یکی از مهمترین بخش های تحقیق علمی، روش شناسی و متد دستیابی به نتایج آن است. در این فصل، روش پژوهش و مراحل انجام آن، جامعه آماری، نحوه نمونه گیری و سایر بخش های مرتبط با روش مورد بررسی قرار می گیرد.

۱٫۳ روش پژوهش

محقق برای دستیابی به نقاط افتراق و اشتراک دیدگاه ها، نظرات و عقاید دو گروه آکادمیک و تجربی رسانه یعنی استادان و صاحب نظران ارتباطات و کارشناسان مسائل دینی با تجربه در ایران از روش “کیو” استفاده می کند.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

روش شناسی کیو را ویلیام استیفنسن در دهه ۱۹۳۰ م ابداع کرد. او به منظور پاسخگویی به این پرسش که چه چیزهایی اشخاص را منحصر به فرد می سازد به این ابداع دست زد. (خوشگویان فرد، (۱۶ – ۳۴:۱۳۸۶

روش کیو، فنی است که پژوهش گر را قادر می سازد تا ادراکات و عقاید فردی را شناسایی و طبقه بندی کند و هم چنین به دسته بندی گروه های افراد بر اساس ادراکاتشان بپردازد. هدف این فن، آشکار ساختن الگوهای مختلف تفکر است، نه شمارش تعداد افرادی که تفکر های مختلفی دارند، این ویژگی روش کیو را به روش های کیفی نزدیک می کند زیرا از روش های آماری مانند تحلیل گروهی و تحلیل مؤلفه های اصلی برای دسته بندی افراد کمک می گیرد.

روش کیو هم شیوه گردآوری (مرتب سازی کیو) و هم شیوه تحلیل داده ها (تحلیل عاملی کیو) را داراست. تفاوت اصلی آن با سایر روش های تحقیق در علوم اجتماعی در این است که به جای متغیرها، افراد را تحلیل می کند و بنابراین به نوعی سنخ شناسی دست می یابد. (خوشگویان فرد،۱۴:۱۳۸۶)

۱٫۱٫۳ انواع روش کیو

روش کیو را می توان به دو نوع “با ساختار” و “بی ساختار” تقسیم کرد. “کرلینجر” در این باره می گوید: “دسته بندی کیویی بی ساختار مجموعه ای از ماده هایی است که بدون توجه خاص به متغیرها یا گروه های زیربنایی ماده ها گردآوری شده است. به طوری نظری، در یک دسته بندی کیویی بی ساختار هر نمونه ای از ماده های همگون را می توان به کار برند. مفهوم آن ساده است. تعداد زیادی از بیان ها را از منابع مختلف بیانی انتخاب کرده و در دسته بندی کیویی قرار می دهند … به طور نظری، یک جامعه نامحدود از ماده ها وجود دارند، و انتظار می رود مجموعه ماده هایی که توسط پژوهش گر در دسته بندی کیویی به کار بسته می شود، معرفی از این جامعه ماده ها باشد.

سپس از افراد خواسته می شود برای توصیف خود آن طور که فکر می کنند هستند، آن گونه که دیگران آنان را می بیندد، و غیره، کارت ها را دسته بندی کنند. کارت ها به صورت یک توزیع کیو دسته بندی می شوند، همبستگی متقابل دسته ها محاسبه می شود، و تحلیل اصلی بر همبستگی های بین اشخاص یا تحلیل عامل یا خوشه متمرکز می گردد. ( بدیعی،۱۳۷۰ به نقل از کرلینجر، ۳۰۶ : ۱۳۷۶)

کرلینجر در ادامه در خصوص دسته بندی کیویی با ساختار می گوید: “در یک دسته بندی کیویی با ساختار، متغیرهای یک “نظریه” یا متغیرهای فرضیه یا مجموعه فرضیه ها، بر اساس اصول طرح آزمایشی و تحلیل واریانس در یک مجموعه تشکیل می شوند.

ساختار دادن به دسته بندی کیو در واقع به معنای وارد کردن یک “نظریه” در آن است. به جای ساختن ابزارهایی برای اندازه گیری خصایص افراد، آن ها را به گونه ای می سازیم که”نظریه ها” را متجلی کنند. (بدیعی، ۱۳۷۰ : ۲۳۴-۲۰۵)

این تحقیق از نوع Q “با ساختار” است، یعنی گویه ها برمبنای نظریه های دین و رسانه ساخته شده اند.

