروش بوده و برای نگه داشتن بسته بندی می بایست تغییراتی جزئی اما دائمی در آن ایجاد نمود.روانشناسی رنگها نیز یکی از موضوعات مرتبط با موضوع قابل بحث می باشد چه بسا رنگهای متفاوت در کشورهای مختلف ممکن است معانی و تعابیر مثبت و منفی زیادی را از بعد فرهنگ مصرف آن جامعه در برداشته باشد.به طور مثال محصولی با کیفیت عالی و بسته بندی مناسب ولی رنگ آمیزی مغایر با فرهنگ مصرف بازار هدف ، نتوانسته بازار داری نماید.از دیگر موارد حائز اهمیت در فرهنگ مصرف جوامع ، شکل ظاهری و سهولت کاربرد می باشد بنحوی که با توجه به وجود هزینه های بسته بندی و عدم اعمال سلیقه از سوی تولید کننده ، محصولات بصورت فله صادر شده و در کشور ثانی مطابق فرهنگ مصرف بسته بندی و با برند آن کشور صادر گردیده است وبه اصطلاح بازاری خاکستری را بوجود آورده اند. به منظور کاهش تعارضات فرهنگی باید بطور دائم با الگوهای رفتاری ، فرهنگی و اجتماعی مشتریان و مصرف کنندگان بازارهای گوناگون آشنا بوده تا ضمن رعایت اصول بسته بندی سبز(استفاده بهینه از زمان مواد و هزینه) بتوانند بیش از رقبا محصولاتی مناسب و مطلوب برای هر یک از گروه های خاص فرهنگی فراهم آورند.بستر سازی در این خصوص جهت قرابت با بازارهای جهانی نیازمند یک استراتژی مستمر و بادوام است.

۳-۳-۴۰-۲ هدف از بسته بندی های صادراتی

بسته بندی مناسب انگیزه لازم برای تولید را به تولید کنندگان داده و تاحدودی آنان را در مقابل رقبای مقلد حفظ و در نهایت تنوع و حق انتخاب بیشتری را برای مشتری فراهم می نماید.بسته بندی به نوعی یک فرصت اشتغال و یک کمک کننده مهم جهت کارآیی مدیریت ارتباط با مشتری و اثر بخشی صادرات به منظور انتقال پیام به خریدار بشمار می رود .
برای یک تولید کننده محصول صادراتی اولین مرحله تعیین مفهوم بسته بندی است که تعیین می کند بسته بندی اساساً باید چگونه بوده ، برای یک کالای خاص چه کاری را انجام دهد ، آیا هدف اصلی بسته بندی مراقبت از محصول و یا معرفی روش جدید و نوآورانه توزیع محتواست و یا اینکه وظیفه انتقال پیامی درباره کالا یا شرکت را بعهده دارد و یا هدف دیگری داشته است؟پس از تعیین مفهوم بسته بندی باید دیگر ارکان بسته بندی نظیر اندازه ، شکل ، مواد اولیه مصرفی و رنگ را مدنظر قرار گرفته و با هم همخوانی داشته و در نهایت آزمونهای قبل از فروش محصول صورت پذیرد.

۴-۳-۴۰-۲ نحوه بسته بندی

درج اطلاعات کامل محصول روی بسته بندی ، ظاهر جذاب ، راحتی حمل و نقل ، انبارداری وشرایط اقلیمی،سهولت بازشدن وکاربردمحصول ازویژگیهای یک بسته بندی مناسب می باشد.همانطور که بسته بندی هزینه زاست ،از سویی دیگر موجب ایجاد ارزش افزوده در محصول می گردد که می تواند تا حدودی هزینه های مذکور را تعدیل نماید.
بسته بندی عضوی از زنجیره ارزش یک کالا می باشد که در نهایت به افزایش ارزش نهایی کالا کمک می کند. لازم بذکر است که این ارتقاء کیفی در صنعت بسته بندی تا یک نقطه مشخصی جایز بوده و از آن نقطه به بعد چیزی جز اتلاف هزینه و از بین بردن تولید آن کالا را نخواهد داشت .

