کشتی در گردابه‌ها
شکل (۴- ۲۴) فضای آینده‏های بدیل تک قطبی
۴-۷-۶- شرح آینده‏های بدیل قطبی در قالب روایت‏هایی از آینده
در این بخش، چهار آینده‏ی بدیل قطبیدر قالب
روایت معرفی می‏شود. منظور از آینده‏های قطبی این است که آنها در منتهی الیه طیف قرار دارند. بر این اساس،پس از معرفی چهار آینده‏ی بدیل قطبی، هر یک از آنها شرح داده می‏شود.
۴-۷-۶-۱- آینده بدیل قطبی شماره ۱:کشتی در گردابه‏ها
در این جهان^[۱۹۹] خلق شده از گفتمان، مراقبت از سالمندان کاملاٌتکلیفی دولت است، مردم، خانواده‏ها، خویشاوندان، و گروه‏های غیر رسمی و غیر دولتی هیچ نقشی ندارند، بخش خصوصی نیز وجود ندارد.همچنین نظام بازنشستگی و سیاست‏های مرتبط از نظر حمایتی بودن(از طریق برداشت از منابع بین نسلی) در منتهی الیه طیف قرار دارند. در این آینده، منابع عمومی از قبیل نفت و گاز، و خام فروشی درتامین منابع مالی بازنشستگی نقش محوری دارند، گروه‏هاو اقشار برای تصاحب منابع ملی، سخت رقابت دارند. جریانات سیاسی با دادن وعده‏های رفاهی فراتر از آستانه تحمل اقتصاد ملی، رای دهندگان را به مشارکت جلب می‏کنند. مفروض این آینده، تسلط گفتمان کوتاه‏مدت و فروپاشی است. در این جهان آینده، ما شاهد تخریب منابع بین نسلی و برداشت بیش از حد از ذخایر مشاء هستیم. درگیری‏های بین نسلی، جناحی، و… بر سر تقسیم منابع وثروت کشور، کشور را در بی‏نظمی و بی‏قانونی فرو می‏برد. به دلیل جلوگیری از اطاله کلام، شرح کامل ظهور و ساخت قدرت و جهت‏گیری سیاست‏های بازنشستگی در این آینده در پیوستهای انتهای رساله بیان می‏شود.

۴-۷-۶-۲- آینده بدیل قطبی شماره ۲: کارآیی بازار
در این جهان^[۲۰۰] خلق شده از گفتمان،دولت عمدتاً مشوق کارآیی بازار است، بنابراین بسیار محدود و به صورت حداقلی معیشت سالمندان و بازنشستگان را برعهده می‏گیرد. از طرف دیگر، نقش الگوهای نوع‏دوستی مبتنی بر زیست‏جهان نیز در سطح حداقل است، در واقع غالباً زیست‏جهان بطور ابزاری عقلانی شده است. چراکه تسلط اخلاق کاری بازار آزاد، ارزش‏های خانوادگی، الگوهای مبتنی بر بافت سنتی را به حاشیه برده است. در این آینده، سطح بسیار پایینی از بودجه عمومی صرف بازنشستگان و سالمندان می‏شود، چراکه تصور غالب این است که ورود دولت به سیاست‏های حمایتی از قبیل حمایت از بازنشستگان و سالمندانموجب افول رشد اقتصادی، از بین رفتن اخلاق کار و فعالیت و سرانجام کاهش رشد تولید و توسعه می‏شود، در این صورت همه از جمله بازنشستگان و سالمندان متضرر خواهند شد. بنابراین منابع کشور صرف حمایت‏های اجتماعی نخواهد شد، مگر به صورت واکنشی و مصلحتی برای فرونشاندن اعتراضات اجتماعی، آن هم بطور مقطعی خواهد بود. جریانات سیاسی غالباً وعده‏های تولید، و اشتغال را مطرح می‏کنند. به منظور جلوگیری از اطاله کلام شرح کامل ظهور و ساخت قدرت و جهت‏گیری سیاست‏های بازنشستگی در این آینده بدیل در پیوست‏های انتهای رساله آمده است.
