4-11. درصد فراوانی سؤالات پرسشنامه (فرضیه پنجم) ……………………………………………103

4-12. درصد فراوانی سؤالات پرسشنامه (فرضیه ششم) ……………………………………………104

4-13. آزمون دو جمله ای بر ای فرضیات شش گانه تحقیق …………………………………………108

4-14. آزمون کلموگروف-اسمیرنوف برای فرضیات شش گانه ……………………………………110

4-15. آزمون T-test برای فرضیات شش گانه به جای آزمون دو جمله ای ……………………..110

4-16. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 1 و 2………………………………………………..112

4-17. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 1 و 3………………………………………………..112

4-18. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 1 و 4 ……………………………………………….113

4-19. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 1 و 5 ……………………………………………….113

4-20. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 1 و 6 ……………………………………………….114

4-21. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 2 و 3 ……………………………………………….114

4-22. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 2 و فرضیه 4 ………………………………………115

4-23. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 2 و 5 ……………………………………………….115

4-24. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 2 و 6 …………………………………………..116

4-25. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 3 و 4 …………………………………………..116

4-26. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 3 و 5 …………………………………………..117

4-27. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 3 و 6 ……………………………………………….118

4-28. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 4 و 5 ……………………………………………….118

4-29. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 4 و 6 ……………………………………………….119

4-30. ضریب همبستگی اسپیرمن بین فرضیه 5 و 6 ……………………………………………….119

4-31. مقدار آماره آزمون KMO جهت امکان­پذیری کاهش متغیرها ………………………120

4-32. مقدار آماره آزمون KMO جهت امکان­پذیری کاهش متغیرها ………………………121

 

4-33. مقدار آماره آزمون KMO جهت امکان­پذیری کاهش متغیرها ………………………122

4-34. جدول 4-34 مقدار اعتبار آزمون فریدمن …………………………………………….123

4-35. میانگین تاثیر گذاری هر یک از فرضیات در تمایل به استفاده از اعتبارات اسنادی..124

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                       صفحه

3-1. نمودار مراحل اجرایی تحقیق …………………………………………………………….. 84

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                       صفحه

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

1-1. مدل مفهومی تحقیق  ………………………………………………………………………  10

2-1. فرایند واردات کالا از طریق گشایش اعتبار اسنادی ……………………………………  18

2-2. الگوی مفهومی تحقیق  ……………………………………………………………………  78

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

آرزوی دیرینه تجار بویژه در تجارت بین الملل ، یافتن ابزار و روش مناسب جهت تسلیم کالا و پرداخت وجه آن بوده است .تجارب تلخ تجار در از دست دادن اموال و سرمایه خود در سفرهای طولانی و همچنین فاصله مکانی خریدار و فروشنده از یکدیگر و عدم آشنایی هر یک از طرفین به مقررات کشور طرف دیگر همواره به عنوام مانعی در راه توسعه تجارت خارجی خودنمایی می کرده است . از طرف دیگر عدم اطمینان کامل خریدار به فروشنده مبنی بر اینکه آیا وی کالا را  تحویل خواهد داد یا خیر؟ و سرمایه وی تلف می گردد یا خیر ، و همچنین عدم اطمینان کافی فروشنده به خریدار مبنی بر اینکه آیا با ارائه کالا بهای آن را دریافت خواهد کرد یا خیر؟  و چه مانتی برای تسلیم کالا و تادیه وجه آن برای طرفین خواهد بود همواره میان خریدار و فروشنده به عنوان مهمترین مشکل در قراردادهای تجارت خارجی مطرح بوده است . ( بوالحسنی،1387، 218) .

در مبادلات بین المللی روش های مختلفی برای پرداخت وجود دارد و از طرف دیگر، قوانینی در سطح جهانی وضع شده است که باعث تسهیل مبادلات بین کشورها شود.  برای کسب آگاهی در مورد انواع روشها و تسهیلات و امکانات لازم ، ابتدا اشاره ای به انواع روش های پرداخت  در دادو ستد بین کشورها می شود و مختصری در مورد هر کدام از این روشها و گونه های مختلف آنها گفته می شود. پس از آن در خصوص شیوه ­های گوناگون تحویل کالا به مشتری و تعریف مسئولیت هرکدام از طرفین در قالب اینکوترمز توضیح داده می­شود. به دلیل نقش قابل توجه حمل و نقل در داد و ستدهای بین­المللی، به گونه­های مختلف حمل و نقل محصولات، انواع بارنامه و انواع کنوانسیون­های بین ­المللی مربوط به حمل و نقل پرداخته خواهد شد.

1-2- بیان مسأله : 

در معاملات بین المللی ، شیوه پرداخت وجه معامله به عنوان یکی از مهم ترین  و اساسی ترین اصول و مراحل قرارداد است و از دیدگاه طرفین مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد . طبیعی است که هر کدام از طرفین با بررسی و در نظر گرفتن کلیه جوانب و امکانات وتوانایی ها ی خود سعی بر آن دارد که مطلوب ترین روش را ، از نظر حفظ حداکثر منافع خود ، به طرف مقابل تحمیل کند.

بعد مسافت ، میزان شناخت طرفین از یکدیگر ، ثبات یا بی ثباتی مقررات صادرات ، واردات و مقررات بانکی ، بود یا بنود مقررات ، محدودیت ارزی ، وضعیت اقتصادی و سیاسی و توان ارزی کشور متبوع خریدار و فروشنده نقش مهم  و تعیین کننده ای در شیوه پرداخت دارد . با ملاحظه این موارد و جو حاکم بر معاملات بین المللی، باید رویه ای قابل قبول ایجاد گردد  و شیوه پرداخت باید مورد توجه دولت ها و فعالان حقوق تجارت بین الملل قرار گیرد و محاسن و معایب هر روش ( پرداخت بر اساس حساب مفتوح ، وصولی ، پرداخت قیمت از پیش و اعتبارات اسنادی ) مورد تحلیل قرار گیرد . در این راستا می توان به روش اعتبار اسنادی اشاره کرد که روشی کاملاً مطمئن و مورد قبول عموم صاحب نظران این رشته می باشد  و مشکلات خریدار و فروشنده را به حداقل می رساند (زردینی ،1381،15)

اعتبار اسنادی به عنوان پر استفاده ترین شیوه پرداخت ، پدیده ای پویا و متحول است  که ضوابط و مقررات  حاکم بر این شیوه پرداخت ، در عین توجه به منافع خریدار و فروشنده ، ایجاد شده  و همگام با پیشرفت تکنولوژی حمل و نقل و گسترش روزافزون  حجم معاملات بین المللی بار ها مورد اصلاح و تغییر قرار گرفته است . بنابراین  کشوری که بخواهد در تجارت بین المللی نقشی  داشته باشد وبه رشد اقتصادی برسد  و از این مقررات جهانشمول استفاده بهینه نماید ، باید از این روش شناخت کافی  داشته باشد . ( دستباز، 1379 ، 12 )

با وجوداینکه بانک ها در روش پرداخت اعتبارات اسنادی هیچگونه مسئولیتی را مطابق مقررات نشریه 600 اتاق بازرگانی بین الملل  و در مورد خطرات و خسارات وارده بر کالاو اسنادتقلبی بر عهده نمی گیرند و مسئولیت بانک ها به بررسی اسناد از حیث ظاهر و مطابقت ظواهر با شرایط اعتبار محدود می گردد و حذف اعتبار اسنادی قابل برگشت در مقرارات جدید یو –سی- پی 600 که موجب ایجاد محدودیت های بیشتر برای وارد کنندگان شده است،  محقق بر آ ن شده تا به بررسی علل تمایل واردکنندگان به استفاده از این روش پرداخت در معاملات بین المللی بپردازد

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق :

در معاملات بین المللی نحوه پرداخت وجه به عنوان یکی از مهمترین و اساسی ترین اصول و مراحل معامله تلقی می شود. به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران در زمینه تجارت بین الملل روش پرداخت وجه در معاملات خود بیانگر میزان اعتماد و اطمینان طرفین قرارداد به یکدیگر و در حقیقت معرف جو حاکم در روابط بازرگانی است .بدیهی است که در انجام یک معامله تجاری و نحوه پرداخت ارزش کالا یا خدمت موضوع قرارداد علاوه بر میزان شناخت خریدار و فروشنده از یکدیگر وضعیت اقتصادی ، سیاسی و توان ارزی کشور خریدار و فروشنده و وجود و یا عدم وجود مقررات محدودیت ارزی و ثبات یا بی ثباتی قوانین و مقررات صادرات و واردات و مقررات بانکی نیز نقش مهم و تعیین کننده ای ایفا می کند .

از آنجایی که در تجارت بین الملل خریدار و فروشنده در دو کشور مختلف قرار دارند و هر یک نهایت احتیاط را در تسلیم کالا و پرداخت وجه می نمایند ،  یافتن ابزاری که راه گشا باشد ضروری است و از طرف دیگر روابط اقتصادی میان کشورها از ضروریات زندگی اقتصادی امروز است . و بدین جهت با ابداع و تاسیس اعتبارات اسنادی تا حد زیادی مشکل بر طرف شده است (بوالحسنی ،247 ،1387).

روش اعتبارات اسنادی منافع خریدار و فروشنده را در نظر گرفته است و تا حدی رسیک های طرفین قرار داد را پوشش می دهد بدین صورت که ارائه اسناد حاکی از حمل کالا ( طبق شرایط مورد قبول طرفین ) به یک موسسه ثالث ( بانک ) نشانگر حمل کالا تلقی گردیده و بر اساس آن پرداخت از طریق بانک انجام می پذیرد .

مزایای بیشمار اعتبارات اسنادی از قبیل: پرداخت وجه کالا در قبال تسلیم اسناد مربوطه از سوی فروشنده ، مصرف صحیح ارز توسط خریدار ، برقراری اعتماد و اطمینان دوجانبه بین خریدار و فروشنده، ایجاد امنیت بین خریدار و فروشنده،ترتیب انجام مبادلات تجاری بین المللی توسط بانکها و افزایش توانایی در جهت بهبود کیفیت کالا ، کنترل کمیت و کیفیت کالا و همچنین نحوه صدور آن ،باعث شده که این روش به عنوان یک روش معقول و مناسب در تجارت بین المللی شناخته شده و کشورهای پیشرفته در امر تجارت از آن به عنوان عنصری مطمئن و کارساز جهت برقراری مبادلات بین المللی استفاده نمایند به گونه ای که در این گونه کشورها صادرات از طریق روش ها و کانال های غیر اعتبار اسنادی هرگز توصیه نمی شود. (زینال زاده ،1388 ،25).