فصل سوم:

بسته بندی))

-بسته بندی چیست؟

-کارکردهای بسته بندی

-عملکردهای بسته بندی

۳.بسته بندی:

۱-۳ بسته بندی چیست؟

در تعریف بسته بندی آمده است که بسته بندی به معنای تهیه ظرف محافظ یا سیستمی که سلامت کالای «مظروف»رادرفاصله تولیدتامصرف حفظ کند وآنرا از ضربات، صدمات، لرزش، فشار وارتعاش مصون نگهدارد واز سوی دیگر بسته بندی به مثابه یک فرهنگ بومی، یا ملی و اقلیمی سیستمی است که از سویی موجبات ایجاد ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را فراهم می آورد و از سوی دیگر بین آن دو و مصرف کننده ارتباط منظم و قابل اطمینانی برقرار می کند. با توجه به مطالب فوق مشخص می شود که به بسته بندی باید با دو دید کاملاً متفاوت ولی همسو، نگریست، دیدی معطوف به شرح وظیفه یک ظرف در قبال مظروفش و دیدی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد و به نحوی با روحیه، خصلتها، آداب و رسوم، موقعیت اقلیمی و منطقه ای کالا و به طور کلی فرهنگ سازنده و کشور تولید کننده آن مربوط می شود. این یعنی که بسته بندی، نظامی است مرکب که هم وظیفه حفاظتی دارد و هم نقش فرهنگ ارتباطی را بازی می کند و واجد جنبه اطلاع رسانی است و می تواند به عنوان یک رسانه، نقش آفرینی نماید.

عصر کنونی را عصر ارتباطات نام نهاده اند و از آن روست که گسترش آگاهی و رشد ذهن بشری در مقابل عینیت و محیط از یک سو و پیشرفت وسایل ارتباطی از سوی دیگر به انسان و کم و کیف ارتباط او با محیط عینی و ذهنی اش، جایگاه ویژه ای بخشیده است. انسان امروزی به هر شکل و در هر کجا که زندگی می کند با توجه به نیازهای متنوع و روز افزونی که دارد، خواه ناخواه با دنیایی از علائم، تابلوها، بسته بندی های متفاوت کالاها و ابزارهای تبلیغاتی سر و کار دارد. تبلیغات تجاری و بازرگانی، امروز میلیون ها نفر را به خود جلب کرده و خود یکی از مشاغل و بخش های سود آور اقتصادی شده است. نه تنها معرفی کالا ها و خدمات، بلکه رقابت های تجاری نیز بدون تبلیغات مؤثر و گسترده میسر نیست.

امروزه پیشرفت و توسعه فن آوری در جهان بر همه ی فعالیت های انسان تأثیر گذار بوده است و هم زمان با این امر، توسعه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی نیز توانسته است تبادل اطلاعات و اطلاع رسانی را در جهان به صورت گسترده ای جریان دهد. بدیهی است شرکت در این توسعه فن آوری و استفاده از پیشرفت وسایل ارتباط بصری همگانی با توجه به ارزش های فرهنگی، ذوق فردی وبیانی نو امری لازم وجدی می باشد. یکی از وسایل ارتباط بصری، بسته بندی کالا ها است که در رویت مصرف کنندگان می باشد. بسته بندی کالا در تمامی جهان دو نقش بسیار مهم را ایفا می کند. ۱- مظروف ساختن کالا ۲- معرفی بهتر کالا و تشویق مخاطب به خرید آن.

در واقع می توان گفت بسته بندی به عنوان یک فروشنده خاموش قلمداد می شود، زیرا کالا ها مستقیماً خود را به خریدار نمایش نمی دهند و این پوشش آن ها است که با اشکال مختلف و جملاتی کوتاه، معرف جنس داخل آن ها می باشد واطلاعات لازم را به مخاطب (خریدار) ارائه می دهد، بدین ترتیب بسته بندی به عنوان اولین وسیله ارتباط بصری با مخاطب محسوب می شود.

۲-۳ کارکردهای بسته بندی

بسته بندی کارکردهای متنوعی دارد؛ از کارکرد هایی با ماهیت فنی گرفته تا آن هایی که با بازاریابی مربوط می شوند.