۲٫۳ تکنیک تحقیق

فن یا تکنیک، وسیله یا ابزاری است که محقق در طول طی کردن روش و در مقاطع خاصی برحسب مورد نیاز برای سهولت رسیدن به مقصد، آن را مورد استفاده قرار می دهد و بعد رها می کند. تکنیک همیشه مورد استفاده روش است و باید محقق را در راه رسیدن به حقیقت علمی یاری رساند. (نقیب السادات ، ۱۳۸۴:۳۴)

در تحقیق حاضر از تکنیک پرسش نامه جهت جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. در این تکنیک با توجه به جامعه آماری پرسش نامه به پاسخگویان داده می شود تا به سؤالات مطرح شده پاسخ دهند و با توصیف و تبیین داده های جمع آوری شده از پرسش نامه حاصل کار ارائه می شود. (ترزال، ۲۰۰ : ۱۳۷۷)

۳٫۳ نحوه گردآوری داده ها

در این تحقیق گویه ها از دل ادبیات تحقیق، نتایج تحقیقات پیشین و هم چنین نظریه رسانه و دین گردآوری شد. در این تحقیق گویه ها در چهار حوزه چگونگی حضور دین در رسانه، محتوا، اجرا، و ارائه برنامه های دینی تلویزیون طراحی شد و از طریق پرسش نامه هایی که در میان ۱۵ استاد ارتباطات و ۱۵ کارشناسان مسائل دینی توزیع شد و مورد سنجش قرار گرفت. پاسخ ها با کمک برنامه رایانه ای کوانل و با بهره گرفتن از آزمون نمره استاندارد z و بار عاملی، تحلیل شد.

۴٫۳ جامعه آماری، انتخاب نمونه تحقیق

برخلاف تحقیق پیمایشی که پاسخ گویان به گونه ای انتخاب می شدند که معرّف جمعیت آماری مورد نظر باشند. در روش کیو پاسخگویان به گونه ای انتخاب می شوند که دارای ویژگی مشترک باشند ولی گویه های تحقیق از بین جمعیت آماری مورد نظر به ترتیبی انتخاب می شوند که معرف آن حوزه مورد نظر باشد. پس از جمع آوری گویه ها قضاوت ۲ یا ۳ نفر در خصوص متناسب بودن گویه ها ضروری است. (بدیعی، ۱۶۲ : ۱۳۸۱)

جامعه آماری این پژوهش را کلیه اساتید رشته ارتباطات دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی، امام صادق علیه السلام، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و همچنن کلیه کارشناسان مذهبی صدا و سیما تشکیل می دهند. نمونه گیری در این تحقیق به روش هدفمند انجام شده است. حجم نمونه در این پژوهش ۱۵ نفر از استاد ارتباطات و ۱۵ نفر از کارشناسان مسائل دینی می­باشند.

۵٫۳ تکنیک های آماری مورد استفاده برای توصیف و تحلیل داده ها

یکی از نقاط قوت روش کیو امکانات تحلیلی آن است. برای تجزیه و تحلیل داده ها نرم افزار آماری کوانل، ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل عاملی را محاسبه می کند. کرلینجر در کتاب مبانی پژوهش در علوم رفتاری می گوید که تحلیل عاملی را به سبب نیرومندی ، ظرافت و نزدیکی آن به هسته اصلی علمی می توان ملکه روش های تحلیل نامید. محاسبه بار عاملی و وزن، کمک می کند تا افرادی را که مشابه یکدیگر به گویه ها پاسخ داده اند ، مشخص کرد. این کار در بسیاری از موارد به پژوهش گر این امکان را می دهد که افراد هم فکر را دسته بندی و مشخص کند. (بدیعی، ۱۳۸۱: (۱۶۳

۶٫۳ آرایه نمرات استاندارد

برنامه رایانه ای کوانل ، پس از محاسبه ضرایب همبستگی پیرسون، بار عاملی و وزن، آرایه گویه ای تحقیق با محاسبه نمرات Z یک بار به ترتیب شماره گویه ها و بار دیگر به ترتیب از بیشترین نمره Z تا کمترین نمره Z را نشان می دهد. (بدیعی، ۱۷۰ : ۱۳۸۱ )

در دسته بندی کیو با ساختار یک سویه می توان با بهره گرفتن از آزمون یک سویه واریانس و آزمون شفه میانگین نمرات هر گویه را با یکدیگر مقایسه و تفاوت بین میانگین هر گروه را آزمون کرد.

