۲-۱۴- تعریف مدیریت:
مدیریت جزء پنهان تولید است که هماهنگ با افزایش تجربه و دانش مدبر تکامل مییابد. مدیریت قبل از هر چیز کاری است فکری که بر پایه نیازهای موجود شکل گرفته و پس از اتخاذ تصمیم به مرحله عمل درمیآید.
۲-۱۵- اهمیت مدیریت:
تولید مبتنی بر سه نهاد اصلی است که عبارتند از زمین، نیرزی کار و سرمایه. اما بدون عنصر چهارم یعنی نهاد مدیریت، تولید اتفاقی و برچسب تصادف خواهد بود (nuthall,2005). دلیل این امر را می توان در این دید که مدیریت جزء پنهان تولید است و به مرور تاثیر فزاینده ای بر آن خواهد گذاشت و علاوه بر سه عامل نیروی کار، سرمایه، سرمایه، زمین، مدیریت را به عنوان عامل چهارم تولید که در سه عامل اولیه نقش اساسی دارد، معرفی کرده اند. آنچه از نظر تئوری اهمیت دارد این است که در هر واحد تولیدی، با توجه به کیفی بودن واحد مدیریت، لازم است به کمک شاخصهایی آن را به صورت کمی درآورد تا عملا بتوان در تابع تولید از آن بهره برداری کرد(hamidi,2005). مدیران به عنوان گردانندگان اصلی سازمانها نقش مهمی در بهسازی فعالیتهای سازمانی ایفا می کنند. امروزه از مدیریت به عنوان یک عنصر کلیدی در ایجاد، اداره کردن و انجام فعالیتهای مختلف نام برده می شود. مدیران موظف به ارزیابی، گزینش و مصرف نهادهای تولید در فرایند تولید هستند.
اهمیت مدیریت را میتوان اینچنین بیان کرد که رمز موفقیت و شکست سازمانها در مدیریت آن خلاصه میشود. با اعتقاد پیتر دراکر^[۴۱]، عضو حیاتبخش هر سازمان، مدیریت آن است. هارولد کنتز^[۴۲] مدیریت را مهمترین زمینهی فعالیت انسانی میداند و معتقد است که وظیفهی اصلی مدیران در تمام سطوح و در همهی واحدهای مختلف بازرگانی، صنعتی و اداری این است که محیطی را طراحی و نگهداری کنند تا در آن اعضا بتوانند بهصورت گروهی با یکدیگر کار کنند و به اهداف تعیین شده دست یابند (رضائیان، ۱۳۹۱).
۲-۱۶- وظایف مدیریت:
مدیریت دارای چهار وظیفه اصلی است: طرحریزی^[۴۳]، سازماندهی^[۴۴]، هدایت^[۴۵]، کنترل
۲-۱۶-۱- .طرحریزی
طرحریزی، تعیین استراتژی مورد نظر و روش فعالیت برای آن حرفه میباشد (اولسون، ۲۰۰۳) برای طرح ریزی ابتدا باید مدیر تصمیم بگیرد که چه عملی باید انجام گیرد. باید هدفهای کوتاه مدت و بلند مدت را برای سازمان دادن معین کند و در مورد امکاناتی که پیش خواهد آمداز قبل تصمیم بگیرد برای اینکار باید تا آنجا که امکان دارد نکات اقتصادی، اجتماعی و وضع سیاسی و محیطی را که میخواهد تشکیلات را درآن دایر کند پیش بینی نماید و همچنین تدابیر لازم را جهت پیاده کردن طرحها عمل آورد (صدرالاشرافی، ۱۳۸۷)

۲-۱۶- ۲- سازماندهی:
شامل به دست آوردن منابع ضروری مانند زمین، نیروی کار، ماشین آلات، دامپروری، سرمایه و منابع مدیریتی میباشد (اولسون ۲۰۰۳). در مرحله سازماندهی مدیر در زمینه مسئولیتها و وظایف تصمیم میگیرد(صدرالاشرافی، ۱۳۸۷)