۴-۷-۶-۳-آینده بدیل قطبی شماره ۳: سالمند مولد
دولت وارد سیاست‏های حمایت می‏شود
حمایت‏هامحدود به افراد از کارافتاده و ناتوان است
در اینجهان^[۲۰۱] خلق شده ازگفتمان،مفهوم سالمندی فعال و مولد در دستور کار سیاست‏گذاری وارد می‏شود، بنابراین، دولت وارد عرصه سیاست اجتماعی و حمایت و مراقبت از سالمندان می‏شود. اما این مراقبت برگرفته از الگوهای بومی و سنتی اسلامی و ایرانی است. دراین آینده، دولت اسلامی مکلف است از محل درآمدهای عمومی و یا درآمدهای حاصل از مشارکت مردم، معیشت افراد پیر، ناتوان، و ازکار افتاده،راتامین کند. مطابق آراء کلامی و فقهی و تفاسیر قرآن کریم اصولی بر این تکلیف دولتی حاکم است. به عنوان مثالنوع‏دوستی و قائل به کرامت ذاتی یکی از این اصول مهم است. یعنی همه افراد از کارافتاده و ناتوان و مستحق کمک درجامعهاز هر رنگ، نژاد، مذهب و غیره حق برخوداری از حمایت دولتی را دارند.شاهد این مدعا اهتمام امیر مومنان در دوره خلافت خود نسبت به تخصیص سهمی از بیت المال به پیر مرد ازکارافتاده‏ و نابینای نصرانی است(هزار جریبی و صفری شالی،۱۳۹۱: ۱۱۳). اصل دیگر قسط و عدالت است. اصل بعدی مذموم بودن فقر در تعالیم دینی است. اما آنچه که از متون دینی استنباط می‏شود، حمایت‏های دولتی شامل افراد ناتوان و از کارافتاده می‏شود نه افراد سالم که توانایی فعالیت و تولید دارند. بنابراین در این آینده، با توجه به این که در اسلام و سنت‏های بومی کار و فعالیت ارزش محوری است، بازنشستگی بطور کلی از جامعه، ودولت رخت بر می‏بندد. در حقیقت وظیفه بگیری که همان از کارافتادگی است جایگزین بازنشستگی می‏گردد. یعنی افراد تا زمانی که شرایط جسمانی و روحی برای ادامه کاررا دارند، به فعالیت خود ادامه می‏دهند اما وقتی به هر دلیلی از کار افتاده شوند و امکان ادامه فعالیت برای آنها وجود نداشته باشد، درآن صورت حقوق و مستمری دریافت می‏کنند. در این آینده بدیل، کسانی که به دلیل از دست دادن عضوی از بدن، فقدان سلامتی یا بیماری صعب العلاج توانایی ادامه خدمت را برای مدت موقت یا همیشه را از دست می‏دهند، با توجه شرایط آنها، بطور موقت یا دایمی حقوق وظیفه و از کار افتادگی در دوره توقف خدمت دریافت می‏کننند. به منظور جلوگیری از اطاله کلام، شرح مفصل چگونگی ظهور و ساخت قدرت و جهت‏گیری سیاست‏های بازنشتگی در این آیندهدر پیوست‏های انتهای رساله آمده است.

۴-۷-۶-۴-آینده بدیل قطبی ۴: سالمندبه مثابه کانون وحدتعاطفی و اجتماعی
دولت وارد سیاست‏های اجتماعی از جمله مراقبت از سالمندان نمی‏شود
بخش خصوصی و مکانیزم بازار نیز وارد حوزه مراقبت از سالمندان نمی‏شود
الگوهای مردمی متناسب با زیست جهان اسلامی ایرانی، از قبیل خانواده، گروه‏های محلی و غیره احیاء می‏گردند.