در دسته بندی کیو با ساختار چند سویه نیز می توان با بهره گرفتن از آزمون فاکتوریال واریانس و آزمون شفه میانگین نمرات هر گویه با یکدیگر مقایسه کرد و تفاوت میانگین گروه ها را سنجید.

نکته: اگر در تحقیق بخواهیم دو یا چند گونه از بین پاسخگویان انتخاب کنیم، برنامه کوانل ضریب همبستگی هر گونه، تفاوت نمرات استاندارد دو گونه (Z) و عبارات مورد توافق دو گونه را ارائه می دهد.

عبارات مورد توافق گویه هایی هستند که اختلاف تفاوت نمرات Z دو گونه پاسخ گو بین مثبت و منفی ۱ نمره استاندارد باشد. گویه های مورد اختلاف نیز، گویه هایی هستند که اختلاف نمرات استاندارد بین آن ها بیشتر از مثبت ۱ و یا کمتر از منفی ۱ باشد. (بدیعی، ۱۸۰ : ۱۳۸۱)

۷٫۳ سنجش ضریب قابلیت اعتماد یا پایایی تحقیق

یکی از مسائلی که محققان با آن روبه رو هستند، چگونگی اعتماد به کیفیت داده ها است. کیفیت داده ها تا حد قابل ملاحظه ای نشان دهنده قابل اعتماد بودن روش اندازه گیری مورد استفاده است. “گزاره اصلی قابلیت اعتماد (پایایی) بسیار ساده است: ابزارهای اندازه گیری به کار برده شده باید تا حد زیادی نسبت به زمان ، مکان و شرایط ثابت باشند.” (رایف و همکاران، ۱۱۹ : ۱۳۸۱)

روش های محاسبه پایایی در روش کیو، چیزی متفاوت از محاسبه پایایی در روش پیمایشی نیست. مهمترین و رایج ترین روش های محاسبه پایایی، روش های آزمون–آزمون مجدد و روش سوال های کنترلی است. در روش آزمون–آزمون مجدد، از تعدادی از پاسخ گویان (حدود ۲۰ درصد) با فاصله حدود یک ماه خواسته می شود که مجدداً اقدام به پرکردن پرسش نامه کنند. در روش دوم که در این پژوهش نیز مورد استفاده قرار می گیرد، در هر یک از محورهای مورد سنجش سؤال هایی طراحی شد که به ظاهر متفاوت ولی دارای مفاهیم و معانی یکسانی بودند و انتظار می رفت که پاسخ گویان، امتیازهای مشابهی به آن ها بدهند. بدین صورت که اگر مثلاً فرد شماره ۲ که به تصادف از میان پاسخ گویان، انتخاب شده بود، گویه شماره ۲ را به همین ترتیب علامت زده باشد که گویه شماره ۲۸٫ به این گویه ها، گویه های کنترل گفته می شود. برخی از گویه های کنترل در این پژوهش عبارت بودند از : گویه های (۲و۲۸) ، (۴۲و۲۷)، (۹و۴۴)

بررسی پاسخ های ۸ نفر از پاسخگویان که به تصادف از میان کل جامعه آماری (۳۰نفر) انتخاب شده بودند، نشان داد که پاسخ گویان ، به دقت به پرسش ها پاسخ داده اند.

۸٫۳ سنجش اعتبار یا روایی تحقیق

اعتبار یک تحقیق در معنای کلی آن ، پاسخ به این سؤال است که آیا شاخص ها و معیارهایی که برای سنجش پدیده مورد نظر تهیه شده اند، از دقت و جامعیت لازم برخوردارند یا نه؟ اعتبار به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می شود که اعتبار درونی، خود دارای چهار زیر مقوله اعتبار صوری، همراه، سازه و … پیش بینی کننده است. (رایف و همکاران، ۱۵۸ : ۱۳۸۵)

اعتبار بیرونی، عموماً به چگونگی جمع آوری داده ها و قابلیت تعمیم آن ها اشاره دارد. برای شناسایی و سنجش اعتبار ابزارها و بالطبع نتایج پژوهش حاضر، از اعتبار صوری استفاده شد؛ به این صورت که پرسش نامه اولیه تحقیق به تأیید دو تن از استادان روش تحقیق و دو تن از استادان ارتباطات رسید و پرسش نامه نهایی پس از اعمال نظرات آنان تدوین و توزیع شد. با توجه به این نکته که گویه های تحقیق از دل نظریه ها استخراج شده اند پژوهش دارای اعتبار سازه نیز هست. نتایج یک تحقیق زمانی دارای اعتبار همراه است که سنجه های آن تحقیق با تحقیق مشابه مشترک باشد. تعدادی از سنجه های این تحقیق با تحقیق مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها مشترک است. لذا این تحقیق اعتبار همراه دارد.