روش اعتبار اسنادی سالیانی است که به عنوان جایگزینی برای پرداختهای نقدی در مبادلات بازرگانی بین المللی مرسوم شده است . محقق در این تحقیق به دنبال بررسی و شناسایی عوامل موثر بر تمایل واردکنندگان به استفاده از روش اعتبار اسنادی تا بدین وسیله واردکنندگان بتوانند ضمن استفاده از نتایج و پیشنهادهای این پژوهش با اطمینان خاطر بیشتر و همچنین با از بین بردن بعد مسافت که موجب عدم اطمینان در طرفین بیع می شود، گامهای موثرتری را در تخصیص بهینه منابع و رشد اقتصادی کشورها بردارد.

1-4- روش تحقیق :

از نظر دسته‌بندی تحقیقات بر حسب هدف، می‌توان این تحقیق را یک تحقیق کاربردی محسوب کرد، از آن جهت، این تحقیق از نوع کاربردی به‌شمار می‌رود که سنگ بنایی را برای تحقیقات آینده می‌گذارد که واردکنندگان می‌توانند پژوهش‌هایی را در حوزه روش پرداخت اعتبار اسنادی در بیع بین المللی کالا تعریف کنند.

با توجه به اینکه هنوز چنین پژوهشی در زمینه عوامل موثر بر تمایل واردکنندگان به استفاده از روش پرداخت اعتبار اسنادی به گونه ای که از زمان گرد آوری اطلاعات آن زمان نسبتاً زیادی نگذشته باشد در ایران صورت نگرفته است ، امید است که نتایج این تحقیق به واردکنندگان در جهت شناخت مزایای هر چه بیشتر این روش پرداخت بر سایر روش ها  کمک نماید.

از آنجایی که تحقیقات توصیفی به مطالعه آنچه که هست می پردازند، بنابر این روش تحقیق از نوع توصیفی است و به دلیل توزیع پرسشنامه در جامعه آماری از نوع پیمایشی می باشد.(توصیفی-پیمایشی)

و نهایتاً به منظور جمع آوری و تهیه اطلاعات مربوط به سوابق پژوهش و چارچوب نظری آن از روش مطالعه کتابخانه ای ، جستجو در سایت های اینترنتی و مراجعه به مراکز علمی و پژوهشی استفاده شده است.

1-5. اهداف پِِژوهش

1-5-1. هدف اصلی :

هدف اصلی این تحقیق بررسی عوامل موثر بر تمایل واردکنندگان به استفاده از روش پرداخت اعتباراسنادی در بیع بین المللی کالا می باشد .

1-5-2. اهداف فرعی:

1- شناسایی انواع روش های پرداخت  در بیع بین المللی  کالا از آغاز تا امروز

2- شناسایی عوامل موثر بر تمایل واردکنندگان به استفاده از روش پرذاخت  اعتبار اسنادی در بیع بین المللی کالا.

3- اولویت بندی  عوامل موثر بر تمایل واردکنندگان به استفاده از روش پرداخت اعتبار اسنادی در بیع بین المللی کالا

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

مقدمه

مطالعات تجربی در زمینه ی رفتار سهام، حقایقی را روشن کرده است که بسیاری از آنها در ارتباط با عوامل موثر بر بازدهی سهام هستند. این مطالعات نشن داده است که دسته ی خاصی از سهام، بازدهی بالاتری نسبت به دسته دیگر دارند. این یافته ها معلول عواملی هستند که به ناهنجاری معروف شده اند؛ زیرا نمی توان آنها را با مدل های هنجاری توجیه کرد.

چنین رفتار هایی تا حدودی در بورس اوراق بهادار تهران نیز وجود دارد؛ لذا انگیزه ی اصلی این پژوهش بررسی این موضوع است که آیا می توان با شناسایی و پیگیری روند پسماند(یا جزء اخلال) در بازار بورس اوراق بهادار تهران، بازدهی اضافی کسب کرد یا خیر؟ همچنین آیا عوامل مرتبط با عملکرد شرکت نیز بر دست یابی به این بازدهی موثر خواهد بود؟ در ادامه تلاش خواهد شد تا سوالات فوق بررسی شوند.

• بیان مسأله:

طبق مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای، در شرایط متعادل صرفاً ریسک سیستماتیک دارایی قیمت گذاری می شود زیرا نوسانات غیرسیستماتیک[1] آن از طریق تنوع بخشی حذف می گردد. با این حال، سرمایه گذاران به دلایل عدیده ای نظیر هزینۀ معاملات و محدودیت های فروش استقراضی قادر به تنوع بخشی کامل پرتفوی خود نیستند. در صورت وجود هزینه های گردآوری اطلاعات، سهامی که از نوسان پذیری غیرسیستماتیک بالایی برخوردار است، بازده مورد انتظار بالایی خواهد داشت زیرا در این شرایط، سرمایه گذاران قادر نخواهند بود ریسک خاص شرکت را از طریق تنوع بخشی حذف نمایند (مرتون، 1987)[2]. بر پایه فرضیه بازار کارا، سرمایه گذاران رفتار عقلایی دارند به این معنی که همه اطلاعات موجود ودردسترس را پردازش کرده و به دنبال حداکثرساختن مطلوبیت مورد انتظار هستند. بر این اساس، تغییرات قیمت سهام به تغییرات سیستماتیک در ارزش های بنیادی شرکت مربوط است و رفتار بی خردانه سرمایه گذار تاثیری بر بازده ندارد. حتی اگر بعضی از سرمایه گذاران با معاملات بی خردانه در عرضه و تقاضا شوک ایجاد کنند، دیگر آربیتراژگران منطقی، اثر این شوک ها را خنثی می کنند. بنابراین قیمت سهام در سطح بنیادی باقی خواهد ماند (کیم و ها، 2010).

با این حال، شواهد تجربی حوزۀ یاد شده، بسیار متناقض است.  به نحوی که برخی محققان نظیر درو و همکاران (2006) ، چوآ[3] و همکاران (2006)، فو (2009)، بروکمن و همکاران (2009)، برگ برانت[4] و کانگ (2010) همسویی رابطۀ نوسانات غیرسیستماتیک[5] و بازده سهام را تایید نموده و برخی دیگر نظیر آنگ[6] و همکاران (2006، 2009) بر رابطۀ معکوس آنها (اثر نوسانات) صحه می گذارند.

صرفه نظر از جهت رابطۀ نوسانات غیرسیستماتیک و بازده سهام، بسیاری از شواهد تجربی وجود رابطه میان متغیرهای مورد نظر را تأیید می نماید. تأیید رابطۀ متغیرهای مذکور دال بر سودآوری راهبرد معاملاتی طراحی شده بر مبنای نوسانات غیرسیستماتیک است. شواهد ارائه شده آنها نشان می دهد آلفای راهبرد یاد شده صرف نظر از مدل عاملی مبنای تخمین آن (مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای، مدل سه عاملی و چهار عاملی(، همواره مثبت و معنادار است. محققان بسیاری بر آن شدند تا به توضیح دلایل بروز بازده راهبرد سرمایه گذاری مبتنی بر نوسانات غیرسیستماتیک بپردازند. با این حال، اغلب تردیدهای مطرح پیرامون دلایل بروز پدیده اخیر، بر پایه مباحث روش شناسی نظیر شیوه تخمین نوسان پذیری غیرسیستماتیک، الگوی وزنی محاسبه بازده پرتفوی و ملحوظ نمودن سایر عوامل نوسانات، متمرکز بوده است (دولو و حمیدی­­زاده، 1392).

 

در این تحقیق، محقق تلاش دارد تاتأثیر عوامل کیفی شرکت را بر رابطه بازدهی شرکت و نوسانات غیرسیستماتیک جهت شناسایی عوامل منجر شده به این اثر، مورد آزمون و بررسی قرار دهد. عوامل کیفی شرکت شامل سود آوری و نوسانات جریانات نقدی است.

• ضرورت و اولویت تحقیق:

سرمایه گذاران همواره به دنبال کاهش ریسک و افزایش بازدهی هستند. ضرورت شناسایی و درک تاثیر کیفیت شرکت از آنجا ناشی می شود که انتخاب و در اختیار گرفتن سهام شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار بر اساس مدل های قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای و مدل فاما و فرنچ[7](1993) منجر به قیمت گذاری اشتباه سهام این شرکت ها می شود. این اشتباه عمدتا ناشی از عوامل تفسیر نشده این مدل ها می باشد. شناسایی و تفسیر این عوامل می تواند از معمای بازدهی بالا و نوسانات غیرسیستماتیک پایین پرده بردارد. سودمندی مطالعه نوسان غیرسیستماتیک از طرف سرمایه گذاران از این جهت است که آنها نوسان پذیری غیرسیستماتیک سهام را به عنوان معیاری از ریسک در نظر می گیرند و همچنین خطی مشی گذاران بازار سرمایه می توانند از این معیار به عنوان ابزاری برای اندازه گیری میزان آسیب پذیری بازار در اکثر سهام استفاده نمایند. با توجه به اینکه نوسان غیرسیستماتیک کاربردهایی برای مواردی از قبیل تنوع بخشی پورتفوی، مدیریت فعال پورتفوی، رابطه بین ریسک و پاداش و ارزشیابی حق تقدم دارد، بررسی عوامل موثر بر آن می تواند مهم باشد.

1-3-اهداف تحقیق:

هدف اصلی تحقیق عبارت است از:

بررسی تأثیر کیفیت شرکت بر رابطه بازدهی شرکت و نوسانات غیرسیستماتیک است.

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

این هدف با توجه به مدل های تحقیق به اهداف فرعی زیر عملیاتی می گردد:

 هدف 1. بررسی تأثیر سود آوری شرکت بر بازدهمازادسهام.

هدف 2. بررسی تأثیر نوسانات جریانات نقدی شرکت بر بازده مازاد سهام .   