۲-۱۶-۳- هدایت:
هدایت، انتخاب طرحی است که شامل هماهنگی زمین، نیروی کار، ماشین آلات، دامپروری، سرمایه و منابع مدیریتی میباشد (اولسون، ۲۰۰۳). نظر به اینکه پیش بینی تمام مسائل در کارهای روزانه ممکن نیست لذا باید وظایف را بطور طبیعی تعیین نمود. لذا مدیر باید به طور روزمره زیردستان خود را با راهنماییهای لازم هدایت کند. (صدرالاشرافی، ۱۳۸۷)
۲-۱۶-۴- کنترل:
فرایند کنترل عملکرد مزرعه، شامل دو بخش میباشد.۱) مقایسه نتایج و به کارگیری طرح انتخاب شده با اهداف کلی و جزیی اولیه مزرعه ۲) در صورت لزوم استفاده از فعالیتهای اصلاح کننده
۲-۱۷-مهارتهای مدیریت
عمومیترین و مورد پذیرشترین طبقهبندی از مهارتهای مدیران توسط رابرت کاتز^[۴۶] ارائه شده است. کاتز مهارت را به تواناییهایی که در نحوهی انجام وظایف ذاتی نیست ولی قابل پرورش است تعریف میکند. وی مدیر را کسی میداند که اعمال دیگران را هدایت میکند و مسئولیت تحقق هدفهای خاصی را بهعهده دارد. لازمهی مدیریت موفق داشتن مهارتهای سه گانهی فنی، انسانی و ادراکی است (کاتز، ۱۹۷۴).
۲-۱۷-۱-مهارت فنی^[۴۷]
مهارت فنی عبارت است از «توانایی حاصل ازتجربیات،آموزش وکارورزی لازم برای بهرهگیری ازدانشها،روشها،فنون وتجهیزات مورداستفاده درانجام کارهای خاص» (هرسی وبلانچارد^[۴۸]، ۱۳۸۶). مهارت فنی یعنی چگونگی کار، شناخت ویژگیها، مراحل خاص آن، نحوهی کار با ابزار و دستگاه ها، چیرگی بر مشکلات و فرآیندهای ویژهی آن می‌باشد (لستر و نیواستروم، ۱۳۸۰). به عبارت دیگر مهارت فنی دانش و خبرگی به کار رفته در فعالیت‌هایی است که در بردارندهی روشها، فرآیندها و رویههاست. از این حیث مهارت فنی کار با ابزار و فنون ویژه بهشمار می‌آید (کونتز^[۴۹] و همکاران، ۱۹۹۳).
۲-۱۷-۲– مهارت انسانی^[۵۰]
مهارت انسانی که با جرأت از آن به عنوان یکی از مهارتهای مهم آموزشی یاد میشود، به معنی ایجاد محیط مساعد و مطلوب برای کار از طریق جلب مشارکت گروه های انسانی( سید عباس زاده، ۱۳۷۴)
به عبارتی مهارت انسانی توانایی کار کردن با مردم است. هر فرد اعم از مدیر یا کارکنان او، به یک واحد سازمانی تعلق دارند. عملکرد این افراد تا حد زیادی بدین نکته بستگی دارد که بتوانند با همکاران و رؤسای خود روابطی مؤثر بر قرار کنند.بنابراین، روابط انسانی برمسألهی بهوجودآوردن مهارت درهمکاری یاتعاون بادیگران تمرکزداردوآنقدرظریف وحساساست که بیتوجهی به آن سبب شکست مدیریت (میرکمالی، ۱۳۸۳).
۲-۱۷-۳– مهارت ادراکی^[۵۱]
مهارت ادراکی عبارت است از «توانایی ادراک وتفکر در مورد موقعیتهای انتزاعی،دیدن سازمان بهعنوانی ککل و درک روابط بین اجزا و تصور اینکه چگونه سازمان با محیط تطبیق پیدا میکند.» (رابینز و کولتر^[۵۲] ).
