اعتیاد، الگوی رفتای است که وجه مشخصه‌اش نیاز شدید به مصرف داروی موردنظر و احساس امنیت کردن پس از تأمین آن می‌باشد.اعتیاد یک بیماری زیست شناختی مادام‌العمر است که در آن شخص معتاد روی رفتارش کنترل ندارد و بهبود آن مستلزم درمان طبی یا روانی است. اعتیاد زمانی رخ می‌دهد که الگوی رفتاری اجبار در مصرف دارو ایجاد گردد و شخص اشتیاق مهارناپذیر به دارو پیدا کند.
چه چیزی سبب می‌شود که مصرف آزمایشی دارو یا مصرف محفلی یا تفریحی آن به اعتیاد بینجامد؟برخی داروها بسیار اعتیاد آورند.
۴-۳-داروهای روانگردان
واژه‌ی دارو drog در اشاره به هر نوع ماده بجز غذا که به طور شیمیایی کارکرد ارگانیسم را تغییر می‌دهد به کار می‌رود. داروهای روانگردان داروهایی هستند که بر رفتار، هشیاری و یا خُلق و خو تأثیر می‌گذارند یعنی حالات هشیاری را تغییر می‌دهند، ادراکات را جرح و تعدیل کرده و خُلق و خوی آدم‌ها را عوض می‌کنند. هم داروهای غیرمجاز «خیابانی» از قبیل هرویین و ماری‌جوآنا، هم داروهای مجاز مانند آرامبخش‌ها و داروهای محرک و هم داروهای آشنا از قبیل الکل، نیکوتین و کافئین در زمره‌ی این دسته از داروها به حساب می‌آیند.
مردم به این دلیل به داروهای روانگردان علاقه‌مندند که به آن‌ ها در سازگاری با محیط دائم در حال تغییرشان کمک می‌کند. زیرا مصرف داروها باعث کم شدن تنش، سرحال آمدن، رفع خستگی و در برخی موارد، فرار از واقعیات تلخ دنیا می‌شود. داروهای روانگردان رفتار و هشیاری را تحت تأثیر قرار می‌دهند. زیرا از راه‌های خاص زیست- شیمیایی بر مغز اثر می‌گذارند. با تکرار مصرف دارو ممکن است شخص به هر یک از این داروها وابستگی پیدا کند. وابستگی جسمی که یک نیاز فیزیولوژیک به داروست و وابستگی روانی که یک میل شدید به تکرار مصرف دارو بنا به دلایل هیجانی است مثلاً به دلیل احساس آسایش و کم شدن استرس.
۴-۴-عوامل مشترک اعتیادآوری داروها ی روانگردان
سه عامل اصلی مشترکاً سبب می‌شوند داروها اعتیادآورتر ازدیگر مشوق‌ها باشند:
الف. نخستین عامل:
این است که داروهای اعتیادآور تحریک بیش از حد دستگاه دوپامینی مزولیمبیک پاداش در مغز را بیش از حد تحریک می‌کنند.
با مصرف داروهای روانگردان نشئه‌ی دارویی ایجاد می‌شود که برای مصرف کننده «اَبَرپاداش» است. لذا داروهای نشئه‌آور هم بخش لذت (خوش داشتن) و هم بخش انگیزش (خواستن) را به طور همزمان در دستگاه عصبی افیونی و دستگاه دوپامینی پاداش به فعالیت وامی‌دارد. خاطره‌ی یکبار تجربه‌ی چنین لذت سرشاری به شدت شخص را وسوسه می‌کند که در جستجوی تکرار آن برآید.

