• ۲- سیدروح الله موسوی خمینی، موازین قضایی، ترجمه: حسین کریمی، چاپ دوم (قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۳۶۵)، ج اول، ص ۶۵۱٫ ↑
• – ناصر کاتوزیان، حقوق مدنی، پیشین، ص ۲۲۰٫ ↑
• ۱- لواسور بولوک، استفانی، آیین دادرسی کیفری، ترجمه: حسن اربان (تهران: نشر میزان، ]بی تا[)، ج ۱، ص ۲۳۶٫ ↑
• – عباس زراعت، قانون آیین دادرسی کیفری در نظم حقوقی کنونی، چاپ پنجم (تهران: میزان، ۱۳۸۰)، ص ۶۲٫ ↑
• ۲ – فصیح رادمندی، منصوره، خسارت عدم النفع، کلک سیمین، تهران، ۱۳۸۹، ۸۶ ↑
• -محقق نائینی، مینه الطالب، ج ۳، ص ۲۸۶، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۲۱ ﻫ .ق ↑
• ۲- R.Zimmermann,op.cit , p.827 ↑
• -جعفر لنگرودی، محمدجعفر، تاریخ حقوق، چاپ هفتم، تهران، نشر دادگستر، ۱۳۸۰، ص ۳۴۲ ↑
• -کاتوزیان، ناصر، قراردادها، ج۴، شرکت انتشار، ۱۳۷۶، ص ۲۳۱، ۲۳۲ ↑
• – نراقی، ملااحمدبن محمد مهدی نراقی کاشانی، عوائدالایام، سال ۱۲۶۹، مجمع ذخایر اسلامی، کدنا ↑
• دکتر جعفر جعفری لنگرودی-دانشنامه حقوقی-جلد۴-امیرکبیر-چاپ سوم-سال۷۲-ص ۲۳ ↑
• – دکتر مصطفی عدل-حقوق مدنی-نشر بحرالعلوم-چاپ اول ۱۳۷۸-ص ۱۳۳ ↑
• – امامی،سید حسن، حقوق مدنی، جلد۱، انتشارات دادگستری،چاپ پنجم،ص ۴۰۸ ↑
• – خلیلیان، سیدخلیل، جزوه عدم النفع، دفتر خدمات حقوقی بین الملل، ص ۵۵ ↑
• – میر فتاح، مراغی ، ۱۴۱۸، العناوین، موسسه نشر الاسلامی التعابعه بجماعه المدرسین بقم المشرفه، ج۱، ص ۳۰۸ ↑
• – میرزامحمد حسین، نائینی، ۱۴۱۸، منیه الطالب، موسسه نشر اسلامی، قم، ج ۲، ص ۱۹۸ ↑
• – سید مصطفی، محقق داماد، ۱۳۸۲، قواعد فقه، بخش مدنی، مرکز نشر علوم اسلامی، ج۱، ص ۷۶ ↑
• – همان ، امامی، ص ۱۹ ↑
• – Par ricochet. ↑
• -رک. مازو و تنک، رساله مسؤولیت مدنی، پیشین، ج ۱، ش ۴-۲۷۷؛ ساواتیه، مسؤولیت مدنی، چاپ دوم، پیشین، ج ۲، ش ۵۵۰ . ↑
• -نقل از: مازو و تنک، رساله مسئولیت مدنی، همان، ش ۵- ۲۷۷ (رأی دیوان کشور ۱۹۵۶). ↑
• -این مواد از حقوق سویس اقتباس شده است، که بر خلاف حقوق فرانسه و بسیاری از نظام های دیگر، نظر مساعدی نسبت به خسارتهای بازتابی یا انعکاسی ندارد. ↑
• -رک. نظرّیه عمومی تعهّدات، پیشین، ش ۳۳۲ به بعد. ↑
• -در همین زمینه، رک. وینی، مسؤولیّت مدنی، پیشین، ج ۱، ش ۳۰۷٫ ↑
• -رک. کلرک و لیندسل، مسؤولیّت مدنی، پیشین، ش ۱۶-۱، ص ۱۶-۱۵٫ ↑
• -برای دیدن نظر مخالف، رجوع شود به، دیوان کشور فرانسه، شعبه جنایی، ۲۴ فوریه ۱۹۵۹ (ژوریس کلاسور دورهای ۱۹۵۹، ج ۲، ۱۱۰۹۵). ↑

• -نقل از: مازو و شاباس، تعهّدات، پیشین، ش ۶۰۶٫ ↑
• -رک. دالوز ۱۹۷۰، رویّه ۲۰۱: نقل از: وینی، همان کتاب، ش ۳۰۸٫ ↑
• -در این باره، به ویژه در مورد خسارت معنوی ناشی از مرگ، رک. ش ۱۰۰٫ ↑
• – محمد جعفر جعفری لنگرودی ، ترمینولوژی حقوق، پیشین، ص ۵۸۰٫ ↑
• ۱- محمود آخوندی، آیین دادرسی کیفری، چاپ هفتم (تهران: نشر میزان، ۱۳۸۰)، جلد ۱، ص ۲۷۸-۲۷۷٫ ↑
• – محمد،آشوری، آیین دادرسی کیفری، جلد اول، ص ۲۳۵- ۲۳۶٫ ↑
• ۱- کمیسیون استفتاعات و مشاورین شورای عالی قضایی، ۱۳۶۲، ص ۳۹٫ ↑
• ۱- لاله عزیزان، “مقاله مسؤولیت مدنی در محیط الکترونیکی در حقوق ایران”، کانون وکلای اصفهان، شماره ۱۵، (زمستان ۸۸ ) . ↑
• ۱-Modem ↑
• ۱- علی فتحی، درینی، حقوق مولفان، مترجمان، هنرمندان و ناشران در فقه اسلامی، چاپ سوم (تهران: نشر اسلامی، ۱۳۸۴)، ص ۵۷٫ ↑
• ۲ – حمید آیتی، آفرینش های فکری، چاپ دوم (تهران: نشر حقوقدانان، ۱۳۷۵)، ص ۱۳۴-۱۳۳٫ ↑
• ۱ – ناصر کاتوزیان، حقوق مدنی ضمان قهری، پیشین، ص ۲۲۰٫ ↑
• ۲-نقی لطفی، ریشه های تاریخی حقوقی تألیفی، چاپ سوم (تهران: نشر صدرا، ۱۳۷۸)، ص ۱۱۲ . ↑
• ۱- سید محمد حسن مرعشی، دیدگاه های نو در حقوق کیفری اسلام، پیشین، ص ۳۷۳٫ ↑
• ۱- سید حسن امامی، حقوق مدنی، پیشین، ج ۲، ص ۲۴۳٫ ↑
• ۲- میرزا حبیب الله دشتی، غصب، چاپ سوم (تهران، نشر علامت، ۱۳۶۵)، ص ۲۱٫ ↑
• ۱- سید محمد حسن مرعشی، پیشین، ص ۴۲۵٫ ↑
• ۲- سید حسین صفایی، حقوق مدنی ( قواعد عمومی قراردادها )، چاپ پنجم (تهران: نشرمیزان، ۱۳۸۰)، ص ۸۴ . ↑
• ۱- محمود حکمت نیا ، مبانی مالکیت فکری ، چاپ دوم ، ص ۵۱ . ↑
• ۱-U.C.C ↑
• ۲ – حمید آیتی، پیشین، ص ۱۴۷-۱۴۶٫ ↑
• ۱ – روزنامه رسمی شماره ۱۷۱۶۷ مورخ ۱۱/۱۱/۱۳۸۲ تاریخ تصویب ۲۹/۱۰/۱۳۸۲٫ ↑

با توجه به این که در طول تاریخ و در عرصه های مختلف جهانی در بحث ژئوپلتیک نخبگان سیاسی وعلمی ودانشگاهی از جمله راتزل نقش بسزائی درپیشبردوتحول در جغرافیای سیاسی داشته اندو این امر نیز در ایران قابل لمس است برآن شدیم تا با بررسی های گسترده تحلیلی بر نقش گفتمان نخبگان سیاسی در جغرافیای سیاسی ایران داشته باشیم.
گفتمان باید بینش سیاسی، فرهنگی وبویژه دینی را در مخاطبان ارتقا داده و نتیجه آن نیز آنان را به حقایق نزدیک کرده و پیوند دوستی و تفاهم را بین گروه های مختلف در چارچوب نظام اسلامی تقویت کند و وحدت میان امت ها را مستحکم تر نماید
در این پایان نامه میخواهیم تاثیرات فرهنگ سیاسی نخبگان ایران وبخصوص جمهوری اسلامی ایران طی سال ۱۳۵۷تا۱۳۹۱ تحلیل نمائیم.
