نوع دیگر آبشستگی، آبشستگی موضعی^[۱۰] است. این نوع آبشستگی در پایین­دست سازه­های هیدرولیکی، در محل پایه­ های پل و به طور کلی هر مکانی که شدت جریان­های درهم به طور موضعی افزایش یابد، بوجود می­آیند.
آبشستگی موضعی پایین­دست سازه­های هیدرولیکی نظیر سدها، سرریزها، شوت­ها، سازه­های پلکانی و … پدیده­ طبیعی است که به‌دلیل وجود سرعت محلی بیش از سرعت بحرانی بوجود می ­آید و دلایل آن را می­توان به صورت زیر بیان کرد:
ناکافی بودن مقدار استهلاک انرژی
تشکیل پرش هیدرولیکی ناپایدار و یا انتقال پرش خارج از کف حوضچه­ آرامش
بوجود آمدن جریان­های گردابی^[۱۱] در پایین­دست سازه­های هیدرولیکی
شکل (۱- ۲) چند نوع سازه هیدرولیکی و آبشستگی پایین­دست آن­ها را نشان می­دهد.

شکل ۱- ۲ آبشستگی موضعی پایین­دست برخی از سازه­های هیدرولیکی (استاندارد آب و آبفا، ۱۳۸۹)
میزان عمق آبشستگی برای هر یک از سازه­ها بستگی به ­شرایط هیدرولیکی جریان و مشخصات رسوب و شرایط هندسی سازه دارد. تخمین میزان عمق آبشستگی از این­رو اهمیت دارد که ممکن است باعث تخریب سازه گردد.

به طور کلی آبشستگی در اثر اندرکنش نیروهای زیر حاصل می­ شود:
۱- نیروی محرک ناشی از جریان که در راستای جدا کردن ذره از بستر عمل می­ کند.
۲- نیروی مقاوم ناشی از اصطکاک ذرات و وزن ذره که در برابر حرکت ذره مقاومت کرده و مانع جدایی ذره از بستر می­ شود.
جریان­ها در محل وقوع آبشستگی، یک فرایند دوفازی (آب و رسوب) است. بنابراین آبشستگی متأثر از متغیرهای بسیاری از قبیل پارامترهای جریان، مشخصات بستر آبرفتی، زمان و هندسه آبراهه می­باشد. به همین دلیل، محققین هر یک به مطالعه بخشی از این وقایع پرداخته و آن را به صورت آزمایشگاهی و تجربی بررسی کرده ­اند.
۱-۳ ضرورت انجام تحقیق
از آنجایی که در سازه‌های ترکیبی سرریز - دریچه، تداخل جریان از زیر دریچه و روی سرریز باعث اختلاط شدید در جریان، تغییرات در توزیع تنش‌های برشی کف و از این‌رو افزایش پیچیدگی محاسبات می‌شود، بنابراین شبیه‌سازی الگوی جریان، سطح آزاد آب و آبشستگی مورد توجه محققین قرار دارد و لذا در این تحقیق، علاوه بر بررسی آزمایشگاهی الگوی جریان در بستر صلب، توانایی نرم­افزار Flow3D در شبیه‌سازی عددی الگوی جریان و آبشستگی مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت‌.
۱-۴ اهداف تحقیق
تحقیق انجام شده به منظور پاسخگویی به اهداف زیر صورت گرفته است:
۱- بررسی آزمایشگاهی الگوی جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز- دریچه در بستر صلب و مدل­سازی عددی آن با نرم­افزار Flow3D و مقایسه نتایج حاصل از آن دو
۲- مدل­سازی عددی آبشستگی در پایین­دست سازه ترکیبی با نرم­افزار Flow3D و مقایسه نتایج حاصل از آن با نتایج بدست آمده از بررسی­های آزمایشگاهی توسط محققین دیگر
۳- ارزیابی دقت مدل­های تلاطمی نرم­افزار Flow3D در شبیه­سازی­های عددی الگوی جریان و آبشستگی پایین­دست سازه ترکیبی سرریز – دریچه در مقایسه با نتایج آزمایشگاهی
۴- محاسبه نسبت دبی عبوری از بالای سرریز به زیر دریچه با بهره گرفتن از مدل Flow3D
۱- ۵ ساختار کلی پایان نامه
این تحقیق در پنج فصل به شرح زیر تدوین شده است:
فصل اول- کلیات: که شامل مقدمه­ای بر سرریزها، دریچه­ها و مبانی ترکیب این دو سازه بوده و همچنین در رابطه با هیدرولیک جریان و آبشستگی در پای هر کدام از سازه­های سرریز یا دریچه و یا سازه ترکیبی سرریز - دریچه کلیاتی ارائه گردیده است.
فصل دوم- بررسی منابع: در این فصل، پیشینه تحقیق­ها در زمینه هیدرولیک جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز - دریچه، آبشستگی پایین­دست سازه ترکیبی و همچنین مطالعات انجام شده توسط نرم‌‌افزار Flow3D بررسی خواهد شد.
فصل سوم- مواد و روش­ها: این فصل شامل معرفی مواد و روش­های تحقیق، آشنایی با نرم­افزار Flow3D و مراحل مدل­سازی است.
فصل چهارم- نتایج و بحث: در این فصل­، نتایج ارائه شده شامل دو بخش است. بخش اول مربوط به نتایج آزمایشات انجام شده در بستر صلب مربوط به جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز – دریچه و بخش دوم مربوط به نتایج شبیه­سازی عددی الگوی جریان، پروفیل و آبشستگی در پایین­دست سازه ترکیبی است.
فصل پنجم- نتیجه ­گیری و پیشنهادها: این فصل دربرگیرنده نتایج بدست آمده از تحلیل­ها به همراه پیشنهادهایی برای تحقیقات بعدی است.
فصل دوم
مروری بر منابع
۲-۱ مرور منابع
در این فصل، بررسی منابع و سوابق تحقیق در دو بخش­ مطالعات آزمایشگاهی و مطالعات عددی توسط نرم­افزار Flow3D ارائه می­ شود که ابتدا مطالعات آزمایشگاهی در دو حالت بستر صلب و متحرک ارائه شده و سپس مطالعات عددی با نرم­افزار Flow3D نام برده می­ شود. چون در مورد جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز‌– دریچه، مدل­سازی با نرم­افزار Flow3D تاکنون انجام نگرفته است مطالعات عددی نرم­افزار Flow3D در همه زمینه­ها اشاره شده است.
۲-۲ مطالعات آزمایشگاهی جریان
از جمله مطالعات آزمایشگاهی هیدرولیک جریان در سازه ترکیبی سرریز‌- دریچه، می­توان به مطالعات نجم^[۱۲] و همکاران (۱۹۹۴) اشاره کرد. ایشان پارامترهای هندسی و هیدرولیکی مؤثر بر روی جریان ترکیبی را مورد بررسی قرار داده و برای جریان سرریز مثلثی روی دریچه مستطیلی، سرریز و دریچه مستطیلی با ابعاد تنگ­شدگی­های مختلف به طور جداگانه معادلاتی استخراج کردند. همچنین حالتی را که تنگ­شدگی دریچه و سرریز یکسان یا متفاوت باشد نیز به طور جداگانه مورد بررسی قرار دادند. این محققین همچنین برای شرایط مختلف مانند استفاده از سرریز مثلثی با زاویه­ های مختلف و یا سرریز مستطیلی با فشردگی جانبی (شکل ۲-۱) و بدون فشردگی جانبی (شکل ۲-۲) روابط جداگانه­ ای به صورت رابطه­ های (۲-۱) تا (۲-۴) ارائه دادند.

شکل ۲-‌۱ جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز‌- دریچه مستطیل شکل با فشردگی جانبی

شکل ۲- ۲ جریان عبوری از سازه ترکیبی سرریز- دریچه بدون فشردگی جانبی
(۲- ۱)
(۲- ۲)
(۲- ۳)
(۲- ۴)
شیواپور و پراکاش^[۱۳] (۲۰۰۴)، به بررسی دبی جریان از روی سرریز مستطیلی و از زیر دریچه V شکل پرداختند. طبق نتایجی که ایشان گرفتند زمانی که از دریچه V شکل و کج استفاده می­ شود دبی کانال­های مستطیلی با بستر ثابت با دقت بالاتری قابل تخمین است.
اسماعیلی و فتحی­مقدم (۱۳۸۵)، به بررسی آزمایشگاهی هیدرولیک جریان و تعیین ضریب دبی مدل سرریز‌- دریچه در کانال­های دایروی و جریان­های زیرگذر و روگذر با نصب مانع با عرض­های مختلف پرداختند.
سامانی و مظاهری (۱۳۸۶)، به بررسی تخمین رابطه دبی جریان عبوری از روی سرریز و زیر دریچه در حالت­های مستغرق و نیمه­مستغرق پرداختند. نتایج بررسی هیدرولیک جریان ایشان نشان می­دهد که سیستم سرریز- دریچه، موجب اصلاح خطوط جریان شده، شرایط جریان را به حالت تئوریک نزدیک­تر و در نتیجه، واسنجی ضریب شدت جریان سیستم سرریز - دریچه و تخمین دبی جریان با دقت بیشتری نسبت به سرریزهای معمولی انجام می­ شود.