ب. عامل دوم:
با مصرف مکرر داروهای اعتیادآور سندرم ناخوشایند ترک دارو ایجاد می‌شود. یعنی با مصرف مکرر دارو دستگاه‌های لذت مغز، بیش از پیش در برابر تحریک مقاوم‌تر شده تحمل دارویی ایجاد می‌شود. قطع دارو سبب می‌شود فعالیت دستگاه‌های لذت که اینک مقاوم شده‌اند کاهش یابد و فرآیندهای ناخوشایند ترک دارو فعال شوند و عوارض ترک دارو بروز کند. این حالت آزانده‌ی ترک دارو سبب می‌شود در معتادان انگیزشی، انگیزش، دوچندان در برای ادامه‌ی مصرف دارو ایجاد شود. به نظر می‌رسد که کارکرد دستگاه دوپامین مزولیمبیک نقش مهمی در جنبه‌ی انگیزش پاداش‌ها داشته باشد. این دستگاه مستقیماً ایجاد احساس لذت نمی‌کند، بلکه شخص را به تکرار رویدادی که سبب افزایش لذت شده است سوق می‌دهد.
ج. عامل سوم:
اینکه داروهای اعتیادآور ممکن است تغییرات دایمی درد ستگاه‌های پاداش مغز ایجاد کنند. و این تغییرات حتی پس از گذراندن دوره‌ی ترک دارو نیز موجب اشتیاق به دارو موجب می‌گردند. لذا با مصرف بعدی دارو نظیر کوکایین، هرویین و آمفتامین یا محرک‌های وابسته به دارو دستگاه دوپامینی مزولیمبیک به شدت فعال می‌شود و موجب می‌شود نورون‌های این ناحیه دچار پرکاری یا حساسیت شوند و چون در دستگاه دوپامینی مزولیمبیک کیفیات انگیزشی (خواستن) شدیدتر از کیفیات لذت‌بخشی پاداش (خوش داشتن) آن است به همین دلیل پرکاری آن در معتادان موجب اشتیاق مفرط به دارو می‌شود.
حساسیت نورونی مدت‌ها پس از ترک اعتیاد نیز باقی می‌ماند. شاید به همین دلیل است معتادان حتی پس از پایان دوره‌های ترک اعتیاد و مسمومیت‌زدایی باز هم در خطر سقوط به ورطه‌ی اعتیاد قرار دارند.
مجموعه‌ی این سه عامل، علت اعتیاد آورتر بودن داروها را نسبت به دیگر مشوق‌ها روشن می‌سازد. این داروها مستقیماً مکانیسم‌های مغزی لذت را فعال می‌سازد، نشانگان ترک دارو ایجاد می‌کنند که معتاد را به ادامه‌ی مصرف دارو سوق می‌دهد، و احتمالاً موجب پرکاری دائمی دستگاه‌هایی از مغز می‌باشند که با اشتیاق به پاداش‌های دارویی سروکار دارند. مقاومت در برابر اثر مشترک این سه عامل بسیار دشوار است.
۴-۵-ویژگی های عمده وابستگی دارویی دراعتیاد
وابستگی دارویی که اعتیاد نیز نامیده می‌شود سه ویژگی عمده دارد که عبارتنداز:
۱- تحمّل :
یعنی اینکه شخص با ادامه‌ی مصرف مجبور می‌شود مرتباً مقدار مصرف ماده را افزایش دهد تا به همان احساس قبلی دست یابد. برای مثال، اولین بار که شخص ۵ میلی‌گرم والیوم که دارویی آرامبخش است مصرف می‌کند، خیلی احساس آرامش می‌کند ولی بعد از آنکه شش ماه هر روز این قرص را خورد باید برای رسیدن به این آرامش، ۱۰ میلی‌گرم قرص بخورد.
۲- علائم ترک دارو :
با قطع مصرف دارو، شخص واکنش‌های جسمی و روانی ناخوشایندی تجربه می‌کند. این نشانه‌ها به فراخور نوع داروی مصرفی می‌توانند. شامل: لرزش، عرق کردن، چنگه‌های معده، استفراغ، سردرد، بیخوابی، تهوع، گرفتگی عضلات، افزایش ضربان قلب و فشار خون، تشنج، اضطراب و افسردگی باشند.
۳- احساس اجبار در مصرف دارو :
شخص بیشتر از آنچه قصد داشته دارو مصرف می‌کند، می‌کوشد میزان مصرف دارو را کنترل کند اما نمی‌تواند، و وقت زیادی را صرف به دست آوردن مواد می‌کند. یعنی یک الگوی رفتاری اجبار برای مصرف دارو به وجود می‌آید و شخص اشتیاق مهارناپذیر به مصرف دارو پیدا می‌کند.
میزان تحمل دارو و شدّت نشانه‌های ترک اعتیاد در مورد مواد مختلف فرق می‌کند مثلاً میزان تحمل مواد افیونی (مانند هرویین) بسیار بیشتر از بقیه‌ی داروها است. برعکس، میزان تحمل کسانی که ماری‌جوانا دود می‌کنند به ندرت زیاده از حد بالا می‌رود. نشانه‌های ترک دارو پدیده‌ی رایجی به دنبال مصرف طولانی و زیاده از حد الکل، مواد افیونی و مسکن‌هاست. این نشانه‌ها در مورد داروهای محرک رایجترند، اما کمتر آشکارند لیکن در موردتوهم‌زاها، حتی در پی مصرف مکرر، ایجاد نمی‌شوند. با اینکه تحمل و نشانه‌های تحرک دارو از ویژگی‌های اصلی وابستگی دارویی محسوب می‌شوند، اما د امر تشخیص اعتیاد، وجود آن‌ ها ضروری نیست. هر کس که همانند برخی مصرف‌کننده‌گان ماری‌جوانا الگویی از بی‌اختیاری مصرف دنبال کند، فردی وابسته به دارو محسوب می‌شود. هرچند هیچ نوع نشانه‌ی تحمل یا ترک دارو نداشته باشد.
بنابراین از دیدگاه زیست‌شناسی عصب‌نگر، داروهای روانگردان، میزان دوپامین گذرگاه‌های پاداش مغز را افزایش می‌دهند. این گذرگاه‌ها در منطقه کلاهک قدامی و nucleus accumbens قرار دارد. دوپامین که از منطقه کلاهک قدامی می‌آید، فقط نواحی پیش پیشانی مغز را به طور مستقیم فعال می‌کند. اگر چه داروها، مکانیسم‌های عمل متفاوتی دارند ولی تمام این داروها با افزایش انتقال دوپامین، فعالیت گذرگاه پاداش را افزایش می‌دهند.
۴-۶-افزایش زمینه های بزهکاری مصرف شیشه
برخى باورهاى غلط در مورد مصرف شیشه، زمینه را براى گسترش مصرف آن در کشورمان فراهم نموده است که عبارتند از:
الف. تصور اعتیادآورنبودن مصرف شیشه‏
عده‏اى از جوانان به‏علت عدم اطلاع از مضرات و پیامدهاى شیشه و نادیده‏انگاشتن عوارض آن، دچار باورهاى غلط گردیده، به‏طورى‏که تصور مى‏نمایند مصرف تفریحى و تجربه یک‏بار مصرف، سبب کسب لذت، تفریح و خوشگذرانى و رفع مشکلات روحى گردیده و سبب اعتیاد نخواهد شد. غافل از این‏که بسیارى از معتادان مصرف‏ کننده شیشه با همین انگیزه اقدام به مصرف نموده و یک‏بار مصرف سبب ایجاد تمایل و احساس مثبت براى ادامه مصرف در آنان شده و همین امر موجبات وابستگى روانى به این‏گونه مواد را در آنان فراهم نموده است. پژوهش‏ها نشان داده که افراد براى رسیدن به احساس لذت اولیه ناشى از مصرف شیشه مى‏بایست به مقدار مصرف خود بیفزایند و همین امر سبب وابستگى و اعتیاد آنان خواهد شد.