کارکردهای بسته بندی متخصصان فنی بسته بندی نیازمند مهارت های علمی و مهندسی می باشند، در حالی که متخصصان بازاریابی نیازمند مهارت هایی در زمینه درک هنری و انگیزشی هستند. غیر از خود محصول که مشتری در صورت خرید با آن آشنا می شود، اولین و نزدیک ترین ارتباط بصری مشتری با کالا از طریق بسته بندی است. بسته بندی نا مناسب، بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می گذارد. به طوری که استنباط مصرف کننده از محصول، با بسته بندی نا مناسب مانند تأثیر رفتار فروشنده بی حوصله درآخر وقت کار روزانه است، که اغلب از نظر روانی موجب رنجش خاطر مشتری می گردد. اما بسته بندی مناسب از طریق ارتباط بصری اطلاعات کاملی را در مورد محصول و تولید کننده به مخاطب یا مصرف کننده منتقل می کند.

۳-۳ عملکردهای بسته بندی

به طور کلی بسته بندی دارای ۴ عملکرد و یا وظیفه اصلی است:

۱٫عملکرد تکنیکی و حفاظتی

۲٫عملکرد اقتصادی

۳٫عملکرد تبلیغاتی

۴٫عملکرد اطلاع رسانی بسته بندی و فروش

الف.تولید کنندگانی که در صدد طراحی و تهیه محصول جدیدی هستند باید به این نکته توجه کنند که اگر برداشت دقیقی از گروه هدف در ذهن داشته باشد مطمئنا شاهد رشد تولید و سود ناشی از آن می شوند.

ب.مهمترین نکته این است که بسته باید سریعا در میان انبوه محصولات نظر خریدار را به خود جلب کند. یک بسته بندی خوب باید در نقش یک فروشنده ساکت عمل کند و بسته باید به نوعی باشد که خریدار آنرا به یاد بسپارد و برای خرید های مکرر بعدی به آن مراجعه کند.

ت.بسته نه تنها باید فرآورده را محفوظ نگه دارد، بلکه باید مصرف کننده را جذب کند و اطلاعات لازم را به بیننده بدهد. در ضمن فرآورده داخل آن را باید بتوان به راحتی از درون آن خارج کرد و موقعی که خالی شد بتوان پوشش هر بسته را از بین برد.

ج.بسته ها سوای جلب خریدار، اطلاعات لازمی، هم به وسیله رنگ و هم به وسیله عبارت و نشانه ها در اختیار مصرف کننده می گذارند. بدین ترتیب بسته بندی از یک وسیله ساده محافظت محصول به یکی از عوامل اصلی فروش بدل گشته و حلقه اصلی زنجیره ای شده است که تولید کننده را به مصرف کننده مرتبط می نماید.

چ.یک بسته بندی خوب هم باید با روحیه کالا هماهنگ باشد و هم باید عنصری و ابتکاری در خود داشته باشد تا بتواند خریدار را به خود جلب کرده و در یاد او بماند.

۴-۳ ویژگی های یک بسته بندی خوب

یک بسته بندی خوب، از محصول در طی حمل و نقل، فرایند بارداری، قفسه مغازه خرده فروشی و در قفسه خانه مشتری مراقبت می کند. تا زمانی که توزیع محصول را در زمان و مکان مفید ارائه کند. بسته بندی از طریق فراهم آوردن درجه مناسبی از حفاظت در مقابل شکستگی، فاسد شدن و گم شدن محتویات محصول، به ارزش محصول می افزاید.

به طور کلی می توانیم وظایف بسته بندی را به طور خلاصه به صورت زیر بیان کنیم: حفاظت و نگهداری کالا منظور از «حفاظت» پیشگیری از آسیب فیزیکی و منظور از«نگهداری» توقف یا جلوگیری از تغییرات شیمیایی و بیولوژیکی می باشد.

۱-۴-۳ آسان ترشدن استفاده از محصول

بسته بندی عملکرد مناسبی برای واسطه ها، توزیع کنند گان و مشتریان جهت آسایش ارائه می کند. بسیاری از تسهیلات که به وسیله یک بسته بندی مناسب ارائه می شوند، چیز هایی نظیر برچسب محصول، نحوه مصرف و استاندارد بودن می تواند باشد./

۲-۴-۳ نقش اطلاع رسانی بسته بندی

بسته بندی می تواند به کسب یک شناخت کلی از محصولات مختلف توسط مصرف کننده کمک کند که آرم یا نام شرکت مربوطه بیشترین وظیفه را در این میان به عهده دارد.