در تشریح این امرابتداعا به انواع تعاریف مختلف از نخبگان سیاسی ووضعیت نخبگان سیاسی در انواع نظامهای سیاسی و نحوه تاثیر گذاری آنان در حکومت های مختلف چه دیکتاتوری و چه دموکراسی از مقاطع زمانی را در نظر گرفته ایم وسپس براساس مقاطع زمانی مختلف گفتمانهاراپیرامون نحوه تاثیرگذاری گفتمان سیاسی نخبگان جغرافیای سیاسی برگزیده ایم. سپس به وضعیت جغرافیای سیاسی ایران در دوره های مختلف و حتی وضعیت جغرافیای طبیعی و ویژگی های خاص ایران رامورد بررسی قرار داده ایم سپس برای تبیین وارزیابی نقش گفتمان های مختلف از دوره های تاریخی بخصوص از زمان قاجار و پهلوی و همچنین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال های ۱۳۵۷ تا۱۳۶۸ ازگفتمان ((انقلاب اسلامی)) بهره گرفته وسال های پس از آن یعنی سال های ۱۳۶۸ تا۱۳۷۶ درچارچوب گفتمان ((اصلاحات وتوسعه اقتصادی)) تحت بررسی و ارزیابی علمی قرار داده و بلاخره سالهای ۱۳۶۷ تا ۱۳۸۴را باابتناء به گزاره های گفتمانی ((مردم سالاری دینی)) وهم چنین سال های ۱۳۸۴تا ۱۳۹۱رااز گفتمان دولت اسلامی مورد تجزبه وتحلیل علمی قرار داده ایم. همچنین در این مبحث به موارد خواص تصمیم گیری نخبگان سیاسی ایران بویژه بحث جمعیت و پیشرفت و عدالت وتاثیرات گفتمان ها در مسائل منطقه ای اشاراتی داشته ایم.
بی تردید تاریخ معاصر ایران وخصوصا دوره های زمانی مورد پژوهش، مشحون ازنظرات مختلف و کنش‎های متفاوت وبعضا متعارض گفتمان سیاسی نخبگان در ارتباط با رویکرد جغرافیای سیاسی می باشد که البته حسب دلایل مذکور، ما در اینجا صرفا به قدر مشترک گزاره های گفتمانی فرهنگ سیاسی نخبگان اکتفا نموده ایم وبه همین جهت گزاره های گفتمانی مورد بررسی را تحت عناوین کلی و متمایز و در عین حال مرتبط به هم از جمله ” گفتمان انقلاب اسلامی”، “گفتمان اصلاحات و توسعه اقتصادی و توسعه اجتماعی “و بلاخره ” گفتمان مردم سالاری دینی” می باشد، مورد ارزیابی علمی قرار داده ایم.

۱-۳) سوال تحقیق

بدون تردید هر تحقیقی در راستای شکل گرفتن سوال یا سوالاتی در ذهن محقق انجام می گیرد و شخص پژوهشگر همواره تلاش می کند تا در طول تحقیق به شیوه ای علمی و دقیق به پاسخ های مناسب و قانع کننده ای برای سوالات خود دست یابد. ضمن اینکه برای انجام یک تحقیق خوب پرسش ها خیلی اساسی‎اند و این پرسش‎ها ما را به دانش جدید یادرحل مسئله ی ویژه هدایت می کنند. با توجه به موضوع تحقیق که به ((تحلیل تاثیرنقش گفتمان نخبگان سیاسی برجغرافیای سیاسی ایران)) می پردازد، نگارنده سوالی به شرح زیر تدوین نموده است.
۱- آیا گفتمان نخبگان سیاسی بر جغرافیای سیاسی ایران تاثیر گذار بوده است؟

۱-۴) فرضیه های تحقیق

دریک بررسی علمی لازم است محقق برای تعیین دقیق و تبیین منطقی اهداف تحقیق فرضیه ها را مطرح سازد، زیرا به عنوان استخوان بندی طرح مطالعاتی مطرح می باشند. فرضیه، توجیه و تبیین های حدسی معینی را درباره واقعیات عرضه می کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیت و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج می شود (حافظ نیا، ۱۳۸۶، ۱۱۱).
باتوجه به سوال تحقیق که دست یابی اهداف گوناگونی را دنبال می کند برای جهت‎دهی سوال تحقیق وهدایت آن درراستای چارچوبی منسجم، فرضیه های زیر مطرح گردید:
۱- به نظرمی رسدنقش نخبگان سیاسی ایران در دوره های مختلف بر جغرافیای سیاسی ایران متغیر بوده است.
۲- به نظرمی رسدنقش نخبگان سیاسی ایران برهویت ملی وسرزمینی تاثیرگذار بوده است.

۱-۵) پیشینه پژوهش

۳-اهانت به رهبر انقلاب اسلامی ایران یا مراجع مسلم تقلید.[۳۸۹]
۴-اهانت به دین مبین اسلام و مقدسات آن یا سایر مذاهب رسمی کشور.[۳۹۰]
۵-انتشار مقالات یا مطالب توهین آمیز یا افتراء و یا بر خلاف واقع و حقیقت نسبت به مراجع تقلید.[۳۹۱]
۶-انتشار عکس ها و تصاویر و مطالب خلاف عفت عمومی و همچنین انتشار مذاکرات سری دادگاه های دادگستری یا تحقیقات مراجع قضایی که قانونا افشاء آنها مجاز نیست و نیز انتشار مذاکرات غیر علنی مجلس شورای اسلامی.[۳۹۲]
۷-انتشار هر نوع مطلب یا خبر مشتمل بر تهمت یا افتراء یا فحش و الفاظ رکیک یا نسبت های توهین آمیز و نظایر آن[۳۹۳] و…
جرم انگاری در برخی از موارد به لحاظ گسترش تاثیری که انتشار یک خبر در عرصه مطبوعاتی یک کشور دارد مسلما با مصالح عمومی آن جامعه در صورتی که در تعارض افتد می تواند آثار مخربی داشته باشد.اما در همین مورد برخی از مواد قانون مطبوعات را می توان با ایرادهایی روبرو ساخت.
قسمت اخیر اصل ۱۰۷ قانون اساسی مقرر می دارد:
«رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.»
حال سوال اساسی این است که در صورت تساوی رهبر با سایر افراد کشور بر چه مبنایی قانونگذار توهین به رهبر را در قانون مطبوعات جرم تلقی کرده است.دیگر آن که قانون مطبوعات توهین به مقام رهبری را مشخص نکرده که دارای چه مشخصه ای است و چه مواردی شامل توهین می شود.
البته پیش از آن قانون مجازات اسلامی توهین به حضرت امام و مقام رهبری را جرم شناخته بود که به نظر می رسد در ماده ۵۱۴ قانون مجازات وسیله در ارتکاب جرم نقشی نداشته باشد.[۳۹۴]
از طرف دیگر بسیاری از عناوینی که در قانون مطبوعات برای آن جرم انگاری شده اند با ابهام روبروست و این ابهام می تواند راه سوء استفاده را برای حکومت باز گذارده و جلوی آزادی بیان مطبوعات و روزنامه نگاران گرفته شود.درست است که در باب آزادی مطبوعات به این نکته اشاره کردیم که آزادی بدون قید و بند پذیرفته شده نیست ،اما رفتاری مطابق آنچه حکومت در یک کشور در باور و ائدولوژی خود ترسیم می کند نیز نمی تواند مورد قبول قرار گیرد.
در این مورد به نظر می رسد قانون مطبوعات اگر موارد مبهم را آشکار می ساخت و نهایتا از ابهام و کلی گویی خودداری می کرد جرم دانستن اعمال جراید نیز با تشخیص آسان تری همراه بود و جلوی خود سری و سوء استفاده در جرم انگاری و نهایتا اعمال مجازات گرفته می شد.در واقع اینجاست که مصالح حکومت و مصالح عموم ممکن است یکی انگاشته شود و باب استبداد و خودکامگی باز گردد.چنانچه در ابتدای بحث اشاره کردیم یکی دانستن مصالح حکومتی و منافع عموم و در واقع استناد به مصالح عموم برای تامین اهداف حکومت است که می تواند یک جامعه را با خطر استبداد و انحطاط دموکراسی و مردمی بودن روبرو سازد.
از جمله مواردی که بهتر می بود مورد توجه قانونگذار قرار گیرد روشن ساختن مفاهمیمی از قبیل اهانت و افتراء و توهین و… است که متاسفانه به صورت عام و کلی به کار رفته اند.در هر صورت جرم انگاری در قلمرو مطبوعات چنانچه با آزادی بیان به مفهومی که شرح آن رفت در تعارض نباشد می تواند تامین کننده مصالح عامه مردم در یک جامعه بوده و در غیر این صورت یعنی هنگامی که هدف جرم انگاری رعایت و حفظ مصالح حکومت باشد به بیراهه رفته ایم.
انتقاد دیگر در حوزه قانون مطبوعات به ماده ۲۶ این قانون وارد است.مطابق این ماده:
«هر کس به دین مبین اسلام و مقدسات آن اهانت نماید در صورتی که به ارتداد منجر شود حکم ارتداد در حق وی صادر و اجرا و اگر به ارتداد نینجامد طبق نظر حاکم شرع و بر اساس قانون تعزیرات با وی رفتار خواهد شد.»
این ماده که زمینه ساز خشونت به مفهوم عام آن است نحوه تنظیم و نگارش آن مغایر با اصل قانونمندی جرایم و مجازات هاست .[۳۹۵]افزون بر این عنوان مجرمانه و میزان مجازات را قانون باید تعیین کند نه قاضی،زیرا در روایت «التعزیر بما یراه الحاکم» و سایر متون روایی که با تعبیر «الی الامام» و «الی الوالی» و تعابیر مشابه آن وارد شده است منظور از حاکم مدیریت جامعه اسلامی است که با توجه به ساختار و تشکیلات جمهوری اسلامی و اصل ۷۱ قانون اساسی امر قانونگذاری بر عهده دولت و در صلاحیت انحصاری قانونگذار قرار گرفته است.[۳۹۶]
به طور کلی می توان گفت که جرم انگاری در حوزه مطبوعات ایران با توجه با گرایش های خاص سیاسی با عدم رعایت اصل مهم آزادی مطبوعات صورت گرفته است.این شیوه از جرم انگاری با مبانی و اصول حاکم بر جرم انگاری در کشورهای آزاد و دموکراتیک فاصله زیادی دارد.در بسیاری از موارد ابهام و سوء نظر و تفسیرهای شخصی قضات سرنوشت اهالی مطبوعات را با مخاطرات زیادی روبرو ساخته است.پیشنهاد ما در این حوزه اعمال شفافیت و صراحت بیشتر متن قانون و تطبیق با مبانی و اصول و شیوه های جهانی و عام پذیرفته شده در این حوزه است.توجه به باید و نباید های آزادی بیان که در اصول مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز در مواردی بدان اشاره شده است باید مد نظر قانونگذار در این عرصه قرار گیرد.
