*کسمایی، (۱۳۸۱)، در کتاب خود تحت عنوان اقلیم و معماری روش های مختلفی را برای زندگی در داخل و بیرون ساختمان معرفی نموده که هریک از این روشها می تواند برای رسیدن به شرایط زیست اقلیمی مناسب در محیط اطراف مان به ما کمک کند.

* رازجویان، (۱۳۶۷ )، در کتاب خود تحت عنوان آسایش بوسیله معماری همساز با اقلیم معیارهای مختلفی را برای آسایش معرفی نموده و همچنین اصول مختلف معماری را با توجه به شرایط اقلیمی مورد ارزیابی قرار داده اند.
*اکبراقلی و ولایتی، (۱۳۸۶)، در مقاله خود تحت عنوان بررسی جایگاه عوامل طبیعی در استقرار سکونتگاه‎های روستایی می فرمایندعواملی همچون ارتفاع از سطح دریا، شیب، ساختار زمین شناسی، گسل، منابع آب، خاک، پوشش گیاهی و کاربری اراضی، هر کدام بسترهای طبیعی هستند، که تاثیر گذاری آنها در پراکنش سکونتگاه های روستایی نقش موثر دارند. ولی بعضی از این عوامل می توانند نقش موثرتری نسبت به سایر عوامل داشته باشند. نتایج بررسی ها نشان داد که حدود ۷۶% از وسعت منطقه دارای شیب بیش از ۱۰% بوده و حدود ۴۷% از سکونتگاه های روستایی در این محدوده پر شیب قرار دارند، که عمدتاٌ در معرض حرکات دامنه ای هستند. حدود ۳/۸% از منطقه دارای خاک هایی با ضخامت مطلوب برای زراعت و باغداری بود و تنها حدود ۱۳% از سکونتگاه ها در این محدوده واقع بودند. در این صورت روشن است که خاک و منابع آب به ویژه چشمه ها جزو عوامل مهم در پراکنش روستا های منطقه می باشند.
*رنجبر وهمکاران، (۱۳۸۶)، در مقاله خود تحت عنوان نقش عوامل طبیعی درتوسعه و استقرار کانونهای جمعیتی شهرستان اهر می فرماید شهرستان اهر درشمال غربی ایران دراستان آذربایجان شرقی واقع شده واز نظرمختصات جغرافیایی درعرض شمالی ۳۸ درجه و ۱۸ دقیقه الی ۳۹ درجه قرار گرفته است. این شهرستان از لحاظ طبیعی تحت تاثیراقلیم نیمه خشک وسرد قرارگرفته که به دلیل وضعیت خاص توپوگرافی منطقه، مضرس بودن برخی ارتفاعات، دره های تنگ وعمیق وواحدهای تپه ماهوری وکوهستان ازعوامل عمده تاثیر گذار در توسعه وپراکنش کانونهای جمعیتی روستایی وشهری می باشد. که این عوامل ضمن ایجاد محدودیت های توسعه کشاورزی منطقه قابلیت هایی نیز ازنظرگردشگری درمنطقه ایجاد نموده است از طرفی به دلیل وجود منابع طبیعی ونیز وجود معادن معدنی وهمچنین قابلیت های بالای زیست محیطی از جمله وجود منابع آب فراوان وپوشش گیاهی غنی شهرستان، قابلیت زیادی برای توسعه در این بخشها دارد که بامدیریت وبرنامه ریزی می توان توسعه شهرستان راتصریح کرد.