شکل ۲- ۳ نمایی از مدل­های آزمایشگاهی جریان مستغرق و نیمه مستغرق (سامانی و مظاهری، ۱۳۸۶)
رضویان و حیدرپور (۱۳۸۶)، با بررسی خطوط جریان ترکیبی از روی سرریز مستطیلی با فشردگی جانبی و زیر دریچه مستطیلی بدون فشردگی جانبی در حالت لبه­تیز، معادله­ای برای ضریب شدت جریان پیشنهاد کردند.
تاکنون پژوهش­هایی در زمینه آبشستگی پایین­دست سازه ترکیبی سرریز - دریچه انجام شده است. اولین بار در سال ۱۹۸۷ یک سری آزمایش توسط آقای اویماز^[۱۴] در آزمایشگاه سازه­های هیدرولیکی استانبول بر روی آبشستگی پای سازه ترکیبی سرریز- دریچه صورت گرفته است. شکل (۲-۴) نمایی از مدل شبیه­سازی جریان کار ایشان را نمایش می­دهد.

نمودار ۴-۲- ۱۴- آماره های توصیفی مؤلفه مسخ شخصیت ۱۳۳
نمودار ۴-۲- ۱۵- آماره های توصیفی مؤلفه فقدان موفقیت شخصی ۱۳۴
نمودار ۴-۲- ۱۶- آماره های توصیفی متغیر معنویت محیط کار ۱۳۴
نمودار ۴-۲- ۱۷- آماره های توصیفی مؤلفه فردی-روان شناختی معنویت ۱۳۵
نمودار ۴-۲- ۱۸- آماره های توصیفی مؤلفه فردی-پرورش روح معنویت ۱۳۵
نمودار ۴-۲- ۱۹- آماره های توصیفی مؤلفه گروهی معنویت ۱۳۶
نمودار ۴-۲- ۲۰- آماره های توصیفی مؤلفه سازمانی معنویت ۱۳۶
نمودار ۴-۳- ۱- نمودار پراکنش بین معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۳۸
نمودار ۴-۳- ۲- نمودار پراکنش بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی ۱۴۰
نمودار ۴-۳- ۳- نمودار پراکنش بین بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۴۲
نمودار ۴-۳- ۴- نمودار پراکنش بین بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۴۴
نمودار ۴-۳- ۵- نمودار پراکنش بین بعد گروهی معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۴۶
نمودار ۴-۳- ۶- نمودار پراکنش بین بعد سازمانی معنویت محیط کار و فرسودگی شغلی ۱۴۸
نمودار ۴-۳- ۷- نمودار پراکنش بین معنویت محیط کار و خستگی عاطفی ۱۵۰
نمودار ۴-۳- ۸- نمودار پراکنش بین معنویت محیط کار و مسخ شخصیت ۱۵۲
نمودار ۴-۳- ۹- نمودار پراکنش بین معنویت محیط کار و فقدان موفقیت شخصی ۱۵۴
نمودار ۴-۳- ۱۰- نمودار پراکنش بین بعد فردی-روان شناختی معنویت محیط کار و رضایت شغلی ۱۵۶
نمودار ۴-۳- ۱۱- نمودار پراکنش بین بعد فردی-پرورش روح معنویت محیط کار و رضایت شغلی ۱۵۸
نمودار ۴-۳- ۱۲- نمودار پراکنش بین بعد گروهی معنویت محیط کار و رضایت شغلی ۱۶۰
نمودار ۴-۳- ۱۳- نمودار پراکنش بین بعد سازمانی معنویت محیط کار و رضایت شغلی ۱۶۲
نمودار ۴-۳- ۱۴- نمودار پراکنش بین رضایت شغلی و فرسودگی شغلی ۱۶۴
نمودار ۴-۳- ۱۵- نمودار پراکنش بین رضایت شغلی و خستگی عاطفی ۱۶۶
نمودار ۴-۳- ۱۶- نمودار پراکنش بین رضایت شغلی و مسخ شخصیت ۱۶۸
نمودار ۴-۳- ۱۷- نمودار پراکنش بین رضایت شغلی و فقدان موفقیت شخصی ۱۷۰
شکل ۲-۱- ۱- مدل معنویت در کار از دیدگاه کینجرسکی و اسکرپینگ ۲۸
شکل ۲-۱- ۲- معنویت در سازمان با توجه به سه سطح فردی، گروهی و سازمانی ۳۰
شکل ۲-۱- ۳- پنج الگوی سازمانی با توجه به گرایش های دین و معنویت در سازمان ۳۷
شکل ۲-۳- ۱- مدل فرات و استارک از رضایتمندی شغلی ۶۰
شکل ۲-۳- ۲- مدل رضایت شغلی ۶۱
شکل ۲-۳- ۳- سه الگویی که نشان دهنده (الف) تأثیر محیط بر رضایت شغلی، (ب) تأثیر شخصیت بر رضایت شغلی، (پ) تأثیر محیط و شخصیت بر رضایت شغلی هستند ۶۶
شکل ۲-۵- ۱- مدل اولیه تحقیق ۱۰۲
شکل ۲-۵- ۲- مدل تحلیلی تحقیق ۱۰۳
شکل ۳- ۱- گام های فرایند تحقیق ۱۰۸
چکیده
فرسودگی شغلی یکی از مشکلاتی است که معلمان مدارس با آن روبرو می باشند. بنابراین شناسایی و توجه به عوامل تأثیرگذار بر فرسودگی شغلی معلمان بسیار مهم است که یکی از این عوامل رضایت شغلی است. از سوی دیگر به نظر می رسد معنویت محیط کار نیز می تواند بر رضایت و فرسودگی شغلی معلمان تأثیرگذار باشد، در این راستا پژوهش حاضر رابطه بین معنویت محیط کار با رضایت شغلی و فرسودگی شغلی معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه ۱ شهرستان کرمان را بررسی می کند. جامعه آماری این پژوهش را کلیه معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه ۱ شهرستان کرمان تشکیل می دهند که تعداد آنها ۱۰۵۰ نفر می باشد. با بهره گرفتن از فرمول کوکران، حجم نمونه برابر ۲۸۱ نفر برآورد گردید، اما با توجه به احتمال ریزش افراد، تعداد ۳۲۲ نفر با روش نمونه گیری طبقه ای متناسب با حجم طبقه انتخاب شدند، که از ۳۲۲ نفر، ۱۱ نفر به علت کسب نمره کامل (نمره ۲۵) در سؤالات دروغ سنج، و ۵ نفر به علت ناقص بودن پرسشنامه ها از نمونه خارج شدند، و در نهایت ۳۰۶ نفر باقی ماندند. ابزار اندازه گیری سه پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ (۱۹۸۶)، رضایت شغلی بری فیلد روث، و پرسشنامه معنویت محیط کار محقق ساخته بود. جهت تجزیه و تحلیل نتایج، از ضریب همبستگی پیرسون، اسپیرمن، تاوbکندال، رگرسیون خطی چند متغیره، آماره خی-دو، و همچنین از تحلیل لگ خطی از طریق نرم افزار spss استفاده گردید. نتایج به دست آمده از پژوهش نشان داد که بین معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی رابطه معنادار وجود دارد، همچنین رابطه بین معنویت محیط کار و رضایت شغلی نیز تأیید گردید. نتایج این پژوهش همچنین رابطه بین معنویت محیط کار با مؤلفه های فرسودگی شغلی، بین مؤلفه های معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی، بین رضایت شغلی و فرسودگی شغلی، و بین رضایت شغلی و مؤلفه های فرسودگی شغلی را نشان داد. درضمن یافته های پژوهش حاضر حاکی از آن بود که جنسیت معلمان با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی آنها رابطه معنادار دارد، به طوریکه فرسودگی شغلی معلمان مرد بیشتر از معلمان زن، و رضایت شغلی معلمان زن بیشتر از معلمان مرد می باشد. با توجه به نتایج حاصل از پژوهش حاضر پیشنهاد می گردد مدیران مدارس با ایجاد معنویت در محیط کار زمینه را برای افزایش رضایت شغلی و کاهش فرسودگی شغلی معلمان فراهم سازند.