جرایم انتخاباتی
شرکت در انتخابات نه تنها حقّ و خواست مردم، بلکه وظیفه، تکلیف و مسئولیت دینی، عقلی و قانونی آنان نیز هست. این حقّ و تکلیف، امروزه مسئله‏ای حیاتی، سرنوشت ساز، مؤثّر و دارای نقش بسیار در معادلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است.
انجام انتخابات آزاد و منصفانه پایه گذار و رکن اصلی وجود دموکراسی درهر ک

شور است.بدون تردید مهم ترین شیوه استقرار نظام های سیاسی بر اساس اراده عمومی انتخابات و همه پرسی است.رای گیری از مردم اگر به گونه ای صحیح صورت پذیرد می تواند بیانگر خواست واقعی آنان باشد.از نظر حقوق عمومی مهم این است که انتخابات آیینه تمام نمای اراده مردم باشد و امانت داری کامل در آن رعایت گردد.[۳۹۷]
تاکید بر اصل مردم سالاری و دموکراسی، پافشاری اصولی بر اصل اصالت فرد را به دنبال دارد. اصالت فرد، به این معنا است که انسان اصولا موجودی خردمند است و ازاین رو باید در تشخیص مصلحت فردی خود، در حدود نظام اجتماعی آزاد و خودمختار باشد. پذیرش این اصل، پیامدهای خاصی را به دنبال دارد که دربرگیرنده پذیرش «آزادی» در وجوه مختلف آن است.
آزادی، چه به مفهوم منفی آن، یعنی در معنای رهایی از اراده خودسرانه دیگران، و چه در مفهوم مثبت آن، یعنی به معنای توانایی گزینش، عمل و مشارکت، در هر دو مفهوم برای دموکراسی ذاتا مضر است؛ ازهمین رو در راستای مشخص کردن حیطه نظم و استقرار عدالت در ساحت دموکراسی، اصالت قانون از پیامدهای محتوم دموکراسی مبتنی بر اصالت فرد محسوب می شود. اصالت قانون در دموکراسی، به این معنا است که افراد تنها از قوانینی که خود وضع کرده یا حداقل خودشان این قوانین را در حوزه خرد اجتماعی و سیاسی پذیرفته اند، تبعیت می کنند ولاغیر. ازهمین رو آزادی و پیروی از قانون، در دموکراسی، از هم جدا نیستند. در اینجا است که در هرگونه حکومت مردم سالارانه ای ــ اعم ازاین که با چه پسوند و یا پیشوندی باشد ــ اصلِ «فعلیت یافتن حاکمیت از طریق مشروعیت یافتن حکومت توسط آرای مردم» حضور جدی دارد. در جمهوری اسلامی ایران نیز گرچه حاکمیت از آن الله دانسته شده است و مقبولیت حکومت در آراء مردم جستجو می شود، ولی باید پذیرفت که در عمل، تنها منبع مشروعیت اعمال قدرت حکومت، اراده مردم است که در چارچوب قانون و در شرایطی که آزادیها حفظ شده باشد، می تواند رضایت مردمی را به عنوان عنصر حیاتی مقوم خویش، به دست آورد.[۳۹۸]
در جمهوری اسلامی ایران به موجب اصل ششم قانون اساسی امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی از راه انتخابات رییس جمهور،نمایندگان مجلس شورای اسلامی،اعضاء شوراها و نظایر اینها و از راه همه پرسی اداره شود.در بسیاری از قوانین اساسی کشورها و اسناد بین المللی جهانی و منطقه ای مسئله انتخابات دارای اهمیت اساسی بوده و برای متخلفان در انتخابات که به نحوی بر رای گیری و نتیجه آن تاثیر بگذارند جرم انگاری صورت گرفته است.در ایران نیز در همه قوانین و مقررات خاص مربوط به انتخابات این مسئله به لحاظ اهمیتی که در سرنوشت یک کشور و نهایتا منافع و مصالح مردم دارد جرم انگاری جرایم انتخاباتی از سوی قانونگذار مورد توجه قرار گرفته است.
با همه پیش بینی ها و به کار گیری انواع فنون و تکنیک ها باز هم احتمال وقوع تقلب در انتخابات وجود دارد و این امر ممکن است نتیجه انتخابات را مخدوش سازد.روش های مستقیم و غیر مستقیم تقلبات در برخی از کشورها هنوز هم رایج است و به همیمن دلیل قوانین کشورها برای پیش گیری از این شیوه های مخدوش کننده و ضمانت اجرای درستی انتخابات کلیه تدابیر قانونی را به کار می برند.[۳۹۹]
اهمیتی که تک تک آراء افراد شرکت کننده در امر خطیر انتخابات دارد می تواند سرنوشت سیاسی کشور را تغییر دهد.خرید و فروش آراء،رای گرفتن با شناسنامه کسی که حضور ندارد،رای دادن با شناسنامه جعلی،اخلال در امر انتخابات،تقلب در رای گیری و شمارش آراء،تغییر و تبدیل یا جعل و یا ربودن و یا معدوم نمودن اوراق و اسناد انتخاباتی و… همه و همه از جمله مواردی است که در در اکثر قوانین اساسی یا قوانین خاص انتخاباتی جرم انگاری شده اند.
تحت تاثیر قرار دادن نتیجه انتخابات از راه تهدید یا تطمیع،وعده شغل،پرداخت قروض و نظایر آنها در همه کشورها ممنوع است و اگر اتفاق افتد شهروندان و کاندیداها مکلفند آنها را به مقامات صالح اطلاع دهند.اعمال غیر قانونی بر حسب مورد از جریمه نقدی شروع و به کیفر زندان منجر می شود.[۴۰۰]از این رو حکومت ها وظیفه دارند در جهت حمایت از مصالح عمومی جامعه امتیازها و فعالیت های افرادی را که قصد چنین اعمالی را دارند محدود و اعمالشان را جرم تلقی کرده و آنان را بر اساس قوانین موجود مجازات نمایند.[۴۰۱]
قوانین و مقررات مختلف انتخاباتی در ایران پاره ای از اعمال را به عنوان جرم انتخاباتی به رسمیت شناخته اند.به عنوان مثال قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی که در ‪ ۱۰فصل و مشتمل بر ‪ ۹۴ماده در نهم آذر ماه سال ‪ ۱۳۷۸به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان قانون اساسی رسیده است در فصول هفتم تا نهم به ترتیب به جرایم و تخلفات، شکایات و نحوه رسیدگی و مجازات مربوط است. براساس ماده ‪ ۶۶ این قانون، خرید و فروش رای، رای گرفتن با شناسنامه کسی که حضور ندارد، تهدید یا تطمیع درامر انتخابات، رای دادن با شناسنامه جعلی، رای دادن با شناسنامه دیگری، رای دادن بیش از یک بار، توصیه به نوشتن اسم نامزدی معین در ورقه رای توسط افراد متفرقه در محل اخذ رای و اخلال در امر انتخابات از مواردی است که ارتکاب آن جرم است.
همچنین کم وزیاد کردن آرا یا تعرفه ها، تقلب در رای گیری و شمارش آرا، تقلب و تزویر دراوراق تعرفه یا برگ رای یا صورتجلسات، توصیه به نوشتن نام نامزدی معین در ورقه رای از طرف اعضای شعبه اخذ رای و ناظرین و بازرسان و تغییر و تبدی
ل یا جعل و یا ربودن و یا معدوم کردن اوراق و اسناد تبلیغاتی از قبیل تعرفه و برگ رای و صورتجلسات و تلکس و تلفنگرام ها و تلگراف ها از دیگر مواردی است که در قانون انتخابات جرم انگاشته شده است.
در این ماده، آمده است : بازکردن و یا شکستن قفل محل نگهداری و لاک و مهم صندوق های رای بدون مجوز قانونی، جابجایی، دخل و تصرف و یا معدوم کردن اسناد انتخاباتی بدون مجوز قانونی، ایجاد رعب و وحشت برای رای دهندگان یا اعضای شعب ثبت نام و اخذ رای با اسلحه یا بدون اسلحه در امر انتخابات، دخالت در امر انتخابات با سمت مجعول و یا به هر نحو غیرقانونی، انجام یا عدم انجام هر گونه عملی که باعث مخدوش شدن رای مردم از ناحیه اعضای شعبه اخذ رای باشد از قبیل خودداری کردن از ممهور کردن برگ تعرفه یا شناسنامه یاانتقال صندوق اخذ رای به غیر از محل آگهی شده، از دیگر مواردی که ارتکاب آن در قانون انتخابات جرم است.