مهارت ادراکی شامل: مهارت در تصمیمگیری، خلاقیت، نوآوری و کارآفرینی (مدیریت تحول)، مدیریت زمان و مدیریت بحران میباشد.
۲-۱۸- تعریف روش های مختلف مدیریتی:
انواع روش های مختلف مدیریتی(نوع روش کشت) در اثر عوامل تصادفی به وجود نیامده یا به طور طبیعی پیدا نشدهاند. روش های مختلف مدیریتی با توجه به ساختار و رویکرد متفاوت بر هزینه و تولید تأثیر میگذارد.
۲-۱۸-۱- تعریف و تاریخچه روش کشت سنتی( پشتهای):
از دیر باز در مناطق سردسیر همانند آذربایجان، نهالهای انگوررا به سوی شمال روی پشتههایی به ابعاد و به ارتفاع متفاوت برحسب منطقه هدایت میکنند که به نظر میرسد انگیزه به کارگیری این روش کشت محافظت از سرمای زمستانه و رفع کمبود آب میباشد(اعظمی موالو و ناظمیه، ۱۳۸۴).
۲-۱۸-۲-تعریف و تاریخچه روش کشت روسیمی:
سیستمهای روسیمی از سالهای ۱۹۳۰ در اروپا و آمریکا معرفی گردیده و تا سال ۱۹۸۰ شکلها و فرمهای خود را مناسب باشرایط اقلیمی هر منطقه بدست آورده است. در ایران نیز سیستمهای جدید در طول سالهای ۴۴-۱۳۴۵ در قطعاتی به صورت مشاهدهای در گوشه و کنار ایران (مخصوصا ایستگاههای تحقیقاتی) پیاده شده است، از سال ۱۳۴۷ سازمان کشاورزی قزوین ایجاد باغات جدید پرورش ایستاده را در باغات نمونه کشاورزان جزو برنامه فعالیتها منظور نمود و نیز یک قطعه ۱۷ هکتاری در سال ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ به روش کوردون ساده، سه ردیفی با سیستم آبیاری قطرهای در ایستگاه اسماعیل آباد احداث گردید که طی ۳۰ سال گذشته ۵ مرتبه به علت سرماهای شدید منطقه کف بر شده و به علت مشکلات موجود نصف آن حذف گردیده است(علیزاده و حسنی، ۱۳۸۲)
۲-۱۹-تعریف مدیریت واحد کشاورزی
مدیریت واحد کشاورزی بهعنوان شاخهای از اقتصاد که تخصیص منابع محدود را در مزرعه مورد بررسی قرار میدهد، دانش گزینش و تصمیمگیری است. از آنجا که موفقیت مالی واحد کشاورزی به شایستگی مدیر به عنوان یک تصمیمگیرنده ارتباط دارد، این جنبهی مدیریت واحد کشاورزی شایان توجه است. یک مدیر بایستی هزینه و قیمتهای آینده را پیشبینی کرده و بر آن اساس در مورد چگونگی ترکیب منابع مختلف زمین، کار و سرمایه به گزینشگری بپردازد (سلطانی و همکاران، ۱۳۸۶).
دایرۃ المعارف بریتانیکا، مدیریت مزرعه را بهاینصورت تعریف میکند: «اتخاذ و اجرای تصمیمات موجود در سازمان و عملیاتی نمودن آنها در مزرعه برای حداکثر نمودن تولید و سود» این تعریف همچنین به این موضوع اشاره دارد که کشاورزان منابع تحت اختیار خود را به شیوهای مدیریت میکنند که از تصمیمها و فعالیتهای خود رضایت بیشتری کسب نمایند (اولسون^[۵۳]، ۲۰۰۳).در کل مدیریت مزرعه مجموعه‌ای از مهارت‌های فنی، انسانی و ادراکی میباشد که به کشاورز اجازه می‌دهد تا تصمیمات آگاهانه بگیرد و بتواند تغییراتی را به اجرا درآورد که عملیات را بهسمت اهداف پیش بینی شده حرکت دهد (بلاسوبرامنین و همکاران^[۵۴]، ۱۹۹۹).