کلید واژگان: معنویت، معنویت محیط کار، فرسودگی شغلی، رضایت شغلی
۱-۱- مقدمه
حاکمیت پارادایم عقلایی و مدرنیته در اواخر قرن گذشته منجر به دنیاپرستی و مادی­گری و نهایتاً مانع از توسعه زندگی روحی و معنوی انسان­ها شد و موجبات پدید آمدن مشکلات اساسی در جامعه و فرهنگ انسان­ها را فراهم کرد. انسان­ها به­خصوص جامعه غربی به­رغم این­که به صورت باشکوهی در عوامل اقتصادی، علمی و تکنولوژی پیشرفت کردند اما در موضوعات روحی و معنوی موفقیت ناچیزی به دست آوردند و این در نحوه­ رفتار، اخلاق، سرگرمی­ها و سیاست­های آن­ها و همچنین در خشونت­های جامعه انسانی و شیوه انجام کارها روشن و بدیهی است (میلر^[۱]، ۲۰۰۰).
طی ۴۰۰ سال گذشته غرب بین دنیای بیرونی و درونی فرد تفاوت قائل شده است، با این­که این استراتژی منجر به تسلط در آوردن طبیعت و پیشرفت علوم و تکنولوژی و فن­آوری­های مختلف شده است، اما به نیازهای درونی انسان توجهی نشده و انسان را از والاترین جنبه وجود انسانی­اش جدا کرده است (شایگان، ۱۳۸۱).
هرچند اندیشمندان در طی قرن­ها جدایی، امور دنیوی و معنوی را به­ دلیل این­که دو عامل به هم تنیده هستند را یک خطای دوگانه بیان می­ کنند. در هر جایی که جدایی امور دنیوی را از روح می­یابند، برخی مردم تفکر درباره زندگی معنوی و سیاسی بسیار دشوار و غیرعملی می­انگارند، درحالی­که آن­ها از هم جدا نیستند. توسعه و تکامل مناسب و کامل فکر زمانی می ­تواند رخ دهد که با آموزش فیزیکی و معنوی پیشرفت نماید، بنابراین امور دنیوی و معنوی یک کلیت غیر قابل تقسیم هستند و تصور این­که آن­ها می­توانند به­تدریج و یا به صورت مستقل از یکدیگر توسعه پیدا کنند یک اشتباه محض است (میلر، ۲۰۰۰).
اما در پارادایم مدرن که به کل عالم گسترش یافته و تأمین رفاه انسان را به عهده گرفته به دلیل این دوگانگی جوامع انسانی به خصوص جامعه غربی را دچار یک احساس نارضایتی و بی­قراری کرده است (شایگان، ۱۳۸۱).
انسان­ها در اثر فشارهای غیرقابل اجتناب تکنولوژی وحشت­زده و از کمبود وقت برای خود و خانواده خسته و فرسوده شده ­اند، به­ ویژه با انجام کار اضافی احساس می­ کنند که در قفس شغلی خود محبوس گردیده­اند. متأسفانه فشارهای مالی، زمانی و عاطفی و نیازهای مربوط به کار زمان ناچیزی را برای توجه و حضور باقی گذاشته و در نتیجه انسان­ها در جهات مختلفی کشیده می­شوند. این ورشکستگی روحی که عارضه­ی نهایی نیاز مبرم به کار است بشر را وادار کرده که به اهمیت ایجاد فضای معنوی در کارگاه­ها و تغییر شرایط آن بپردازد و با انجام کار سرزنده و با روح شادمانی و دلخوشی عمیقی را تجربه کند (میلر، ۲۰۰۰).
ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به خدا یا نیروی برتر، درستکاری، وجدان، اعتماد، بخشش، مهربانی، احساسات، ملاحظه، معنا در کار، همبستگی با همکاران، تشویق همکاران، احساس صلح و هماهنگی، نوع­دوستی و… به پژوهش­ها و اقدامات مدیریتی و کسب و کار همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند که در واقع عکس­العملی ا­ست به پارادایم خشک و مکانیستی مدرن و آن پارادایم معنویت است. پارادایم منعطف و خلاق معنویت نیز در پاسخ به همین نیازها و فشارها ظهور کرده است و محققان زیادی این امر را تأیید کرده ­اند (فرهنگی، فتاحی و واثق، ۱۳۸۵). که البته فضاهای آموزشی نیز از این قاعده مستثنی نیستند.
نیروی انسانی کارامد و ماهر پربهاترین و ارزنده­ترین ثروت و دارایی هر کشور است. انسان همواره برای تأمین نیازهای خود به کار و تلاش پرداخته است. بدیهی است نقش کار در زندگی انسان فراتر از هدف و مقصود ظاهری آن یعنی تأمین مایحتاج ضروری زندگی روزانه است. کار نه­تنها منبع درآمد فرد محسوب شده، بلکه موجب می­ شود تا بسیاری از نیازهای روحی و روانی انسان مرتفع گردد. در صورت وجود عدم تناسب میان خصوصیات فردی و شرایط و ویژگی­های شغلی، کار می ­تواند موجب نارضایتی، تحلیل قوای جسمی و روانی و نهایتاً بیماری شود. شغل و حرفه برای افراد احساس هویت و جایگاه و شرایط خاصی را فراهم می­ کند تا مهارت جدیدی کسب و چالشی تازه ایجاد گردد و نیز موجبات پاداش اجتماعی و نیاز به تعلق به گروه خاصی برآورده گردد؛ از سوی دیگر کار می ­تواند برای سلامت جسمانی و روانی فرد خطرناک باشد. یعنی علاوه بر خطرات بدنی موجود در اغلب محیط­های کاری، فرد را دچار اضطراب، محرومیت، درماندگی یا استیصال کند (هلسوی، گرونهاگ و کویتاس^[۲]، ۲۰۰۰). کار، صرف­نظر از تأمین مالی می ­تواند برخی از نیازهای اساسی آدمی نظیر تحرک روانی و بدنی، تماس اجتماعی، احساس خودارزشمندی، اعتماد و توانمندی را ارضا کند. باوجود این کار می ­تواند منبع فشار عمده­ای نیز باشد. ممکن است یک شغل رضایت­بخش به مرور زمان به منبع نارضایتی تبدیل شود و شخص را به سوی فرسودگی شغلی سوق دهد (سعیدی، ۱۳۸۵).
از آنجا که امروزه آموزش و پرورش، سهم قابل توجهی از بودجه هر کشور را به خود اختصاص می­دهد. با توجه به اهمیت و نقش تعلیم و تربیت، به خصوص در ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه، ضروری است در جهت بهبود کیفیت آموزش و پرورش، فعالیت­های اساسی صورت گیرد تا از به هدر رفتن سرمایه ­های انسانی و مادی جلوگیری شود (قاسمی نژاد و سیادت، ۱۳۸۳).
۱-۲- عنوان تحقیق
ارتباط­سنجی سطح معنویت محیط کار با فرسودگی شغلی و رضایت شغلی در معلمان مقطع متوسطه مدارس دولتی ناحیه ۱ شهرستان کرمان در سال ۹۱-۱۳۹۰
۱-۳- بیان مسئله
فرسودگی شغلی حالتی است که در یک فرد شاغل به وجود می ­آید و پیامدی از فشار شغلی دائم و مکرر است. بدین ترتیب که شخص در محیط کارش به علت عوامل درونی و بیرونی احساس فشار می­ کند و این فشار، دایمی و مکرر بوده و در نهایت به احساس فرسودگی تبدیل می­گردد. در این وضعیت احساس کاهش انرژی رخ می­دهد. در واقع فرسودگی شغلی؛ آن نوع از فرسودگی روانی است که با فشارهای روانی یا استرس­های مربوط به شغل و محیط کار توأم گشته است (سلطانی و روحانی، ۱۳۷۹). بر اساس نظر مسلچ فرسودگی شغلی سندرمی است که در پاسخ به فشار روانی مزمن به وجود می ­آید و شامل سه جزء خستگی یا تحلیل عاطفی، ازخودبیگانگی یا مسخ شخصیت، فقدان موفقیت فردی یا پیشرفت شخص است و بیشتر در مشاغل مددرسان و یاری دهنده نظیر مشاوران، معلمان، مددکاران اجتماعی، پزشکان، پلیس، پرستاران و مواردی از قبیل این مشاغل مشاهده می­ شود و این امر احتمالاً معلول نوع وظایف و مسئولیت­های این­گونه مشاغل می­باشد (مسلچ و جکسون^[۳]، ۲۰۰۴). از نظر مسلچ (۲۰۰۱) خستگی عاطفی متأثر از فشار روانی و از میان رفتن منابع هیجانی در فرد است (پاینز^[۴]، ۲۰۰۲)، مسخ شخصیت تلاشی است برای ایجاد فاصله میان فرد شاغل و دریافت کنندگان خدمات او، که به وسیله نادیده پنداشتن ویژگی ها و خدمات فرد شاغل صورت می گیرد (مسلچ و لیتر^[۵]، ۲۰۰۸)، و در نهایت از نظر مسلچ، کاهش یا فقدان موفقیت شخصی، کم شدن احساس شایستگی در انجام وظیفه و ارزیابی منفی فرد از خود در زمنیه کار است (پاینز، ۲۰۰۲).