در تبصره ای از ماده ‪ ۶۶آمده است: چنانچه وقوع جرایم ماده ‪ ۶۶سبب شود که جریان انتخابات در یک یا چند شعبه ثبت نام واخذ رای از مسیر قانونی خود خارج شود و در نتیجه کلی انتخابات موثر باشد، مراتب به وسیله وزارت کشور به منظور طرح درشورای نگهبان قانون اساسی به هیات مرکزی نظارت اعلام می شود. مواد ‪ ۷۵تا ‪ ۷۸قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، مجازات های مرتکبین ماده ‪ ۶۶قانون را نیز تعیین کرده است.
براساس ماده ‪،۷۵مجازات مرتکبین جرائم و تخلفات مقرر در بندهای یک تا هشت ماده ‪ ۶۶تا سه ماه حبس یا یک میلیون تا پنج میلیون ریال جزای نقدی و هشت سال محرومیت از عضویت در هیات های اجرایی و نظارت و شعب اخذ رای معین است.
همچنین درماده ‪ ۷۶آمده است: مجازات مرتکبین جرایم و تخلفات در بندهای ‪ ۹تا ‪ ۱۵و بند ‪ ۱۸ماده ‪ ۶۶قانون انتخابات، از شش ماه تا دو سال حبس یا سه میلیون تا پانزده میلیون ریال جزای نقدی و حسب مورد به انفصال از خدمات دولتی از شش ماه تا دو سال و ‪ ۱۲سال محرومیت از عضویت در هیات های اجرایی و نظارت و شعب اخذ رای تعیین شد.
ماده ‪ ۷۷قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز صراحت دارد که مجازات مرتکبین جرایم مقرر دربند ‪ ۱۶ماده ‪ ۶۶اعم از مباشر و یا معاون و یا تحریک کننده در صورتی که محاربه صدق نکند، مجازات مقرر در ماده ‪ ۶۱۷قانون مجازت اسلامی است.
ماده ‪ ۶۱۷قانون مجازات اسلامی نیز صراحت دارد هرکس به وسیله چاقو و یا هر نوع اسلحه دیگر تظاهر یا قدرت نمایی کند یا آن را وسیله مزاحمت اشخاص یا اخاذی یا تهدید قرار دهد، یا با کسی گلاویز شود در صورتی که از مصادیق مجارب نباشد، به حبس از شش ماه تا دو سال و تا ‪ ۷۴ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
براساس ماده ‪،۷۸مجازات مرتکبین جرایم مقرر در بند ‪ ۱۷ماده ‪ ۶۶علاوه بر مجازات مندرج درماده ‪ ۵۵۵قانون مجازات اسلامی، ‪ ۱۲سال محرومیت از عضویت در هیات های اجرایی و نظارت و شعب اخذ رای است.
ماده ‪ ۵۵۵قانون مجازت اسلامی صراحت دارد که هر کس بدون سمت رسمی یا اذن از طرف دولت، خود را در مشاغل دولتی اعم از کشوری یا لشگری و انتظامی که از نظر قانون مربوط به او نبود، دخالت دهد یا معرفی کند به حبس از شش ماه تا دو سال محکوم خواهد شد و چنانچه برای دخالت یا معرفی خود در مشاغل مزبور، سندی جعل کرده باشد، مجازات جعل را نیز خواهد داشت.
براساس ماده ‪ ۶۷قانون انتخابات، تشکیلات قضایی هر حوزه انتخابیه به منظور پیشگیری از وقوع جرم، ضمن هماهنگی با ناظرین شورای نگهبان و هیات اجرایی اقدامات لازم را در محدوده مقررات انجام می دهند.
در تبصره ای ازاین ماده آمده است: از زمان ثبت نام تا پایان انتخابات، احضار و بازداشت نامزدهای نمایندگی مجلس شورای اسلامی در رابطه با اتهامات قبل از نامزدی و یا تخلفات انتخاباتی ممنوع است، مگر در مواردی که به نظر رییس قوه قضاییه، بازداشت نکردن آنان موجب تضییع حق شود و یا اخذ تامین و تضمین لازم ممکن نباشد.
ماده ‪ ۵۷قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، به چگونگی انجام تبلیغات انتخاباتی مربوط است وبراساس آن، استفاده از هرگونه پلاکارد، پوستر، دیوار – نویسی وکاروان های تبلیغاتی واستفاده از بلندگوهای سیار در خارج از محیط سخنرانی و امثال آن به استثنای عکس برای تراکت و زندگینامه وجزوه و همچنین سخنرانی و پرسش و پاسخ از طرف نامزدهای انتخاباتی و طرفداران آنان ممنوع است. متخلفین از این ماده به سه تا ‪ ۳۰روز زندان محکوم می شوند.
در تبصره این ماده آمده است: اعلام نظر شخصیت ها در تایید نامزدها به شرطی مجاز است که بدون ذکر عنوان و مسئولیت آنها باشد و مدرک کتبی مربوط به امضای آنان تسلیم هیات اجرایی انتخابات شده باشد.
همچنین در ماده ‪ ۵۸قانون انتخابات آمده است: هیچ کس حق ندارد، آگهی تبلیغاتی نامزدهای انتخاباتی را که درمحل های مجاز الصاق شده در زمان قانونی تبلیغات انتخاباتی پاره و یا معدوم یا مخدوش کند و عمل مرتکب، جرم محسوب است.
قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مجازات تخلف از مواد ‪ ۵۷و ‪ ۵۸را در ماده ‪ ۸۰پیش بینی کرد و تاکید دارد که متخلفین از این دو ماده به پرداخت ‪ ۵۰۰هزار تا یک میلیون ریال جزای نقدی محکوم می شوند.
بر اساس ماده ‪ ۵۹قانون انتخابات، انجام هر گونه فعالیت تبلیغاتی از تاریخ اعلام رسمی اسامی نامزدها برای نامزدهای نمایندگی مجلس از صداو سیما و میز خطابه نماز جمعه و یا هر وسیله دیگری که جنبه رسمی و دولتی دارد و فعالیت کارمندان در ساعات اداری و همچنین
استفاده از وسایل و سایر امکانات وزارتخانه ها و ادارات، شرکت های دولتی و موسسات وابسته به دولت و شهرداری ها و شرکت ها و سازمان های وابسته به آنها و نهادها و موسساتی که از بودجه عمومی استفاده می کنند و همچنین در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات مزبور ممنوع است و مرتکب مجرم شناخته می شود.
درتبصره یک این ماده، موسسات و نهادهایی که دارایی آنان از اموال عمومی است، همانند بنیاد مستضعفان مشمول این ماده است. همچنین در تبصره دو ماده ‪،۵۹نشریات و مطبوعات متعلق به سازمان ها، وزارتخانه ها، ادارات، نهادها و موسسات یاد شده در متن این ماده، حق تبلیغ برای نامزدهای انتخاباتی را، ولو به صورت درج آگهی ندارند.
ماده ‪ ۸۱قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مجازات مرتکبین ماده ‪ ۵۹را تعیین و حبس از سه تا شش ماه یا جزای نقدی از دو میلیون تا ‪ ۱۰میلیون ریال و همچنین مجازات مرتکبین بخشی از این ماده و تبصره یک آن را مجازات مقرر در ماده ‪ ۵۹۸قانون مجازات اسلامی برای آن در نظر گرفت. ماده ‪ ۵۹۸قانون مجازات اسلامی مجازات شلاق تا ‪ ۷۴ضربه را برای مرتکبین این ماده در نظر گرفته است.
بر اساس ماده ‪ ۶۱قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی به بخشی دیگر از چگونگی تبلیغات انتخاباتی مربوط می شود و در آن آمده است: الصاق اعلامیه، عکس، هرگونه آگهی تبلیغاتی روی علایم راهنمایی و رانندگی، تابلوی بیمارستان ها، تابلوی مدارس و سایر موسسات آموزشی و تابلوهای منصوبه درمعابرعمومی توسط بخش دولتی و وابسته به دولت و صندوق های پست، باجه های تلفن، پست های برق و تلفن، تابلوها و املاک بخش خصوصی، مگر با رضایت مالکین یا متصرفین ممنوع است و مامورین انتظامی در صورت مشاهده چنین مواردی متخلفین را جلب و به منظور تعقیب قانونی به مقامات قضایی تحویل می دهند.
همچنین فرمانداری ها و بخشداری ها نیز باید نسبت به امحای چنین اوراقی اقدام کنند و استنکاف از این وظیفه جرم است.
ماده‪۸۲مجازات تخلف ازمقررات ماده‪ ۶۱را تعیین و صراحت دارد که متخلفین از این ماده به جریمه از ‪ ۱۰۰هزار تا دو میلیون ریال محکوم خواهند شد و چنانچه مامورین انتظامی و سایر مقامات و مسوولین موظف از انجام وظیفه مقرر در ذیل ماده ‪ ۶۱استنکاف کنند، علاوه بر مجازات مقرر فوق به انفصال موقت از یک تا سه ماه محکوم می شوند.
ماده ‪ ۶۴قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی به تنظیم روابط مطبوعات و نشریات در انتخابات پرداخته است و صراحت دارد: مطبوعات و نشریات حق ندارند آگهی یا مطالبی علیه نامزدهای انتخاباتی درج کنند و یا خلاف واقع مطلبی بنویسند که دال بر انصراف گروه یا اشخاصی از نامزدهای معین باشد و در هر صورت نامزدها حق دارند، پاسخ خود را ظرف هجده ساعت پس از انتشار نشریه بدهند و آن نشریه مکلف به چاپ فوری آن طبق قانون مطبوعات است.