۳-۴-۳ بازاریابی برای محصول

در جایی که رقابت بین شرکت ها پیش می آید بسته بندی برتر می تواند در شناخت محصول شرکت از محصول رقبا مفید واقع شوند. جلب توجه، مصرف کننده بسته بندی به فروش محصول در مغازه کمک می کند به عبارتی بسته بندی می تواند همانند یک فروشنده موفق در تبلیغ کالای درون خود کار آمد باشد.

۴-۴-۳ بسته بندی،وظیفه حفاطتی

بسته بندی سیستم مرکبی است که هم وظیفه حفاظتی[۱۲] و هم وظیفه ارتباطی یا اطلاع رسانی[۱۳] را بر عهده دارد. به همین جهت بسته بندی به عنوان یکی از رسانه ها، محمل ها یا طریق ایجاد ارتباط و اطلاع رسانی نیز مورد مطالعه قرار می گیرد.

در بسته بندی اگر پوشش حفاظتی در حد کفایت نباشد، کالا از نظر فیزیکی آسیب می بیند اگر پوشش، اطلاعاتی نادرست داشته باشد، اعتماد مخاطب (خریدار) از بین می رود.

۵-۴-۳ ساختار اطلاعاتی بسته بندی

ساختار اطلاعاتی یا پوشش اطلاعاتی، دقت و ظرافت فوق العاده ای می طلبد، تخصص های گوناگونی را به کار می گیرد و در روح و روان و فکر و اندیشه مخاطب رسوخ می کند. این پوشش به طور مستقیم از زمان، تکنولوژی و فرهنگ تأثیر می پذیرد مانند محتوی، خود تاریخ انقضایی را یدک می کشد. به همین دلیل است که بسته بندی کالا ها، هر چند وقت یکبار، با تغییر تکنولوژی ساخت یا کشف رنگ های جدید در بسته بندی تغییر می یابند و دگرگون می شوند.

بسته بندی علاوه بر قابلیت حمل و نقل، با نوآوری می تواند در زمینه های تکنیکی، هنری و ارتباطی، کالا را برای بازار جذاب و قابل جلب توجه کرده و از این نقطه نظر میان کالا و مصرف کننده رابطه نوینی برقرار سازد، کمتر پدیده ای ارتباطی مانند بسته بندی، دو ویژگی جاذبه فردی و اجتماعی را تواماً با خود همراه دارد. در تعریفی سیستماتیک، بسته بندی را می توان پوششی از یک سیستم دانست که کالا نامیده می شود و کالا عبارت است از دانشی که توسط انرژی در جرم ثابت شده است؛ از طرف دیگر هر سیستمی که محتوای دانش است به ناچار دارای دو نوع پوشش نیز می باشد: یکی پوشش حفاظتی و دیگری پوشش ارتباطی، اطلاعاتی.

۵-۳ طراحی گرافیک بسته بندی

از دیگر زیرشاخه های هنر گرافیک کاربردی طراحی گرافیک بسته بندی است که در وجه تبلیغاتی نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد. طراحی بسته بندی، هنر، علم و تکنولوژی را هم زمان با هم به خدمت می گیرد تا اثری قابل طرح در برابر دیدگان انتقادی مردم را داشته باشد. مردمی که دارای سلایقی بسیار متنوع هستند. به همین دلیل در کنارتوجه به عناصر زیبایی شناختی، وجه کاربردی هنر گرافیک هدف خلق اثر قرار می گیرد.
میتوان هنر طراحی بسته بندی راازحساس ترین زیرشاخه های گرافیک کاربردی دانست چراکه رضایت مصرف کننده وتولیدکننده بایددرکناراصول علمی طراحی موردتوجه هنرمندطراح قرارگیرد. هنر طراحی بسته بندی در زندگی روزمره انسان ها رخنه کرده است.

برای کالاهای گوناگون، بسته های مختلف با جنس های گوناگون و متفاوت و طرح های مختلف به کار برده می شود. در برخی بسته ها مانند قوطی فلزی و یا بسته های مقوایی محتویات داخل بسته مشخص نیست و خریدار کالا جنس مورد دلخواه را نمی تواند ببیند.