ایران برای عدم اجرای کنوانسیون به قوانین داخلی خود استناد می کند.

- حق شرط ایران مغایر مقررات معاهداتی است که ایران قبلا به آنها پیوسته است.
- حق شرط ایران بسیار کلی و مبهم است و دامنه تعهداتی دولت ایران در زمینه اجرای کنوانسیون و نسبت به دیگر اعضا مشخص نیست.
اشاره به این نقطه ضروری است که بیشتر اعتراضات، نسبت به حق شرطهای کشورهای اسلامی وارد شده است و این نقطه نیز ضروری است که بیشتر اعتراضات شبیه به هم هستند.
و هر حال در این گفتار به اعتراض کشورهای فوق می پردازیم
۱- اعتراض به استناد به قوانین داخلی:
کشورهای فنلاند، نروژ، پرتغال، سوئد، استناد ایران به قوانین داخلی خود جهت عدم اجرای کنوانسیون را دلیل اعتراض خود برشمرده اند. ضمنا نروژ و پرتغال استناد به قوانین داخلی را عاملی برای تضعیف مبانی حقوق معاهدات بین المللی می دانند
۲- مخالفت با موازین حقوق بین المللی:
دولت آلمان، تنها کشوری است که اعتراض خود را به شرط ایران مستند به مغایرت این شرط با مبانی و موازین حقوق بین المللی دانسته است
۳- مبهم و کلی بودن شرط:
دولتهای ایرلند، ایتالیا و هلند به دلیل مبهم و کلی بودن حق شرط ایران اعتراض کردند، آنها می گویند که اینگونه حق شرطها دامنه و حدود تعهدات کشور شرط گذار را مشخص نمی کند.
۴-مغایرت با هدف و مقصود کنوانسیون:
کشورهای دانمارک و اتریش، حق شرط ایران را مغایر با هدف و موضوع کنوانسیون دانسته اند. و آنرا شرطی غیر معتبر تلقی کرده اند. دولت اتریش همچنین در اعلامیه اعتراض خود آورده است که حق شرط ایران با ماده ۵۱ کنوانسیون حقوق کودک و همچنین با ماده ۱۹ کنوانسیون ۱۹۶۹ وین در خصوص حقوق معاهدات، مغایر است.
ب: تاثیر کمیته حقوق کودک بر شرط کشورهای عضو
وفق ماده ۴۳ کنوانسیون حقوق کودک « کمیته حقوق کودک » به منظور بررسی پیشرفت کشورهای عضو در زمینه اجرای مقررات کنوانسیون و رسیدگی به گزارشات کشورها در این زمینه تشکیل شده است.
کمیته حقوق کودک مرکب از ۱۰ کارشناس عالی رتبه بر خوردار از  صلاحیت های بالای اخلاقی و وارد بر مسائل کنوانسیون است که از میان نامزد های معرفی شده از سوی دولتهای عضو و با رای دولتهای مزبور و برای مدت ۴ سال انتخاب می شوند. رشته های تخصصی این کارشناسان  عبارتند از: حقوق، پزشکی، علوم سیاسی و همکاری های توسعه و امور اجتماعی این کمیته با دریافت گزارش از کشورهای عضو و همچنین انجام جلسات متعدد جهت مذاکره با نمایندگان کشور های عضو در خصوص نحوه اجرای کنوانسیون در کشور های متبوع ایشان و نیز طرح سئوالات اساسی در رابطه با موانع موجود در جهت اجرای هرچه دقیق تر و بهتر مفاد کنوانسیون قدم برداشته و با پیشنهادات و توصیه های خود سعی در تغییر نحوه عمل دولتهای عضو می نماید.
کمیته حقوق کودک در جلسه ۲۴ خود در ۱۶ می سال ۲۰۰۰ در خصوص گزارش ایران بدین صورت اظهارنظر نموده است که:
«گزارش مقدماتی همان طور بود که توسط کمیته مقرر شده بود و اما شامل اقدامات حمایتی نیست، از لحاظ حقوقی گزارش خیلی چشم گیر نیست و بیشتر متمرکز به قوانین داخلی است و اشاره ای به کاربرد کنوانسیون ندارد گرچه اطلاعات موجود در پاسخ کتبی به فهرست موضوعات و در بیان شفاهی گزارش سعی کرده است که این نقیصه را بر طرف کند و به علاوه ایران موضوع استرداد شرط خود را که مطلقا بر کاربرد شریعت تکیه می کند، هنوز مورد بررسی جدی قرار نداده است. »

بند چهارم: جایگاه اطفال نامشروع از منظر قانون اجازه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حقوق کودک مصوب ۱/۱۲/۷۲

از نظر کنوانسیون کودکان نامشروع در برخورداری از حقوق هیچ تفاوتی با سایر کودکان ندارند در متن و مواد قانونی هیچ گونه استثنائی در خصوص اطفال نامشروع وجود نداشته و حمایتهای آن شامل اطفال نامشروع نیز می شود که به برخی از این دلایل ذیلاً اشاره می کنیم.
در پاراگراف دوم چنین آمده است « هر یک از افراد بدون هر گونه تبعیض از نظر نژاد، رنگ، مذهب، عقاید سیاسی. . . »در تمامی حقوق و آزادیهایی که در آن کنوانسیون ها و اعلامیه ها اعلام شده، ذیحق می باشد.
ماده یک کنوانسیون صراحت داشته که منظور از کودک افراد زیر سن ۱۸ سال است که به نظر می رسد چون کلیه افراد زیر ۱۸ سال را آورده شامل تمامی اطفال اعم از مشروع و نامشروع می گردد و تمایزی در این زمینه توسط کنوانسیون قائل نگردیده است.
ماده ۶ کنوانسیون در بند یک آورده، کشورهای طرف کنوانسیون حق ذاتی هر کودک را. . . به رسمیت خواهند داشت که ذکر کلمه هر کودک در اینجا به صورت عام بوده و تمامی اطفال را بدون توجه به منشاء تولد شامل می شود.
ماده ۱۸ کنوانسیون در بند یک تصریح کرده، کشورهای طرف کنوانسیون بیشترین تلاش خود را برای تضمین به رسمیت شناختن این اصل که هر دو والد کودک مسئولیتهای مشترکی در مورد رشد و پیشرفت کودک دارند، به عمل خواهند آورد که از ذکر کلمه هر والد استنباط می شود که شامل والد نامشروع هم نیز می شود بنابراین کنوانسیون حقوق کودک اطفال را صرف نظر از منشاء و تولدش اعم از مشروع و نامشروع بودن از کلیه حقوق و آزادیهایی که برای یک انسان در اعلامیه پیش بینی شده، بهره مند ساخته است و اطفال نامشروع را از حقوق فردی و اجتماعی محروم نکرده است و چون در شرط الحاق ایران به کنوانسیون منعی در خصوص عدم حمایت این اطفال پیش بینی نشده از منظر این قانون اطفال موصوف دارای حمایتهای پیش بینی شده می باشد.