در صورتی که نشریه منتشر نشود، مسوول آن باید با هزینه خود پاسخ نامزد را به نشریه مشابه دیگری ارسال کند و آن نشریه مکلف به درج آن در نخستین چاپ خود خواهد بود. انتشار این گونه مطالب در غیر مطبوعات نیز ممنوع است و نامزد معترض حق دارد نظر خود را منتشر کند.
ماده ‪ ۸۳مجازات مرتکبین تخلفات از موضوع ماده ‪ ۶۴را علاوه بر کیفر مقرر در قانون مطبوعات، جزای نقدی از یک میلیون تا پنج میلیون ریال دانسته است. در صورتی که تخلف ارتکابی متضمن افترا و اهانت باشد مرتکب به مجازات مقرر در قانون مجازات اسلامی نیز محکوم خواهد شد.

پژوهش فرایندی پویا برای حل مسائل و دستیابی به راه حل مشکلات است. بشر از دیر باز به دنبال شناخت پدیده ها بوده است و از همان زمان مباحثی پیرامون روش شناخت در ذهن وی قرار گرفته است. پایه هر پژوهش «روش شناخت یا روش پژوهش» است. روش شناسی مبحثی است که به بررسی روش های شناخت در علوم می پردازد. روش پژوهش، مجموعه ای از قواعد، ابزار و راه های معتبر (قابل اطمینان) و نظام یافته برای بررسی واقعیت ها، کشف مجهولات و دستیابی به راه حل مشکلات است. هر پژوهشی با یک مسأله آغاز می شود. مسأله پژوهش موجب ایجاد سؤالاتی در ذهن محقق گردیده و به ارائه فرضیه منجر می شود. بنابراین وظیفه اصلی و اساسی هر محقق، بررسی و پژوهش جهت تأئید یا رد فرضیات می باشد. جهت پاسخگویی به سؤالات پژوهش و نتیجه گیری در خصوص فرضیات، داده های جمع آوری شده در خصوص پژوهش، ورودی اساسی و پایه پژوهش می باشد و در نهایت محقق بایستی با توجه به داده های گردآوری شده، در خصوص رد یا تأیید فرضیات و پاسخگویی به سؤالات پژوهش اقدام نماید. اما همان گونه که آشکار و مشخص می باشد، داده ها اطلاعات خام و غیر قابل اتکائی می باشند که جهت تبدیل شدن به اطلاعات قابل استفاده بایستی تحلیل گردند، تا با تبدیل داده ها به اطلاعات بتوان اقدام به تصمیم گیری نمود.
در این فصل به معرفی روش پژوهش، جامعه آماری پژوهش، روش نمونه گیری و حجم نمونه پرداخته و در ادامه ضمن معرفی ابزار پژوهش، روایی و پایایی آن و نیز نحوه ی نمره گذاری آن گزارش شده است. در انتهای این فصل نیز به روش های جمع آوری و نیز روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است.
۳-۱- روش پژوهش
هدف از انتخاب روش پژوهش این است که مشخص نماییم برای بررسی موضوعی خاص چه روش تحقیقی لازم است و محقق چه روش و شیوه ای را اتخاذ کند تا هر چه دقیق تر و سریعتر به پرسش یا پرسش های پژوهش مورد نظر دست یابد. دستیابی به هدف های علمی یا شناخت علمی میسر نخواهد بود مگر زمانی که با روش شناسی[۱۱۴] درست صورت پذیرد. به عبارت دیگر پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع پژوهش (خاکی،۱۳۸۲).
پژوهش علمی را با روش صحیح پژوهش می شناسند، همیشه روش پژوهش از موضوع پژوهش مهمتر است. بهترین موضوع اگر با روش صحیح مورد پژوهش قرار نگیرد و با روش صحیح نگارش نشود فاقد هرگونه اعتبار و ارزش علمی است. پایه هر علمی، روش شناخت آن است و اعتبار و ارزش قوانین هر علمی به روش شناختی مبتنی است که در آن علم به کار می رود (عزتی، ۱۳۷۶). پژوهش را به دو منظور متفاوت انجام می دهند. نخست حل مشکلاتی که در حال حاضر در محل کار وجود دارد و دوم، افزودن به مجموعه دانش بشری در زمینه ای خاصی که مورد علاقه محقق است. هنگامی که با هدف برخورداری از نتایج یافته ها برای حل مسائل موجود در سازمان به پژوهش می پردازیم آن را پژوهش کاربردی[۱۱۵] می نامیم. اما وقتی که که اساساً برای بهبود درک خود درباره مسائل به خصوصی که به طور معمول در محیط های سازمانی روی می دهند و نیز چگونگی حل آنها پژوهش می کنیم آ ن را پژوهش بنیادی یا پایه ای[۱۱۶] می خوانیم (سکاران، ۱۳۸۶).
روش پژوهش حاضر توصیفی از نوع پیمایشی است. متغیر مستقل مدیریت کیفیت جامع و رضایت مشتریان متغیر وابسته میباشد.
۳-۲- جامعه آماری، نمونه و روش نمونهگیری
جامعه آماری به کل افراد، وقایع یا چیزهایی اشاره دارد که محقق می خواهد به پژوهش درباره آنها بپردازد. یا به عبارت دیگر محقق می تواند نتیجه مطالعه خود را به کلیه آنها تعمیم دهد و آحاد جامعه آماری دارای ویژگی های مشترکی هستند که آنها را از سایر پدیده های خارج از قلمرو جامعه آماری مشخص می سازد، این ویژگی ها را صفت مشترک جامعه آماری می گویند. صفت مشخصه، صفتی است که بین همه عناصر جامعه آماری مشترک و متمایز کننده جامعه آماری از سایر جوامع باشد. جامعه آماری به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم می شود. اگر جامعه مقادیر از تعداد محدود و ثابتی تشکیل شود، آن را محدود و در غیر این صورت وقتی که جامعه از یک ردیف بی انتهای مقادیر تشکیل شود آن را نامحدود گویند (متانی، ۱۳۸۶). نمونه عبارت است از مجموعه ای از نشانه ها که از یک قسمت، یک گروه، یا جامعه ای بزرگتر انتخاب می شود، بطوری که این مجموعه معرف کیفیات و ویژگی های آن قسمت، گروه، یا جامعه بزرگتر باشد. معمولا حجم نمونه را با n نشان می دهند. به عبارت دیگر می توان گفت که نمونه عبارت است از تعدادی از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده از تجانس و همگنی با افراد جامعه برخوردار باشند (شاه محمدی، ۱۳۸۸).
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه مشتریان شرکت سهامی مخابرات استان هرمزگان می باشد که تعداد کل مشتریان جامعه آماری ۱۶۸۰۰۰۰نفر می باشد که از این تعداد در بخش تلفن همراه ۱۳۰۰۰۰۰ نفر، در بخش تلفن ثابت ۳۵۰۰۰۰ نفر و در بخش دیتا ۳۰۰۰۰ نفر می باشند و بهمنظور نمونه گیری از روش نمونه گیری تصادفی طبقهای استفاده شد. حجم نمونه با بهره گرفتن از فرمول کوکران محاسبه که ۳۸۴ نفر می باشد. از بین ۵۰۰ پرسشنامه ارسال شده ۴۰۴ پرسشنامه مبنای تحلیل قرار گرفت.

جدول شماره ۳-۱٫ توزیع فراوانی و درصد جامعه پژوهش

جناب صفار در بابی با عنوان «باب فی الائمه‰ وانّ الجن یأتیهم فیسئلونهم عن معالم دینهم ویرسلونهم فی حوائجهم ویعرفونهم»[۴۵۱]، روایاتی نقل کرده که حکایت از مراجعه افرادی از «جنّ» خدمت ائمه‰ و اخذ معالم دینشان از محضر ائمه‰ دارد.