[1] در ادبیات تحقیق، از اصطلاعات مختلفی از جمله نوسانات توضیح داده نشده بازده سهام، نوسانات غیر متعارف بازده سهام، نوسانات غیرسیستماتیک بجای عبارت ریسک غیرسیستماتیک استفاده شده است که

3-2-2) انواع تحقیق و پژوهش  از نظر هدف… 58

3-3) تعریف و تبیین جامعه و نمونه آماری: 58

3-4) ابزار و روش گردآوری اطلاعات: 59

3-5) روش تجزیه و تحلیل آماری و آزمون فرضیه‌ها 62

3-5-1) انواع داده ها و مدل ها : 62

3-5-1-1) داده های سری زمانی(Time Series Data). 63

3-5-1-1-1) مفروضات اساسی مدل رگرسیون خطی کلاسیک…. 63

3-5-1-1-2) برخی از آزمون‌های تشخیصی سری های زمانی.. 64

3-5-1-1-3) مانایی، ریشه واحد و همجمعی.. 65

3-5-1-1-4)  مدل‌های  VAR… 68

3-5-1-2) مدل داده های پانل((Panel Data. 68

3-5-1-2-1) مدل اثرات ثابت… 72

3-5-1-2-2)  مدل اثرات تصادفی.. 73

3-5-1-3) داده های مقطعی(Cross-Sectional Data). 74

فصل چهارم- تجزیه و تحلیل داده‌ها . 96

4-1 مقدمه. 96

4-2 داده های پانلی و مزایای استفاده از آنها 97

4-2-1معرفی روش تخمین.. 98

4-3 تعیین معادله هدف… 100

4-3-1 برآورد مدل.. 100

4-4 تخمین مدل.. 100

4-5 بررسی فرضیه های تحقیق.. 103

4-6 نتیجه گیری… 105

 

 

فصل پنجم- نتیجه‌گیری و پیشنهادات 106

5-1) کلیات تحقیق: 106

5-2) نتایج حاصل ازتحقیق.. 107

5-3)محدودیت های تحقیق: 109

5-4)پیشنهادهای تحقیق.. 110

 

منابع: 112

منابع فارسی: 112

منابع انگلیسی: 114

 

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

پیوست‌ها. 115

پیوست «1». 115

پیوست «2». 122

 

Abstract:. 139

 

فهرست نمودارها و اشکال

نمودار 2-1 تسهیلات غیرجاری در سال‌های 1386 تا 1391 در بانک‌های خصوصی.. 55

نمودار 3-1 نرخ تورم. 80

نمودار 3-2  نرخ بیکاری… 86

نمودار 3-3 تولید ناخالص داخلی.. 91

نمودار 3-4 نرخ سود تسهیلات اعطایی.. 92

شکل  3-5  نرخ بازدهی بازار سرمایه. 95

شکل4-1 آزمون نرمالیته جارک برا 102

شکل4-2  نمودار جملات پسماند مدل.. 102

شکل 4-3: مقدار واقعی و پیش‌بینی شده توسط مدل نرخ تسهیلات غیر جاری برای بانک اقتصاد نوین.. 104

 

فهرست جداول

جدول 3-1. 64

جدول 3-2. 91

جدول 4-1. 99

جدول 4-2. 101

جدول 4-3. 101

جدول 4-4. 103

جدول 4-5. 105

 

 

فهرست روابط و فرمول‌ها

رابطه 2-1 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 47

رابطه 3-1. 62

رابطه 3-2 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

رابطه 3-3……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 69

رابطه 3-4 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

رابطه 3-5 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 71

رابطه 3-6 . 72

رابطه 3-7 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

رابطه 3-8 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 72

رابطه 3-9 ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 73

رابطه 4-1. 98

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۱-۱( مقدمه

پیشرفت‌های سالیان اخیر در زمینه های علوم وفنون بالأخص در نظام مالی ونهاد های پولی و مالی ،تحول عظیمی را بنیان نهاده و منشأ دگرگونی در نگرشها و رفتار افراد نسبت به محیط اقتصادی و نهادهای مربوط به آن شده است.سیستم مالی یکی از مهمترین اجزای هر اقتصاد محسوب می‌شود.سیستم مالی شامل شبکه‌ای از بازار های مالی، مؤسسات،شرکتهای تجاری،خانوارها و دولت می‌باشد که در آن سیستم مشارکت داشته و عملیات آن سیستم را تنظیم میکنند.مؤسسات مالی و پولی بعنوان واسطه گران این چرخه به آحاد مردم و شرکتها و مؤسسات دولتی و غیر دولتی خدمات ارائه می‌دهند.بانکها در اداره کشورها نقش تعیین کننده‌ای دارند و از مهمترین ابزار رشد و توسعه کشورها محسوب می‌شوند.بطور کلی بانکها با جذب نقدینگی و اعطای تسهیلات می‌توانند در رشد و توسعه اقتصادی کشور و تحقق اهداف دولت نقش مؤثری را ایفا نمایند.

نظام بانکی یکی از ارکان اصلی نظامهای اقتصادی است که عملکرد صحیح و اصولی آن می‌تواند به رشد و شکوفایی نظام اقتصادی کمک کند.در غیر اینصورت ضربه های سنگینی را بر پیکره اقتصاد وارد خواهد کرد.(شعبانی،1391)

بانک واسطه مالی است که وجوه مشتریان را جمع آوری و آنها را جهت اعطای وام و اعتبار بکار می‌گیرد.(قربانی،1391)

می‌دانیم که هدف بانک‌ها از اعطای تسهیلات، سودآوری است. بانک‌ها به صورت سنتی به عنوان واسطه‌ی وجوه شناخته می‌شوند یعنی منابع پولی را از سمت سپرده‌گذاران (تجهیز منابع) به سوی تسهیلات گیرندگان (تخصیص منابع) هدایت می‌کنند. حق الوکاله در بانک‌داری اسلامی ،درآمد حاصل از عملیّات تجهیز و تخصیص منابع می‌باشد. فعالیّت تخصیص منابع یا اعتباردهی و یا همان اعطای تسهیلات از جمله فعالیّت‌های اصلی و کلیدی بانک‌هاست که ریسک‌های خاص خود را نیز به همراه دارد. ریسک اعتباری که به عنوان ریسک تأخیر در بازپرداخت و یا عدم بازپرداخت تسهیلات اعطایی بانک‌ها شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین ریسک‌های صنعت بانک‌داری است که مطالعات گسترده‌ای در خصوص آن صورت گرفته و تکنیک‌ها و روش‌های متعددی برای مدیریت آن ابداع شده و به کار فته است.

تسهیلات غیرجاری که در ادبیات بانکی ما به مطالبات معوق مشهور است، نتیجه‌ی بروز ریسک اعتباری است. مطالبات غیرجاری، در واقع مطالباتی است که به موقع باز پرداخت نمی‌شود.

در کشورهای دنیا، مقام‌های ناظر پولی و ناظر بر مؤسسات مالی، حساسیت ویژه‌ای بر تسهیلات غیرجاری بانک‌ها داشته و اگر نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات بانک‌ها از حد متعارف بالاتر رود، واکنش نشان داده و تلاش می‌کنند که نسبت یاد شده را در حد متعارف و کم‌تر از آن نگه دارند. چرا که افزایش این نسبت موجب ورشکستگی بانک‌ها و در نتیجه ایجاد بحران در اقتصاد خواهد شد. البته حد نصاب استانداردی برای نسبت تسهیلات غیرجاری به کل تسهیلات وجود ندارد و کشورها با توجه به ساختار نظام اقتصادی و بانکی خود سعی می‌نمایند که نسبت یاد شده را به گونه‌ای کنترل کنند که ریسک قابل توجهی متوجه بانک‌ها و نظام بانکی نشود.

در کشور ما نیز با اجرای دستورالعمل جدید طبقه‌بندی دارایی‌ها در نظام بانکی و الزام بانک مرکزی به بانک‌ها در خصوص شفاف نمودن تسهیلات غیرجاری و اجرای طبقه‌بندی یاد شده و اخذ ذخایر برای مطالبات غیرجاری، موضوع تسهیلات غیرجاری بانک‌ها در محافل مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و به ویژه در سال‌های 1386 و 1387 که بانک‌ها تسهیلات غیرجاری خود را شفاف نمودند، رشد قابل توجهی نسبت به ارقام قبلی تسهیلات غیرجاری در نظام بانکی کشور ملاحظه شد که مقام‌های مسؤول را نسبت به کنترل این مطالبات هوشیار و حساس نمود. تحلیل‌های متفاوتی از علل ایجاد این مطالبات ارائه شد اما صرف نظر از علل ایجاد آن، دو مقوله‌ی بسیار مهم نیازمند توجه خاص است: اول چگونگی مدیریت و برخورد با این مطالبات و دوم ایجاد تمهیدات لازم برای جلوگیری از ایجاد تسهیلات غیرجاری در آینده،‌بیش از حد متعارف.(تجلی،1390)

نحوه تخصیص بهینه منابع و بررسی صحیح و همه جانبه تقاضاهای واصله مبنی بر استفاده از تسهیلات بانکی از عواملی است که همواره برای مدیران بانکها مورد اهمیت بوده است.جمع آوری انواع سپرده ها و تخصیص آن جهت تأمین نیازهای مالی انواع فعالیت های اقتصادی از مهمترین عملیات بانکی به شمار میرود.تخصیص منابع و اعطای تسهیلات توسط بانکها بخش مهمی از عملیات هر بانک را تشکیل می‌دهد.بانکها به عنوان موسسات اعتباری پس از تأمین تمام یا بخشی از منابع مالی مورد نیاز اشخاص حقیقی و حقوقی انتظار بازگشت اصل منابع تامین شده برای تسهیلات و همچنین سود مورد انتظار را در طی مدتی معین دارند(طرفی،۱۳۸۵)

وصول مطالبات یکی از پایه های اساسی فعالیت مالی بانک می‌باشد که بر اساس ضوابط کلی و مقررات اختصاصی بانک اقدامات مربوط به آن انجام می‌گیرد.برای مثال نگرش بانک ملی در خصوص وصول مطالبات، به طور کلی وصول از طریق مماشات و مساعدتهای لازم بوده است.اگر چه این نگرش منطقی و گاه لازم می‌باشد اما گاهی شرایطی پیش می‌آید که هیچگونه راهی به جز انجام اقدامات قانونی باقی نمی ماند.(شیخ الاسلامی،۱۳۸۴)

 

1-2) تعریف مساله و بیان موضوع :

با تصویب قانون تأسیس بانکهای خصوصی در سال 1379 شاهد شروع فعالیت های پر رونق بانکداری خصوصی در کشور هستیم‌،به نحوی که تا کنون بیش از 20 بانک خصوصی تأسیس شده و شروع به کار کرده اند و تعداد زیادی از این بانکها نیز در بورس و یا فرا بورس پذیرفته شده اند و معاملات بر روی سهام آنها در حال انجام است.