گفتار چهارم: بررسی تطبیقی حقوق کودک در قرآن و کنوانسیون حقوق کودک

امروزه مباحث حوزه خانواده و زیر شاخه‌های آن از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. اگر چه بحث در این حوزه از دیرباز وجود داشته است، با توجه به تحولات عصری و چالش‌های فراروی انسان قرن بیست و یکم (بهشتی، ۱۳۷۷: ۱۶۶) این حوزه نیز مورد توجه و کنکاش بیشتری قرار گرفته است و اهمیت بیش از پیش آن، از تلاش‌های تئوری و عملی برای یافتن راه حل‌ها و پاسخ به مشکلات فرارو نمودار گشته است.
از جمله مباحث حوزه خانواده، حقوق و وظایف هریک از اعضای خانواده می‌باشد و به دلیل اینکه کودک ضعیف‌ترین و شاید مهم‌ترین عضو خانواده است، حقوق او از مهم‌ترین حقوق‌ انسانی است؛ زیرا اگر کودکان از مراقبت و حقوق ویژه‌ای برخوردار نباشند، نمی‏توانند در سایه این حقوق از صحت و سلامتی روحی و جسمی برخوردار شده، حضوری مفید و کارساز در اجتماع داشته باشند. لذا مباحث حقوق کودک از مسایل ریشه‌ای و مهم است که در میان انبوه دیگر مسایل علوم انسانی اهمیت به سزایی برخوردار است.
قرآن جامع‌ترین منبع هدایتی بشریت نیز درباره‌ حقوق کودک حرف‌های بسیاری دارد (بهشتی، ۱۳۷۷، ۴۲) و نظام حقوقی منحصر به فردی را تعریف می‌کند. در دیگر مکتب‌ها و اندیشه‌ها نیز توجه به مسایل کودک، خصوصاً حقوق او، وجود دارد، اما این سؤال مطرح است که در میان غوغای اندیشه‌ها و مکتب‌ها کدام نظام حقوقی، جامع‌تر و برتر است و کدام یک علاوه بر تئوری پردازی‌های عالی به ارائه راهکار و روش و آسیب شناسی در حوزه عمل دست زده است و به طور کلی، در جامعه کنونی باید به کدام مکتب عمل کرد و نظام حقوقی آن را پذیرفت.
تعریف و تبیین مسایل و مشکلات اجتماعی مبتلا به کودکان و حل مشکلات و احقاق حقوق آنان در درجه‌ نخست به مسئله‌ تعریف کودک، دوران کودکی ایده‌آل و ارزش‌های موجود در این حوزه و حقوق و جایگاه کودک در جامعه بستگی دارد. کودک یا صغیر در اصطلاح حقوقی به کسی گفته می‌شود که از نظر سن به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد (عبادی، ۱۳۷۵، ۵)
در جهان معاصر، احترام به حقوق کودک، اندیشه‌ای اساسی در تربیت آنان و حمایت و مساعدت همه جانبه در رشد فکری و سلامت روحی و روانی آنان به شمار می‌رود (بهشتی، ۱۳۷۸: ۶). بررسی وضعیت نوجوانان یا جوانان بزهکار نشان داده که در اکثر موارد، حقوق آنان در ایام کودکی تضییع شده یا بنا بر شرایطی یکی از شکنجه‌های روحی و روانی را مشاهده کرده‌اند (رشیدپور، ۱۳۷۸: ۱۰۵). در عصر حاضر، امور تربیت و اصلاح از سوی مراجع قضایی و سایر نهادهای حمایتی و با عنوان یک حق برای کودکان مورد نظر و اهمیت است.
امروزه مجامع قضایی قبل از اینکه تکلیف به رسیدگی در جرایم کودکان و نوجوانان کجرو اجتماعی و بزهکار داشته باشند، بیش از همه به شخصیت یک کودک و نقش تربیتی آنان توجه دارند (سعیدنیا، ۱۳۸۵: ۸۸). نگاه تحول‌گرایانه قوانین و مقررات در جوامع بین‌المللی و تفسیر موسع آن به نفع احقاق حقوق کودک این نوید را می‌دهد که هدف، همسو شدن افکار جهانی برای جلوگیری از آسیب‌ها و لطماتی است که کودکان را از رسیدن به حقوق واقعی و قانونی آنان باز می‌دارد.
کودکان در روند رشد و بلوغ و پس از آن برای ورود به جامعه دارای نیازهای اساسی هستند که چنانچه در دوران کودکی مورد توجه واقع نشود، چه بسا خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر جامعه تحمیل خواهد کرد.
در این میان، حقوق کودک نه‌ تنها به عنوان یک تکلیف بر عهده والدین است (بختبار نصرآبادی، نگاهی به اصول و راهبردهای تربیت کودک با تاملی بر آیات و روایات، ۱۳)، بلکه جامعه (قدرت عمومی) نیز باید با توسعه سیستم‌های حمایتی و نظارتی نسبت به احقاق حقوق کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه از آن دفاع نماید و برنامه‌ریزی هدفداری را به منظور رسیدن به هدف‌های برتر مورد توجه قرار دهد.
برده‌‌داری، بهره‌کشی به اشکال مختلف، تجاوز، آسیب‌های روانی و جسمی و محرومیت از آموزش، بخشی از تضییع حقوق کودکان است. با ظهور مکاتب جهانی و پیشرفت روز افزون حقوق فردی و اجتماعی و نیز ارتقای آگاهی‌های عمومی و توسعه دولت‌ها و وظایف ذاتی حکومت به عنوان دفاع از منافع و مصالح عمومی، باید تلاش بیشتری صورت گیرد تا بستر مناسب جهت احقاق حقوق کودک یا جلوگیری از پایمال نمودن آن در جوامع فراهم شود.

بند اول: حقوق کودک در قرآن

قوانین در یک تقسیم‌بندی کلی، به قوانین الهی و بشری تقسیم می‏شوند. قوانین بشری به دلیل عدم شناخت کامل انسان، از جامعیت لازم برخوردار نیست و نمی‌تواند به همه ابعاد روحی و روانی انسان توجه لازم را داشته باشد؛ به همین سبب، این حقوق غالباً در حال تغییر و تحول می‏باشند؛ لذا تغییر آراء در تعیین حقوق انسانی و التزام و پایبندی به قوانین بشری بسیار تردید آمیز است.
از آنجا که هرگونه برنامه‌ریزی برای انسان مستلزم شناخت جامع از ابعاد و پیچیدگی‌های اوست و این امر جز به مدد وحی میسر نمی‌شود، همه صورت بندی‌ها و تدوین‌های فارغ از جهان وحی ناقص و نارساست. خداوند متعال در این باره می‌فرماید: (أَفَمَن یخْلُقُ کَمَن لَّایخْلُقُ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ)^[۶] «و آیا کسى که مى‏آفریند، هم‏چون کسى است که نمى‏آفریند؟! آیا (غافلید) و متذکّر نمى‏شوید؟!». و در آیه‌ای دیگر می‌فرماید: (أَفَمَن یهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یتَّبَعَ أَمْ مَن لَا یهِدِّی إِلَّا أَن یهْدَى‏ فَمَا لَکُمْ کَیفَ تَحْکُمُون)^[۷] «و آیا کسى که به سوى حق راه‏نمایى مى‏کند شایسته‏تر است که پیروى شود، یا کسى که راه نمى‏یابد، مگر آن که راه‏نمایى شود؟! پس شما را چه شده، چگونه داورى مى‏کنید؟!»
بنابراین، ضروری است قانون‌گذاران و مجریان حقوق بشر برای برپایی عدالت و احقاق حقوق انسانی، صرفاً به قوانین الهی که جامع‌ترین آنها در دین مبین اسلام و قرآن آمده است، تمسک جویند. قرآن از ابتدای کودکی انسان، وظایف سنگینی بر عهده پدر و مادر او و در ادامه بر عهده‌ حکومت گذاشته است تا انسانی سالم، مفید و ثمربخش تحویل اجتماع گردد، در حالی‌که تا قرن بیستم هیچ قانون مدونی در سطح بین‌المللی برای کودکان نوشته نشده است.
در مورد حقوق کودک در قرآن تقسیم‌ بندی‌های زیادی ارائه شده است و انواع مختلفی مانند حقوق زیستی، عاطفی، تربیتی، اخلاقی، روانی، اجتماعی، معنوی، مالی و. . . آمده است (لباف، ۱۳۸۵: ۱۰) اما در یک جمع بندی کلی می‌توان آنها را به دو دسته مادی و معنوی تقسیم کرد.
حق حیات، حق شیر خوارگی، حق نام‌گذاری و نام نیکو، حقوق مالی و تأمین آتیه‌ فرزندان از حقوق مادی است. حقوق معنوی نیز شامل سه بخش ذیل می‌باشد:
۱- حقوق هدایتی (دعا کردن، استغفار و طلب توبه، توجه به دین و خط فکری صحیح)؛
۲- حقوق تربیتی (نصیحت و موعظه‌کردن، مسئولیت پذیری، پرورش و آموزش تجربه‌ها)؛
۳- حقوق روانی (محبت و احترام، اعتماد و مشورت، نگرانی و دلسوزی)

بند دوم: مقایسه تطبیقی بین قرآن و مفاد کنوانسیون در خصوص حقوق اطفال

با بررسی و تحلیل قرآن و کنوانسیون حقوق کودک به راحتی می‌توان تفاوت‌هایی اساسی آن دو را ملاحظه کرد. این تفاوت‌ها و اختلافات در چند دسته قرار می‌گیرند.