ب. تصور پایین‏بودن آسیب‏هاى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات سوء در جهان حکایت از این موضوع دارد که آسیب‏هاى ناشى از مصرف ماده مخدر شیشه به میزان قابل ملاحظه‏اى کمتر از انواع مواد مخدر سنتى (افیونى) است و مصرف شیشه خطرى براى سلامتى افراد ندارد، در حالى‏که پژوهش‏ها نشان مى‏دهد آثار سوء ناشى از مصرف شیشه به‏مراتب بالاتر از مواد مخدر سنتى بوده و بروز خسارت‏هاى شدید روانى در ابعاد مختلف، خط بطلان بر این تبلیغات دروغین کشیده است.
ج. تصور ایجاد انرژى مضاعف به‏واسطه مصرف ماده مخدر شیشه‏
عده‏اى به‏علت باورهاى غلط معتقدند که مصرف شیشه سبب احساس شعف، شادمانى و انرژى مضاعف خواهد گردید اما باید یادآور شد که مصرف شیشه سبب ایجاد توهم در ذهن و بروز لطمه به سیستم اعصاب مرکزى خواهد شد، بنابراین بیمار مغزى نمى‏تواند با احساس شعف و… روبه‏رو گردد.
د. تصور افزایش قواى جنسى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات مسموم در جامعه دلالت بر این موضوع دارد که مصرف شیشه سبب افزایش قواى جنسى خواهد شد در صورتى‏که نتیاج بررسى‏هاى صورت‏گرفته، حکایت از این واقعیت دارد که در درازمدت همزمان با وابستگى روانى به شیشه، کاهش میل جنسى در مصرف‏کننده را به‏دنبال داشته و سبب تضعیف قواى جنسى خواهد شد.
ه. تصور افزایش تمرکز، آرامش و خلاقیت ناشى از مصرف شیشه‏
دسته‏اى از مصرف‏ کنندگان شیشه اظهار مى‏دارند که مصرف شیشه سبب افزایش هوشیارى، خلاقیت و بهبود کارایى خواهد شد اما باید یادآور شد مصرف شیشه و بروز وابستگى روحى و روانى براى مصرف مجدد، سبب روان‏پریشى و آشفتگى‏هاى ذهنى در مصرف‏ کنندگان مى‏شود.
و. تصور لاغرى ناشى از مصرف شیشه‏
تبلیغات سوء از سوى سیستم هوشمند مت آمفتامین، با هدف جذب مشتریان جدید، با تقویت این باور غلط که مصرف شیشه سبب لاغرى مى‏گردد، با ارائه نگرش‏هاى غیرصحیح از جمله در آرایشگاه‏هاى زنانه، موجب گرایش دختران و زنان به مصرف ماده مخدر شیشه فراهم نموده که تبعات و خسارات زیان‏بارى بر نهاد خانواده وارد نموده است.
همچنین شیوع مصرف شیشه که جزو مخدرهای توهم‌زا به شمار می‌آید و پیامدهای جبران‌ناپذیر آن به عنوان یک ماده مخدر صنعتی به یک معضل اجتماعی جدی تبدیل شده است.
دو معضل بیکاری و بیعاری عامل اصلی گرایش جوانان به مواد مخدر صنعتی است. بیکاری و نداشتن اشتغال مولد برای قشر ضعیف جامعه نه تنها عامل افزایش فقر خواهد بود، بلکه قشر جوان را وا می‌دارد تا برای گذران اوقات فراغت خود که مدت زمان آن کم نیست، به این مواد رو آورند. اما این موضوع در قشر مرفه جامعه به شکل دیگری پدیدار می‌شود، به این معنا جوانی که در رفاه کامل به سر می‌برد دغدغه کسب و سود ناشی از اشتغال را ندارد. هر زمان که بخواهد پول در اختیارش قرار دارد. اما مشکل این گروه چگونگی مصرف پول است. هر چه بخواهد دارد و این موضوع به مرور زمان برایش راضی‌کننده نیست، بنابراین برای فرار از پوچی که به آن دچار شده است به این مواد گرایش پیدا می‌کند.
بنابراین جوان اگر به شغل متناسب با علایق خود اشتغال داشته باشد، زمانی پیدا نخواهد کرد تا به پای پوچی مصرف شیشه، فدا کند.
البته فقط موضوع مصرف شیشه نیست، در حال حاضر انواع مخدرها از سنتی گرفته تا مسکرات و مواد مخدر صنعتی به نوعی گریبان جوانان را گرفته است، اما مواد مخدر صنعتی به دلیل دسترسی آسان و ارزان شیوع بیشتری دارد.
به عنوان کسی که در زمینه آسیب‌های نوپدید پژوهش و تحقیق داشته اید، آیا آمار و ارقامی از جمعیت جوانان گرفتار به مواد مخدر صنعتی وجود دارد؟
مواد مخدر صنعتی از امور منکر به شمار می‌آیند و جوانان اغلب آن را انکار و مخفی می‌کنند، بنابراین اگر آمار و ارقامی در این زمینه موجود باشد مربوط به مراکز درمانی و مشاوره‌ای است. گرچه آماری که از سوی این مراکز اعلام می‌شود به هیچ عنوان قطعی نبوده و از واقعیت بسیار دور است.
با این حال ما به عنوان عضوی از فرهنگستان علوم پزشکی و شاخه‌ای از سلامت اجتماعی در غالب مشاوره‌هایی که انجام می‌دهیم به نتایج و واقعیت‌هایی می‌رسیم که گاهی از بازگو کردن برخی از این واقعیت‌ها منع می‌شویم. این در حالی است که بیان آمار و ارقام یک هدف را دنبال می‌کند و آن توقف شیوع و پیشگیری است.
به عنوان مثال ابتلای فرد به آنفلوانزای مرغی با این هدف به اعلام عموم می‌رسد که بیماری کنترل شده و ادامه نیابد.
با همه این حرف‌ها مسائل و معضلات اجتماعی در کشور کم نیست و شیشه یکی از آسیب‌هایی اجتماعی است که با درگیر کردن قشر جوان آثار ناگواری از خود برجای گذاشته است.
هدف از اعلام آمار و ارقام درباره شیوع آسیب‌های اجتماعی مانند شیشه، پیدا کردن راه حلی برای مقابله و پیشگیری است و این در حالی است که؛ نتایج بررسی‌های به عمل آمده در اختیار نهادهای ذیربط قرار داده‌ شده، اما به دلایل مختلف از اعلام و بیان آن خودداری می‌کنند. علاوه برآن گاهی آسیب‌هایی در کشور بروز کرده که در تمام دنیا بی‌سابقه است. بر همین اساس ما نمی‌خواهیم به واقعیت‌ها واقع بینانه بنگریم و به سمت حقیقت حرکت کنیم، فکر می‌کنیم اگر چشم‌ها را ببندیم شب می‌شود.

1. 1. 1. معیار خروجی: چنانچه از اسم آن بر می ­آید، این معیارها برای ارزیابی خروجی چیزی مورد استفاده قرار می­گیرند. بنابراین آنها نتیجه کار را بررسی می­ کنند.

   

1. 1. معیار عملی: برای ارزیابی فعالیت­هایی که خروجی را بوجود می­آورند، مورد استفاده قرار می­گیرند.

1. 1. معیار ورودی: همانطور که اسم آن بر می ­آید، ورودی یک فرایند را ارزیابی می­نمایند. این معیارها برای کنترل فرایند مفید هستند، اما مزیت اصلی آنها وقتی مشخص می­ شود که در ارتباط با خروجی و برای بهره­وری و کارایی مورد استفاده قرار می­گیرند.

1. 1. معیار تشخیص: این معیار نشان می‌دهد که چرا یک خروجی با یک عمل در سطح معناداری قرار دارد.

• • داده: برای اینکه بتوان وضعیت را به ازای هر معیار بدست آورد باید یک سری داده ­های مرتبط با آن معیار از محیط جمع­آوری شود. عدم دقت در جمع­آوری داده‌ها، تمام زحمات را به هدر می‌دهد، چرا که در نهایت در دل این داده‌ها اطلاعات لازم بدست می ­آید (دانشور، 1385).

• • نهادها: در رابطه با سیستم ارزیابی عملکرد سه نهاد بطور معمول وجود دارد:

1. 1. ارزیابی شونده: هر آن چیزی که قرار است در سیستم ارزیابی شود.

1. 1. مجری سیستم: کسی که نقش ارزیابی را بر عهده دارد. این شخص باید خبره و یا به اندازه کافی تحلیلگر باشد.

1. 1. مالک سیستم: بسیار مهم است که مالکان سیستم و مدیران ارشد سازمان با امر ارزیابی موافق باشند، چرا که بدون پشتیبانی آنها امر ارزیابی با مشکل مواجه خواهد شد.

• • استنتاجات: خروجی­های هر سیستم ارزیابی عملکرد احتیاج به استنتاج دارد. بطوریکه بعد از مرحله امتیازدهی، می­توان از روش‌های مختلف آماری، روش داخلی، تجزیه و تحلیل شکاف­ها و … برای استنتاج استفاده نمود.

• • محاسبات: معمولاً در هر سیستم ارزیابی، یکسری محاسبات ریاضی برای بدست آوردن نمره ارزیابی صورت می­گیرد.

• • فرایند: لازم است قبل از ارزیابی، فرایندهای اصلی مهم شناسایی شوند. این مسئله بخصوص در مهندسی فرایندهای سازمانی که پیش شرط آن ارزیابی فرایندهاست، بسیار مهم است (کریمخانی، 1392).

2-2- کارایی
1-2-2- مفهوم کارایی
در ادبیات مدیریت و مهندسی صنایع، کارایی^[91] را انجام درست کارها تعریف کرده ­اند. از نظر تئوری­های علم اقتصاد، کارایی نتیجه بهینه سازی هزینه­ های تولید و بیانگر تخصیص منابع است. به عبارت دیگر، در یک واحد تولیدی، مدیران و مجموعه نیروی کار تلاش می­ کنند تا با توجه به نقطه سر به سر تولید، اهداف مورد نظر در برنامه ­های بنگاه و توان تکنولوژیکی موجود، میزان تولید بنگاه را به گونه ­ای تعیین کنند تا حداکثر استفاده از امکانات و منابع حاصل شده و هزینه­ها بصورت مطلوب تخصیص یافته و عوامل تولید از قبیل نیروی کار و سرمایه بصورت مطلوب و بهینه بکار گرفته شوند. کارایی در سه سطح خرد، صنعت و کلان مطرح می­ شود:

1. 1. کارایی در سطح خرد: این سطح از کارایی، علاوه بر اهداف نگاه، بهینه سازی منابع و حداقل سازی هزینه­ها، عملکرد تکنولوژیکی تولید را نیز در بر می­گیرد.

1. 1. کارایی در سطح صنعت: کارایی در صنعت نیز به ارتباط بنگاه­ها با ساختار صنعت و جایگاه هر بنگاه در کل صنعت بستگی دارد. هر بنگاهی بتواند در رقابت با سایر بنگاه­ها، کیفیت محصول، کاهش هزینه­ها، تخصیص بهینه منابع و مدیریت شایسته ­تری را اعمال کند ، از کارایی بیشتری نسبت به بقیه بنگاه­های موجود در صنعت برخوردار خواهد بود.

1. 1. کارایی در سطح کلان: سیاست­ها، قوانین و برنامه­ ها، تعلیمات و استراتژی­ های کلان اقتصادی تأثیر بسیار مهمی بر کارایی بنگاه­ها و صنایع کشور دارد. اگر بسترهای کلان اقتصادی و فضای عمومی اقتصاد، در سطح مناسبی باشد و امنیت و آرامش برای فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری تولید ایجاد شود، سرمایه گذار یا تولید کننده احساس خطر پذیری و بی­ثباتی از ناحیه شرایط کلان اقتصادی نخواهد داشت. در چنین شرایطی، تولید کننده می ­تواند به حداقل سازی هزینه­ها تخصیص منابع و افزایش کارایی بپردازد. اگر واحدهای تولیدی نتوانند در یک شرایط مناسب کلان اقتصادی، کارایی تولید را افزایش دهند ، از سوی ناظران و کارشناسان به سو مدیریت و عدم کارایی مشهور می­شوند. اما اگر شرایط کلان اقتصادی نامناسب باشد، مدیریت واحد تولیدی نمی­تواند در حد مورد انتظار به افزایش کارایی بپردازد؛ بنابراین تشخیص این نکته که آیا یک واحد تولیدی کارایی دارد یا خیر، تا حدی مشکل است. چون ممکن است که آن واحد تولیدی تلاش خود را برای افزایش کارایی انجام داده باشد اما به دلیل شرایط نامطلوب کلان اقتصادی، انگیزه­ای برای افزایش کارایی وجود نداشته باشد و مدیران هیچ تلاشی در این زمینه ننمایند. در این صورت، ارزیابی عملکرد واحدهای مختلف تولیدی و مقایسه آنها با یکدیگر تا حدی مشکل خواهد بود (امامی میبدی، 1379).

کارایی بیانگر میزان بهره­وری یک سازمان از منابع خود در عرصه تولید نسبت به بهترین عملکرد در مقطعی از زمان است (پیرس^[92]، 1997).
امرسون کارایی را انجام امری به بهترین طریقه، بوسیله فرد واجد شرایط، در بهترین محل و در مناسب‌ترین وقت تعریف می­ کند (امرسون^[93]، 1912).
کارایی در اقتصاد به مفهوم تخصیص بهینه منابع می‌باشد. در مجموعه ­ای از فعالیت­ها، هنگامی یک فعالیت کاراست که مقدار تولید آن قابل افزایش نباشد مگر آنکه تولید سایر فعالیت­ها کاهش یابد (نیکلسون^[94]، 1972).
محاسبه کارایی با توجه به مقدار خروجی مورد انتظار یا استاندارد با بهره گرفتن از نسبت زیر (رابطه 2-1) تعریف می­ شود (مهرگان، 1391):
کارایی صرفاً مقایسه­ ای بین منابع مورد انتظاری که برای رسیدن به مقاصد و فعالیت خاص باید مصرف شود و منابع مصرف شده. بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بر میزان منابع (ورودی­ ها) است. به عبارت دیگر، کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است (هدایت طباطبایی، 1378):
رابطه 2-1
رابطه 2-2
اغلب مفهوم کارایی با دواژه اثربخشی و بهره­وری اشتباه گرفته می­ شود. اثربخشی میزان هم­جهت بودن فعالیت‌های یک سازمان با اهداف تعیین شده برای آن است، به عبارت دیگر، اثربخشی درجه دستیابی و تکمیل هدف می‌باشد. بهره­وری نیز ترکیبی از کارایی اثربخشی است، زیرا اثربخشی با عملکرد و کارایی منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره­وری بصورت رابطه 2-3 بیان می­ شود (ملی^[95]، 1978):
رابطه 2-3
در تعیین تفاوت کارایی و بهره­وری باید به نکات زیر توجه داشت (مهرگان، 1391):

1. 1. کارایی به عنوان معیاری بین صفر و یک و یا برحسب درصد بین صفر و تا صد بیان شده است، در حالیکه بهره­وری می ­تواند بزرگ‌تر از یک باشد.

1. 1. بهره­وری در ارتباط با تک‌تک عوامل مانند بهره­وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه می­ شود، در حالیکه کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی­ ها به خروجی­ها حاصل شود.

در نهایت باید دانست که کارایی به عنوان یک نسبت عمومی از رابطه 2-4 محاسبه می­ شود:
رابطه 2-4
2-2-2- انواع کارایی
الف) کارایی فنی: کارایی فنی نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل مشخص شده تولید است. به عبارت دیگر، میزان توانایی تبدیل ورودی­هایی مانند نیروی انسانی و ماشین آلات به خروجی­هایی، در مقایسه با بهترین عملکرد، با کارایی فنی سنجیده می­ شود (پیرس^[96]، 1997). کارایی فنی تحت تأثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می­گیرد. کارایی در تحلیل پوششی داده‌ها از نسبت مجموع موزون خروجی­ها بر مجموع موزون ورودی­ ها بدست می ­آید و در مباحث اقتصادی زمانی یک بنگاه را به لحاظ فنی کارا می­دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می­سازد. اگر مقدار مصرف عوامل تولید بنگاه بالای منحنی تولید یکسان قرار بگیرد، این بنگاه با ناکارایی مواجه است. ناکارایی تمامی مواردی را در بر می­گیرد که باعث می­ شود عملکرد واقعی بنگاه در سطحی کمتر از مقدار قابل حصول (با توجه به عوامل تولید) مشخص باشد. بر این اساس ناکارایی، مدیریتی نیز یکی از اجزای ناکارایی است. همچنین ناکارایی با آنچه که بعضی از اقتصاددانان اتلاف منابع نامیده­اند مطابقت دارد. اتلاف منابع بدین معناست که تولید مورد نظر می‌تواند با هزینه­هایی کمتر از میزان صرف شده صورت گیرد (امامی میبدی، 1379).
ب) کارایی تخصیص: این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با بهره گرفتن از کم هزینه­ترین ترکیب ورودی­ ها دلالت دارد. پاسخگویی به این پرسش که “آیا قیمت ورودی­های مورد استفاده به گونه ­ای است که هزینه تولید را حداقل کند؟” با این کارایی است. به این ترتیب، کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ­ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را با حداقل هزینه تولید کند. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز می­نامند (مهرگان، 1391).
پ) کارایی ساختاری: کارایی ساختاری یک صنعت از متوسط وزنی کارایی شرکت­های آن صنعت بدست می ­آید. با بهره گرفتن از معیار کارایی ساختاری می­­توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد (امامی میبدی، 1379).
ت) کارایی مقیاس: کارایی مقیاس یک واحد از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه بدست می ­آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه است (مهرگان، 1391).
ث) کارایی اقتصادی: این نوع کارایی از حاصلضرب کارایی فنی در کارایی تخصیصی حاصل می­ شود. طبق تعریف، کارایی اقتصادی را توان بنگاه در بدست آوردن حداکثر سود ممکن با توجه به قیمت و سطوح نهاده­ها می­دانند. در حقیقت کارایی اقتصادی، در صورتی تحقق می­یابد که علاوه بر عدم اتلاف منابع، بهترین استفاده از آنها صورت گیرد که این امر، معمولاً مستلزم انتخاب ترکیبی از نهاده است که کمترین هزینه را داشته باشد (دادگر، 1380).
3-2-2- تفاوت کارایی و بهره­وری

۱۵

۱۰۰

نمودار ۴-۳ : توزیع درصد فراوانی مدارس محل خدمت معلمان بر اساس جنسیت
ملاحـظه میشود که درصد فراوانی مدارس دخترانه و پسرانه، هر دو برابر ۴۰ درصد بوده و فقط ۲۰ درصد مدارس مختلط میباشند.
تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس معلمان
جدول ۴-۴ : توزیع فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها

تعداد مراجعات معلمان راهنما

فراوانی

درصد

دو بار در طول یک سال تحصیلی

۵۰

۴۳

بیش از دو بار در طول یک سال تحصیلی

۶۵

۵۷

کل

۱۱۵

۱۰۰

نمودار ۴-۴ : توزیع درصد فراوانی معلمان بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها
۴-۲ - سؤالات تحقیق
در این بخش به بررسی سؤالات تحقیق میپردازیم. بدین منظور، شاخصهای آماری (میانگین، میانه، مد و انحراف معیار) برای هر یک از سؤالاتِ مرتبط به سؤالات تحقیق، محاسبه شده است.

از آنجا که پس از جمعآوری و پردازش داده ها، مشخص گردید که میتوان معلمان را بر اساس تعداد مراجعات معلمان راهنما به کلاس درس آنها، در دو گروه طبقهبندی نمود (جدول ۴-۴)، لذا با بهره گرفتن از آزمون t برای دو نمونهی مستقل، به مقایسهی میزان تأثیر معلمان راهنما بر افزایش کارایی آموزشی، از دیدگاه معلمان مدارس ابتدایی در این دو گروه پرداخته شده است (گروه اول معلمان مدارسی که تعداد مراجعات سالانهی معلمین راهنما به آنجا برابر ۲ بار، و گروه دوم معلمان مدارسی که تعداد مراجعات معلمین راهنما به آنجا بیش از ۲ بار در طول یک سال تحصیلی میباشد).
همچنین با بهره گرفتن از ضریب همبستگی پیرسن، به بررسی رابطه بین تعداد مراجعات معلمان راهنما و هر یک از مؤلفه های در نظر گرفته شده برای معلمان راهنما پرداخته شده است. در ادامه نیز با بکارگیری آزمون فریدمن، مؤلفه ها از نظر درجه تأثیرگذاری و اهمیت، رتبهبندی شدهاند.
یادآور میشود که کلیهی آزمونها در سطح معناداریِ پنج درصد (  ) انجام شده است.
نرمال بودن توزیع متغیرها، از مهمترین پیشفرضها در آمار پارامتری میباشد، از این رو با بهره گرفتن از آزمون ناپارامتریِ کولموگروف - اسمیرنوف، فرض نرمال بودن توزیع داده های بدست آمدهی مربوط به هر یک از متغیرها را مورد بررسی قرار دادهایم. نتایج حاصل از انجام آزمون کولموگروف اسمیرنوف که بصورت زیر نوشته میشود، در جدول ۴-۵ خلاصه شده است:

توزیع داده ها، نرمال میباشد
توزیع داده ها، نرمال نمیباشد

تحقق نیافتن درآمدهای صحیح مالیاتی
ریشه های اجتماعی- اقتصادی
ساختار آموزش و پرورش
نادیدهگرفتن علایق، نیازها و تفاوتهای افراد
فقدان اهداف عملی

پیامدها
ادامه پیامدها

ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش
مشکلات در بهره وری، مدیریت، سازماندهی و نظم و ساماندادن به جامعه
شکاف طبقاتی
بازتولید طبقات اجتماعی
دلسردی و ناامیدی
برجسته شدن یک گروه و به حاشیهرفتن گروه دیگر
غفلت از تفاوتها و توانمندیها
نادیدهگرفتن فرهنگ غیربومی
تفرقه
عدم توجه به عملکرد پراگماتیک افراد

۴-۱-۱۶-۱-تعریف نابرابری آموزشی
ت۱۶م۱۶: اگر بخواهیم نابرابری آموزشی را بررسی کنیم باید در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی بررسی شود؛ ازاینرو نابرابری به معنای عدم تفاوت نیست. اگر تفاوتها را نادیده بگیریم و بخواهیم همه را یکدست کنیم نابرابری است.
۴-۱-۱۶-۲- عوامل ایجادکنندهی نابرابری آموزشی
ن۱م۱۶
حوزهی اقتصادی: اینکه مناطق برخوردار و غیربرخوردار هردو از بودجهی یکسانی برخوردار شوند، در راستای نابرابری آموزشی عمل شده است. ازاینرو به لحاظ اقتصادی برای دولتها مقرون به صرفه نیست که برای مناطق مختلف بودجههای یکسان اختصاص دهند. در نتیجه کارایی اقتصادی، عدالت آموزشی را زیر سوال میبرد.

ن۲م۱۶: عدم تعدیل در سهمیهبندیها
ن۳م۱۶: طبقات اجتماعی
ن۴م۱۶: عدم استعدادیابی در آموزش و پرورش
ن۵م۱۶: نادیدهگرفتن تفاوتها
ن۶م۱۶: مدارس متعدد در جامعه
ن۷م۱۶: سیاست
ن۷الف م ۱۶: سیاست در جذب گزینش صحیح نیست.
ن۷ب م ۱۶: سیاستهای تعدیل اقتصادی وجود ندارد.
ن۸م۱۶: تحقق نیافتن درآمدهای صحیح مالیاتی: توزیع درآمد و ثروت به درستی صورت نمیگیرد.
ن۹م۱۶: ریشه های اجتماعی- اقتصادی
ن۱۰م۱۶: ساختار آموزش و پرورش
ن۱۱م۱۶: نادیده گرفتن علایق، نیازها و تفاوتهای افراد
ن۱۲م۱۶: فقدان اهداف عملی
۴-۱-۱۶-۳- پیامدهای نابرابری آموزشی از مصاحبه شماره شانزده
پ۱م۱۶: ناکارآمدی نظام آموزش و پرورش
پ۲م۱۶: مشکلات در بهره وری، مدیریت، سازماندهی و نظم و ساماندادن به جامعه
پ۳م۱۶: شکاف طبقاتی
پ۴م۱۶: بازتولید طبقات اجتماعی
پ۵م۱۶: دلسردی و ناامیدی
پ۶م۱۶: برجسته شدن یک گروه و به حاشیهرفتن گروه دیگر
پ۷م۱۶: غفلت از تفاوتها و توانمندیها
پ۸م۱۶: نادیدهگرفتن فرهنگ غیربومی

۲-۱-۳- محلول تری n- اکتیل آلومینیم (TnOA) در هگزان نرمال
محلولی بی‌رنگ است که در سیستم پلیمریزاسیون بعنوان خشک کننده حلال و همچنین حذف کننده ناخالصی‌ها بکار برده شده است. این محلول از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این طرح قرار گرفته است.
۲-۱-۴- کاتالیزور فیلیپس (Phillips Catalyst)
کاتالیزور فیلیپس مورد استفاده در این پروژه، جامدی پودری شکل با ذرات یکنواخت و به رنگ زرد کم‌رنگ می‌باشد که به دلیل سمیت بالا و همچنین غیرفعال شدن آن در اثر تماس با هوای آزاد، در یک ظرف مخصوص و تحت اتمسفر بی‌اثر نیتروژن نگهداری شده و مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده از طرف شرکت پلیمر آریا ساسول در اختیار این پروژه قرار داده شده است.
۲-۱-۵- اتیلن (Ethylene)
گازی بی‌رنگ و آتشگیر می‌باشد که بعنوان مونومر در سیستم پلیمریزاسیون مورد استفاده قرار گرفته است. این ماده از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این طرح قرار داده شده است.
۲-۱-۶- هیدروژن (H₂)
گازی بی‌رنگ و بشدت آتشگیر می‌باشد که در بخشی از کار بعنوان عامل کنترل کننده جرم مولکولی محصول بکار برده شده است. این ماده نیز از طرف مجتمع پتروشیمی تبریز در اختیار این پروژه قرار گرفته است.
۲-۲- دستگاه‌های مورد استفاده
۲-۲-۱- راکتور تحقیقاتی
کلیه واکنش‌های پلیمریزاسیون در این پروژه در راکتور تحقیقاتی بوچی ۵ لیتری واقع در آزمایشگاه واحد تولید پلی‌اتیلن مجتمع پتروشیمی تبریز انجام گرفته است.
۲-۲-۲- دستگاه تعیین سرعت جریان مذاب
داده‌های مربوط به سرعت جریان مذاب نمونه‌های حاصل از این پروژه با بهره گرفتن از دستگاه Melt Flow@on-3300 ساخت کمپانی KARG آلمان بدست آمده است.
۲-۲-۳- دستگاه تعیین دانسیته حالت مذاب
داده‌های مربوط به دانسیته حالت مذاب نمونه‌های سنتز شده در این پروژه با بهره گرفتن از دستگاه D-H100 ساخت کمپانی Toyoseiki ژاپن حاصل شده است.
۲-۲-۴- دستگاه آنالیز اندازه ذرات
آنالیز اندازه ذرات نمونه‌های حاصل از این طرح با بهره گرفتن از دستگاه Malvern Series 2600 ساخت کمپانی Malvern Instruments بریتانیا انجام گرفته است.
۲-۳- روش‌های تجربی
۲-۳-۱- شمای کلی راکتور
پیش از بررسی جزئیات هریک از واکنش‌ها، در ابتدا لازم است توضیحاتی در ارتباط با شمای کلی راکتور و همچنین روش‌های تزریق واکنشگرها به درون آن ارائه گردد.
راکتور تحقیقاتی مورد استفاده در این طرح شامل ۵ ورودی است،که ۴ ورودی آن مربوط به خطوط اتیلن، هیدروژن، نیتروژن و حلال بوده و ورودی پنجم آب مورد نیاز حمام جهت اعمال حرارت به راکتور و نیز کنترل دما را تأمین می‌کند. حلال ورودی به راکتور ابتدا وارد مخزن حلال می‌گردد که در قسمت فوقانی راکتور تعبیه شده است، و از آنجا به درون استوانه مدرجی که پیپت تانک نام دارد وارد می‌شود. ورود حلال به درون راکتور از طریق پیپت تانک انجام می‌گیرد.
نقش نیتروژن در این میان بعنوان عامل ایجاد اتمسفر بی‌اثر در کلیه قسمت‌های راکتور بسیار مهم است، زیرا ورود اکسیژن و رطوبت به درون راکتور حتی در مقادیر بسیار کم، واکنش پلیمریزاسیون را متوقف می‌سازد. بنابراین باید توجه داشت، موادی غیر از آنچه توسط خطوط ورودی به راکتور وارد می‌شوند نیز باید کاملاً عاری از اکسیژن بوده و تحت اتمسفر بی‌اثر به درون آن تزریق گردند. از جمله این مواد، محلول تری‌آلکیل آلومینیم است، که درون ظرف مخصوصی تحت محیط بی‌اثر نگهداری می‌شود. هنگام انتقال این ماده به درون راکتور، حتماً باید ظرف حاوی محلول و همچنین پیپت مورد استفاده تحت جریان نیتروژن باشند. بدین منظور، ۴ خروجی نیتروژن در قسمت جلویی راکتور تعبیه شده است. کاتالیزور نیز علاوه بر اینکه باید تحت اتمسفر نیتروژن از ظرف اصلی به درون ظرف کوچکتر انتقال یابد، هنگام تزریق به درون راکتور نیز باید در محیط بی‌اثر قرار داشته باشد. موادی نظیر ۱-هگزن در این طرح که در ظروف معمولی مواد شیمیایی نگهداری می‌شوند، باید پیش از تزریق توسط پیپتی که متصل به جریان نیتروژن است و با آن انتقال و تزریق صورت می‌گیرد، کاملاً گاز زدایی گردند.

در ادامه این فصل، بیشتر به جزئیات کمّی هریک از واکنش‌ها پرداخته می‌شود و بدلیل ارائه توضیحات مربوط به شمای کلی راکتور و همچنین نقل و انتقال مواد در این بخش، از تکرار مجدد آن در بخش‌های بعدی خودداری می‌گردد.
۲-۳-۲- بررسی اثر TnOA
جهت بررسی تأثیر مقادیر مختلف TnOA بر روی فعالیت کاتالیست و بدنبال آن میزان محصول تولید شده، لازم است مقدار کاتالیزور تزریقی به راکتور، مقدار حلال، فشار اتیلن و همچنین دمای اعمال شده به راکتور در هر بچ پلیمریزاسیون ثابت در نظر گرفته شوند، تا صرفاً تغییر مقدار TnOA اثر احتمالی خود را بر روی فعالیت کاتالیست نشان دهد. بدین منظور مقدار ثابت ۲ لیتر حلال، ۷۰۰ میلی‌گرم کاتالیزور و فشار bar 8 اتیلن در هر بچ در نظر گرفته شد، که پس از رسیدن دمای راکتور به °C70، تزریق اتیلن انجام می‌گرفت.
در ابتدا حلال به درون راکتور تزریق شده و پس از آن در هر بچ مقادیر مختلف TnOA با غلظت M 6/0 به آن افزوده شد. این مقادیر به ترتیب ۳۰، ۲۰، ۱۰، ۵، ۱ و ۵/۰ میلی‌لیتر بود و در نهایت یک بچ بدون افزودن TnOA مورد آزمایش قرار گرفت. پس از تزریق TnOA، همزن راکتور را فعال نموده و بمدت ۵ دقیقه فرصت داده شد تا محتویات درون راکتور کاملاً یکنواخت گردد. لازم به ذکر است که همزن راکتور سرعتی برابر با rpm 750 داشته و عمل همزدن تا اختتام واکنش و تخلیه راکتور ضروری می‌باشد.
پس از گذشت ۵ دقیقه، تزریق کاتالیزور به درون راکتور انجام گرفت و پس از تنظیم فشار اولیه راکتور در bar 3/0، اعمال دما صورت گرفت. بدیهی است که رفته رفته با افزایش دمای راکتور و بالا رفتن فشار بخار حلال درون آن، فشار راکتور بیشتر می‌شود. با رسیدن دمای راکتور به °C70، تزریق اتیلن به راکتور آغاز گردید. در هر لحظه از واکنش مقادیر دما، فشار و همچنین شدت جریان اتیلن ورودی به راکتور بر حسب گرم بر ساعت که معیاری از فعالیت کاتالیست می‌باشد، علاوه بر نمایشگرهای تعبیه شده بر روی راکتور، بر روی کاغذ ثبات نیز ثبت می‌گردد. زمان واکنش از لحظه اعمال جریان اتیلن به راکتور، ۳۰ دقیقه در نظر گرفته شد.
پس از گذشت زمان یاد شده، جریان اتیلن را قطع نموده و اندکی فرصت داده شد تا اتیلن باقیمانده در راکتور نیز مصرف شده و فشار راکتور کاهش یابد. متعاقب کاهش فشار، اعمال کاهش دمای راکتور نیز تا رسیدن دما به زیر °C30 انجام گرفت و سپس محتویات راکتور به درون ظرف مخصوص جمع کننده محصول تخلیه گردید. محصول بدست آمده پس از خشک شدن کامل، مورد آنالیز قرار گرفت.
۲-۳-۳- بررسی اثر کومونومر ۱- هگزن
در این بخش از کار، اثر کومونومر ۱-هگزن در کوپلیمریزاسیون اتیلن بررسی می‌گردد که موجب ایجاد گروه‌های آویزان چهار کربنی در طول زنجیر پلی اتیلن می‌شود. این گروه‌های آویزان اثر مستقیم بر روی مورفولوژی و خواص فیزیکی محصول دارد. پیش از پرداختن به جزئیات آزمایش، لازم است به این نکته اشاره شود که با توجه به توضیحاتی که در فصل بعد در مورد بررسی اثر TnOA ارائه شده است، بیشترین مقدار فعالیت کاتالیست با افزودن ۱ میلی‌لیتر از TnOA بدست آمده است، بنابراین انتظار می‌رود که در ادامه کار نیز از این مقدار TnOA استفاده شود. با توجه به اینکه ۱- هگزن مورد استفاده کاملاً خشک نبوده و حاوی مقدار جزیی رطوبت می‌باشد، در این بخش از ۲ میلی‌لیتر TnOA در هر بچ استفاده شده است تا نسبت به از بین رفتن رطوبت موجود در ۱- هگزن نیز اطمینان حاصل شود. در ادامه که به بررسی اثر هیدروژن خواهیم پرداخت، مقدار TnOA افزوده شده به راکتور همان ۱ میلی‌لیتر خواهد بود.
مشابه آزمایشات مربوط به اثر TnOA، ابتدا ۲ لیتر حلال به درون راکتور تزریق شده و پس از آن به ترتیب مقادیر مختلف ۱- هگزن به ازای هر بچ و همچنین ۲ میلی‌لیتر TnOA به راکتور افزوده شد. مقادیر ۱- هگزن به ترتیب برابر با ۱، ۵، ۱۰، ۱۵ و ۲۰ میلی‌لیتر بود. در ادامه، پس از گذشت ۵ دقیقه مقدار ۷۰۰ میلی‌گرم کاتالیست به درون راکتور تزریق گردیده و پس از افزایش دما و حصول دمای °C70، ورود اتیلن به راکتور انجام گرفت. در این مورد نیز زمان در نظر گرفته شده ۳۰ دقیقه بود. تخلیه راکتور و استحصال محصول همانند آزمایشات بخش قبل انجام گرفت.
۲-۳-۴- بررسی اثر هیدروژن
به منظور بررسی اثر هیدروژن بر روی خواص محصول، ابتدا ۲ لیتر حلال و سپس ۱ میلی‌لیتر TnOA وارد راکتور گردیده و بقیه مراحل مشابه بخش‌های پیشین انجام گرفت. پس از تنظیم فشار اولیه راکتور در bar 3/0 و پیش از اعمال دما، مقادیر متفاوتی از فشار هیدروژن به ازای هر بچ به راکتور تزریق شد و سپس اعمال دما و انجام سایر مراحل صورت گرفت. این فشارها به ترتیب عبارت بودند از: ۰۳/۰، ۰۵/۰، ۰۷/۰، ۰۹/۰ و bar 1/0.در انتها محصولات حاصل از هر بچ جهت بررسی خصوصیات فیزیکی مورد آنالیز قرار گرفتند.
۲-۳-۵- کوپلیمریزاسیون اتیلن با ۱- هگزن در حضور هیدروژن
با تلفیق آزمایشات انجام یافته در دو بخش قبل، به بررسی کوپلیمریزاسیون اتیلن با ۱- هگزن در حضور هیدروژن پرداخته شد. با توجه به توضیحات مربوط به بررسی اثر هیدروژن در فصل بعد، بیشترین مقدار فعالیت کاتالیست در فشار bar 03/0 حاصل شده است، بنابراین در آزمایشات این بخش فشار هیدروژن در مقدار یاد شده تنظیم و کومونومر ۱- هگزن در دو مقدار ۱۰ و ۲۰ میلی‌لیتر به درون راکتور تزریق گردید. در این قسمت نیز بدلیل حضور ۱- هگزن در محیط واکنش، از ۲ میلی‌لیتر TnOA استفاده شد. مقادیر حلال و کاتالیزور، فشار اتیلن، دمای اعمال شده به راکتور، زمان در نظر گرفته شده و نیز سایر مراحل واکنش مشابه آزمایشات قبلی می‌باشد.
۲-۳-۶- بررسی اثر جایگزینی حلال
تمامی واکنش‌هایی که تاکنون مورد بررسی قرار گرفته‌اند، همگی در حلال هگزان تولید داخل انجام شده‌اند، بنابراین انجام پذیری این واکنش‌ها در حلال تولید داخل به اثبات رسیده است. اما در ادامه به منظور مقایسه قابلیت تولید محصول و فعالیت کاتالیست در حلال تولید داخل با حلال خارجی، واکنش پلیمریزاسیون در حلال خارجی در شرایطی کاملا مشابه با پلیمریزاسیون در حلال ایرانی تولید داخل انجام گرفت. به منظور زدودن هر گونه ناخالصی و رطوبت جذب شده در جریان نمونه‌گیری و انتقال از شرکت پلیمر آریا ساسول به پتروشیمی تبریز، حلال مذکور آب زدایی شد و تحت اتمسفر بی اثر تقطیر گردید. حلال مذکور در درون راکتور به مدت یکساعت اکسیژن زدایی شد. پس از گاز زدایی کامل حلال، ۱ میلی لیتر TnOA به آن افزوده شد تا شرایط واکنش عیناً مشابه حلال تولید داخل باشد. سایر مراحل واکنش نظیر واکنش‌های قبلی می‌باشد.
۳-۱- روند کلی واکنش پلیمریزاسیون اتیلن
واکنش اصلی پلیمریزاسیون اتیلن به صورت پلیمریزاسیون دوغابی و در حلال هگزان انجام گرفت، و فشار گاز اتیلن به کار برده شده ۸ بار می باشد. در اثر تماس مونومر اتیلن با ذرات کاتالیزور سوسپانس شده در حلال هگزان، بر طبق مکانیسم احتمالی ذکر شده در بخش ۱-۲ پلیمریزاسیون اتیلن انجام می‌پذیرد. ذرات پلیمری همزمان با تشکیل، در هگزان غوطه‌ور شده و موجب کدر شدن آن می‌گردند. پس از اتمام واکنش، جهت جدا نمودن محصول پلیمری کافیست محتوای راکتور از درون کیسه‌ای که به آن کیسه جمع‌کننده گفته می‌شود، عبور داده شود. در اینحالت پلی‌اتیلن تولید شده درون کیسه باقی مانده و از حلال جداسازی می‌شود. نیروی محرک واقعی برای انجام فرایند،کاتالیست می‌باشد. کلید موفقیت در تولید پلی‏اولفین‏ها تصورکاتالیست به عنوان یک پایه و اساس برای توسعه فرایند و به دنبال آن محصول دهی بوده است.
از عوامل تأثیرگذار بر انجام واکنش پلیمریزاسیون اتیلن با کاتالیزورهای فلزات واسطه، حضور تری‌آلکیل آلومینیم به مقدار مناسب در محیط واکنش است. این ماده طبق واکنش صفحه بعد رطوبت و ناخالصی‌های احتمالی موجود در حلال را که حتی مقدار ناچیزی از آن موجب متوقف شدن واکنش پلیمریزاسیون می‌گردد، از بین می‌برد.
شکل (۳-۱) - واکنش حذف رطوبت توسط تری‌آلکیل آلومینیم
همانطور که در معادله بالا مشاهده می‌شود، حذف رطوبت با تشکیل هیدروکسید آلومینیم و آزاد شدن آلکان مربوطه انجام می‌گیرد. ترکیباتی نظیر تری‌آلکیل آلومینیم اصطلاحاً مواد جاروب کننده^[۱۴] نامیده می‌شوند.
نکته‌ای که ذکر آن در این قسمت ضروری به نظر می‌رسد، اینست که در مورد کاتالیزورهای زیگلر - ناتا، تری‌آلکیل آلومینیم علاوه براینکه از بین برنده رطوبت محیط است، کوکاتالیست واکنش نیز می‌باشد، بنابراین در مورد این دسته از کاتالیزورها مقدار بکار رفته از این ماده باید کاملاً محاسبه شده و رعایت گردد. اما در مورد کاتالیزورهای فیلیپس اساساً نیازی به کوکاتالیست نیست و این ماده صرفاً از بین برنده رطوبت و ناخالصی‌های احتمالی یا اصطلاحاً ماده جاروب کننده می‌باشد. بنابراین در اینحالت مقدار تری‌آلکیل آلومینیم باید در یک مقدار مینیمم مناسب تنظیم شود تا علاوه بر عملکرد قابل قبول در حذف رطوبت و ناخالصی‌ها، موجب ایجاد مزاحمت برای کاتالیزور و کاهش فعالیت آن نگردد. بررسی این اثر یکی از اهداف این پروژه می‌باشد که در ادامه به جزئیات نتایج آن پرداخته شده است.
۳-۲- بررسی اثر TnOA
داده‌های مربوط به قابلیت تولید محصول، سرعت جریان مذاب، دانسیته، دانسیته توده‌ای و همچنین اندازه متوسط ذرات در مقادیر متفاوت از TnOA برای محصولات بدست آمده در جدول ۳-۱ گردآوری شده است. همچنین درصد اندازه ذرات در بازه‌های مختلف در جدول ۳-۲ آورده شده است. با توجه به جدول ۳-۱، هنگامیکه مقدار TnOA کمتر از یک میلی‌لیتر به محیط واکنش افزوده شده است، واکنش پلیمریزاسیون ناموفق بوده است. علت این امر را می‌توان به وجود برخی از ناخالصی‌های موجود در محیط و ناکافی بودن مقدار TnOA نسبت داد، در نتیجه این ناخالصی‌ها موجب مسموم شدن سایت‌های فعال کاتالیزور گردیده و از فعالیت آن جلوگیری می‌کنند. همچنین با توجه به جدول زیر، در حالتی که مقدار TnOA در شرایط پلیمریزاسیون انجام شده یک میلی‌لیتر می‌باشد، کاتالیزور بیشترین فعالیت را از خود نشان داده است.
جدول (۳-۱) - داده‌های مربوط به بررسی اثر TnOA در پلیمریزاسیون اتیلن با کاتالسیت بر پایه کروم