* نمکی وهمکاران، (۱۳۹۰)، در مقاله خود تحت عنوان نقش عوامل محیطی در آرایش فضایی سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز مهاباد) می فرماید عملکرد نسبتا شدید برخی عوامل و پدیده های محیطی همچون پدیده زمین لغزش، نه تنها موجب وارد آمدن خسارات به محیط های دست ساز انسانی شده، بلکه باعث تخریب، فرسایش و فقر محیط طبیعی در مناطق روستایی هم شده است. در این ارتباط، موقعیت کوهستانی ناحیه مورد پژوهش، تاثیر عمیقی بر این مساله دارد. در موقعیت کوهستانی محدوده مورد مطالعه، دو عامل ارتفاع و شیب بعنوان عوامل بازدارنده و محدود کننده در مدیریت حوزه‎های روستایی عمل می نمایند. نتایج حاکی است که انواع گسل ها و چین خوردگی های محلی با منشا زمین ساختاری، لرزش های فراوانی را باعث شده است که منطقه مورد مطالعه را با خطرپذیری روبرو کرده است.
*نظریان وهمکاران، (۱۳۸۸)، ارزیابی توسعه فیزیکی شهر شیراز با تاکید بر عوامل طبیعی می فرماید شکل گیری، تداوم، حیات و تغییرات ظاهری بافت شهری و رشد و توسعه آن متاثر از مجموعه ای از عوامل و نیروهای طبیعی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و تکنولوژی است. این عوامل در طی زمان همراه با تغییرات و پیشرفت های اجتماعی، اقتصادی و فن آوری تحول پیدا می کنند. بدیهی است شناخت وضع موجود و مشکلات فعلی شهر و پیش بینی تغییرات آتی آن در گروی شناخت این عوامل و نیروها و ساز و کار عمل آنها است و بدین گونه می توان سیاست های مناسبی برای هدایت و کنترل عوامل و نیروهای تغییر دهنده شهر طراحی و اعمال نمود. این مقاله درفصل نامه جغرافیایی چشم انداز زاگرس پاییز۱۳۸۸، به چاپ رسیده است.
*رجایی، عبدالحمید، ۱۳۸۲، فصل سوم در کتاب خود تحت عنوان کاربرد جغرافیایی طبیعی در برنامه ریزی شهری و روستایی به محیط های طبیعی در ارتباط با آمایش سرزمین و نقش مطالعات جغرافیایی طبیعی در سرزمین پرداخته است.
*حسینی، (۱۳۹۰)، در فصل دوم کتاب خود تحت عنوان اصول و مبانی برنامه ریزی آمایش سرزمین نامنظم رابطه بین انسان، فضا و فعالیتهای انسان در فضا به منظور بهره برداری منطقی از جمیع امکانات در جهت بهبود وضعیت مادی، معنوی و اجتماعی براساس ارزشهای اعتقادی است
*استوارت، (۱۹۶۸) و ناوه لیبرمان (۱۹۸۴) می فرماید آمایش سرزمین طبق ضوابطی با نگرش بازده پایدار و در حوزه بر حسب توان و استعداد کیفی و کمی سرزمین برای استفاده های مختلف انسان از سرزمین به تعیین نوع کاربری از سرزمین می پردازد بنابراین از هدرفتگی منابع طبیعی و ضایع شدن محیط زیست و در نتیجه از فقر انسانی که روی زمین کار می کند می کاهد.
*بازنیکی(۱۹۸۵)، ارزیابی توان اکولوژیکی محیط زیست (سرزمین) مرحله میانی فرایند آمایش سرزمین یا برنامه ریزی محیط زیست است که شامل انتخاب مناسبترین استفاده از سرزمین و نظام مدیریت می باشد.
*مخدوم، (۱۳۸۱)، شالوده آمایش سرزمین، در این کتاب روابط بین برنامه ریزی منطقه ای، برنامه ریزی ملی، برنامه ریزی کالبدی، طرح جامع سرزمین، آمایش سرزمین و توسعه پایدار را تشریح نموده است.