۲-۲۰-تاریخچه مدیریت کشاورزی:
مبنای تاریخی این علم در سالهای ۱۶۵۰ به وسیله خانه داران و دانشمندان علوم اداری یا کامیونالیسم در زمان های قبل از توسعه علوم ذکر گردیده است( ترکی هرچگانی، ۱۳۸۳). هرچند که مدیریت کشاورزی را بایستی با قدمت کشت و زرعهای اولیه و کشاورزی سازمان یافته برابر دانست و ریشه های آن را در تمدنهای اولیه جستجو کرد، اما مطرح شدن دانش مدیریت به عنوان یک دانش امروزی به سال ۱۸۵۲ برمی گردد که رشته مستقلی به همین نام در دانشگاههای آلمان افتتاح شد. پس مدیریت کشاورزی علم نسبتا جدیدی است که از اوایل سالهای ۱۹۰۰ با کارهای تائر^[۵۵] و وی. تانن^[۵۶] آغاز گردید.
شروع استقلال علم کشاورزی و علم مدیریت مربوط به زمان تائر می باشد و ایجاد تحقیقات کشاورزی و موسسات آموزش کشاورزی مدیون زحمات اوست. ضمنا اولین کتاب در زمینه مدیریت کشاورزی با نام اصول صحیح کشاورزی توسط او نوشته شده است. در اولین کتابش چنین بیان نموده که هدف اصلی برای یک کشاورز باید حداکثر کردن سود خالص به جای حداکثر نمودن تولید باشد.( راحلی و همکاران، ۱۳۸۹)
۲-۲۱- هدفهای مدیریت کشاورزی:
همان طوری که گفته شد سودبردن یکی از هدفهای مدیریت کشاورزی است ولی برای اغلب زارعین سود بردن هدف نهایی نیست، بلکه اکثر زارعین برای بالا بردن سطح زندکنندگی و به دست آوردن حداکثر رضایت برای خانواده خود فعالیت میکنند. با وجود این به دست آوردن سود برای موفقیت هرچه بیشتر و زندگی راحتتر برای زارع مهم است. معمولا افزایش میزان سود به شرط ثابت بودن هزینه زندگی در بالا بردن سطح زندگی خانواده زارع مؤثراست به علاوه سود باعث سرمایهگذاری مجدد در کسب و کار، افزایش قدرت خرید برای تحصیل وسائل مدرن منزل، استفاده از پزشک، مسافرت و تمتع از تعطیلات و تحصیل فرزندان میشود بنابراین مدیریت کشاورزی دو هدف دارد. اولی، کمک به افزایش منافع در سطح ثابت و منطقی به کمک سرمایه، منابع و کاردانی و استعداد مدیریت. دومی، انتخاب کار و مزرعه یا انتخاب مزرعه خانوادگی به روشی منطقی و متناسب با احتیاجات و خواسته های خانواده.
فصل سوم:
مواد و روش پژوهش
۳-۱- مقدمه
در این فصل، روش شناسی تحقیق مورد بحث قرار میگیرد و در آن با توجه به اهداف تحقیق که در فصل‌های پیشین به آن اشاره شد، روش تحقیق و شیوههایی که در این مطالعه مورد استفاده قرار میگیرد، تشریح میگردد. مباحثی که در این فصل مورد بررسی قرار میگیرد عبارتند از توصیف منطقه مورد مطالعه ، روش تحقیق، جامعه تحقیق، نمونه و روش نمونه گیری، ابزار تحقیق، روایی و پایایی ابزار تحقیق، متغیرهای وابسته و مستقل، روش های تجزیه و تحلیل داده ها میباشد.