در این جهان^[۲۰۲] خلق شده از گفتمان، الگوهای بومی و سنتی مبتنی بر زیست‏جهان احیاء شده، و محور اصلی مراقبت از سالمندان قرار می‏گیرد. این آینده‏ی بدیل در پی بروز شرایطمساله خیزی (پروبلماتیک) و به مثابه پاسخ به این شرایطمساله خیز مطرح می‏شود. شرایطمساله خیزی کشور عبارتست ازاین که از یک طرف کشور با سالخوردگی جمعیت، وابستگی روزافزون جمعیت بهسالمندی مواجه است، بنابراین مراقبت از سالمندان بر اساس آراء کلامی و فقهی و دینی، و همچنین آموزه‏های سنتی جامعه‏ی ایرانی امری ضروری است، و عدم توجه کافی به مراقبت از سالمندان برای جامعه پی‏آمدهای غیرقابل جبرانی خواهد داشت، اما از سوی دیگر، گرایش به الگوهای دولت رفاه در سیاست‏های اجتماعیایران، و وابستگی روزافزون مراقبت از سالمندان به منابع عمومی(که بازنشستگی وتامین هزینه زندگی نیز بخشی از آن است) موجب فشار بر دولت‏ها، انباشت بار تکفل، و نهایتاً منجر بهعقب نشینیدولت از سیاست‏های حمایت اجتماعی در قالب بازنشستگی شده است. همچنین هزینه‏ های مالی سنگین ناشی از سالمندی فراتر از توان و منابع بخش خصوصی در ایران است، و بخش خصوصی علاقه‏ای به ورود به این حوزه را ندارد، ومکانیزم بازار بهدلیل عدم استطاعت مالی،و سخاوتمندانه بودن حمایت‏هاو غیرهاز ورود به این عرصه خودداری می‏کند. در واقع دولت از سیاست‏های حمایتی از سالمندان در قالب بازنشستگی و غیره عقب‏نشینی می‏کند، اما بدیل سنتی دولت رفاه، که مکانیزم بازار است، نیز جایگزین نمی‏شود.در اینجا پرسشی اساسی مطرح می‏شود که چگونه می‏توان نیازهای سالمندان را از قبیلتامین زندگی، مراقبت و غیره پاسخ داد، و در همان حال بار تکفل را مهار کرد. در این آینده، بر الگوهای نهادی و زیست جهان که غیر رسمی هستند تأکیدمی‏شود. این الگوهای برخاسته از زیست‏جهان به این دلیل تازگی دارند، که مردم‏محوری به جای دولت‏محوری، استحقاق محوری به جای عامه‏محوری، محله محوری را به جای تمرکز محوری جایگزین می‏کنند. به منظور جلوگیری از اطاله کلام، شرح مفصل چگونگی ظهور و ساخت قدرت و جهت‏گیری سیاست‏های بازنشتگی در این آینده در پیوست‏های انتهای رساله آمده است.
۴-۷-۷–فضای آینده‏‏های بدیل ترکیبی
دو عدم قطعیت کلیدی حاصله از تحلیل گفتمانی، ابعادآینده‏های بدیل ترکیبی را در فضای آینده را در بر می‏گیرد. به این ترتیب، این فضا آینده‏های ترکیبی را کهدر حالت ترکیب و تلفیق قطب‏بندی‏های گفتمانی نشان می‏دهد.شکل ۴-۲۵،فضای آینده‏های بدیل ترکیبی را بر اساس تسلط گفتمان‏هایتلفیقی نشان می‏دهد.
مراقبت از سالمندان و بازنشستگان بر اساس الگوهای بومی سازگار با زیست جهان
مراقبت دولتی از سالمندان و بازنشستگان
مراقبت مردمی از سالمندان و بازنشستگان
مراقبت از سالمندان و بازنشستگان بر اساس سیستم‏های مدرن