اعتبار بیرونی و اجتماعی به ارزیابی اهمیت اجتماعی محتوای مورد بررسی بستگی دارد به این ترتیب که متن مورد تحلیل برای اجتماع اهمیت داشته باشد و طبقه بندی مقولات نزد دانشگاهیان معنی دار باشد. (رایف و دیگران ، ۱۵۸:۱۳۸۵)

موضوع انتخاب شده بی شک در سطح جامعه دارای اهمیت و محل بحث و گفت و گو در میان تمامی اقشار است. از این رو تحقیق حاضر دارای اهمیت اجتماعی قابل توجهی است.

از حیث اعتبار بیرونی و قابلیت تعمیم نیز می توان گفت که تحقیقاتی که با روش کیو انجام می گیرند، ادعایی مبنی بر تعمیم نتایج را ندارند.

۹٫۳ گویه های تحقیق

در این تحقیق، گویه ها به تفکیک چهار حوزه چگونگی حضور دین در رسانه، محتوا، اجرا، و ارائه طراحی شده اند.

۱٫۹٫۳ حوزه چگونگی حضور دین در رسانه

۱- از جمله چالش های مهم تلویزیون در پخش برنامه های دینی تعارض ذاتی دین با سرگرمی و سقوط مفاهیم معنوی دین در اثر روی آوردن به قالب های سرگرم کننده می باشد.

۲- تلویزیون دینی می تواند جانشین ارتباطات سنّتی (منبر، وعظ، خطابه ) شود؛ به طوری که نیازی به برگزاری مراسم مذهبی و ارتباطات چهره به چهره نباشد.

۳- از آنجایی که مواجهه انسانی و چهره به چهره شرط لازم در تبلیغات دینی است ، تلویزیون باید از ورود به عرصه تبلیغات دینی خودداری کند.

۴- تلویزیون با تقلیل گرایی، کوچک ساختن مفاهیم مقدس، تقدس زدایی و …. نمی تواند ابزار مناسبی برای ترویج دین باشد.

۵- تلویزیون ایران بعد از انقلاب به دلیل سیاسی شدن، با پخش محتوای دینی بیش از اینکه بر دین پذیری مردم موثر باشد، بر دین گریزی آن ها اثر دارد.

۶- در ایران به دلیل اعتماد مردم به تلویزیون، تبلیغات دینی بر مردم تأثیر مثبتی دارد.

۷- دیندار کردن مردم از طریق تلویزیون در صورتی امکان پذیر است که حداقلی از امکانات و تعاملات و همکاری ها توسط خانواده و سایر نهادهای اجتماعی ( خانه، مدرسه، دانشگاه، محل کار) فراهم شده باشد.

۸- استفاده از تلویزیون برای گسترش مفاهیم دینی، رواج نوعی عوام گرایی دینی است که عملاً در مقابل اسلام نخبگان واقع می شود.

۹- استفاده از تلویزیون را فقط می توان محدود به پراکنش و انتشار مباحث دینی دانست نه تعمیق آن مباحث.

۱۰- تلویزیون در ذات خود واجد هویت فرهنگی مستقلی نیست و ماهیتی کاملاً ابزاری دارد و این ابزار می تواند در اختیار مفاهیم و مضامین دینی قرار گیرد.

۱۱- تلویزیون در ذات خود میل به سکولاریسم دارد ، بنابراین در ارائه برنامه های دینی دچار تکلف و سردرگمی می شود.

۱۲- تلویزیون عامل مهمی در “ایجاد” نگرش دینی در مخاطبان است.

۱۳- تلویزیون عامل مهمی در”تغییر” نگرش دینی در مخاطبان است.

۱۴- تلویزیون عامل مهمی در “تقویت” نگرش دینی موجود مخاطبان است.

۱۵- رشد فزاینده دانش مذهبی و اطلاعات دینی توده ها از طریق رسانه ها باعث تنزّل جایگاه و کاهش موقعیت فکری و اجتماعی متخصّصان مذهبی می شود.

۱۶- ورود تلویزیون در عرصه تبلیغات دینی باعث به هم ریختگی نقش ها و وظایف میان رسانه ها و نهادهای مذهبی می شود.

۱۷- ورود تلویزیون به عرصه تبلیغات دینی به معنی نفی نهادهای تخصصی و سنتی تبلیغات دینی نیست.

۲٫۹٫۳ حوزه محتوا

۱- مباحث زیربنایی و اعتقادی نباید در تلویزیون مطرح شود.

۲- پخش موسیقی سنّتی (بدون نشان دادن آلات و ابزار موسیقی) با اصول مذهبی حاکم بر صداوسیما منافات ندارد.

۳- اعمال مستحبّی ( دعای کمیل، دعای ندبه، دعای عرفه و …) نباید به طور مسقیم از تلویزیون پخش شود.

۴- شخصیت ها و رهبران دینی ( پیامبران، امامان ) بالاتر از آن هستند که در صداوسیما در قالب فیلم و سریال به نمایش درآیند.

۵- محتوای برنامه های دینی باید به شبهات مطرح شده درباره دین و مذهب پاسخ دهد.

۶- محتوای برنامه های دینی باید به خرافات مطرح در سطح جامعه (عمدتا از طریق پیامک) پاسخ دهد.

۷- محتوای برنامه های دینی بیشتر باید در صدد گفتمان سازی باشد تا استدلال و آموزش.

۸- دین در تلویزیون باید هم سطح با سواد ، شعور و آگاهی مخاطب بوده و به اصطلاح عوام فهم شود.

۹- بعد اخلاقی دین بهترین بعد برای پخش از تلویزیون است.

۱۰- بعد احکام عملی دین بهترین بعد برای پخش از تلویزیون است.

۱۱- بعد اعتقادی دین بهترین بعد برای پخش از تلویزیون است.

۱۲- کلیه برنامه های صدا و سیما باید در ذات و ماهیت خود دارای ابعاد دینی باشد.

۱۳- ساخت برنامه های مذهبی با هدف گیری مخاطبان خاص ( زنان، مردان، جوانان، نوجوانان، کودکان) باید جزء رسالت های تلویزیون قرار گیرد.

۱۴- داشتن تخصّص دینی برای برنامه سازان و تولیدکنندگان برنامه های دینی الزامی است.

۱۵- برنامه های دینی باید مشاوران مذهبی داشته باشند.

۱۶- اکثر برنامه های تلویزیون باید از نظر تطابق با دین و مذهب مورد بازبینی قرار گیرند.

۳٫۹٫۳ حوزه اجرا

۱- مبلغان بهتر است از میان چهره های شناخته نشده و غیرآشنا باشند.

۲- مبلغان بهتر است از چهره های سیاسی شناخته شده نباشند.

۳- مجریان باید از آگاهی مذهبی بالایی برخوردار باشند.

۴- برای ساخت سریال ها و برنامه های مذهبی تلویزیون باید از هنرمندان متعهد و معتقد به اندیشه های دینی استفاده نمود.

۵- افرادی که به تبلیغ دین می پردازند، باید از جدیدترین شیوه های تبلیغ آگاهی داشته باشند.

۶- داشتن تخصّص در حوزه دین شرط لازم است ولی کافی نیست.

۷- کارشناسان مذهبی باید در هر برنامه ثابت باشند.

۸- چهره ی مبلغ دینی باید چهره ای آرامش بخش و دل پذیر باشد.

۹- استفاده از مبلغان دینی زن در حوزه مباحث خانواده ترجیح دارد.

۱۰- پیام آفرینان مذهبی به طور عمده باید از روحانیون ملبّس به لباس روحانیت باشند.

۱۱- صدا و سیما در تبلیغات مذهبی نباید به حذف روحانیت از رسانه اقدام کند.

۱۲- روحانیونی که چهره تلویزیونی پیدا کرده اند، رابطه شان با مردم مختل می شود.

۱۳- در ارائه پیام های مذهبی توسط سیاستمداران، هویت دینی پیام تحت الشعاع حوزه سیاست قرار می گیرد.

۴٫۹٫۳ حوزه ارائه

۱- قالب فیلم و سریال مناسب ترین قالب برای تهیه برنامه های دینی تلویزیونی است.

۲- برنامه ای موفق است که با زبان “معیار” حرف خود را به بیننده القا کند و نه با زبان پیش پا افتاده غیر رسمی.

۳- “پرسش و پاسخ” دینی بهترین قالب برای تهیه برنامه های دینی تلویزیونی است.

۴- مراسم عبادی و سنّتی و موعظه ای باید بدون هیچ گونه دخل و تصرف از تلویزیون پخش شوند.

۵- مراسم عبادی و سنّتی و موعظه ای باید مناسب با فضای رسانه ای تلویزیون ویرایش شود.

۶- تاکید زیاد بر سریال سازی می تواند ذائقه ی مخاطب را به سمت برنامه های صرفاً سرگرم کننده افزایش دهد و از توجه آنان به دیگر قالب های برنامه ای که می تواند پرمحتواتر از سریال باشد بکاهد.

۷- قالب” مستند” قالب خوبی برای انتقال پیام های مذهبی است.

۸- ترویج دین از طریق تحریک “احساسات و عواطف” در تلویزیون باعث توسعه ی دین “عوامانه” می شود.

۹- یک برنامه ی مذهبی نباید به صورت مداوم و طولانی مدت پخش شود.

۱۰- موضوعات مورد آموزش در برنامه های مذهبی باید براساس سازماندهی نظام‏مند پی‏گیری شوند و گسترش یابند.

۱۱- هیچ لزومی ندارد که مثلاً روز عاشورا به آسیب شناسی و تحلیل این روز بپردازیم؛ بلکه باید نگاه سنّتی به عزای حسینی را حفظ کنیم.

۱۲- پخش مستقیم مجالس عزاداری از تلویزیون نمی­تواند حسّی همانند حضور برای مخاطب بوجود آورد.

۱۳- حضور دوربین در مراسم مذهبی القاکننده و رواج دهنده ی صفت ریاکاری در جامعه است و روح مذهبی حاکم بر مراسم را از بین می برد.

۱۴- برنامه های دینی باید به صورت مباحثه، پرسش و پاسخ و چالش با میهمان برنامه باشد نه اینکه مجری نیز در حال تلمّذ نشان داده شود.

۱۵- در برنامه های مذهبی یک کارشناس باید بتواند بدون دخالت مجری محتوا را ارائه دهد.

۵٫۹٫۳ سایر متغیرها

در زمان مراسم مذهبی خاص (اوقات خاص مذهبی) برنامه های عادی تلویزیون حتی الامکان باید متوقف شوند.

زمان پخش برنامه های دینی باید در پربیننده ترین ساعات تلویزیون مثل فاصله هفت تا یازده شب باشد.

زمان مناسب پخش برنامه های دینی نزدیک به زمان اوقات شرعی باید باشد (قبل و بعد از اذان ظهر و مغرب)

باید گروه های تخصصی وی‍ژه مناسبت های مذهبی در صداوسیما تشکیل شود.

آیین ها ی مذهبی اهل تشیع در سایر کشورهای دنیا باید توسط صدا و سیما پوشش داده شود.

در مناسبت های مذهبی نیاید برنامه های رسانه منحصر در برنامه های مذهبی باشد.

یکی از راه های گسترش دین، ارائه برنامه های دینی در قالب های شاد است.

فصل ۴

بررسی یافته­ ها

در این فصل پس از استخراج داده ها به منظور پاسخگویی به سوال های تحقیق، موارد اشتراک و افتراق دیدگاه های پاسخگویان مورد بررسی قرار می گیرد.

بررسی یافته ها

برای دستیابی به الگویی مطلوب برای برنامه های دینی تلویزیون ملهم از دیدگاه استادان و روحانیان، ۶۸ گویه برای تحقیق ساخته شد. فرض بر این است که گویه ها معرف ابعاد مختلف یک برنامه دینی اعم از حوزه چگونگی حضور دین در رسانه تلویزیون، محتوا، ارائه، اجرا، می باشند. مفاهیم مطرح شده در این گویه ها، متغیر مستقل و میزان موافقت و یا مخالفت پاسخگویان با محتوای هر گویه، متغیرهای وابسته این تحقیق هستند. با بهره گرفتن از برنامه کامپیوتری «کوانل» ضریب همبستگی پیرسون بین ۱۵ نفر استاد و ۱۵ نفر روحانی محاسبه شد که در جدول شماره ۱ مشاهده می شود.

ماتریس ضریب همبستگی پیرسون، نشان دهنده میزان همبستگی تک تک پاسخگویان با یکدیگر است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

۳۰

۲۹

۲۸

۲۷

۲۶

۲۵

۲۴

۲۳

۲۲

۲۱

۲۰

۱۹

۱۸

۱۷

۱۶

۱۵

۱۴

۱۳

۱۲

۱۱

۱۰

۹

۸

۷

۶

۵

۴

۳

۲

۱

جدول ۱٫۴ : ماتریس ضریب همبستگی پیرسون بین پاسخ گویان

۱

۱

۱

۴۱۶۹/۰

۲

۱

۴۷۷۱/۰

۲۷۷۳/۰

۳

۱

۳۲۴۸/۰

۲۶۶۹/۰

۲۹۱۷/۰

۴

۱

۳۳۵۲/۰

۴۲۸۰/۰

۱۷۷۹/۰

۲۶۱۵/۰

۵

۱

۱۵۴۴/۰

۳۷۸۲/۰

۳۱۹۰/۰

۵۷۸۲/۰

۴۴۸۳/۰

۶

۱

۵۱۳۰/۰

۲۷۴۷/۰

۳۷۴۹/۰

۳۵۴۲/۰

۴۸۹۶/۰

۴۶۰۵/۰

۷

۱

۴۳۵۴/۰

۵۲۱۶/۰

۲۷۸۰/۰

۴۵۴۸/۰

۳۸۳۷/۰

۶۲۴۶/۰

۳۹۶۰/۰

۸

۱

۶۰۳۱/۰

۵۷۴۰/۰

۵۵۷۶/۰

۴۰۲۲/۰

۲۹۸۴/۰

۳۸۵۵/۰

۵۴۳۳/۰

۵۲۴۹/۰

۹

۱

۴۵۵۳/۰

۳۹۵۹/۰

۳۵۵۸/۰

۳۵۱۶/۰

۴۹۷۱/۰

۲۹۶۹/۰

۴۵۲۲/۰

۴۳۰۴/۰

۱۲۷۱/۰

۱۰

۱

۴۲۸۹/۰

۳۷۸۷/۰

۵۲۹۳/۰

۴۰۱۳/۰

۳۷۹۶/۰

۳۶۴۸/۰

۴۶۳۴/۰

۳۹۲۵/۰

۴۷۰۳/۰

۳۳۴۱/۰

۱۱

۱

۳۱۸۳/۰

۴۱۳۱/۰

۴۴۳۱/۰

۴۱۱۳/۰

۴۱۸۹/۰

۲۷۷۱/۰

۳۵۰۶/۰

۳۵۶۴/۰

۲۹۶۴/۰

۳۳۶۲/۰

۲۶۰۲/۰

۱۲

۱

۷۰۲۲/۰

۱۳۱۰/۰

۳۵۰۰/۰

۳۲۰۰/۰

۲۱۸۴/۰

۳۰۶۲/۰

۲۴۸۰/۰

۲۶۰۶/۰

۲۱۹۹/۰

۱۸۶۰/۰

۱۷۰۷/۰

۲۲۴۹/۰

۱۳

۱

۱۲۱۷/۰

۱۴۰۴/۰

۴۸۰۷/۰

۲۳۷۰/۰

۲۷۶۱/۰

۱۹۰۵/۰

۲۸۸۰/۰

۲۲۴۰/۰

۴۴۵۷/۰

۳۴۴۴/۰

۴۳۷۱/۰

۲۹۷۴/۰

۴۱۸۶/۰

۱۴

۱

۴۹۵۰/۰

۱۳۲۴/۰

۲۴۶۵/۰

۵۱۰۱/۰

۴۴۱۸/۰

۳۸۵۵/۰

۳۵۷۳/۰

۳۹۷۳/۰

۴۱۹۹/۰

۳۸۰۰/۰

۳۹۸۷/۰

۴۳۱۸/۰

۲۷۴۰/۰

۳۲۵۵/۰

۱۵

۱

۴۷۳۵/۰

۲۸۸۶/۰

۲۹۸۱/۰

۵۱۱۱/۰

۵۶۳۳/۰

۴۵۹۸/۰

۶۹۹۳/۰

۷۵۱۷/۰

۶۵۰۶/۰

۶۴۰۳/۰

۲۶۱۰/۰

۵۳۱۶/۰

۴۱۳۴/۰

۶۴۴۳/۰

۴۵۷۱/۰

۱۶

۱