*عنابستانی، (۱۳۸۹)، نقش عوامل طبیعی در پایداری سکونتگاه های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان سبزوار) می فرماید پیدایش سکونتگاه های بشری و به ویژه روستاها بر پایه ی عوامل طبیعی مانند آب و خاک مناسب استوار بوده است. منطقه ی سبزوار با فراهم نمودن این عوامل، از گذشته های دور به عنوان یکی از مهم ترین کانون های سکونت بشری در شرق ایران محسوب می شود. نتایج نشان می دهد که رابطه‎ای معنی دار و نسبتا قوی بین داده های طبیعی یعنی موقعیت، آب و اراضی کشاورزی و روند تحولات جمعیت در دوره ۸۵-۱۳۴۵ به عنوان یکی از شاخص های پایداری سکونتگاه های روستایی برقرار است، به نحوی که میزان همبستگی بین موقعیت روستا و رشد سالانه جمعیت ۲۱۶٫ ۰ می باشد. این مقاله در مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان) زمستان ۱۳۸۹به چاپ رسده است.
فصل سوم
ویژگیهای جغرافیایی محدوده
مورد مطالعه
۳-۱- مقدمه
لنگرود یا لنته به معنی ایستاده و آرام، رودی است در گیلان که از نزدیکی لاهیجان سرچشمه می گیرد و از وسط شهر لنگرود می گذرد و در چمخاله پس از پیوستن به شلمان رود به دریای مازندران می ریزد.
شهر لنگرود به عنوان یک واحد جغرافیای پدیده ای است که در فضا و مکانی خاص، بر بستر سرزمین مناسب؛ از نظر پتانسیل های محیطی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و. . . بوجود آمده است یا به قول پیر مولین شهر پدیده ای سرزمینی است و سرزمین هر شهر در درجه نخست به اعتبار و موقعیت های طبیعی اش پایداری و بقای انسان های مهمانش را تضمین می کند (امانی، ۱۳۸۵، ص ۲۸).
لذا شناخت امکانات محیطی به ویژه شرایط زمین ساختی و مورفولوژیکی لنگرود، با محدودیت های طبیعی شهر، شناسایی قابلیت ها و مقاومت زمین و منابع. . . به منظور بهره برداری اقتصادی، شناسایی منابع طبیعی مصالح ساختمانی و شناسایی شهرها کاربرد مفیدی خواهد داشت (رهنمایی، ۱۳۶۹، ص ۶۲).
بدین لحاظ در این فصل ویژگی های جغرافیایی و زیست محیطی لنگرود را مورد بحث و بررسی قرار می‎دهیم.
۳-۲- موقعیت جغرافیایی شهر
شهرستان لنگرود در شرق استان گیلان و در جنوب دریای مازندران بین مدار ۳۷ درجه و ۱۹ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۵۶ دقیقه عرض شمالی و نصف النهار ۴۹ درجه و ۵۹ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۱۳ دقیقه طول شرقی دارد. این شهرستان از سمت غرب و شمال غرب به شهرستان لاهیجان، از سمت جنوب و شرق با شهرستان املش و رودسر و از سمت شمال شرقی با دریای مازندران همجوار است( نقشه آبادیهای استان گیلان، ۱۳۸۳، ص۱۶).
شهر لنگرود در جلگه ای واقع شده که شیب آن از بخش جنوبی و از کوهپایه های لیلاکوه به سمت شمال ادامه می یابد. رودخانه های لنگرود و رودخانه خاله از جمله عوامل طبیعی در محدوده شهر هستند. مسیر رودخانه اصلی از قسمت جنوب غربی به شمال شرقی است. پس از گذشتن از مرکز شهر آن را به دو قسمت مجزا تقسیم کرده است. دیگر رودخانه خاله است که نسبت به رودخانه اصلی از اهمیت کمتری برخورداز است و از جانب غرب به شرق جریان دارد و در مرکز شهر، در حد فاصله دو محله راه پشته و انزلی محله، به رودخانه اصلی وصل شده است. از دیگر عوامل طبیعی موجود در محدوده شهر، استخر طبیعی کیاکلایه است که دارای وسعتی بیش از ۲۰۰ هکتار است (مهندسین مشاورشمال، ۱۳۷۷، ص ۴).
شهر لنگرود از قسمت شمالی به روستای موبندان (Moubandan)، پلت کله (Palatkalleh) باغات توت و مزارع منتهی است. در قسمت شرق، مزارع برنج و روستای کیاکلایه که هم اکنون جزء محدوده شهر است قرار دارد. قسمت جنوبی شهر لنگرود، به استخر کیاکلایه، مزارع برنج و باغات چای محدود می شود، در این بخش روستاهای سالکویه (Salkoye) بالا و پایین، در ادامه کوهپایه های لیلاکوه واقع شده اند. لنگرود از جانب غرب به روستای درویشانبر (Darvishanbar) که هم اینک به شهر متصل شده است ارتباط می‎یابد. اکثر مناطق غرب نیز زیر پوشش مزارع برنج، باغات چای و توتستان قرار گرفته است (همان، ص۱۱).
شهرلنگرود به لحاظ قدمت وسابقه تاریخی وقدیمی خود دارای بافت شهری ارزشمند می باشد که هم اکنون جدای از کلیت بافت، بناها و آثارارزشمند تاریخی و هنری را درخود جای داده است ودرحال حاضراین منطقه فضاهای مرکزی شهررا شامل می شود که بافت قدیم شهر نیز جزوآن است (همان، ص ۴).
مجموعه بافت قدیم شامل بازار، مسجد جامع، محلات مسکونی و مراکز محله ها از طریق گذرهای اصلی از یک سو و محور ارزشمند طبیعی رودخانه از سوی دیگر می باشد که محله های اصلی شهر به نام های راه پشته، فشکالی محله، دباغ محله و بازار در دو سوی رودخانه و در امتداد آن چیده شده اند و با یک مفصل ارتباطی تاریخی به نام پل خشتی به یکدیگر متصل شده اند. مساحت محدوده قانونی شهر لنگرود، ۱۶۰۵ هکتار می باشد. مساحت حریم این شهر نیز ۹۰۴ هکتار که با احتساب محدوده قانونی و حریم، مساحت کل آن بالغ بر ۲۵۰۹ هکتار از سوی شهرداری برآورد گردیده است(قربانپور، ۱۳۸۸، ص۱۲).
۳-۲-۱- زمین شناسی
منطقه گیلان در دوران پرکامبرین یعنی در حدود ۷۰۰ میلیون سال پیش در زیر دریاهای کم عمق قرار داشت. رسوباتی که بر کف این دریا انباشته شده بود در طی کوهزایی از آب بیرون آمده و بقایای آن در برخی مناطق امروزی البرز مشاهده می گردد. از دوران اول زمین شناسی نیز شواهدی بر جای مانده که حاکی از وجود و گسترش شرایط دریایی در این منطقه می باشد. ماسه سنگ های قرمز رنگ که در کوه‎های البرز وجود دارند بقایای رسوبات دریایی از دوران اول می باشند. در اواخر دوران اول پس از عقب نشینی دریا فعالیت های آتشفشانی در این منطقه به وقوع پیوسته است لیکن تشکیلات زمین شناسی استان گیلان عموماً از دوران دوم و سوم زمین شناسی بوده و تشکیلات دوران اول به طور پراکنده و وسعت های کوچکی در آن دیده می شود. تمام دشت های دامنه ای و رودخانه ای و دشت های ساحلی تا حد دریای خزر از رسوبات دوران چهارم زمین شناسی به صورت های مختلف تشکیل شده است (نقشه زمین شناسی لنگرود، ۱۳۸۳).
۳-۲-۲- توپوگرافی
شهر لنگرود به صورت یک دشت با اختلاف ارتفاع از سمت شمال، به اندازه ۲ متر در غرب، ۳ متر در شرق است که در بین فاصله شمال به جنوب ۲ الی ۳ بار این اختلاف ارتفاع به صفر می رسد. از جمله عوامل مهم این پستی و بلندی رودخانه های لنگرود و خاله هستند که از نظر ذفع آبهای سطحی و زهکشی آبهای شهری اهمیت فراوان دارند و از سمت غرب به ارتفاع ۵۰ متر، به سمت شرق به ارتفاع ۴۸ متر با اختلاف ارتفاع حدود ۲ الی ۳ متر که در مرکز شهر به ۵۲ متر می رسد دیده می شود.
وضعیت توپوگرافی تپه ای و پلکانی شهر از سمت غرب به شرق و بالعکس نشان می دهد که در غرب شهر، از ارتفاع آن به مانند شرق شهر کاسته شده است. توپوگرافی واقع در محدوده بیرونی شهر شامل اختلاف ارتفاع بین دریا در شمال و کوهستان در جنوب است که از دو طرف، اطراف شهر را در بر گرفته‎اند (نقشه توپوگرافی لنگرود، ۱۳۸۳ ).
۳-۲-۳ اقلیم
اقلیم یک واژه عربی است که در زبان فارسی به آن (آب وهوا) گفته می شود و از کلمه یونانی کلیما (kilima) به معنی میل می باشد. اقلیم نتیجه تاثیر توام پدیده های هواشناسی است و حالت متوسط هوا را در یک نقطه دلخواه به دست می دهد. بنابراین وقتی در مورد آب و هوای یک منطقه بحث می کنیم لحظه زمامی را مطرح نمی کنیم. البته اقلیم معنای گسترده تری داشته و تنها به پارامترهای هواشناسی محدود نمی‎شود بلکه مجموعه عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی را در بر می گیرد (علیزاده، ۱۳۷۷).
جهت بررسی اقلیم درشهر لنگرودابتدا اقدام به شناسایی ایستگاههای موجود در محدوده مورد مطالعه نموده و در انتخاب ایستگاهها با توجه به اینکه هدف بررسی وضعیت شهر لنگرودبوده دو موضوع مورد دقت نظر قرار می گیرد، نزدیکترین فاصله به محدوده و ارتفاع ایستگاههای مورد نظر، لذا پس از تهیه و جمع آوری آمار موجود و استخراج اطلاعات و بررسی شکافها کمبود های آماری را مشخص نموده و به بررسی اقلیم منطقه می پردازیم.
۳-۲-۳-۱- بررسی شبکه ایستگاههای هواشناسی
آمار کلیه ایستگاههای هواشناسی و آب سنجی تحت نظارت معاونت مطالعات پایه منابع آب گیلان از بایگانی دفتر آبهای سطحی این معاونت و آمار سینوپتیک لاهیجان نیز از سازمان هواشناسی گیلان جمع آوری شده است، که از این آمار و اطلاعات ایستگاهها جهت بررسی وضعیت اقلیمی شهر لنگرودمورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند.
۳-۲-۳ -۲ بررسی داده های بارش
جهت بررسی شهر لنگرودبدلیل وسیع بودن و وجود ایستگاههای اطراف از روش بررسی منطقه ای استفاده شده است بنابراین قبل از انجام هر گونه محاسبه بارش منطقه ای و محاسبات آماری باید کارهای زیر انجام گیرد:
_ انتخاب پایه زمانی مشترک، بازسازی داده های کمبود، بررسی درستی و همگنی داده ها
۳-۲-۴- انتخاب پایه زمانی مشترک یا دوره شاخص آماری
عناصر متفاوتی هواشناسی، از قبیل دما، رطوبت، فشار و باد به دلیل فرایندهای جو، غالبا ً در فواصل زمانی معین، دستخوش نوسان می شوند به این دلیل کمیت های حاصل از دیده بانیهای اقلیمی که به سری‎های اقلیمی معروف اند ماهیتی آماری دارند. در این بررسی چون بارش و آبدهی در بین عناصر اقلیمی زمانی بیشتری دارند از شاخص آماری ۳۰ ساله در نظر گرفته شده است.
۳-۲-۵ انحراف معیار بارندگی
انحراف معیار نشان دهنده میزان پراکندگی داده ها بوده و هر چه مقدار آن کمتر باشد نشان دهنده نزدیکی اعداد موجود در زنجیره یا سری داده ها به یکدیگر است. انحراف معیار با بهره گرفتن از دو رابطه زیر محاسبه میگردد:
برای کمتر از ۳۰ داده (برای نمونه)