ذی شعور، مختار و مکلف بودن جنیان همانند انسانها امری مسلم بوده و همه محققین بر این مطلب اتفاق نظر دارند و از آیات زیادی در قرآن میتوان به روشنی به این نتیجه دست یافت[۴۵۲]. در برخی از آیات جنیان در کنار انسانها مخاطب کلام الهی قرار گرفتهاند.[۴۵۳] علاوه بر ذی شعور، مکلف و مختار بودن جنیان، برخی آیات بر شمول رسالت پیامبر اکرمˆ و هدایت قرآن نسبت به جنیان دلالت دارد[۴۵۴]، در آیاتی از سوره احقاف آمده است که گروهی از جنیان پس از گوش فرا دادن به قرآن، ایمان آورده و به سوی قومشان برای تبلیغ و هدایت بازگشتند[۴۵۵]. در برخی از منابع به نقل از مفسّرین حتی تعداد و اسامی جنیانی که نزد پیامبر اکرمˆ آمده بودند نیز ذکر شده است.[۴۵۶] در روایتی از امام علی† نقل شده که گروهی از جنیان با رسول خداˆ بر به جای آوردن، نماز، روزه، زکات، حج، جهاد و خیرخواهی برای مسلمانان بیعت کردند[۴۵۷]، علامه طباطبایی پس از نقل این روایت مینویسد: این که عبادات جنیان، مخصوصاً زکات و جهادشان به چه نحو است برای ما مجهول است.[۴۵۸]
از آنچه گفته شد، معلوم میشود که جنیان برای دریافت هدایت و اخذ معارف الهی به پیامبر اکرمˆ مراجعه میکردند و اصولاً پیامبر اسلامˆ چون هم پیامبر انس است و هم پیامبر جن، آنان مکلف و موظف بودند که به ایشان ایمان آورده و از تعالیم پیامبر و قرآن پیروی کنند. از طرفی همچنان که مسلمانان پس از پیامبر گرامی اسلامˆ موظف بوده و هستند که تحت سرپرستی و امامت اهل بیت ایشان درآیند، جنیان نیز همانند انسانها مکلف و موظف هستند، پس از پیامبر اسلامˆ به اوصیاء او ایمان آورده و تحت هدایت و سرپرستی آنان قرار بگیرند، بنابراین آنچه در روایات بصائر الدرجات و منابع دیگر از مراجعه جنیان به اهل بیت‰ برای اخذ معارف الهی آمده، اموری صحیح، قابل قبول و منطبق بر تعالیم قرآن کریم میباشد و هیچگونه ارتباطی با غلو پیدا نمیکنند. از مجموع ۱۵ روایتی که صفار نقل کرده، هفت روایت با سند صحیح. (۲، ۳، ۴، ۵، ۶، ۸، ۱۲) و یک روایت با سند موثق (۱۰) و هفت روایت با سند ضعیف (۱، ۷، ۹، ۱۱، ۱۳، ۱۴، ۱۵) نقل شده است. روایات مربوط به این موضوع در دیگر منابع معتبر نیز نقل شده است.[۴۵۹]
۳ / ۶
زبان همه انسانها
آگاهی اهل بیت‰ از جمیع لغات و تکلم به تمامی زبانها، مسألهای است که در اکثر منابع حدیثی شیعه، روایات متعددی دربارۀ آن نقل شده است.[۴۶۰] حتی در برخی از روایات، از جمله خصوصیات و نشانه های شناخت امام، آگاهی او از تمام لغات و تکلم به تمامی زبانها دانسته شده است.[۴۶۱]
در این که آیا عقلاً واجب است که امام به تمامی لغات آگاه باشد؟ اختلاف است، شیخ مفید، ضمن نفی وجوب عقلی آن مینویسد:
«القول فی معرفه الائمه‰ بجمیع الصنائع وسائر اللغات، واقول: انه لیس بممتنع ذلک منهم‰ ولا واجب من جهه العقل والقیاس، وقد جاءت أخبار عمّن یجب تصدیقه بانّ آل محمّد‰ قد کانوا یعلمون ذلک، فان ثبت وجب القطع به من جهتها علی الثبات ولی فی القطع به منها نظر والله الموفق للصواب وعلی قولی هذا جماعه من الامامیّه، وقد خالف فیه بنو نوبخت رحمهم الله وأوجبوا ذلک عقلا وقیاسا».[۴۶۲]
از سخن شیخ مفید برمیآید که از روایات برای ایشان قطع حاصل نشده است، در مقابل علامه مجلسی می نویسد:
«أمّا کونهم عالمین باللغات، فالاخبار فیه قریبه من حدّ التواتر وبانضمام الاخبار العامّه لا یبقی فیه مجال شکّ… واما حکم العقل بلزوم الامرین ففیه توقف وان کان القول به غیر مستبعد»[۴۶۳].
در هر حال این نکته واضح است که آگاهی اهل بیت‰ از جمیع لغات و زبانها مستلزم هیچگونه غلوی نیست و با توجه به کثرت روایات، این نوع آگاهی اهل بیت‰ غیر قابل انکار است[۴۶۴]، تنها در کتاب بصائر الدرجات در ضمن چهار باب و بیش از ۳۰ روایت به این مسأله اشاره شده است[۴۶۵]، تعداد زیادی از این روایات با سند صحیح، موثق و یا حسن روایت شده است.
۳ / ۷
زبان حیوانات
از جمله آگاهیهای ویژه اهل بیت‰ که در روایات بصائر الدرجات و دیگر منابع حدیثی بدان پرداخته شده است، آگاهی از زبان پرندگان و دیگر حیوانات میباشد. جناب صفار در دو باب این روایات را جمع کرده است: «باب فی الائمه انهم یعرفون منطق الطیر»[۴۶۶]، «باب فی الائمه‰، انهم یعرفون منطق البهائم ویعرفونهم ویجیبونهم اذا دعوهم»[۴۶۷] در تعدادی از روایات، اهل بیت‰ با اشاره تلویحی به آیه شریفه قرآن، ] ðX¤WèWè ñÝHTWÙ`~VÕSTª W$ ISè…W  WӆWTÎWè †WäQSTÿKV†H;TTWTÿ ñ§†PVÞÖ@… †WÞpTÙYPÕSTÆ WÌY¹ÞWTÚ X¤<kJð¹Ö@… †WÞ~YTŽèRK…Wè ÝYÚ PXÔSÒ ]$òpøW® QWÜMX… …W¡HTWå WéSäVÖ SÔTTpµWÉ<Ö@… SÜkY‰SÙ<Ö@… [ <span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۶۸]</span> با حضرت سلیمان که به فرموده قرآن، زبان پرندگان را میدانست، همنوا شده و میفرمایند: «ما زبان پرندگان را تعلیم یافتهایم و از هر چیزی به ما داده شده است»، در روایتی امام علی† خطاب به ابن عباس میفرماید:<br style="box-sizing: border-box;” />«خداوند به ما زبان پرندگان را تعلیم داده است، همانگونه که به سلیمان بن داود تعلیم داد و همچنین زبان هر جانوری در دریا و خشکی».<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۶۹]</span><br style="box-sizing: border-box;” />در گروهی از روایات نیز اهل بیت‰ ضمن آگاهی از سخن حیوانات، حرفهای آنها را برای دیگران بازگو کرده اند.<br style="box-sizing: border-box;” />آیا پرندگان و حیوانات دارای زبان و نطق هستند؟<br style="box-sizing: border-box;” />بر اساس آیات قرآن، اولا: پرندگان و حیوانات دارای نوعی شعور و آگاهی هستند<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۰]</span>، ثانیاً: پرندگان و حیوانات دارای نطق و گفتاری خاص هستند، ] †WÞpTÙYPÕSTÆ WÌY¹ÞWTÚ X¤<kJð¹Ö@… [ اشاره به (زبان پرندگان) ] pŒVֆWTÎ bàWTÕ`ÙWTß †WäQSTÿKV†H;TTWTÿ SÔ`ÙPVÞÖ@… N…éSTÕSž` @… óØS|WÞYÑHTW©WTÚ [[۴۷۱] (حضرت سلیمان، سخن گفتن مورچهای را با مورچگان شنید و فهمید).
در قرآن کریم به صراحت آگاهی از زبان پرندگان و حیوانات به حضرت سلیمان و داود‡ نسبت داده شده و این آگاهی موهبتی ویژه برای آنان قلمداد شده است، ] `ŸWÍVÖWè †WTÞ`~WTŽ…ƒò W ISè…W  WÝHTWÙ`~VÕSTªWè $†_TÙ<ÕYÆ … WӆWTÎWè †WäQSTÿKV†H;TTWTÿ ñ§†PVÞÖ@… †WÞpTÙYPÕSTÆ WÌY¹ÞWTÚ X¤<kJð¹Ö@… †WÞ~YTŽèRK…Wè ÝYÚ PXÔSÒ ]$òpøW® QWÜMX… …W¡HTWå WéSäVÖ SÔTTpµWÉ<Ö@… SÜkY‰SÙ<Ö@… [ <span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۲]</span> بنابراین افرادی با عنایت الهی میتوانند از زبان خاص حیوانات آگاه شوند. و به تصریح روایات، اهل بیت‰ نیز از این موهبت الهی برخوردار شدهاند: «ان الله علّمنا منطق الطیر، کما علّمه سلیمان بن داود ومنطق کل دابّه فی برّ او بحر»<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۳]</span><br style="box-sizing: border-box;” />در هر حال از نظر ثبوتی هیچ منعی برای اتصاف این نوع آگاهی به اهل بیت‰ وجود ندارد و با توجه به کثرت روایات، تا حدی که علامه مجلسی تصریح به مستفیض بودن آنها نموده است<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۴]</span> و با عنایت به این مطلب که اهل بیت‰ دارای علوم و فضائلی هستند که به مراتب از این نوع آگاهی بالاتر و برتر است، وجهی برای تردید در اتصاف این نوع آگاهی به اهل بیت‰ وجود ندارد، گفتنی است با بررسی اسناد ۴۱ روایتی که صفار در بصائر نقل کرده، معلوم شد، ۷ روایت با سند صحیح و ۳ روایت با سند موثق نقل شده است، بقیه ۳۱ روایت با اشکالاتی در سند مواجه هستند که بیشتر مربوط به مجهول بودن برخی از روات میباشد، اما همان ۱۰ روایت نیز برای اثبات مطلب کفایت میکند، چرا که موضوع مورد بحث، از جزئیات مسائل اعتقادی است و به دلائل بیش از آنچه گفته شد، نیازی ندارد و ۳۱ روایت دیگر، اگرچه دچار ضعف در سند هستند، اما برای تأیید و تقویت موضوع و رساندن روایات به حد استفاضه کفایت میکنند.<br style="box-sizing: border-box;” />۳ / ۸<br style="box-sizing: border-box;” />علم به اهل بهشت و دوزخ<br style="box-sizing: border-box;” />از دیگر آگاهیهایی که در کتاب بصائر الدرجات به اهل بیت‰ نسبت داده شده، آگاهی آنان از اسامی اهل بهشت و دوزخ است. از برخی روایات چنین برمیآید که در معراج از سوی خداوند متعال دو کتاب یا صحیفه به پیامبر اکرمˆ اعطا شده است، کتاب اصحاب یمین که اسامی اهل بهشت در آن است و کتاب اصحاب شمال که اسامی اهل جهنم در آن قید شده است، در برخی روایات نیز تنها به یک کتاب اشاره شده که اسماء اهل بهشت و جهنم در آن موجود است. طبق این روایات این کتاب یا کتابها از سوی پیامبر اسلامˆ به امیرالمؤمنین† سپرده شده است. از نظر ثبوتی آگاهی اهل بیت‰ از اسامی اهل بهشت و دوزخ و انتساب این امر به آنان نسبتی غلوآمیز نیست، و هیچ وجه تطابقی با معیارهای غلو ندارد و به تصریح روایات، موهبتی الهی است که به نبی گرامی اسلامˆ اعطا شده و از سوی ایشان به امیرالمؤمنین†.