در اینجاست که طراح گرافیست با به نقش کشیدن تصویر و نقشی مناسب ازمحتویات داخل بسته وبسترسازی مناسب گرافیکی اعتماد مشتری را برای خریدکالانسبت به خودجلب نماید. البته این عکسهاوتصاویربه صورت وشیوه های مختلفی در طراحی بسته بندی استفاده می شود که بستگی به نوع کالا، مخاطب و بازار هدف دارد. گاهی با توجه به مخاطب بسته، لازم است از تصاویر و نقوش سمبلیک استفاده نمود. گاهی بسته احتیاج به یک شخصیت تصویر سازی شده دارد و گاهی نیز تصاویر واقعی یا گرافیکی از محتویات داخل بسته، نقش موثرتری خواهد داشت که البته تمامی اینها به دانش طراح گرافیست و شناخت او از طراحی و گرافیک و بازار دارد.

یک طراحی بسته بندی موفق، با داشتن طرح و یا تصاویر مناسب با آن می تواند در بازار هدف موفق تر از سایر رقبا باشد چیزی که کشور ایران در این مورد با چالش های فراوانی با آن روبرو است. در بسته بندی های موفق، دارا بودن تصویر به صورت یک نیاز درآمده است و تصاویر زیبا و رنگین، چشم های مخاطبین را به سوی خود جلب می نماید. حتی دارابودن عکس باعث انگیزش و تحریک در خرید کالا می گردد و شخص را متقاعد می سازد تا کالای مورد نظر را حتی برای یک بار خریداری نماید. در این حالت مصرف کنندگان از روی طرح و نقش بسته آنها که به نوعی نشان بدل گشته اند، آنها را می شناسند. البته اگر طرح و نقش های روی بسته به صورت ادامه دار و تعریف شده در طراحی ها وجود داشته باشند، می توانند به نشان آن برند تبدیل گردند.

اما گاهی یک عکس مناسب، قدرت و تاثیر بیشتری به طرح می بخشد، به شکلی که استفاده از عکس بیشتر مورد استقبال طراحان و سازندگان بسته بندی قرار گرفته است. از عکس در همه بسته ها برای ایجاد جذابیت و معرفی کالا استفاده گشته، به ویژه در اجناسی که جنبه تزیینی و یا کاربردی خاص دارند، عکس و تصویر به مخاطب کمک می کند تا کالای مورد نظر را عینا شناسایی کرده و یا کاربرد آن را بهتر درک نمایند.

طراحی و گرافیک زیبا در بسته بندی می تواند احساسات خریداران را مورد هدف قرار دهد که می تواند: ایجاد حس لوکس بودن محصول و در مقابل آن، ایجاد حس کم ارزش بودن یک محصول را ایجاد کند.

در این زمینه باید در انتخاب رنگ ها دقت کافی داشت. به طور مثال استفاده از رنگ صورتی، مشکی در هر نوع بسته بندی زیبا نیست. هم چنین استفاده از رنگ های قرمز و نارنجی که موجب جلب توجه وتحریک مخاطب و جذب نگاه مصرف کننده می گردد، می توان استفاده نمود. طراحی شلوغ بسته بندی ها، ارائه اطلاعات بیش از حد بر روی بسته و استفاده زیاد از رنگ های سرد و تیره، از اشتباهاتی است که می توان در طراحی و گرافیک بسته ها به آن اشاره کرد.

برخی فرمها،رنگهاوتصاویر در یک فرهنگ، معانی خاص یافته اند. بنابراین فرهنگ گروه مصرف کننده، در لیست اولویت یک طراح برای به تصویر کشیدن و طراحی یک بسته است، به خصوص زمانی که محصول برای صادرات تولید شود.

هم چنین طراح باید در مورد قدرت اثرگذاری عناصر بصری اطلاعات کامل داشته باشد. او با توجه به بررسی شرایط جامعه و مطالعه روند مصرف محصول، بهترین رنگ، فرم، طرح، تصویر و نوشته را برای بسته بندی آن انتخاب می کند. هم چنین طراح باید تسلط کافی به شناخت و روان شناسی رنگ ها داشته باشد.

۶-۳ چگونه یک طراحی بسته بندی به انتخاب اول تبدیل می شود؟
طراحی بسته بندی، یک فرایند آگاهانه و حرفه ای است. طراح یک بسته بندی باید نیاز مشتریان و مخاطبان و حتی برداشت های ناخودآگاه آنها را نسبت به آنچه که می بیند و لمس می کند، بداند و بیان کند. پس یک طراح باید بر شخصیت افراد و تمایل آنها حتی بیش از خودشان مطلع باشد.