۳-۲- توصیف منطقه مورد مطالعه:
شهرستان ملکان یکی از شهرستانهای حاصلخیز و مستعد کشاورزی استان آذربایجان شرقی میباشد. این شهرستان ملکان با موقعیت جغرافیایی به طول ۴۵/۵۵ََ تا ۴۶/َ۲۶ و عرض ۳۶/َ۵۳ تا ۳۷/َ۱۷ در بین شهرستان‏های بناب، میاندواب، مراغه و دریاچه ارومیه قرار گرفته است. منطقه ملکان از لحاظ طبیعی جلگهای بوده و ارتفاع از سطح دریا بطور متوسط۱۲۹۰ متر و وسعت کل شهرستان ۸۴۰۰۰ هکتار میباشد که ۸/۱ درصد از مساحت آذربایجان شرقی را به خود اختصاص داده و در جنوب استان قرار دارد. حدود ۶۰% مساحت اراضی مسطح جلگهای، ۳% آن را اراضی پست باتلاقی، ۳۲% را تپهها و دیمزارهای مستعد، ۳% را نقاط کوهستانی و مرتفع (غیرقابل کشت) و بالغ بر ۲% بقیه را نقاط شهری و روستائی، رودخانهها و جادهها تشکیل میدهد. این شهرستان دارای ۲ بخش، ۵ دهستان و ۸۱ روستا بوده و جمعیت آن ۱۲۳۶۰۰ نفر میباشدکه ۵/۲۴ درصد جمعیت شهری و ۵/۷۵ درصد جمعیت روستایی را تشکیل میدهد. دهستانهای شهرستان شامل: گاودول غربی، گاودول مرکزی، گاودول شرقی، لیلان شمالی و لیلان جنوبی میباشد.
وجود ارتفاعات بلند در اطراف ملکان منجمله سهند و قره قشون موجب گردیده آب و هوای شهرستان معتدل سرد و نیمه خشک باشد. از نظر آب و هوائی میانگین بارندگی سالانه ۳۲۰ که بیشترین بارش به ترتیب اولویت در ماه های اردیبهشت، اسفند، آذر، آبان و فروردین ماه میباشد و میانگین حرارت سالانه ۴/۱۹ درجه سانتیگراد و حداکثر دمای مطلق ۳۹ و حداقل دمای مطلق ۲۷- درجه سانتیگراد و تعداد روزهای یخبندان ۹۵ روز میباشد و منابع آبی شهرستان شامل ۲ رودخانه مردق چای، لیلان چای و کانال زرینه رود، ۴۵ رشته قنات، ۵ رشته چشمه و ۱۶۰۰ چاه کشاورزی میباشد. ملکان با داشتن ۴۹ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی یکی از مراکز مهم کشاورزی در استان آذربایجان شرقی است که شامل ۱۱۲۰۰ هکتار اراضی باغی و ۳۷۸۰۰ هکتار اراضی زراعی می‏باشد و در مجموع از کل اراضی زراعی ۳۷۸۰۰ هکتاری شهرستان سالیانه ۲۰۰ هزار تن انواع محصولات زراعی از جمله گندم، گوجه فرنگی، پیاز، چغندرقند، یونجه و حبوبات از این اراضی برداشت میشود و همچنین از ۱۱۶۰۰ هکتاری اراضی باغی شهرستان ۲۵۰ هزار تن انواع محصولات باغی تولید میشود، انگور عمده محصول باغی در ملکان است به طوری که این شهرستان ۶۵ درصد تولید استان و ۷.۲ درصد تولید کشوری انگور را به خود اختصاص داده است. همه ساله از ۱۱۰۰۰ هکتار تاکستان این شهرستان ۲۱۵ هزار تن انگور تولید می‏شود که رقم عمده آن سلطانی یا کشمش بی‏دانه سفید از ارقام غالب تولیدی در این شهرستان می‏باشد که به صورت کشمش کالیفرنیایی، تیزآبی، آفتابی، پلوئی، آجیلی سبز، آب قوره، سرکه و شیره انگور فراوری می‏شود و به دلیل مرغوبیت و کیفیت بالای کشمش کالیفرنی و تیزآبی، از اقلام صادراتی منطقه به کشورهای خاورمیانه اروپا و کشورهای آفریقای شمالی می‏باشند (رحمانی، ۱۳۸۹).