<br style="box-sizing: border-box;” />جناب صفار در صفحه ۱۹۰ ـ ۱۹۲ بصائر شش روایت در این موضوع نقل کرده است<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۵]</span>. دو حدیث اول با سند صحیح روایت شدهاند. حدیث اول عیناً در تفسیر عیاشی<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۶]</span> و مناقب ابن شهر آشوب<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۷]</span> نقل شده است. دومین روایت نیز با سند صحیح دیگری غیر از سند بصائر و با اندکی تفاوت در متن در کتاب قرب الاسناد آمده است<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۸]</span>. سومین و چهارمین روایت با اشکالاتی در سند مواجه هستند، روایت پنجم از نظر متن همان روایت سوم است با اندکی اختلاف در سند و روایت ششم نیز از نظر مضمون مشابه روایت اول است، اما سند آن از اتصال برخوردار نیست.<br style="box-sizing: border-box;” />در هر حال به نظر میرسد، با توجه به این که دو روایت با سند صحیح نقل شده و با در نظر گرفتن جایگاه موضوع در ساختار مباحث اعتقادی، که از امور فرعی و جزئی اعتقادی است و با نگاه به دیگر جنبه­ های علوم اهل بیت‰، تصدیق این مسأله امری مطابق با تحقیق و خالی از اشکال است و تنها لازم است که به دو شبهه پاسخ بدهیم:<br style="box-sizing: border-box;” />۱ـ این روایات فقط در مورد آگاهی پیامبر اسلامˆ و امام علی† سخن گفته و از دیگر افراد اهل بیت‰ ذکری به میان نیاوردهاند، بنابراین مسأله علم به اهل بهشت و دوزخ محدود به آن دو بزرگوار بوده است.<br style="box-sizing: border-box;” />پاسخ: با توجه به روایات بسیار زیادی که در دسترس میباشد و به بخشی از آن در مباحث پیشین اشاره شد، امام علی† و ائمه طاهرین از فرزندان آن حضرت وارث علوم پیامبر اکرمˆ و انبیاء و اوصیاء پیشین میباشند و هر امامی نیز وارث علوم امام پیش از خود میباشد، و همچنین با توجه به روایاتی که در آنها از وجود کتب انبیاء پیشین و پیامبر اکرمˆ نزد ائمه هدی‰ سخن گفته شده است، می توان گفت که این کتابها یا صحیفهها از طریق امام علی† به امام بعدی و به این ترتیب از امام سابق به امام لاحق رسیده است.<br style="box-sizing: border-box;” />۲ـ چگونه ممکن است، یک یا دو کتاب، حاوی اسامی تمام افراد از اهل بهشت و جهنم باشد؟ آیا لازم نیست دهها و بلکه صدها کتاب باشد تا امکان نوشتن اسامی تمام انسانها در آن وجود داشته باشد؟<br style="box-sizing: border-box;” />این اشکال از خلط بین علم لدنی و ویژه اهل بیت‰ با علوم عادی و اکتسابی ناشی شده است، روشن است که نباید علوم ویژه و لدنی که از طرق خاص و اعجاز آمیزی به اهل بیت‰ رسیده است را با علوم عادی و اکتسابی در یک سطح قرار داد، و هیچ کدام را نبایست با معیارهای دیگری سنجید، قطعا دست بشر از درک ماهیت و کیفیت این علوم و نحوه رسیدن آن به اهل بیت‰ کوتاه است، بنابراین در صورت وجود دلایل قابل قبول بایستی بدان معترف باشیم، اگرچه نتوانیم حقیقت و ماهیت آن را دریابیم، علاوه بر آن «اگر قدرت بشر میتواند لوحهای فشردهای تولید کند که محتوای هزاران کتاب را در خود جا دهد و رایانهای میخواهد تا محتوای آن را نمایش دهد، آیا خداوند نمیتواند، حقایق و محتوای هزاران کتاب را در یک مصحف جا داده و قدرت روحی و سعه وجودی اهل بیت‰ آن حقایق را دریابد و آشکار سازد»<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۷۹]</span>.<br style="box-sizing: border-box;” />آنچه گفته شد میتواند پاسخگوی شبهات مشابهی باشد که از سوی برخی در مورد مصحف حضرت فاطمهƒ و یا کتاب امام علی† مطرح شده است و شمول آنها را بر حقایقی که در روایات گفته شده، به واسطه حجم این کتابها نفی میکند.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۰]</span><br style="box-sizing: border-box;” />۳ / ۹<br style="box-sizing: border-box;” />زمان مرگ و پیشامدهای ناگوار<br style="box-sizing: border-box;” />آگاهی از زمان مرگ و پیشامدهای ناگوار یا به اصطلاح «علم المنایا والبلایا» از دیگر ابعاد علوم ویژه اهل بیت‰ میباشد. روایات نقل شده در این مورد را میتوان در بسیاری از منابع حدیثی مشاهده کرد.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۱]</span> در بصائر الدرجات، در چندین باب و بیش از ۶۰ روایت به این موضوع اشاره شده است و البته تعداد قابل توجهی از این روایات با اسناد معتبر نقل شده است، کثرت روایات و منابعی که این احادیث در آنها نقل شده، جای هیچ شک و شبههای را برای اثبات این مطلب باقی نمیگذارد، حتی در برخی روایات آمده است که اهل بیت‰ دریچههایی از این علم را به روی برخی از اصحاب خاص خود همچون سلمان فارسی و رُشید هجری گشودهاند.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۲]</span><br style="box-sizing: border-box;” />آنچه از میان این روایات قابل توجه است، روایاتی است که دلالت دارد، اهل بیت‰ از زمان مرگشان آگاه بودهاند، این متون در بسیاری از منابع حدیثی و تاریخی نقل شده است. مسأله آگاهی اهل بیت‰ از زمان مرگ و شهادتشان از دیرباز جزء مسائل جنجال برانگیز و اختلافی بوده، حتی از برخی متون برمیآید که این مساله در زمان ائمه هدی‰ نیز مطرح و مورد سؤال بوده است.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۳]</span> در دوران پس از ائمه‰ نیز در کتب کلینی، صدوق، مفید و شیخ طوسی و… مطرح و مورد بررسی قرار گرفته است و در دوران معاصر، به خصوص در مورد آگاهی امام حسین† از شهادتشان بحثها و تألیفات زیادی صورت گرفته است.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۴]</span> این بحث را در سه بخش پی می گیریم:<br style="box-sizing: border-box;” />الف) متون دال بر علم اهل بیت‰ به زمان مرگشان<br style="box-sizing: border-box;” />صفار در بصائر الدرجات در دو باب روایاتی نقل کرده که دلالت بر آگاهی اهل بیت‰ از زمان مرگشان دارد، «باب فی الامام انه یعلم الساعه التی یمضی فیها و…»<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۵]</span> در این باب ۹ روایت با مضامین مشابه نقل شده است و همگی درصدد بیان این مطلب هستند که امام† با آگاهی از زمان فرا رسیدن مرگ، علوم و مواریث امامت را به امام بعدی منتقل میکند. و در باب دیگری با عنوان «باب فی الائمه انهم یعرفون متی یموتون ویعلمون ذلک قبل ان یأتیهم الموت علیهم»<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۶]</span> در این باب ۱۴ روایت ذکر شده که از آگاهی اهل بیت‰ از زمان فرا رسیدن مرگشان حکایت دارد.<br style="box-sizing: border-box;” />جناب کلینی در بابی با عنوان «باب ان الائمه‰ یعلمون متی یموتون وانّهم لا یموتون الا باختیار منهم»<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۷]</span> هشت روایت در این موضوع نقل کرده است.<br style="box-sizing: border-box;” />در خصوص آگاهی امیرالمؤمنین† از زمان شهادتشان در بسیاری از منابع شیعه و اهل سنت، متون زیادی نقل شده است.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۸]</span> روایات نقل شده در منابع حدیثی و تاریخی به گونه و به حدی است که جای هیچ شک و شبههای را باقی نمیگذارد در این که امام علی† به زمان شهادتشان و کیفیت شهادت به طور کامل واقف بودند.<br style="box-sizing: border-box;” />در مورد دیگر افراد از اهل بیت‰ نیز کم و بیش در منابع حدیثی و تاریخی اخبار و روایات زیادی را میتوان یافت<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۸۹]</span>. به خصوص در مورد امام حسین† علاوه بر روایاتی که از خود آن حضرت نقل شده و دلالت بر آگاهی شان از شهادت در کربلا دارد، روایات زیادی از پیامبر اکرمˆ و اهل بیت نقل شده که از شهادت امام حسین† در سرزمین کربلا خبر دادهاند.<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۹۰]</span><br style="box-sizing: border-box;” />ب) اشکال وارد شده در مورد علم اهل بیت‰ به زمان مرگشان<br style="box-sizing: border-box;” />اگر اهل بیت‰ از زمان مرگشان آگاه باشند، عقلاً و شرعاً باید از اموری که منجر به مرگ آنها میشود، خودداری کنند، و اگر احتراز نکنند، این مسأله از مصادیق افکندن خویش در هلاکت است که طبق آیۀ شریفۀ ] ‚WWè N…éSÍ<ÕSTŽ `yRÑÿYŸ`TÿKV†YŠ øVÖXM… +YàVÑRÕ`äPVÖ@… [ [۴۹۱] از آن نهی شده است و شأن اهل بیت‰ اجل از آن است که خود را در هلاکت اندازند، بنابراین معلوم میشود که آنان از زمان مرگشان آگاه نیستند.