موضوع فعالیت بانک های خصوصی نیز عمدتاً بر جذب سپرده های مردم و اعطای تسهیلات متمرکز است.در خصوص تسهیلات اعطایی بانکها یک نگرانی عمده که همواره برای مدیریت بانک و همچنین برای سهامداران مطرح بوده است ،احتمال عدم برگشت مطالبات و یا سوخت شدن مطالبات است و این امر باعث ایجاد تسهیلات غیر جاری می‌گردد. جمع مطالبات سررسید گذشته‌،معوق و مشکوک الوصول را در ادبیات نظام بانکی‌، تسهیلات غیر جاری می‌نامند که به صورت درصدی از کل تسهیلات بیان می‌شود.به عنوان مثال اگر تسهیلات غیر جاری یک بانک 5 درصد باشد بدان معنا ست که از هر 100 ریال وامی که بانک پرداخت کرده است 5 ریال آن به موقع باز پرداخت نشده است.

یکی از مهمترین چالش‌های فراروی نظام بانکی کشور طی چند سال اخیر، سیر فزاینده مطالبات معوق بوده است، این امر با عنایت به بانک ‌محور بودن بازار پولی و مالی کشور به یک چالش ملی مبدل شده است. اهمیت مطالبات معوق، توجه خاص دولتمردان و اصحاب رسانه‌ها را اخیراً به شدت به خود جلب کرده است، لذا بکارگیری شیوه‌های سنتی مدیریت ریسک‌های اعتباری و استفاده از ابزارهایی چون تدوین خط مشی اعتباری، ارزیابی ابعاد اقتصادی، فنی و مالی طرح‌ها، اخذ وثائق ارزنده و سهل‌البیع و همچنین تشکیل بانک‌های اطلاعاتی و ایجاد نظام رتبه‌بندی اعتباری مشتریان که در سال‌های اخیر مورد توجه خاص نظام بانکی قرار گرفته است، هنوز نتوانسته روند مطالبات معوق بانک‌ها را به سطح استاندارد برساند. ریشه اغلب بحران‌های اقتصادی سی‌سال اخیر مناطق مختلف دنیا در نظام بانکی کشورها بوده و علت آن مطالبات نامناسب بانک‌ها است .این بحران‌ها بار مالی بسیار زیادی را بر دوش تمامی پرداخت کنندگان مالیات کشورها می گذارد؛ اهمیت تسهیلات غیر جاری بانک‌ها در حدی است که اخیراً مطالعات زیادی توسط مؤسسات بین المللی از جمله صندوق بین المللی پول [1] صورت پذیرفته که محور آن تعیین روش‌ها وشیوه‌ای است که توسط آن مطالبات معوق سیستم بانکی در هر کشور به نحوی در حساب‌های ملی آن کشور منعکس شود. طبق نظر صندوق بین المللی پول  مطالبات معوق می‌تواند بر تمامی بخش‌های اقتصادی در کشور تأثیر گذار باشد.جدی‌ترین تأثیرات مطالبات معوق بر مؤسسات مالی، بانک‌های تجاری و مؤسسات رهنی که دارای پرتفوی وسیعی از وام‌ها هستند، خواهد بود. کمیته نظارت بانکی بال[2] در اصول 8 و 9 اصول نظارت بانکی موثر به موضوع ریسک اعتباری و دارایی‌های مساله دار اشاره کرده است. ریسک اعتباری ریسکی است که یک دارایی یا یک تسهیلات بازیافت نشود و یا ریسک مربوط به تأخیر در پرداخت اقساط تسهیلات، که در هر صورت، ارزش فعلی دارایی و توان پرداخت بانک کاهش می‌یابد. استانداردهای مؤسسه بین‌المللی مالی در پنج طبقه تقسیم شده است. دومین طبقه‌بندی از استانداردهای مذکور شامل شرایط خاص است، به این معنی که دارایی در صورت وقوع شرایط خاص، ممکن است نگرانی‌هایی را برای باز پرداخت کامل ایجاد نماید که مستلزم توجه بیشتر به اینگونه دارایی‌ها به وسیله مسئولان اعتباری است. سومین طبقه استاندارد مذکور، مطالبات سررسید گذشته می‌باشد[3] در این طبقه، باز پرداخت کامل دارایی به دلیل عدم حمایت کافی (ارزش ویژه تسهیلات گیرنده و یا وثایق دریافتی) با تردید مواجه است و اصل یا بهره سررسید شده بیش از 90 روز باز پرداخت نشده است. دارایی مشکوک‌الوصول در چهارمین طبقه استانداردهای موسسه بین‌المللی مالی قرار دارد این گروه به دارائی‌ ای که وصول و یا تبدیل به نقد شدن کامل آن تحت شرایط کلی حاکم، توسط مدیران بانک غیر ممکن ارزیابی می‌شود و اصل و یا سود سررسید شده بیش از 180 روز بازپرداخت نشده است، گفته می‌شود. بر اساس استاندارد IAS39 که تکلیف مطالبات معوق و نحوه ذخیره‌ گیری و شناسایی این مطالبات را نشان می‌دهد، ارزش فعلی تمامی جریان وجوه مورد انتظار از یک دارائی محاسبه و با ارزش دفتری دارائی مقایسه و چنانچه ارزش فعلی محاسبه شده کمتر از ارزش دفتری بود معادل تفاوت این دو مبلغ لازم است ذخیره گرفته شود. بانک‌ها در ایران کم و بیش به شیوه مؤسسه بین المللی مالی[4] ذخیره گیری می‌نمایند. آثار تسهیلات غیر جاری در دو سطح بانک‌ها و کشور بسیار واضح است.اولین تأثیر در بانک‌ها کاهش توان بانک‌ها در ایفای نقش اساسی خود است به خاطر اینکه بانک‌ها نقش واسطه وجوه را بعهده دارند و باید منابع مازاد را از مردم جمع‌ آوری و بصورت مازاد به بخش‌های مختلف اقتصادی توزیع کنند.اگر دارایی‌های بانک‌ها به موقع وصول نشود این نقش خدشه دار می‌شود. (برهانی، 1389)

برای توضیح سیر تکاملی تسهیلات غیر جاری در طول زمان دو گروه از عوامل شناسایی شده اند.گروه اول بر وقایع خارجی نظیر شرایط کلان اقتصادی متمرکز است واین عوامل ظرفیت وام گیرندگان را در باز گرداندن وام تحت تأثیر قرار می‌دهند.در حالیکه گروه دوم به تغییر پذیری سطح تسهیلات غیر جاری با توجه به عوامل درونی بانک توجه دارند.شواهد اولیه دریافته اند که هر دو دسته این عوامل باعث ایجاد تسهیلات غیر جاری و افزایش آن می‌گردند. (کلین،2013)[5]

شواهد مهمی مبتنی بر رفتار ضد ادواری تسهیلات غیر جاری وجود دارد. توضیح کلی اینکه رشد تولید ناخالص داخلی بیشتر معمولاً باعث درآمد بیشتر می‌گردد که همین امر خود باعث بهبود قدرت باز پس دادن وام گیرندگان می‌شود.بر عکس زمانی که وضعیت اقتصادی کشور دچار رکود و زوال است،احتمال دارد که سطح تسهیلات غیر جاری افزایش یابد. (سوریناو سالاس، 2002)[6]

متغیر های کلان اقتصادی دیگری در مطالعات مختلف یافته شده اند که بر نسبت کفایت سرمایه تأثیر گذارند،نظیر:نرخ تسعیر ارز، نرخ تورم و نرخ بهره بانکی.

کاهش بهای ارز یک کشور بر نسبت کفایت سرمایه تأثیر منفی خواهد داشت.به خصوص در کشورهایی که مقادیر زیادی از وامهایشان به ارز خارجی پرداخت شده این مشکل حادتر خواهد بود.افزایش نرخ بهره نیز قدرت باز پرداخت بدهی را کاهش می‌دهد.(لوزیس و ولدیس،2010)[7]

در کشورهایی که نرخ بهره تسهیلات متغیر است نرخ تورم بالا می‌تواند منجر به نرخ بهره بالاتر شودکه ناشی از اجرای سیاستهای پولی برای مقابله با تورم است.(نوسو،2011)[8]

این تحقیق درصدد شناسایی عوامل مؤثر بر تسهیلات غیر جاری بانکهاست.

 

1-3) ضرورت انجام تحقیق :

انجام این تحقیق به چند دلیل از اهمیت برخوردار است:

نخست اینکه بانکداری خصوصی در ایران در ابتدای عمر خود قرار دارد و در حدود 11 سال از فعالیت آن سپری شده است .بنابر این برای تعیین مسیر صحیح آینده آن آسیب شناسی فعالیتهای 11 ساله گذشته بسیار مهم است تا بتوان با شناسایی نقاط ضعف آن که تسهیلات غیر جاری نیز یکی از آنهاست راهکاری برای خروج از مشکلات و تنگناها معرفی نمود.

نکته دوم اینکه تسهیلات غیر جاری بانکها تأثیر بسزایی در حوزه کلان نظام مالی و اقتصادی به جای می‌گذاردبه نحوی که یکی از ریشه های بحران های مالی تسهیلات غیر جاری است و هنگامی که نسبت تسهیلات غیر جاری کل نظام بانکی از 10 درصد فراتر رود کشور با بحران بانکی مواجه است.(طبق استانداردهای صندوق بین المللی پول)

کمبود شدید نقدینگی که اکثر شرکت های دولتی و خصوصی،کوچک و بزرگ،تولیدی و بازرگانی و خدماتی به آن گرفتارند،زنجیره‌ای از مطالبات و بدهی های تسویه نشده را پدید آورده که خود به تعمیق رکود و افزایش ورشکستگی ها دامن می‌زند.

سوم اینکه نظام بانکی همواره به دلیل محدودیت منابع و همچنین مقررات بانک مرکزی (از جمله نسبت کفایت سرمایه) در اعطای تسهیلات ظرفیت مشخص و محدودی دارد و تقاضای پول در کشور،همیشه بیشتر از عرضه بوده است. به عبارت دیگر انبوه سرمایه گذاران و متقاضیان وام برای اخذ تسهیلات بانکی در صف انتظار قرار دارند و بلوکه شدن منابع بانک این محدودیت را تشدید می‌کند.