شکل ۳-۱: موقعیت استان آذربایجان شرقی و شهرستان ملکان
۳-۳-روش و نوع تحقیق:
این تحقیق برحسب هدف تحقیق کاربردی و از نظر نحوه و چگونگی به دست آوردن داده ها از نوع توصیفی و در حوزه مطالعات میدانی پیمایشی قرار دارد و چون به بررسی تفاوتهای بین روش های مدیریتی روسیمی و سنتی پرداخته شده است از نوع علی- مقایسهای نیز به شمار میرود.
۳-۴- جامعه، نمونه و روش نمونه گیری:
جامعه آماری این تحقیق را انگورکاران شهرستان ملکان تشکیل میدهد. در این تحقیق، روش نمونهگیری خوشه ای بوده است. ابتدا تعداد بهره‏برداران روش روسیمی و سنتی ۸۱ روستای شهرستان ملکان از جهاد کشاورزی شهرستان تهیه گردید، سپس روستاهایی که دارای دو نوع روش روسیمی و سنتی را داشتند انتخاب گردید، سپس با توجه به آمار بهره‌برداران از نظر تعداد و سطح زیر کشت روستاهای انتخاب شده میانگین و انحراف معیار سطح زیر کشت به تفکیک روستاهای انتخاب شده و کل بدست آورده شد و سپس روستای قوریجان که از نظر میانگین و انحراف معیار به آمار کلی شهرستان نزدیکتر بود، انتخاب گردید. روستای قوریجان یکی از توابع شهرستان ملکان بخش مرکزی، دهستان گاودول مرکزی، دارای ۲۳۷۸ نفر جمعیت میباشد و تعداد بهره‏برداران سنتی در این روستا ۵۶۹ نفر بوده‏اند و از آنجایی که تعداد بهره‏برداران روسیمی فقط۳۰ نفر می‏باشد لذا گردآوری داده های مورد نیاز از بهره‏برداران روسیمی به روش سر شماری^[۵۷] و برای بهرهبرداران سنتی به روش نمونه‌گیری^[۵۸]صورت گرفت و همچنین حجم نمونه برای بهره‏برداران سنتی با بهره گرفتن از فرمول کوکران^[۵۹] تعیین گردید.
رابطه ۱-۱
در رابطه فوق، n: حجم نمونه، N: جامعه مورد مطالعه، Z: ضریب اطمینان،  : واریانس سطح اراضی و d: در صد خطا می‌باشد. در این رابطه، ضریب اطمینان حداکثر ۹۰ درصد و احتمال خطا حداقل۱۰درصد نسبت به حجم جامعه تحقیق در نظر گرفته شده است. در محاسبات حجم نمونه تحقیق واریانس براساس سطح زیر کشت تعیین گردید. تعداد ۱۰۱ نمونه برای بهرهبرداران روش سنتی به وسیله فرمول کوکران تعیین گردید که بهرهبرداران به صورت کاملا تصادفی انتخاب شدند.
مقدار ۲۰ درصد از کل حجم نمونه نیز به عنوان واحدهای کشاورزی ذخیره جهت تکمیل پرسشنامه در حالتهای خاص در نطر گرفته شد (عبدپور، ۲۰۰۳)
جدول ۱-۳: وضعیت حجم نمونه در منطقه تحقیق