ابن شهر آشوب با توجه به این اشکال مینویسد:
«وما روی انّ أمیرالمؤمنین† انّه کان یعلم انه مقتول وانّ قاتله ابن ملجم، فلا یجوز أن یکون عالماً بالوقت الذی یقتله علی التمییز، لانّه لو علم ذلک لوجب علیه ان یدفعه عن نفسه ولا یلقی بیده الی التهلکه»[۴۹۲]
و علامه مجلسی پس از نقل اقوال شیخ مفید و علامه حلّی مینویسد:
«منشأ الاعتراض انّ حفظ النفس واجب عقلاً وشرعاً ولا یجوز القاؤها الی التهلکه».[۴۹۳]
ج) پاسخ به اشکال و شبهه
۱ـ اطلاق افکندن نفس در هلاکت، در این مورد صحیح نمیباشد. وقتی امام† از اراده الهی آگاه شود و از مصلحت آن برای دین و امت و مصلحت شخصی برای امام باخبر شود و اینکه این مصالح در اثر انقیاد مطلق از امر الهی و تسلیم و رضا در برابر خواست الهی حاصل میشود، امام† از ارادۀ الهی تبعیت میکند و اطاعت از خواست الهی نمیتواند مصداق افکندن خویش در هلاکت باشد. اگر اطاعت امر الهی و تسلیم و تصدیق فرمان الهی توسط حضرت ابراهیم و اسماعیل‡ و دل سپردن آنان به امتحان بزرگ الهی مصداق (لا تلقوا بأیدکم الی التهلکه) نبوده، چرا انقیاد اهل بیت‰ در برابر اراده الهی و تسلیم و رضای آنان در برابر قضاء الهی، چنین باشد.
۲ـ امام† همچنان که از زمان و کیفیت شهادت خود آگاه است، این مسأله را نیز میداند که عمر طبیعی او رو به پایان است و خداوند بعد از زمان مذکور، زندگی و حیات دنیوی را برای او مقدّر نفرموده است، بنابراین عدم احتراز از قرار گرفتن در مسیر مرگ، از مصادیق ارتکاب ضرری که امکان دفع آن وجود دارد نمیباشد، چرا که مرگ مقدر الهی همه را دربر میگیرد، ] †WÙWTÞ`TÿVK… N…éSTßéRÑWTŽ SØPRÑÒX¤`ŸTSÿ ñ‹`éWÙ<Ö@… `éVÖWè `ØSÞRÒ Á w“èS£SŠ %xáWŸQWT~W­QSÚ [<span style="box-sizing: border-box; position: relative; font-size: 12px; line-height: 0; vertical-align: baseline; top: -0.5em;">[۴۹۴]</span>، ] …W¢MX†WTÊ ƒò:†TW– `ØSäRÕW–KV… ‚W WÜèS£YžK<†Wp©Wÿ $_àWƆWª ‚WWè fûéSÚYŸpTÍWpT©Wÿ [[۴۹۵] و این مسأله ضرر نیست، بلکه اقدام برای تحصیل نفع ابدی است و حفظ نفس زمانی واجب است که امکان حفظ باشد و یا فرد احتمال بدهد که امکان حفظ نفس وجود دارد.
۳ـ انبیاء و ائمه‰ تکالیف خاصی از سوی خداوند دارند و مقتضای قرب و مقامشان آن است که تمامی تکالیف الهی را انجام دهند ولو لازمه آن کشته شدن باشد. براساس روایات با وجود این تکالیف خاصه، خداوند اهل بیت را مخیر بین انتخاب مرگ و ادامه زندگی کرده و آنان مرگ را انتخاب کردهاند[۴۹۶]، به خاطر جریان یافتن مقادیر الهی و اطاعت و فرمانبردای از خداوند متعال.
۴ـ آگاهی اهل بیت‰ از سرنوشت خود و اعطاء این نوع از علم غیب به آنان، باعث سنگین شدن مسئولیت و امتحان آنان میشود، چرا که وقتی مثلاً، امام حسین† میداند که اگر به سمت کربلا حرکت کند، چه اتفاقاتی خواهد افتاد و با این وجود خارج میشود، این حالت سختتر، و سنگینتر است از وضعیتی که امام† نداند چه اتفاقی خواهد افتاد، و اتفاقاً عظمت و بلندی قدر اصحاب امام حسین† به این خاطر است که آنان میدانستند که شهید خواهند شد، و با این حال ماندند و به تکلیف خود عمل کردند.
۵ـ علم اهل بیت‰ به زمان مرگشان، آگاهی از قضای حتمی الهی است، اینگونه علم قابل تخلف نبوده و تغییر نمیپذیرد، بنابراین تأثیری در عمل نداشته و ارتباطی با تکلیف پیدا نمیکند.
مرحوم علامه طباطبایی در این باره مینویسد:
«هیچگونه تکلیفی به متعلق اینگونه علم تعلق نمیگیرد… زیرا تکلیف همواره از راه امکان به فعل تعلق میگیرد و از راه این که فعل و ترک هر دو در اختیار مکلفند، فعل یا ترک خواسته میشود… محال است خدا بفرماید: فلان کاری که به موجب مشیت تکوینی و قضای حتمی من البته محقق خواهد شد، بکن یا مکن… از این بیان روشن میشود که علم موهبتی امام† اثری در اعمال و ارتباطی با تکالیف خاصه او ندارد و اصولاً هر امر مفروضی از آن جهت که متعلق قضاء حتمی و حتمیالوقوع است، متعلق امر یا نهی یا اراده و قصد انسانی نمیشود»[۴۹۷].
یک نکته: از جمله بزرگانی که گفته شده علم ائمه‰ به زمان مرگشان را نفی کرده است، شیخ مفید میباشد، اما با دقت در مجموع سخنان ایشان به نظر میرسد انتساب چنین نسبتی اشتباه بوده و از دقت کافی برخوردار نیست. برای روشن شدن مسأله، شایسته است گفتار ایشان را نقل و مورد بررسی قرار دهیم، ایشان در المسائل العکبریّه مینویسد:
«قال السائل: الامام عندنا مجمع علی انّه یعلم ما یکون، فما بال امیرالمؤمنین† خرج الی المسجد وهو یعلم انه مقتول وقد عرف قاتله والوقت والزمان؟ وما بال الحسین† صار الی اهل الکوفه وقد علم أنّهم یخذلونه ولا ینصرونه وأنّه مقتول فی سفرته تلک؟
والجواب ـ وبالله التوفیق ـ عن قوله: ان الامام یعلم ما یکون باجماعنا، انّ الامر علی خلاف ما قال وما اجمعت الشیعه قط علی هذ القول، وانّما اجماعهم ثابت علی انّ الامام یعلم الحکم فی کلّ ما یکون، دون أن یکون عالما بأعیان ما یحدث ویکون، علی التفصیل والتمییز وهذا یسقط الاصل الذی بنی علیه الأسئله بأجمعها. ولسنا نمنع ان یعلم الامام اعیان الحوادث تکون باعلام الله تعالی له ذلک،… والقول بان امیرالمؤمنین† کان یعلم قاتله والوقت الذی یقتل فیه، فقد جاء الخبر متظاهراً انّه یعلم فی الجمله أنّه مقتول وجاء ایضا بانّه کان یعلم قاتله علی التفصیل، فامّا علمه فی وقت قتله، فلم یأت فیه اثر علی التفصیل ولو جاء فیه اثر لم یلزم ماظنّه المستضعفون، اذ کان لا یمتنع ان یتعبّده الله بالصبر علی الشهاده والاستسلام للقتل، لیبلغه الله بذلک من علوّ الدرجه مالا یبلغه الاّ به، ولعلمه تعالی بأنّه یطیعه فی ذلک طاعه لو کلّفها سواه لم یؤدّها ویکون فی المعلوم من اللطف بهذا التکلیف لخلق من الناس ما لا یقوم مقامه غیره، فلا یکون بذلک أمیرالمؤمنین† ملقیاً بیده الی التهلکه ولا معینا علی نفسه معونه مستقبحه فی العقول. فامّال علم الحسین† بانّ اهل الکوفه خاذلوه، فلسنا نقطع علی ذلک، اذا لا حجّه علیه من عقل ولا سمع، ولو کان عالماً بذلک لکان الجواب عنه ما قدّمناه فی الجواب عن أمیرالمؤمنین† بوقت قتله والمعرفه بقاتله لما ذکرناه»[۴۹۸]
کسانی که به شیخ مفید نسبت نفی علم ائمه‰ به زمان مرگشان را دادهاند، به جملاتی از گفتار ایشان استناد کرده و به نتیجهگیری کلی ایشان توجه نکردهاند، عباراتی که از آنها بوی نفی آگاهی ائمه‰ از زمان مرگشان به مشام میرسد عبارتند از: