طرح AB از دو دوره زمانی تشکیل می­ شود. آزمایش اول، دوره A نامیده می­ شود که به آن خط پایه یا دوره قبل از آزمایش گفته می­ شود. در دوره خط پایه، رفتار آزمودنی به دفعات متعدد مشاهده می­ شود. دوره دوم، دوره B نامیده می­ شود. در این دوره تاثیر درمان بر رفتار مورد پژوهش تعیین می­ شود. همانند دوره خط پایه، در این دوره نیز رفتار به طور مکرر مشاهده می­ شود( دلاور، ۱۳۸۹).

۳-۳- نمونه، روش نمونه گیری و تعداد شرکت کنندگان:

نمونه مورد نظر ما سه کودک در خود مانده با عملکرد بالا، بین سن ۷ تا ۱۰ ساله بودند که مطابق ملاک پنجمین راهنمای تشخیص و آماری اختلالات روانی، تشخیص در خود مانده دریافت نموده بودند و مرکز تشخیص و توان بخشی به عنوان درخودمانده با عملکرد بالا مشخص شده شده اند.

۳-۴- ابزار سنجش یا روش علمی جمع ­آوری داده ­ها:

ابزار سنجش در این پژوهش برگه ثبت داده ­ها ‌می‌باشد که از طریق مشاهده­ دقیق و علمی پژوهشگر انجام شده است و همچنین از جداول و نمودارهایی که عملکرد آزمودنی را قبل از و بعد مداخلات نشان می­دهد. در این پژوهش آزماینده دو بعد از ابعاد مهارت­ های ارتباطی را که کودکان درخودمانده در آن ها دچار نقص می­باشند و در پژوهش­های شارلوپ، والش در سال ۱۹۸۶ و کانر در سال ۱۹۴۳ به آن ها پرداخته شده است(شارلوپ^[۱۳۷]، ۱۹۸۶؛ ترجمه ناینیان، ۱۳۸۸) را به صورت رفتارهای قابل مشاهده و اندازگیری تعریف می­ کند و به ثبت هر یک از آن ها می ­پردازد.

نحوه­ ثبت داده ­ها ‌به این صورت ‌می‌باشد که هر یک از کودکان به مدت ۳۰ دقیقه در طول ۳ جلسه مورد مشاهده قرار گرفتند و فراوانی رفتارهای مورد نظر در ۱۵ دوره­ ۲ دقیقه ای ثبت شد. در ابتدا آزماینده با همکاری دو مشاهده­گر در ۳ جلسه ۳۰ دقیقه­ای در اتاق بازی، به ثبت فراوانی رفتارهای مورد نظر پرداختند. سپس با بهره گرفتن از داده ­های ثبت شده، خط پایه ۳ مرحله­ ای در نمودار فراوانی داده ­های مربوط به هر کودک ایجاد گردید. در مرحله بعد جلسات مداخله در طی ۹جلسه ۶۰ دقیقه­ای به مدت ۵ هفته برگزار گردید. بعد از اتمام جلسات بازی درمانی مرحله ارزیابی که طی ۳ جلسه ۳۰ دقیقه ای در اتاق بازی به مشاهده و ثبت فراوانی رفتارها پرداخته شد و داده ­های جمع ­آوری شده در نمودار مربوط به هر کودک وارد گردید. در پایان به مقایسه داده ­های نمودار مربوط به هر کودک به صورت جداگانه پرداخته شد وتاثیر مداخلات انجام شده در طول جلسات مورد ارزیابی واقع گرفت.

۳-۵- روش تجزیه و تحلیل داده ها:

برای تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی شامل جدول های فراوانی و نمونه ها استفاده گردید.

۳-۶- برگه ثبت داده ها:

برگه ثبت داده ها بر اساس مشاهدات سیستماتیک و دقیق تنظیم شده است، ما در این پژوهش از روش ثبت فاصله­ای زمان استفاده نموده­ایم، این روش جهت ثبت مشاهدات و رفتارهای هدف، توسط پژوهشگر تنظیم و برای تعیین خط پایه و ارزیابی تاثیر درمان به کار گرفته شده است.

۳-۷- برنامه درمانی:

برنامه درمانی در این پژوهش متشکل از ۲ گام در طی ۹ جلسه ‌می‌باشد که در مدت زمان ۵ هفته برگزار گردید.

هدف گام اول که از ۴ جلسه ۶۰ دقیقه­ای تشکیل شده است، آموزش و تقویت مهارت­ هایی که به مشارکت و همکاری این کودکان در گروه همسالان مربوط می­ شود، ‌می‌باشد.(قسمت اول تعریف عملیاتی مهارت­ های ارتباطی در این پژوهش)

هدف گام دوم که متشکل از ۵ جلسه ۶۰ دقیقه­ای ‌می‌باشد، آموزش و تقویت مهارت درک حالت­های چهره و رفتارهای غیر کلامی، ‌می‌باشد.( قسمت دوم تعریف عملیاتی مهارت­ های ارتباطی در این پژوهش)

۳-۸- شرح حال کودکان:

مورد اول: صاالح ۸ ساله فرزند اول یک خانواده ۴ نفره است. پدر او دارای شغل آزاد و مدرک لیسانس و مادر او نیز دارای مدرک لیسانس و خانه دار ‌می‌باشد. با توجه به مصاحبه با مادر، اختلال او از سن ۶ سالگی در مقطع پیش دبستانی تشخیص داده شده است، که از همان زمان برای درمان او تلاش شده است و علاوه بر مراجعه به متخصصان، به طور مرتب در برنامه ­های فرهنگسرای بهجت­آباد ولیعصر تهران شرکت داشته است. صالح در کلاس دوم یک مدرسه دولتی در حال تحصیل است و از نظر مهارت­ های شناختی دارای مشکل خاصی نیست. او در مهارت­ های ارتباطی و اجتماعی دچار نقص است و همین موضوع پدر و مادر صالح را با نگرانی مواجه ‌کرده‌است. صالح دارای معلم خصوصی است که سه روز در هفته او را در زمینه درسی یاری می­دهد.

مورد دوم: امیرحسین دارای ۹ سال سن و تک فرزند یک خانواده است. پدر دبیر درس تاریخ و دارای مدرک تحصیلی لیسانس و مادر نیز مربی ورزشی و دارای مدرک تحصیلی فوق دیپلم ‌می‌باشد. اختلال امیرحسین نیز در سن ۶ سالگی در مقطع تحصیلی پیش دبستانی تشخیص داده شده است. با توجه به مشکلات در مهارت­ های اجتماعی و ارتباطی او، از همان سن مهد کودک در کلاس­های فرهنگسرای مختلف حضور داشته است. امیرحسین هم اکنون در یک مدرسه غیر انتفاعی در حال تحصیل است و در حیطه شناختی هیچ گونه مشکلی ندارد. امیر حسین نیز دارای معلم خصوصی است که سه روز در هفته او را در دروسش کمک می­ کند.

مورد سوم: آرین ۹ ساله فرزند اول خانواده می‌باشد. پدر و مادر او هر دو کارمند بانک و دارای مدرک تحصیلی لیسانس در رشته مدیریت می­باشند . با توجه به مصاحبه با مادر اختلال آرین در سن پیش دبستانی تشخیص داده شده است که از همان زمان برای درمان تلاش­هایی صورت گرفته که نتایج، قابل توجه بوده است. آرین هم اکنون در کلاس سوم در یک مدرسه غیر دولتی مشغول به تحصیل ‌می‌باشد. با توجه به مصاحبه با مادر آرین و مشاهدات، آرین فقط در در مهارت­ های ارتباطی و اجتماعی دچار مشکل است و از نظر مهارت­ های شناختی در حد طبیعی است. آرین حدود ۲ سال است که با مرکز فرهنگسرای امیرآباد تهران در ارتباط است و در کلاس­های آموزشی آن شرکت می­ کند.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل داده ها

۴-۱- مقدمه:

در این فصل یافته­ ها به صورت جداول و نمودار ارائه گردیده است. نمودار خط پایه هر آزمودنی با بهره گرفتن از انجام مشاهدات علمی در سه جلسه، قبل از شروع برنامه درمانی، ترسیم گردید. نحوه­ ترسیم نمودارها ‌به این صورت بوده است که در ابتدا هر یک از آزمودنی­ها در اتاق بازی توسط پژوهشگر و همکاران مورد مشاهده علمی قرار گرفته اند و تمامی مشاهدات مربوط به رفتارهای هدف و مورد نظر در برگه ثبت داده ها وارد شده است. بعد از ثبت تمامی داده ­ها برای هر یک از کودکان، نمودار خط پایه هر آزمودنی ترسم گردید.