درصد نمونه های تحت بررسی حاکی است که ۴۳درصد نمونه یعنی حدود ۲۶ نفر در خانواده هایی که رابطه بین پدر و مادر معمولی بوده گرایش به مواد مخدر داشته اند.البته اینکه به چه رابطه ای معمولی گفته می شود باید توجه شود.گاهی افراد قدرت بیان روابط بین افراد را ندارند. یا میزان آگاهی آنها از نظر علمی به حدی نیست که قدرت شناسایی روابط افراد را داشته باشند. لذا آمار فوق چندان منطقی به نظر نمی رسد. به نظر میرسد رابطه معمولی باید برای فرد توضیح داده شود و بعد اظهار نظر فرد اخذ گردد. از طرف دیگرروابط زنا شویی خانواده که نقش مهمی در روابط آنها دارد برای افراد جامعه آماری پوشیده است. به نظر می رسد که در بررسی گرایش جوانان و نوجوانان به اعتیاد باید روابط زوجین را از خود والدین جویا شد و سپس توجیه روابط از لحاظ علمی بررسی وسپس آمار گیری نمود در نمونه خانواده های دارای اختلاف والدین با یکدیگر در درجه بد با ۳۲% قرار دارد که حدود ۱۹ نفر را شامل می شود و بعد خانواده های دارای روابط عالی و خوب با ۱۸% و سپس افراد معتاد دارای پدر و مادر فوت شده با تأثیر ۷% قرار دارد.

الف ) تشنج در خانواده :
نفاق ،‌ناسازگاری مشاجره دائمی پدر و مادر و اطرافیان، آثار شوم در افراد خانواده دارد. به علت عدم آرامش درونی، افراد مذکور به کار وتحصیل بی علاقه شده ثبات ندارند ،ابتداء به مصرف سیگار وبعد به مواد مخدر پناه می‌برند که برای چند لحظه که شده غم و اندوه درونی خود را فرموش نمایند.
ب ) کمبود محبت :
موجب نفرت وانزجار از افراد خانواده شده سبب عدم اعتماد به نفس و بی ثباتی و تشویش درونی می‌گردد.
اطفال، طرد شدن را تحقیر تعبیر نموده احساس تنهائی می‌کند و برای جبران تنهائی، از خانه فرار و به دیگران پناه میبرند و به آسانی مصرف مواد مخدر را می پذیرند.
ج) روابط عاطفی :
مهر و محبت، همدلی و همدردی، صلح و صفا در محیط خانواده که از عوامل بسیار مهم در پیشگیری از اعتیاد به ممناد مخدر است سبب رضایت خاطر و دلگرمی و پشتکار افراد خانواده شده ودر قبال فشارهای روانی مخصوصاً فشارهای ناشی از ضیق معشیت و تهی دستی، صبرو حوصله ومقاومت را افزایش می‌دهد.
د) زیاده روی در محبت :
سهل انگاری در امر ونهی ازنیک بد و اغماض بی مورد و عدم تنبیه در موقع لزوم طفل را خودخواه و پرمدعا می‌کند و می خواهد که هم در اطاعت و خدمت او باشند پس از بلوغ نیز به رعایت نظم و انضباط، قوانین ومقررات بی اعتناء است.
هـ ) تأثیر رفتار و کردار والدین :
اعتیاد پدر ومادر یا هردو به مواد مخدر ،منازعات و مشاجراتی که ناشی از اعتیاد بروز می‌کند و همچنین وضع غم انگیز اسفناک معتادی در خانواده، اثرات وخیم در روحیه اطفال باقی گذاشته سبب اختلال عاطفی و روانی می‌شود. آنان نیز استعمال مواد مخدر یا داروهای روان گردان را بدون اطلاع از عواقب وخیم آن شرع می‌کنند.
و ) اعتیاد مسر :
هر فردی با رضایت و رغبت زوج یا زوجه خود را انتخاب و با آغاز زندگی مشترک خانواده شخصی را که به منزله سلول اجتماع است تشکیل می‌دهد. ازدواج از نظر عاطفی به هر یک از زوجین آرامش درونی و ثبات بخشیده قدرت مقاومت رادر برابر ناملایمات و مشکلات زندگی افزایش می‌دهد. جوانان مجرد بیش از افراد متأهل معتاد می‌شوند .
در نمونه آماری شهر کاشان مشخص گردید هرگاه محیط خانواده شخصی به علل عدم سازش ناسازگاری واختلاف سلیقه زن یاشوهر متشنج شود فرزندان برای فرار ازرنج و عذاب روحی به داروهای آرام بخش و یا مواد مخدر پناه می‌برند .

جدول شماره ۹- درصد نمونه های تحت بررسی براساس رابطه پدر و مادر با معتادین در شهرستان کاشان
بررسی نمودارهای بدست آمده از تحقیق در مورد رابطه پدر و مادر با فرزند معتاد حاکی است که هرچه رابطه ضعیف و خشونت آمیز باشد درصد احتمال گرایش فرزند به اعتیاد بالا خواهد رفت در واقع فرد بعد از فرار از خانواده و به علت بدست نیاوردن روابط عاطفی و محبت آمیز خانواده گریز شده و به سوی ناهنجاری های اجتماعی کشانده می شوند این رابطه برعکس نیز در نمودار ثابت شده است. روابط عادی و محبت آمیز باعث خواهد شد که فرد مشکلات خود را در خانواده مطرح و حل نماید و گرایش به گروه همسالان معتاد پیدا نخواهد کرد. در نمونه آماری رابطه پدر و مادر در ۴۲% از افراد ضعیف بوده است یعنی ۲۵ نفر از ۶۰ نفر و ۳۱% آنها معادل ۱۸ نفر رابطه خشونت آمیز با فرزند داشته اند. ۱۵% رابطه خوب و عادی و در ۱۲% روابط عاطفی بین والدین و فرد عادی بوده است.
بند دوم: محیط تحصیلی
مدرسه اولین محیط اجتماعی است که اطفال بعد از محیط خانوادگی در آن با زندگی دسته جمعی که از گروه های مختلف مذهبی، نژادی، منطقه ای و طبقات اجتماعی تشکیل شده آشنا میگردند با تماس با همکلاسان خود و سایر دانش آموزان، طرز معاشرت در زندگی و انطباق با محیط اجماعی را می آموزند و در ضمن از مربیان خود‌. به منزله پدر و مادر انتظار مهر و محبت هدایت و راهنمایی را دادند. آموزش در محیط تحصیلی توأم با تجربیاتی که اطفال از محیط خانواده دارند سبب تکامل شخصیت آنان می‌گردد .
هرگاه مربیان به احساسات عاطفی، نزاها، تربیت اجتماعی و اخلاقی و مذهبی توجه نداشته باشند دانش آموزان نیز برای ادامه تحصیل از لحاظ جسمی و روانی و روابط خانوادگی بامسائلی روبرو شوند احساس تنهائی کرده از تحصیل منزجر می شوند و با تقلید ازدوستان معتاد و یا برای ابراز جسارت، ارزیابی قدرت و خودنمائی با کشیدن سیگار اعتیاد را آغاز و بعد به حشیش وهروئین معتاد شده و ترک تحصیل می‌کنند .
بند سوم: دوستان
تفریح یکی از حوائج ضروری بشری است که سبب رفع خستگی و آرامش روانی می‌شود و بایستی امکانات تفریحات سالم مخصوصاً ورزش برای پر کردن اوقات فراغت تمام افراد فراهم گردد.
هرگاه وسایل تفریحات سالم در دسترس تمام افراد مخصوصاً اطفال و جوانان قرار نیرد آنان برای وقت گذرانی و پر کردن اوقات فراغت با دوستان خوددور هم جمع شده و برای تفریح و خوشگذرانی به انواع مواد مخدر رو می آورند. بعد از محیط خانواده، معاشرت با دوستان نابات از عوامل مهم اعتیاد بشمار می رود.
بند چهارم: شغل
هر فردی با توجه به آمال و آرزوها واهدافی که دارد وی بالاجبار برای رفع حوائج زندگی روزمره، شغلی را برای خود انتخاب می‌کند. گاهی افراد از روی استیصال وبرای امرار معاش به کاری که با قدرت جسمی، وضع روانی، ذوق و استعداد مهارت آنان مطابقت ندارد اشتغال می ورزند. عدم رضایت باطنی از شغل. سبب ناراحتی روانی وعدم ثبات می‌شود. کار یکنواخت، سروصدا در محیط کار، کاردر شب، کارهای طاقت فرسا که سبب خستگی مفرط جسمی می‌گردند. طرز رفتار کارفرما‌. مافوق و همکاراندر محیط کار اثرات بسیار ناگوار در افراد شاغل دارد . افراد مذکور برای رفع خستگی جسمی و ارامش درونی به مصرف داروهای آرام بخش و خواب آور سیگار و انواع مختلف مواد مخدر معتاد می‌شوند .اعتیاد همکاران نیز در تشویق به اعتیاد نقش بسزائی را ایفاء می کند .
در جامعه آماری ذیل مشاهده میگردد که در شهرستان کاشان بیشتر مبتلایان به مواد مخدر بیکار و یا دارای شغل آزاد می باشند.

جدول شماره ۱۰- درصد نمونه های تحت بررسی بر اساس وضعیت شغلی
بررسی نمونه های تحت بررسی بر اساس وضعیت شغلی بیانگر این موضوع استکه افرادی که فاقد شغل یا بیکار باشند بیشترین افرادی هستند که در معرض گرایش به مصرف مواد مخدر قرار خواهند گرفت.داشتن شغل حد اقل مدت زمانی از وقت افراد را اشغال خواهد کرد وپس از فعالیت روزانه استراحت نیاز خواهد بود.لذا فرد علاوه بر داشتن برنامه منطقی روزانه وقت اضافه برای پرداختن به امور غیر ضروری نخواهد داشت. در جدول فوق ۳۴% جامعه آماری بیکار بوده اند یعنی معادل ۲۱ نفر. افراد دارای شغل آزاد در رتبه دوم گرایش قرار گرفته اند یعنی معادل ۳۰% برابر با ۲۰ نفر از نمونه آماری، ۱۶% افراد کارگر، ۶% دانشجو، ۵% کشاورز، ۳% کارمند و ۳% مشاغل دیگر، ۲% محصل و ۱% بازنشستگان بوده اند. در این رابطه باید توجه کرد که در زمینه پیشگیری از گرایش به اعتیاد عواملی که موجب افزایش بیکاری می گردد را کنترل نمود اگر فرد نتواند شغل مناسب پیدا کند دارای وقت اضافه خواهد بود که بیشتر در بیرون از منزل گذرانده خواهد شد و کافی است که در این اوقات با افراد مرتبط با جرائم مربوط به مواد مخدر برخورد داشته باشد تا با این جرایم آشنایی پیدا کند و اگر دارای یکی از خصوصیات علل فردی یا فرهنگی یا روانی اعتیاد باشد مستعد برای گرایش به یکی از جرایم مربوط به مواد مخدر خواهد بود.
جدول شماره ۱۱- علل اجتماعی گرایش جوانان و نوجوانان کاشان در اعتیاد به مواد مخدر
گفتار پنجم : علل جغرافیایی
اوضاح واحوال و موقعیت جغرافیائی هر کشو و حتی هر منطقه در اعتیاد و نوع متفاوت است. ساکنین شهرها وروستاهائی که در مسیر عبور مواد مخدر هستند به علت سهولت دسترسی به مواد مخدر و همکاری با قاچاقچیان بیشتر در خطر اعتیاد قرار دارند. اهم علل جغرافیایی در اعتیاد به شرح زیر است :
الف: رشد جمعیت
افزایش بی رویه جمعیت که یکی از مسایل حاد اجتماعی می باشد، آینده بشر مخصوصا نوجوانان و جوانان را تهدید می کند. جوانان در پیشرفت و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی وسیاسی هر کشور نقش به سزایی را ایفاء می نماید لکن با رشد بی رویه جمعیت، تمام آنها نمی توانند به تحصیلات خود ادامه داده و یا جذب بازار کار شوند ، عدم امکانات رفاهی ، تفریحی، بهداشتی و تهیه مسکن به خصوص نگرانی و نومیدی از آینده موجب ناراحتی روانی می گردد و آنان برای رهایی از فشار زندگی و فراموش کردن غم آینده به مصرف مواد مخدر روی می آورند. لیکن با توجه به اینکه در چند سال اخیر کشور ایران و باطبع شهرستان کاشان به کاهش جمعبت مواجهه گردیده به نظر می رسد رشد جمعیت تاثیر قابل توجهی در گرایش به اعتیاد نداشته هرجند در بعضی جوامع جزو علل گرایش به مواد مخدر رشد جمعیت می باشد.
ب: شهر و روستا
۱)شهر :زندگی در شهر عامل مستقیم گرایش به اعتیاد در مواد مخدر نیست بلکه شرایط موجود در شهرهامخصوصاً ازدحام جمعیت، مشکل ترافیک، وضع مسکن، کمبود روابط عاطفی منجر به ناراحتی های روانی و خستگی جسمی می‌گردد و به علت فقدان همبستگی بین افراد خانواده و همسایگان بی اعتنائی به معنویات که سبب افزایش بی قیدی و بی‌بندوباری و بالاخره عدم انطباق اجتماعی گرایش به استعمال مواد مخدر افزایش می یابد.
۲ ) روستا : روستائیان که اکثراً دارای روابط عاطفی و صمیمی‌بوده و زندگی مسالمت آمیز دارند در غم واندوه هم شریک و در مصائب از مساعدت وهمیاری به یکدیگر مضایقه نمی‌کنند از بسیاری از مفاسد زندگی در شهرها مصون می‌باشند ولی روستائیان که برای کار به شهرها می روند و به علت معضلات زندگی شهری که منجر به خستگی جسمی و ناراحتی‌های روانی می‌گردد به انواع مواد مخدر معتاد می‌شوند ودر مراجعت به روستا ،سایرین را نیز به مصرف موادمخدر ترغیب و عده ای را معتاد می کند.
بند اول: مهاجرت
در تمام ادوار زندگی، بشر برای بقاء تهیه حوائج زندگی وامرار معاش از محلی به محل دیگر مهاجرت نموده است . از اوایل قرن بیستم، با پیشرفت حیرت انگیز علم و صنعت، هر سال میلیون ها نفر زادگاه خود را ترک و برای اشتغل به کار با شهرها و یا کشورها و قاره های دیگر مهاجرت می‌کنند. مهاجرت یا فردی و یا با اعضاءخانواده و گروهی است .
الف ) مهاجرت به شهرها :
پیشرفت شبکه های مخابراتی ورسانه های گروهی دورافتاده ترین روستائیان را از مزایا و رفاه شهری آگاه می‌سازد. روستائیان به علت تهی دستی ودرآمد کم، کار مشقت بار، محرومیت از رفاه اجماعی و وسایل اموزشی، برای اشتغال به کار و کسب با درامد زیاد و یا ینل به آرزوهای خویش، به شهرها مهاجرت می‌کنند و با دیدن زرق و برق به ظاهر فریبنده شهرها و سایر مزایا بیشتر به محرومیت خود پی می‌برند.
در دیدار با روستائیان محرومی‌که در ده مانده اند و از مظاهر تمدن جدید وپیشرفت علوم، فقط یک رادیوترانزیستوری دارند دیدنی های شهر را به تفصیل شرح داده آنان را نیز تشویق به مهاجرت به شهرها می‌کند .
مهاجرین مذکور در توشه ووبار خود اعتقادات مذهبی و سنی قومی، آداب ورسوم زادگاه خویش را به همراه می‌برند. در محیط جدید با اوضاح و احوال کاملاً متفاوت با محیط ساده وصمیمی زندگی روستائی مواجه می‌گردند.
مهاجرین در بدو ورود به شهرها، به علت کمبود مسکن، عدم امکان پرداخت کرایه منزل، با طرز رقت بار وتأثر انگیز در حاشیه شهرها با برپائی الونک ساکن می‌شوند.
چون در فن یا حرفه ای تخصص ندارند و استعداد و قابلیت آنان پرورش نیافته است به آسانی جذب بازار کار نمی‌گردند و در صورت اشتغال به کار، به اندک بهانه از کار برکنار و لاجرم برای امر امرار معاش به مشاغل کاذب از قبیل دوره گردی، روزنامه فروشی و دست فروشی و غیره رو می آورند قاچاقچیان با اطلاع از استیصال و بدبختی که مهاجرین دارند آنان را برای توزیعمواد مخدر وا می‌دارند.
اطفال و جوانانی که به تنهائی، بدون یار و یاور، محیط گرم وپرمحبت خانواده را رها ساخته و به امید تحقق بخشیدن به آمال و ارزوهای رویائی خویش ،زادگاه خود را ترک می‌کنند حزن آور ترین سرنوشت مهاجرین رادارند.
جوانانی که برای کار در صنایع و یا کارهای ساختمانی از روستاهای محقر به شهرها سرازیر می‌شوند در محل اقامت جدید، با نهایت جدیت برای کسب معاش به فعالیت می پردازند ودر صورت اشتغال به کار و رفع نیاز و احتیاجات اولیه، از لحاظ روانی احساس غربت و دلتنگی نموده و غالباً پس از فراغت از کار، حالت افسرده و غمگین وی ا برعکس حالت تهاجمی و خشونت و ستیزه جویی دارند خستگی جسمی، سوء تغذیه ، ندشتن وسایل رفاه و‌اسایش، سلامتی آنان را به مخاطره می اندازد. برای رفع خستگی و تألمات روانی، ابتدا ،به سیگار وسپس به سایر مواد مخدر معتاد می‌شوند.