طراحی و گرافیک بسته، لباس یک کالاست. به همین دلیل است که دربسیاری ازمواقع ارزش طراحی وگرافیک بسته بندی بیش ازکالای درون آن است وشرکتهای تولید محصول نهائی نیز باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشندکه امکان عرضه یک کالای بسیارخوب و با کیفیت امابدون طراحی و گرافیک و بسته بندی زیبا و مناسب در بازارهای جهانی ضعیف و حتی غیرممکن است. اتفاقی که همواره در کشور ایران تکرار می گردد و هیچ استراتژی دقیقی برای غلبه به این ضعف پیش بینی نمی شود.

بسته بندی یکی از زیر مجموعه های بازاریابی است که در ایران معنا و مفهوم کالا و طراحی و گرافیک بسته، بسته بندی و بازاریابی به خوبی جا نیفتاده است.

۷-۳ بررسی رنگ در بسته بندی و ارتباط آن با فروش

در روان شناسی نوین”رنگ”و”رنگ ها”یکی از معیارهای سنجش شخصیت به شمار می آیند؛ چرا که هر یک از آن ها تاثیر خاص روحی وجسمی را در یک فرد باقی گذارده و رنگ نشان گر وضعیت روانی و جسمی وی می باشد. این موضوع با توجه به پیشرفت های دو دانش فیزیولوژی و روانشناسی به اثبات رسیده است. پیداست که انسان از روزگاران بسیار دور تاکنون تحت نفوذ و تاثیر رنگ های پیرامون خود بوده است و درصد سال اخیر که صنعت رنگ سازی به نقطه اوج تحول خود رسیده است، تاثیر مزبور دو چندان شده و در همه ارکان زندگی روحی ما رخنه کرده است.

رنگ های اصلی عبارت از قرمز، آبی، زرد و رنگ های نور اصلی عبارت است از قزمز، آبی، سبز؛ تفاوت بین رنگ و نور رنگی در سبز و زرد است.برخی از روانشناسان عقیده دارند رنگی که برگزیده و دلخواه کسی است، می تواند گویای خصوصیات اخلاقی و روانشناسی او باشد. پس بدین شکل کار طراحان و گرافیست ها مشکل می شود چرا که باید طوری عمل کنند که تمام سلیقه ها و علایق مخاطب و مصرف کننده را پوشش دهند. در طراحی باید به این نکته توجه کردکه مخاطب چه کسی است و نوع محصول عرضه شده چیست که براین اساس با درک و شناخت کافی ازعلم،هنر،خلاقیت وتسلط برروانشناسی رنگهاطرحی راآماده کندکه مورد توجه تمامی اقشارومصرف کنندگان قراربگیرد.رنگ ها هر کدام گویای پیام وجذابیت خاص خودهستند که به نیاز از آنها استفاده یا با هم ترکیب می شوند. هم چنین باید به رابطه ی دقیق بین محصول و نوع بسته بندی آن در محل فروش فکر کرد. در بسیاری موارد طراح علاوه بر آشنایی با تکنیک های هنری و شناخت روانشناسی رنگ باید از علم خواص مواد محافظتی که در ساخت بسته بندی ها به کار می روند نیز مطلع باشد. هر جنس و کالا، رنگ خاص خود را می طلبد و طراح می بایست با دانش و اطلاع کافی دست به انتخاب رنگ بزند.طراحی بسته بندی یکی از مهم ترین زیرشاخه های هنر تبلیغات است و نقش ارزنده ای را در جریان اقتصادی جوامع بازی می کند. صادرات کالاها بیش از آن که به کیفیت محصول وابسته باشد در گرو طراحی خوب بسته بندی و مورد پسند خریدار است.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد استفاده به جا از رنگ ها است. به عنوان مثال رنگ سبز بسته به جای استفاده می تواند بیان گر فساد و پوسیدگی و از طرف دیگر می تواند بیان گر طراوت و تازگی باشد.در انتخاب رنگ محصولات غذایی و نوشیدنی ها، علاوه بر توجه به رنگ ماده غذایی می توان با توجه به ویژگی های گروه مصرف کننده از رنگ ها به عنوان ابزاری قدرت مند بهره جست.

به عنوان مثال در طراحی جعبه چای های گیاهی می توان از رنگ های ملایم و لطیف که مترادف فرآورده های گیاهی است، بهره گرفت. اما در مورد چای واقعی می توان با بهره گرفتن از زمینه تیره، حس مرغوبیت محصول را در ذهن مشتری ایجاد نمود و استفاده از تصاویر مرتبط نوعی تشخص به محصول می بخشد.استفاده مناسب از رنگ سبب انتقال پیام و سهولت پیدا کردن محصول در چیدمان مغازه می گردد.

نکته دیگر این که اگرچه استفاده از چاپ رنگ ارزشمند است، اما طراحان در برخی موارد متوسل به انتخابی جسورانه و استفاده از بسته بندی تک رنگ می شوند. به عنوان مثال در مورد فرآورده های ویژه مردانه استفاده ازحداقل رنگ می تواند نمایان گر پیامی محکم و مردانه باشد.از رنگ های آبی، سبز و زرد به منظور تداعی شادابی و حیات در بسته بندی محصول استفاده می شود. استفاده از این رنگ ها یکی از ساده ترین و گویا ترین روش هایی است که برای نشان دادن خنکی وتازگی در بسته بندی محصولاتی مانند: آب معدنی ، سبزیجات و میوه ها استفاده می گردد.به عنوان نمونه استفاده از رنگ آبی قوی و آرام بخش به عنوان رنگ زمینه برای ارائه فرآورده ی اسپری پا بسیار حساب شده به نظر می آید و طراح توانسته با بهره گیری از توانایی رنگ آبی برای القا پاکیزگی و خنکی این حس را به مصرف کننده القا کند. هم چنین استفاده از رنگ های روشن مانند صورتی روشن و آبی و زرد روشن برای بسته بندی هایی که حاوی محصولاتی لطیف و ملایم بسیار به جا است.گاهی برای ایجاد تأثیراتی از فریبندگی و کیفیت عالی می توان در رنگ بندی از مقداری طلایی و یا نقره ای به همراه رنگ هایی متالیک از آبی، قهوه ای، فیروزه ای و خاکستری و خرمایی استفاده کرد. از این ترکیب بندی ها برای محصولاتی همچون شکلات، عطر و محصولاتی که نیاز به القا قیمت گران دارند به کار برده می شود.پس ما می توانیم با به کارگیری رنگ مناسب و زیبا در امر جذب مشتری و فروش بیشترمحصول قدمی بزرگ را برداریم وتضمینی باشیم برای جلب مشتری.در انتها باید خاطر نشان کرد که انتخاب رنگ در بسته بندی باید به احساس ناشی از آن بر روی گروه هدف دقت کافی شود.

تصویر۳-۱بررسی رنگ در بسته بندی و ارتباط آن با فروش

۸-۳ بررسی سمت راست یا سمت چپ بودن تصویر وارتباط آن با فروش

تخمین زده شده که ۷۳ درصد از تصمیمات خرید در محل فروش کالا گرفته می شود. پس باید در انتقال مفاهیم و ایجاد درکی صحیح به خریدار کمک کرد. استفاده از محرک های کلامی در طراحی از سمت راست طرح و برای استفاده از تصاویر از سمت چپ تصویر استفاده نماییم.

این مسأله به این خاطر است که نیمکره چپ به طور کلی مسؤل واژه پردازی است در حالی که نیمکره راست به طور کلی فرآیندهای مهم تصویری مانند نام تجاری محصول (لوگوی شرکت) را بر عهده دارد. عدم تقارن این ادراک حاکی ازآن است که برای به حداکثررساندن فراخوان،کلمات بایددرطرف سمت راست بسته ، تصاویر باید در سمت چپ بسته به کار برده شوند چرا که سیستم بینایی برعکس عمل میکند.بسته بندی بایدیک نقش کلیدی درمحل فروش ر ابازی کند.که این مستلزم طراحی بسته به روش علمی است.

۹-۳ بررسی خلاقیت گرافیکی در بسته بندی و ارتباط آن با فروش 

خلاقیت یک فرایند ذهنی است که شامل تولید ایده یا مفاهیم جدید و یا ایجاد ارتباط های تازه بین ایده ها و مفاهیم موجود،