 

 

۴-۱) اهداف تحقیق

1-4-1)هدف اصلی:

هدف اصلی این تحقیق شناسایی عوامل کلان اقتصادی موثر بر تسهیلات غیر جاری بانکهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد.

 

1-4-2) اهداف فرعی:

• بررسی تأثیر رشد تولید ناخالص داخلی بر تسهیلات غیرجاری بانک‌های خصوصی
• بررسی تأثیر نرخ تورم بر تسهیلات غیرجاری بانک‌های خصوصی
• بررسی تأثیر نرخ بیکاری بر تسهیلات غیرجاری بانک‌های خصوصی
• بررسی تأثیر نرخ بازدهی بازار سرمایه بر تسهیلات غیرجاری بانک‌های خصوصی
• بررسی تأثیر نرخ سود تسهیلات اعطایی بانک‌ها بر تسهیلات غیرجاری بانک‌های خصوصی

 

1-5) فرضیه های تحقیق :

در موضوع تحقیق انجام شده عوامل گوناگون و فراوانی موثرند از جمله عوامل درونی نظیر سایز بانک،نوع تسهیلات اعطایی و … لیکن محقق به علت اینکه محدودیت هایی ایجاد کرده و تحقیق را به انجام رساند تنها یکسری از عوامل کلان اقتصادی را به عنوان فرضیه انتخاب نموده است. بدین شرح:

• رشد تولید ناخالص داخلی[9] بر تسهیلات غیر جاری بانکهای خصوصی تأثیر معنا داری دارد.
• نرخ تورم کشور بر تسهیلات غیر جاری بانکهای خصوصی تأثیر معنا داری دارد.
• نرخ بیکاری کشور بر تسهیلات غیر جاری بانکهای خصوصی تأثیر معنا داری دارد.
• نرخ بازدهی بازار سرمایه(شاخص کل بورس) بر تسهیلات غیر جاری بانکهای خصوصی تأثیر معنا داری دارد.
• نرخ سود تسهیلات اعطایی بانکها بر تسهیلات غیر جاری بانکهای خصوصی تأثیر معنا داری دارد.

 

 

[1] International Monetary Fund

[2] Basel Committee on Banking Supervision

4-2-5) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 75

4-2-6) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 76

4-2-7) آمار توصیفی متغیرهای تحقیق. 78

4-3) آمار استنباطی.. 79

4-3-1-1) آزمون آلفای کرونباخ. 79

4-3-2) آزمون کولموگروف-اسمیرنوف.. 80

4-3-3) آزمون فرضیه‌ها 81

4-3-3-1) آزمون فرضیه اصلی.. 81

4-3-3-2) آزمون فرضیه اول. 83

4-3-3-3) آزمون فرضیه دوم. 84

4-3-3-4) آزمون فرضیه سوم. 86

4-3-3-5) آزمون فرضیه چهارم. 87

4-3-3-6) آزمون فرضیه پنچم. 89

فصل پنچم: نتیجه ­گیری،بحث و پیشنهادهای تحقیق…………………………………………………….. 90

5-1) مقدمه. 91

5-2) خلاصه تحقیق. 91

5-3) خلاصه آزمون  فرضیه ­ها و تحلیل نتایج.. 92

5-3-1) تحلیل نتایج آزمون فرضیه اول. 93

5-3-2) تحلیل نتایج آزمون فرضیه دوم و سوم. 94

5-3-3) تحلیل نتایج آزمون فرضیه چهارم. 95

5-3-4) تحلیل نتایج آزمون فرضیه پنجم. 95

5-3-5) تحلیل نتایج آزمون فرضیه اصلی.. 96

5-4) بحث.. 96

5-5) پیشنهادها 98

 

5-5-1) پیشنهادهای محقق برای سازمان مورد مطالعه. 98

5-5-2) پیشنهاد برای پژوهش­های آتی.. 99

5-6) محدودیت­های تحقیق. 99

منابع فارسی                                                                                                  100

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………… 101

پیوست­ها                                                                                                     107

پیوست الف: پرسش­نامه تحقیق. 108

پیوست ب: خروجی نرم­افزار. 110

 

 

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

 

فهرست جدول­ها

      عنوان                                                                                                                                                   صفحه

جدول ‏3‑1: مشخصات پرسش­نامه. 61

جدول ‏3‑2: جدول تحلیل واریانس یک طرفه. 65

جدول ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع استخدام. 70

جدول ‏4‑2: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت.. 71

جدول ‏4‑3: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سن.. 73

جدول ‏4‑4: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سابقه. 74

جدول ‏4‑5: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 75

جدول ‏4‑6: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 76

جدول ‏4‑7: آمار توصیفی متغیرهای تحقیق.. 78

جدول ‏4‑8: آلفای کرونباخ.. 79

جدول ‏4‑9: نتیجه آزمون کولموگروف-اسمیرنف… 80

جدول ‏4‑10: آزمون همگونی واریانس لون. 81

جدول ‏4‑11: تحلیل واریانس یکطرفه (فرضیه اصلی). 82

جدول ‏4‑12: آزمون توکی (فرضیه اصلی). 82

جدول ‏4‑13: رتبه ­های کروسکال والیس (فرضیه اول). 83

جدول ‏4‑14: آزمون کروسکال والیس (فرضیه اول). 83

جدول ‏4‑15: آزمون دانت (فرضیه اول). 84

جدول ‏4‑16: رتبه ­های کروسکال والیس (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑17: آزمون کروسکال والیس (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑18: آزمون دانت (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑19: رتبه ­های کروسکال والیس (فرضیه سوم). 86

جدول ‏4‑20: آزمون کروسکال والیس (فرضیه سوم). 86

جدول ‏4‑21: آزمون دانت (فرضیه سوم). 87

جدول ‏4‑22: رتبه ­های کروسکال والیس (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑23: آزمون کروسکال والیس (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑24: آزمون دانت (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑25: رتبه ­های کروسکال والیس (فرضیه پنجم). 89

جدول ‏4‑26: آزمون کروسکال والیس (فرضیه پنجم). 89

جدول ‏5‑1: خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 92

جدول ‏5‑2: خلاصه آزمون­های رتبه ­بندی گروه­های استخدامی.. 93

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                                صفحه

نمودار ‏2‑1: ارتباط بین ابعاد رفتار شهروندی سازمانی با پیامدهای آن در سازمان. 31

نمودار ‏2‑2: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اسمیت و همکاران (1983). 35

نمودار ‏2‑3: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اورگان (1988). 37

نمودار ‏2‑4: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اورگان بر اساس نوع رفتار (1988). 38

نمودار ‏2‑5: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر گراهام (1991). 39

نمودار ‏2‑6: انواع رفتار شهروندی سازمانی از نظر گراهام (1991). 41

نمودار ‏2‑7: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر بورمن و موتوویدلو (1993). 42

نمودار ‏2‑8: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر پودساکف و همکاران (2000). 46

نمودار ‏2‑9: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظرکوپمن (2006). 47

نمودار ‏2‑10: مدل مفهومی تحقیق.. 56

نمودار ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع استخدام. 70

نمودار ‏4‑2: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت.. 71

نمودار ‏4‑3: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سن.. 73

نمودار ‏4‑4: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سابقه. 74

نمودار ‏4‑5: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 76

نمودار ‏4‑6: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 77

 

 

 

 

 

 

فصل اول:           کلیات تحقیق

 

1-1    مقدمه

کارکنانی در سازمان هستند که از سازمان خود در مقابل دیگران دفاع می‌کنند؛ آنچه را می‌دانند به همکاران خود می‌آموزند و برای جذب افراد توانا به سازمان خود تلاش می‌کنند، بدون آنکه چشم‌انتظار پاداشی از سازمان باشند. این رفتار آنان چه توجیهی دارد؟ چه ابعادی دارد؟ اثرات آن برای سازمان چیست؟

مطالعه رفتار انسان یکی از زمینه‌هایی است که همواره مورد توجه صاحب‌نظران علوم اجتماعی بوده است. رفتار انسان ابعاد مختلفی دارد که علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی و مدیریت به مطالعه رفتار انسان در محیط‌های مختلف می‌پردازد. سنجش نوع رفتار، پیش‌بینی و هدایت رفتار، برخی از اهداف مطالعات رفتاری هستند که از طریق مطالعه متغیرهایی چون انگیزش، ارزش‌ها و نگرش‌ها، ادراک، شخصیت، احساس و غیره میسر می‌شود. رفتار انسان‌ها در قالب نقش‌هایی که در محیط‌های مختلف بر عهده دارند، قانونمند می‌شود.(صمیمی و قاسمی،1392: 12)

به‌طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند که رفتار شهروندی سازمانی[1] کارکنان به‌عنوان یک جنبه مثبت رفتاری است و برای سرپرستان بسیار ارزش دارد. ازاین‌رو، رهبرانی که با کارکنان فاقد رفتار داوطلبانه روبرو هستند، این امر را به‌عنوان تهدیدی برای رسیدن به اهداف ارزشمند تلقی می‌کنند.(دیکاستر[2] و دیگران، 2014 : 651)

صاحب‌نظران رفتار سازمانی در مطالعات خود درباره رفتارهای شهروندی سازمانی به این نتیجه رسیدند که ارائه این‌گونه رفتارها از سوی کارکنان سازمان، چارچوبی فراهم می‌کند که مدیران می‌توانند با مدیریت کردن وابستگی‌های متقابل بین افراد در داخل یک واحد کاری اولاً باعث کاهش نیاز سازمان برای صرف منابع باارزش خود به‌منظور انجام کارهای ساده شوند و با آزاد کردن این منابع باارزش، به ارتقای بهره‌وری در سازمان کمک کنند و ثانیاً به‌واسطه آزاد کردن زمان و انرژی، به افراد این امکان را می‌دهد تا با دقت بیشتری به وظایف خود ازجمله برنامه‌ریزی، حل مسأله و… بپردازند. ماحصل تمامی آن‌ها افزایش موفقیت در دستیابی به پیامدهای جمعی است( رائوب[3]، 2008: 183).

1-2    بیان مسأله

رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم جدید مدیریت رفتار سازمانی که بر رفتارهای فرا نقشی کارکنان و مدیران تأکید می­ورزد، در فرایند سازمانی و تبدیل محیط سنتی به محیطی پویا و کارآمد نقشی تعیین کننده دارد. بنابراین اگرسازمانهای موفق و ناموفق در جهت ایجاد رفتار شهروندی سازمانی به طورقاطع گامهایی بردارند، در این صورت کارایی و بهره­وری سازمانی به صورت بالقوه افزایش خواهد یافت و این امر باعث ارتقاء عملکرد آنها در میان سازمانهای رقیب خواهد شد.

شهروندان سازمانی خوب، سازمان را قادر می‌کنند تا منابع کمیاب را به‌طور مؤثری به کار ببرند. آن‌ها توانایی همکاران و مدیران را برای انجام شغل‌هایشان بهبود و افزایش می‌دهند(وات و شافر[4] ،2005: 408). سطح بالای رقابت سازمانی، مؤسسات مدرن را در راستای حداکثر سازی اثربخشی و کارایی با بهره‌گیری از همه طرق، وسایل و ابزارهای ممکن تهییج خواهد کرد. پژوهش‌ها نشان داده که سازمان‌هایی با تأکید مضاعف بر رفتار شهروندی سازمانی به نسبت  سازمان‌های فاقد تأکیدات مذکور، به‌مراتب موفق‌تر عمل می‌نمایند(پودساکف[5]  و همکاران،2000: 513). در دنیای کنونی اکثر مدیران خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت می‌کنند.آن‌ها به دنبال کارکنانی هستند که به فراسوی انتظارات می‌روند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست می‌زنند که جزو وظایف رسمی شغلی‌شان نیست(زارع،1383: 151).

از سویی دیگر نه‌تنها در جامعه ایران بلکه در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته، این مسأله مطرح می‌باشد که چگونه می‌توانند از تغییرات استخدامی-که خود ناشی از تغییرات محیطی و تکنولوژیکی دیگر است-برای افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و درنهایت بهره‌وری کل جامعه و بهبود زندگی افراد جامعه بهره‌گیری نمایند(هیپ و یوکی[6] ،2007: 172).حرکت از استخدام دائم به سمت استخدام موقت حاصل این تغییرات است و کشور ایران نیز از این تغییر روند استخدام به دور نمانده است(قلی پور و دیگران،1390: 215).

درنتیجه امروزه در محیط‌های کاری دولتی، بسیار مشاهده می‌شود که جمعی از کارکنان، دارای وظیفه و شرح شغل و ساعت کاری یکسان می‌باشند،  اما یکی رسمی، یکی پیمانی و آن دیگری به‌صورت قراردادی انجام وظیفه می کند. ازآنجایی‌که هرکدام از انواع استخدام دارای قوانین پرداخت و رفاهی مختص به خود می‌باشد و طول مدت قرارداد آن‌ها نیز متفاوت است(ماده 45، تبصره ماده 32  قانون مدیریت خدمات کشوری)، می‌توان رفتار شهروندی سازمانی متفاوتی برای هرکدام متصور شد. اما پی بردن به چگونگی این تفاوت‌ها نیاز به پژوهش دارد. برای مثال آیا کارکنان رسمی که دارای استخدام دائمی می‌باشند، نسبت به بقیه وجدان کاری بالاتری دارند یا این احساس ثبات در شغل باعث کاهش انگیزه در آن‌ها می‌شود. از طرفی دیگر آیا استخدام‌های کوتاه‌مدت با پرداخت‌های کمتر، منجر به میزان بالاتری در آداب اجتماعی کارکنان می‌شود که از آن طریق بتوانند ارتقا وضعیتی پیدا کنند یا اینکه این احساس عدم امنیت و ثبات، در آداب اجتماعی آن‌ها اثر مخرب خواهد داشت. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ به این سؤال است که:

«تا چه اندازه رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دارای نوع استخدامی مختلف، در سازمان مورد مطالعه متفاوت است؟»

1-3    اهمیت و ضرورت تحقیق

1-3-1   اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری

• ارتقا دانش نظری در زمینه رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
• ارتقا دانش نظری در زمینه نحوه تقسیم‌کار و تخصیص پست‌های سازمانی؛
• ارتقا دانش نظری در زمینه الگوهای استخدامی کارکنان.

1-3-2   اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ کاربردی

• به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در زمینه آموزش توسط مدیران آموزش و مخاطبین؛
• به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در الگوهای استخدامی آینده توسط مدیران منابع انسانی؛
• به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در تخصیص پست‌های سازمانی و تقسیم‌کار توسط مدیران و طراحان شغل.

1-4    هدف‌های تحقیق

1-4-1   هدف اصلی

تعیین و مقایسه رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت

1-4-2   هدف‌های فرعی

• تعیین و مقایسه میزان نوع‌دوستی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
• تعیین و مقایسه میزان وجدان کاری در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
• تعیین و مقایسه میزان آداب اجتماعی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
• تعیین و مقایسه میزان نزاکت در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
• تعیین و مقایسه میزان جوانمردی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی.

1-5    فرضیه‌های تحقیق

1-5-1   فرضیه اصلی

میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.

1-5-2   فرضیه‌های فرعی

• میزان نوع‌دوستی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.
• میزان وجدان کاری در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.
• میزان آداب اجتماعی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.
• میزان نزاکت در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.
• میزان جوانمردی در کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی با یکدیگر تفاوت دارد.

4-1-1- جنسیت  ………………………………………………………………………………………………………………..  94

4-1-2- تحصیلات  …………………………………………………………………………………………………………….. 95

فهرست مطالب

عنوان                                                                              صفحه

 

4-1-3-  سابقه کار………………………………………………………………………………………………………………. 96

4-1-4- وضعیت تأهل و تجرد……………………………………………………………………………………………….. 97

4-1-5-  نوع استخدام  ………………………………………………………………………………………………………… 98

4-1-7-  متغیرهای تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………. 99

4-2-  نتایج حاصل از تحلیل استنباطی داده‌ها …………………………………………………………………………… 99

4-2-1- آزمون کالموگروف-اسمیرنوف  ………………………………………………………………………………..99

4-2-2- آزمون فرضیه های تحقیق  ………………………………………………………………………………………… 100

4-2-2- 1- فرضیه فرعی اول…………………………………………………………………………………………………. 100

4-2-2- 2- فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………………… 101

4-2-2-3- فرضیه فرعی سوم………………………………………………………………………………………………… 102

4-2-2- 4- فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………. 103

4-3-  سایر یافته های تحقیق  ………………………………………………………………………………………………… 104

4-3-1- آزمون  (T) دو جامعه مستقل و  U من- ویتنی………………………………………………………………  104

4-3-2- آزمون ANOVA و  کروسکال – والیس (آزمون H)……………………………………………………..114

4-3-3- آزمون فریدمن………………………………………………………………………………………………………..119

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

مقدمه  …………………………………………………………………………………………………………………………….  123

 

5-1- نتایج حاصل از یافته های تحقیق…………………………………………………………………………………… 123

5-1-1- نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل توصیفی……………………………………………………………………..  123

5-1-2- بحث درباره‏ی نتایج حاصل از آزمون کالموگروف-اسمیرنوف………………………………………  124

5-1-3- بحث درباره‏ی نتایج حاصل از آزمون فرضیات تحقیق…………………………………………………….124

5-1-3-1- نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………. …. 125

فهرست مطالب

عنوان                                                                              صفحه

 

5-1-3-2 – نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم…………………………………………………………………………. 125

این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :

5-1-3-3- نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………..126

5-1-3-4- نتایج حاصل از فرضیه اصلی…………………………………………………………………………………126

5-1-3-5- مقایسه نتایج حاصل از این پژوهش با پژوهش های مشابه پیشین………………………………….127

5-1-4- بحث درباره‏ی نتایج حاصل از آزمون های تی دو جامعه مستقل و من- ویتنی……………………128

5-1-5- بحث درباره‏ی نتایج حاصل از آزمون های ANOVA و کروسکال – والیس…………………….128

5-1-6-  بحث درباره‏ی نتایج حاصل از آزمون فریدمن…………………………………………………………….129

5-2-  پیشنهادها………………………………………………………………………………………………………………..130

5-2-1- پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر نتایج به دست آمده از تحقیق…………………………………………..130

5-2-1-1- پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر نتیجه فرضیه فرعی اول……………………………………………….130

5-2-1-2- پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر نتیجه فرضیه فرعی دوم………………………………………………131

5-2-1-3- پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر نتیجه فرضیه فرعی سوم……………………………………………..131

5-2-1-4- پیشنهادهای کاربردی مبتنی بر نتیجه فرضیه اصلی…………………………………………………….132

5-2-1-5- ارائه پیشنهادهای برای تحقیقات آتی……………………………………………………………………..132

5-3-  محدودیت های تحقیق  ……………………………………………………………………………………………133

منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………….134

پیوست الف : پرسشنامه ها ………………………………………………………………………………………………….146

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                              صفحه

 

جدول 2-1: پیش فرضهای معنویت در محیط کار  …………………………………………………………………… 34

جدول 2-2: تعریف و اندازه گیری در گیری از دیدگاهای مختلف………………………………………………  48

جدول 3-1 :  شاخص های مربوط به معنویت در کار به همراه شماره سؤالات مربوطه در پرسشنامه…….  81

جدول 3-2 :  شاخص های مربوط به درگیری در کار به همراه شماره سؤالات مربوطه در پرسشنامه……. 82

جدول 3- 3 :  ابعاد و سوالات مربوط به ابعاد متغیر “معنویت در کار”…………………………………………..  85

جدول 3-4 :  نحوه نمره دهی به سوالات سوالات مربوط به متغیر “معنویت در کار”……………………….  85

جدول 3-5 : ابعاد و سوالات مربوط به ابعاد متغیر”درگیری در کار”  …………………………………………….86

جدول 3-6 : نحوه نمره دهی به سوالات مربوط به متغیر “درگیری در کار”…………………………………..  86

جدول3-7 :  آلفای کرونباخ متغیر های تحقیق  ……………………………………………………………………….  88

جدول4-1: توزیع فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب جنسیت………………………………………………..  94

جدول4-2 : توزیع فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب تحصیلات……………………………………………. 95

جدول4-3 : توزیع فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب سابقه کار …………………………………………… 96

جدول4-4 : توزیع فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب تأهل………………………………………………….. 97

جدول4-5 : توزیع فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب نوع استخدام  ……………………………………..  98

جدول4-6: توزیع فراوانی متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………….. 99

جدول4-7 : نتایج مربوط به آزمون نرمال بودن متغیرهای تحقیق……………………………………………….. 100

جدول4-8:  مقادیر ضریب همبستگی…………………………………………………………………………………… 101

جدول4-9 :  مقادیر ضریب همبستگی………………………………………………………………………………….. 102

جدول4-10:  مقادیر ضریب همبستگی………………………………………………………………………………….. 103

جدول4-11 :  مقادیر ضریب همبستگی…………………………………………………………………………………. 104

جدول4-12 : نتایج اجمالی آزمون فرضیه ها …………………………………………………………………………. 104

جدول4-13 : نتایج آزمون من- ویتنی…………………………………………………………………………………… 105

فهرست جداول

عنوان                                                                            صفحه       

 

جدول4-14: آماره های توصیفی متغیر جنسیت برای حس اجتماعی بودن  ………………………………… 106

جدول4-15: بررسی فرض برابری واریانس ها توسط آزمون لون…………………………………………….. 106

جدول4-16: بررسی آزمونT مستقل برای فرضیه فرعی  ……………………………………………………….. 107

جدول4-17: آماره های توصیفی متغیر جنسیت برای تطابق با ارزش‌های سازمانی………………………… 107

جدول4-18: بررسی فرض برابری واریانس ها توسط آزمون لون……………………………………………… 108

جدول4-19: بررسی آزمون Tمستقل برای فرضیه فرعی  ………………………………………………………… 108

جدول4-20: آماره های توصیفی متغیر جنسیت برای معنویت در کار…………………………………………109

جدول4-21: بررسی فرض برابری واریانس ها توسط آزمون لون……………………………………………. 110

جدول4-22: بررسی آزمونT مستقل برای فرضیه فرعی………………………………………………………… 110

جدول4-23: آماره های توصیفی متغیر جنسیت برای درگیری کارکنان در کار…………………………. 111

جدول4-24: بررسی فرض برابری واریانس ها توسط آزمون لون……………………………………………. 111

جدول4-25: بررسی آزمونT مستقل برای فرضیه فرعی………………………………………………………… 112

جدول4-26: نتایج آزمونU من- ویتنی……………………………………………………………………………… 112

جدول 4-27 : آماره های توصیفی متغیر جنسیت برای حس اجتماعی بودن………………………………. 113

جدول 4-28 : بررسی فرض برابری واریانس ها توسط آزمون لون………………………………………….. 114

جدول 4-29 : بررسی آزمونT مستقل برای فرضیه فرعی………………………………………………………. 114

جدول 4-30 : نتایج آزمون کروسکال – والیس………………………………………………………………….. 115

جدول 4-31 : آماره های توصیفی متغیر……………………………………………………………………………. 116

جدول 4-32 : بررسی آزمون ANOVA برای فرضیه فرعی…………………………………………………… 116

جدول 4-33 : آماره های توصیفی متغیر……………………………………………………………………………. 117

جدول 4-34 : بررسی آزمون ANOVA برای فرضیه فرعی………………………………………………….. 117

جدول 4-35 : آماره های توصیفی متغیر……………………………………………………………………………. 118

فهرست جداول

عنوان                                                                            صفحه       

 

جدول 4-36 : بررسی آزمون ANOVA برای فرضیه فرعی…………………………………………………… 118

جدول 4-37 : آماره های توصیفی متغیر……………………………………………………………………………. 119

جدول 4-38 : بررسی آزمون ANOVA برای فرضیه فرعی…………………………………………………… 119

جدول  4-39 : نتایج آزمون فریدمن…………………………………………………………………………………. 120

جدول 4-40 : نتایج آزمون رتبه بندی فریدمن……………………………………………………………………. 120

جدول 4-41 : نتایج آزمون فریدمن……………………………………………………………………………………121

جدول  4-42 : نتایج آزمون رتبه بندی فریدمن……………………………………………………………………. 121

جدول 5-1 : نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل توصیفی متغیرهای جمعیت شناختی……………………….. 124

جدول  5-2  : نتایج آزمون فرعی اول………………………………………………………………………………… 125

جدول  5-3  : نتایج آزمون فرعی دوم……………………………………………………………………………….. 125

جدول  5-4  : نتایج آزمون فرعی سوم…………………………………………………………………………………126

جدول  5-5  : نتیجه فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………. 126

جدول  5-6  : خلاصه نتایج آزمون های تی دو جامعه مستقل و من- ویتنی برای جنسیت…………….. 128

جدول  5-7  : خلاصه نتایج آزمون_های تی دو جامعه مستقل و من- ویتنی برای نوع استخدام………128

جدول  5-8  : خلاصه نتایج آزمون های ANOVA و کروسکال – والیس……………………………….. 129

جدول  5-9  : خلاصه نتایج آزمون فریدمن………………………………………………………………………….129

 

 

 

 

فهرست شکل ها

عنوان                                                                              صفحه

شکل 2-1: عوامل سازمانی تقویت کننده معنویت در محیط کار……………………………………………………..  40

شکل 2- 2 : مفهوم سازی معنویت در محیط کار در سطح فردی ، گروهی ، سازمانی……………………………44

شکل 2- 3 :مدل ” می” از درگیری در کار…………………………………………………………………………………  62

شکل 2-  4: عوامل شغلی موثر بر درگیر ی- تحلیل رفتگی از دید مسلچ و لیتر  …………………………………. 64

شکل2- 5 : مدل بیکر و دموروتی از درگیری در کار……………………………………………………………………  66

شکل2- 6 : مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………………………………….  78

شکل 5-1 : مدل نهایی تحقیق  ………………………………………………………………………………………………..  127

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودار ها

عنوان                                                                              صفحه

 

نمودار4-1 :  نمودار فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب جنسیت  ……………………………………………… 94

نمودار4-2 :  نمودار فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب تحصیلات …………………………………………….95

نمودار4-3 : نمودار فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب سابقه کار  ……………………………………………. 96

نمودار4-4: نمودار فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب تأهل و تجرد …………………………………………. 97

نمودار4-5 : نمودار فراوانی اعضای نمونه آماری بر حسب نوع استخدام ………………………………………… 98

 

کلیات تحقیق

 

 

مقدمه

انسان همواره در پی آن بوده که بداند چرا پا به عرصه وجود نهاده است، به کجا می رود و هدفش از زندگی چیست، راه درست زندگی کدام است، آرامش و خوشبختی در کجاست و سؤالاتی از این دست. بدون شک عقیده ای قادر به پاسخگویی این سؤالات خواهد بود که ایمان به خدا از اصول اولیه فکری و فلسفی آن باشد .( محمدنژاد،بحیرایی،حیدری،1388)

از جمله موضوعاتی که امروزه به طور وسیعی، در پاسخ به محیط های متلاطم و پیچیده در سازمان ها به آن توجه می شود معنویت و اخلاق است. سازمان‌ها برای دستیابی به موفقیت و رقابت با دیگر سازمان‌ها نیازمند منابع انسانی متعهد و دارای انگیزه‌ هستند. نیروهایی که افزون بر انجام وظایف محوله، خود را وقف سازمان نموده و برای تحقق اهداف آن از هیچ تلاشی دریغ نورزند.در واقع این چنین افرادی بایستی از لحاظ معنویت و امور متعالی در سطح بالایی باشند . از اواخر قرن بیستم موضوع معنویت در سازمان و مدیریت مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار می گیرد به نحوی که حدود سال 1992 افزایش ناگهانی کنفرانسها و کارگاه های مربوط به معنویت در محیط کار و مقالات و کتابهای فراوانی در این زمینه مشاهده می شود(زاهدی،1387، 2).

واژه (engagement) در فرهنگ لغت به معانی مختلفی همچون ، نامزدی تعهد، التزام، ،اشتغال،استخدام و درگیری ترجمه شده است . در ادبیات علوم اجتماعی ریشه این مفهوم به تئوری نقش و به طور خاص کارهای  اروین گافمن (1960)در این زمینه  باز میگردد. گافمن معتقد است که افراد در جامعه نقشهای مختلفی را می پذیرند که درگیری در یک نقش را “دلبستگی خود انگیخته[1]  به نقش و صرف توجه و تلاش فراوان برای انجام آن ” تعریف می کند. (ملو و ویلدرورث و پاکن[2]  ،2008،210)

• بیان مسأله

موضوع معنویت، دل مشغولى همیشگى انسان بوده است. با ظهور بحران های اخلاقی و هویتی در سراسر جهان تاکید بر معنویت بیش از پیش آشکار گردیده است. به نظر می رسد نیاز بشر امروزی به معنویت بیش از زمان گذشته است. انسان نه تنها با قدم گذاشتن در مسیر معنویت می تواند آرامش، لذت و شادی را در زندگی شخصی خویش به ارمغان بیاورد بلکه در زندگی حرفه ای و کاری خود نیز می تواند از آرامش و شادی که از ثمرات و آثار معنویت به حساب می آید، بهره مند شود.

در این راستا قلمرو مدیریت و سازمان نیز، چه به لحاظ نظری و چه به لحاظ عملی، تحت تاثیر نیروی قدرتمندی قرارگرفته که اگر به درستی اداره و هدایت شود، به نظر می رسد ظرفیت لازم برای منجر شدن به ژرف ترین تشریک مساعی، نه تنها در زمینه های حرفه ای ، بلکه برای بروز انسانیت تمام عیار را دارا باشد. اگر چه چند دهه قبل، باور غالب بر این بود که این نیروی عظیم برای جهان مدیریت و بازرگانی مناسب نیست، اما اکنون به عنوان موضوع تحقیقات دانشگاهی و عملی بسیار جدی ای مطرح است(رستگار،1385، 2).

در قرن بیست که اوج پیشرفت علم سازمان و مدیریت است، بسیاری فراموش می کنند با کارکنان خود به عنوان انسانهایی که روح الهی دارند برخورد کنند و استعداد های الهی آنها را که منشاء همه بهره وری­ها و خلاقیت هاست در محیط کار شکوفا کنند. اما از اواخر قرن بیستم موضوع معنویت در سازمان و مدیریت مورد توجه محققان و اندیشمندان قرار می گیرد به نحوی که حدود سال 1992 افزایش ناگهانی کنفرانسها و کارگاه های مربوط به معنویت در محیط کار و مقالات و کتابهای فراوانی در این زمینه مشاهده می شود(زاهدی،1387، 2).