سند چشم انداز بیست ساله گردشگری کشور (به عنوان سند بالا دستی تمام برنامه ­های گردشگری کشور)، دورنمای روشنی برای رسیدن به جایگاه برتر کشور را نشان می­دهد، اما امروزه شاهد عقب ماندگی صنعت گردشگری در کشور و به طور خاص در استان ایلام می­باشیم و این نیاز احساس می­ شود که از منظری متفاوت تر از آنچه که تا امروز به گردشگری ایلام نگریسته می­شده­، دیده شوند، لذا در این پژوهش محقق سعی دارد از منظر شناسایی عوامل تأثیرگذار بر توسعه صنعت گردشگری به استان ایلام بنگرد و سپس با بررسی آنها در رابطه با بهبود نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت پیشنهاداتی را به مسؤلان ارائه دهد.

۲-۲٫ بیان مسأله تحقیق
امروزه گردشگری یکی از اقتصادی ترین فعالیت­ها در چرخه کشورها و استانها به خصوص از جهت اشتغال و رونق منطقه ای تلقی می شود که علاوه بر آن دارای مزایای ارتباطی، سیاسی و فرهنگی خاصی است (استیگیتز^[۱]، ۱۳۸۶)، به همین دلیل در اغلب نقاط جهان که دارای میراث فرهنگی غنی و نیز مناطق طبیعی هستند از این فعالیت به منزله ابزاری راهبردی در جهت توسعه اقتصادی استفاده می کنند.
همچنین در مسئله گردشگری یکی از عوامل مهم وجود افراد خارجی است که توریست^[۲] نامیده می شود و با ورود خود، باعث ایجاد رونق اقتصادی ارتباطی و فرهنگی می شود، که باید با برنامه ریزی درست و آگاهانه ورود این افراد را به استان هر چه بیشتر توسعه داد (کاظمی، ۱۳۸۹).
اما در استان ایلام، علی رغم داشتن استعدادهای فراوان، وجود منابع عظیم گردشگری، جاذبه های فرهنگی و طبیعی چنانکه شایسته است، نتوانسته در زمینه بهره گیری از درآمدها و ورودی های گردشگری در عرصه کشوری و بین الملل به جایگاه در خور مقام خود دست یابد. که می توان علت این وضعیت را نشناختن عوامل تاثیر گذار بر توسعه این صنعت (مانند تقویت زیر ساخت­ها، افزایش مشارکت بخش خصوصی، تقویت مسایل فرهنگی و آموزشی و …) نامید. که در پژوهش حاضر با بررسی پیشینه پژوهش و نظرسنجی از خبرگان، اساتید راهنما و مشاور تمامی عوامل تاثیر گذار بر توسعه صنعت توریسم^[۳] استان شناسایی و مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
در مجموع هرچند ادبیات مربوط به صنعت گردشگری جذاب بوده و تقریبا کارهایی انجام شده، اما تاکنون پیرامون شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری استان ایلام در جهت توسعه استان و اولویت بندی این جاذبه های گردشگری تحقیقات میدانی صورت نگرفته است، و از این حیث استان ایلام دنباله رو استانهای رقیب خود در سطح ملی است. محقق این ضعف­های عقب ماندگی، توسعه نیافتگی و… حاکم بر صنعت گردشگری استان ایلام را به عنوان مسائل مهم مد نظر قرار داده و در طی این مطالعه در صدد است که با بررسی اسناد و مطالعه کافی، این مشکلات را بررسی و ضمن تلاش برای اکتشاف زوایای مختلف موضوع راه حل ها و پیشنهادهای مناسب را ارائه نماید. البته اهمیت روزافزون صنعت گردشگری محقق را به پژوهش، این مساله اساسی که “مهمترین مؤلفه­ های تأثیرگذار بر توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام کدامند و در چه وضعیتی قرار دارند” وادار کرده است.
۱-۳٫ اهمیت و ضرورت انجام تحقیق
بهبود صنعت گردشگری نیازمند برگزیدن چشم اندازی است که تمامی صنعت را در برگیرد. یعنی در نظر گرفتن ساختار و عملکرد ادارات و مراکز دولتی وغیر دولتی مرتبط به طور جمعی و نه تنها به صورت مجزا. استان ایلام به عنوان یکی از محروم ترین استان های کشور و درصد بالای بیکاری جوانان این ناحیه، لازم است با بهره گرفتن از تمامی امکانات و قابلیت­ها در جهت رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راه‌های مختلف اقدام شود.
گسترش صنعت گردشگری به عنوان صنعتی که با حوزه ­های مختلفی نظیر اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است (نساج و آریا، ۱۳۸۶)، دارای اهمیت فراوانی است و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده است که توسعه گردشگری در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی- اجتماعی آن ناحیه گردیده است (کاظمی، ۱۳۸۹)، بنابراین با توجه به کمک های شایان توجه این پژوهش به صنعت گردشگری استان ایلام­ محقق بر خود لازم دانسته که با مطالعه و پژوهش کامل به شناسایی و بررسی عوامل تاثیر گذار برتوسعه صنعت گردشگری در استان ایلام بپردازد، چرا که استان ایلام یک استان در حال توسعه است و نیازمند چنین پژوهش هایی برای هدایت و اثربخش نمودن این توسعه با توجه به شرایط ملی و استانی است. از طرفی انجام پژوهش به صنعت گردشگری استان کمک می کند که مدیران مربوطه استان با بهره گرفتن از روشی منظم، معقول و منطقی گزینه های راهبردی مناسب را برای توسعه این صنعت انتخاب کنند و از این طریق بتوانند به کاهش بحران بیکاری و سکوت استان کمک شایان توجهی بنمایند.
۱-۴٫ جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق
بر اساس مطالعات انجام شده پیش بینی می گردد این تحقیق از دو جهت نوآوری آن قابل توجه باشد. اول جنبه جدید بودن و استفاده های کاربردی آن مطرح می باشد. به عنوان مثال از نظر جدید بودن، حوزه اکتشافی بودن پژوهش جهت دست یابی به برخی از مؤلفه ها و متغیرهای اثر گذار در پژوهش مورد نطر است. دوم از نظر استفاده کاربردی این پژوهش هم در حوزه تولید دانش واستفاده علمی و همچنین استفاده عملی جهت پاسخ به مساله اصلی تحقیق قابل توجه می باشد.
۱-۵٫ اهداف مشخص تحقیق
هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی و بررسی عوامل تاثیر گذار بر توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام می­باشد.
اهداف فرعی پژوهش عبارت بودند از:
۱- شناسایی عوامل تاثیر گذار بر توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام
۲- بررسی عوامل تاثیرگذار بر توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام.
۳- رتبه ­بندی عوامل تاثیرگذار بر توسعه صنعت گردشگری در استان ایلام.
۱-۶٫ بهره‏وران پژوهش
انجام این پژوهش، با شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری استان ایلام متناسب با ویژگی‌های بومی استان ارائه می‌گردد. البته این پژوهش در جهت دستیابی به اهداف چشم انداز پنج ساله استان، برنامه پنجم توسعه و اهداف و سیاست‌های کلان صنعت گردشگری کشور خواهد بود. در یک تحلیل جامع پیشنهاد‌ها و راهکارهای کاربردی و عملی برای بهبود نوآوری برای بکار‌گیری و احیانا اجرا در صنعت گردشگری استان ایلام ارائه می‌گردد.
جدول ۱-۱: بهره وران پژوهش