درگیری کارکنان در کار مفهومی است که اخیرا وارد مباحث سازمانی شده وبیش از دو دهه از ظهور آن نمی گذرد. کارکنان درگیر درکار کارکنانی شاداب، پر انرژی و بهره ورند که تمایل زیادی برای صرف تلاش و کوشش فراوان در راستای اهداف کاری و سازمانی از خود نشان می دهند. این مفهوم را  اولین بار “کان” در سال 1990 وارد مباحث سازمانی نمود. وی درگیری  را” وضعیتی روانشناختی که در آن فرد خود را مطیع و تحت امر نقش کاری اش در سازمان در می آورد” . تعریف می کند (کان[3] ، 1990، 604) کارکنان درگیر درکار ، معمولا پر انرژی و فعال اند ، به طور مثبتی با کار خود ارتباط برقرار کرده وسعی شان  بر این است که کارشان را به طور اثربخشی به انجام برسانند. (کورنکو[4] و دیگران ،2006،300) بر خلاف کارکنان درگیر در کار ؛ کارکنان غیردرگیر خود را از انجام نقش کاریشان کنار کشیده ، به طور عاطفی و شناختی عقب می نشینند. آنها وظایف کاری خود را به طور ناقص انجام می دهند ،رفتار آنها فاقد تلاش و کوشش لازم بوده و تبدیل به آدمواره های بی روح با حرکاتی ساعت وار و غیر ارادی می گردند. (لوتانس و پترسون[5] ، 2002 ، 278) . بر این اساس درگیری کارکنان در کار اهمیت والایی می یابد.

نتایج تحقیقات نشان می دهد که کارکنان در گیر در کار تمایل بیشتری نسبت به رفتار های فرانقش به خصوص نسبت به مشتریان سازمان از خود نشان داده، ( ملینر[6] و دیگران، 2008 ،329) عملکرد بالاتری داشته، در نتیجه مشتریانی که با چنین کارکنانی در تعامل اند، راضی تر و وفادارترند.(سالانوا، اگوت و پیرو[7]  ، 2005، 124). در این که چه عواملی تعیین کننده  میزان درگیری کارکنان در کار می گردد، هنوز اتفاق نظرکاملی وجود ندارد . پژوهشگران مجموعه ای از عوامل مختلف فردی ، شغلی و محیط کار را موثر در درگیری می دانند.(ملو و ویلدرورث و پاکن[8]  ،2008،210)از جمله عوامل مهمی می تواند درگیری کارکنان در کار را تحت تاثیر قرار دهد؛ بحث معنویت در محیط کار است.

حال در این تحقیق رابطه معنویت در محیط کار با درگیری کارکنان در کار در بین کارمندان سازمان جهاد کشاورزی استان قم مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این تحقیق محقق به دنبال پاسخ به این سوال است که ” چه رابطه ای بین  معنویت در کار[9] با درگیری درکار[10] وجود دارد ؟

• اهمیت و ضرورت تحقیق

الف ) اهمیت و ضرورت نظری تحقیق :

زندگی بدون کار بی معنی می شود، اما کار بی روح، زندگی را تباه کرده و می میراند.لذا مردم علاقه زیادی دارند که معنویت را نه تنها در امو شخصی بلکه در کار و سایر سطوح زندگی تجربه کنند(مقیمی،1386: 1).

انسان ها وارد دوران جدید و بی سابقه ای در زندگی خود شده اند ؛ دورانی که در آن، دنیا به­شدت در حال تغییر و تحول است . سازمان ها در چنین عصری همواره در دو لبه نظم و بی­نظمی قرار دارند و دائم بین دو حالت تناقض نما، در رفت و آمدند.طی چهار صد سال گذشته، غرب بین دنیای بیرونی و دنیای درونی تفاوت قائل شده است و فعالیت های دنیوی را از اموری مثل مذهب، معنویت و عرفان به کلی جدا کرده است(نیل و بایبرمن[11]،2003 :363 ).

پارادایم مدرن، صرفا به چارچوب حقوقی، سیاسی و اقتصادی انسان می پردازد و جنبه های درونی حیات را امورخصوصی تلقی می کند که هر کس باید مطابق سلیقه خود به آن ها بپردازد . به دیگر سخن :پارادایم مدرن، که به کل عالم گسترش یافته و تأمین رفاه انسان را به عهده گرفته است، مناطق وسیعی از قلمرو حساسیت بشری را متروک گذاشته و زمینه ای را فراهم کرده است تا انسان ها و به­خصوص انسان های غربی نوعی احساس نارضایتی و بی قراری داشته باشند . به همین دلیل است که آن ها برای پر کردن خلأ معنوی خود گرایش زیادی به سمت معنویت، مذهب وآیین های معنوی، به­ویژه آیین های شرق آسیا نشان می دهند(شایگان، 1381،31)

از اواخر قرن گذشته، در دهه نود قرن بیستم نوعی یکپارچگی مجدد بین زندگی بیرونی ودرونی در حال شکل گیری بوده است . یکی از حوزه های مهمی که این یکپارچگی در آن مطرح شده است، محیط کسب و کار سازمان ها می باشد(نیل و بایبرمن، 2003 ؛ نک و میلیمن[12]، 1994وانگرمارش و کونلی[13]،1999) .ورود مفاهیمی همچون اخلاق، حقیقت، باور به خدا یا نیرویی برتر، درستکاری، وجدان، رادمردی وگذشت، اعتماد، بخشش، مهربانی، احساسات، ملاحظه، معناجویی در کار، همبستگی با همکاران، تشویق همکاران، احساس صلح و هماهنگی، نوع دوستی، و… به پژوهش ها و اقدامات مدیریتی و کسب و کار، همه حکایت از ظهور پارادایم جدیدی دارند . به عقیده بسیاری از محققان، این پارادایم جدید محیط کار که برگرفته از فیزیک کوانتوم، علوم سایبرنتیک، نظریه آشوب، علوم شناختی، مذاهب و آیین های شرقی و غربی می باشد و در واقع عکس العملی به پارادایم خشک و مکانیستی مدرن است؛ پارادایم معنویت می باشد (بایبرمن و ویتی[14]، 1997 ؛بولمن و دیل[15]، 1995). بنابراین معنویت در سازمان ها پدیده نوظهوری است که توجه بسیاری از صاحب­نظران مدیریت و سازمان و همچنین مدیران را در سطوح مختلف به خود جلب کرده است .بر این اساس، بسیاری از آنان معنویت را به عنوان منبعی پایدار برای سازمان ها دانسته اند که می ­تواند به آنها در زمانهای پرتلاطم و آشوب زده یاری رساند و تناقض­نمایی نظم و بی نظمی در سازمان را حل و فصل کند و بدون طرد هر یک، آنان را به صورت مقتضی به کار ببندد، چرا که سازمانها برای فعالیت مستمر در عرصه­های مختلف، نیازمند رفت وآمد همیشگی بین دو حالت تغییر و ثبات هستند(کاواناق[16]،1999)

همچنین از متغیر های مهمی که دراین تحقیق به سنجش و تبیین  آن می پردازیم ، حالتی به نام درگیری در کار در کارکنان است. این مفهوم که اخیرا وارد مباحث سازمانی و منابع انسانی شده است ، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چراکه پژوهشها نشان می دهد که با بهره وری (هارتر ، اسمیت و هایز[17]،2002) ، رابطه داشته و مستقیما و بیشتر تحت تاثیر عوامل شغلی و محیط کاری می باشد. کارکنان در گیر درکار معمولا کار خود را دوست داشته ، برای آن اهمیت قائل بوده و در جهت تحقق اهداف کاری خود حداکثر ظرفیتهای ذهنی و جسمی خود را به کار می گیرند.

ب ) اهمیت و ضرورت کاربردی تحقیق :

همانطور که گفته شد ، یکی از متغیر های مهمی که در این تحقیق بدان پرداخته می شود مفهوم درگیری کارکنان در کار می باشد . موسسه گالوپ کارکنان را از لحاظ درگیری  در کار به سه گروه تقسیم بندی می کند: کارکنان درگیر در کار[18] ؛ کارکنان درگیرنشده درکار[19]  و کارکنان فعالانه غیر درگیر درکار[20] . کارکنان درگیر مشتاق و علاقمند به کار بوده و رابطه عمیقی با سازمان برقرار می کنند. آنها نوآورند و سازمان را به پیش می رانند.دسته دوم گروه کارکنان درگیر نشده در کارمی باشند .آنها خواب آلود و بی تفاوت اند؛ وقت خود را به بطالت در سازمان می گذرانند و فاقد انرژی و اشتیاق لازم برای انجام کار می باشند و دسته سوم کارکنانی هستند که فعالانه غیر درگیرند .این دسته از افراد نه تنها درکار ناشاداند بلکه این حالت خود را به دیگران نیز انتقال می دهند .

نتایج تحقیقات موسسه گالوپ  نشان می دهد که تنها 26% نیروی کار در آمریکا کاملا درگیر در کار می باشند  56% در کار درگیرنبوده و 18% فعالانه غیر درگیر اند. که بهره وری پایین کارکنان فعالانه غیر درگیر ؛ سالیانه هزینه ای بالغ بر 300 بیلیون دلار  بر اقتصاد آمریکا تحمیل می کند. که نتایج آن بر مبنای یک مطالعه در سطح ملی و نمونه ای 1000 نفر ازمیان نیروی کار هجده سال به بالای آمریکا در طی سالهای 2000-2002  گرفته شده است.(گالوپ،2007)

کشور ما نیز سالهاست که از بهره وری پایین رنج می برد که بخش قابل ملاحظه ای از آن بهره وری نیروی انسانی است. بدون شک از نیروی انسانی بی انگیزه و بی روح درسازمان نمی توان انتظار انجام کار در حد حداکثر استانداردهای مورد قبول را داشت . دراین میان مساله معنویت در محیط های سازمانی و در وجود کارکنان از جمله مهمترین عوامل موثر بر افزایش انگیزش، روحیه و نگرشهای کارکنان نسبت به سازمان و رهبران آن بوده و در نهایت باعث ارتقای عملکرد و درگیری بیشتر آنان در کار می گردد .

[1] . Spontaneous

[2] . Mello, Wildermuth & Pauken

[3] . Kahn

[4]  . Koyuncu

[5]  . Luthans & Peterson

[6]  . Moliner et al

[7]  . Salanova , Agut & Peiro

[8] . Mello, Wildermuth & Pauken

[9]  . spirituality at work

[10]  . Engagement at work

[11] .  Neal, Judi&Jerry Biberman

[12] .  Neck, C.P. and Milliman, J.F

[13]  . Wanger-Marsh, F and Conley, J