۷۷۱۱/۰

۴۱۲۸/۰

۲۵۷۰/۰

۳۵۲۸/۰

۴۴۸۷/۰

۴۷۹۴/۰

۵۰۶۳/۰

۷۰۰۱/۰

۷۱۱۷/۰

۶۷۴۵/۰

۶۱۹۳/۰

۲۳۲۲/۰

۳۷۱۴/۰

۳۸۰۸/۰

۶۵۵۶/۰

۵۵۳۹/۰

۱۷

۱

۷۲۳۶/۰

۶۹۴۴/۰

۴۲۲۸/۰

۳۴۴۸/۰

۱۹۶۶/۰

۳۵۲۶/۰

۵۰۱۲/۰

۵۳۴۶/۰

۶۸۲۷/۰

۶۲۴۸/۰

۵۸۸۳/۰

۶۵۲۶/۰

۲۹۶۹/۰

۲۸۶۰/۰

۴۵۶۳/۰

۶۶۵۵/۰

۶۳۰۸/۰

۱۸

۱

۷۴۳۸/۰

۷۴۴۱/۰

۷۲۳۸/۰

۳۷۴۳/۰

۲۴۷۵/۰

۳۳۸۴/۰

۴۱۱۲/۰

۴۸۷۱/۰

۴۸۹۳/۰

۶۹۷۲/۰

۶۶۳۲/۰

۶۵۳۶/۰

۵۹۲۵/۰

۳۵۹۷/۰

۳۵۱۳/۰

۳۲۴۴/۰

۵۳۷۳/۰

۵۲۴۵/۰

۱۹

۱

۶۴۰۳/۰

۶۵۰۵/۰

۶۳۵۷/۰

۶۷۱۴/۰

۳۸۹۲/۰

۳۵۳۴/۰

۲۱۰۵/۰

۳۵۱۱/۰

۴۴۹۷/۰

۵۱۷۴/۰

۷۶۸۵/۰

۶۹۳۴/۰

۴۰۵۶/۰

۵۴۰۴/۰

۵۴۸۹/۰

۳۸۶۵/۰

۳۹۷۴/۰

۵۶۹۷/۰

۴۳۲۲/۰

۲۰

۱

۳۹۶۴/۰

۳۶۱۴/۰

۳۴۶۳/۰

۲۸۱۲/۰

۴۲۳۲/۰

۴۳۶۹/۰

۳۲۳۶/۰

۲۷۶۹/۰

۴۲۱۶/۰

۳۷۶۷/۰

۴۰۶۱/۰

۴۱۴۴/۰

۳۳۳۲/۰

۲۵۷۹/۰

۲۷۷۲/۰

۴۶۲۶/۰

۳۱۰۴/۰

۴۳۹۹/۰

۲۷۳۷/۰

۱۴۲۷/۰

۲۱

۱

۳۹۰۶/۰

۵۱۰۵/۰

۳۴۴۶/۰

۴۲۷۸/۰

۳۹۹۰/۰

۴۰۹۲/۰

۳۳۲۴/۰

۳۲۶۸/۰

۳۳۱۰/۰

۴۳۶۷/۰

۳۵۵۸/۰

۶۳۹۰/۰

۴۲۵۳/۰

۳۰۰۰/۰

۴۲۸۰/۰

۲۸۴۶/۰

۵۵۸۸/۰

۲۶۹۹/۰

۴۴۶۸/۰

۴۲۰۷/۰

۲۴۹۷/۰

۲۲

۱

۵۰۶۴/۰

۳۹۴۲/۰

۶۴۷۳/۰

۵۷۸۸/۰

۶۴۲۱/۰

۵۱۸۲/۰

۶۲۶۹/۰

۳۳۵۱/۰

۳۵۵۶/۰

۲۱۸۲/۰

۲۹۲۸/۰

۵۳۹۶/۰

۵۰۰۵/۰

۶۲۲۳/۰

۶۴۳۵/۰

۴۵۲۷/۰

۴۹۷۸/۰

۴۶۴۹/۰

۴۴۷۸/۰

۵۲۵۹/۰

۶۰۶۲/۰

۳۴۷۴/۰

۲۳

۱

۶۴۲۵/۰

۳۹۱۵/۰

۱۵۷۸/۰

۶۵۳۰/۰

۶۳۳۲/۰

۵۳۷۷/۰

۶۶۹۷/۰

۶۸۰۴/۰

۲۶۴۶/۰

۱۰۵۲/۰

۳۰۵۵/۰

۴۴۶۵/۰

۳۸۷۲/۰

۳۱۸۷/۰

۶۹۰۷/۰

۷۲۲۳/۰

۵۰۱۲/۰

۴۰۷۸/۰

۲۳۳۷/۰

۳۰۶۰/۰

۳۰۲۵/۰

۵۴۹۲/۰

۳۶۸۰/۰

۲۴

۱

۳۶۲۳/۰

۵۴۱۴/۰

۳۱۵۸/۰

۱۷۹۴/۰

۴۶۹۱/۰

۴۰۴۱/۰

۵۲۱۴/۰

۴۳۲۰/۰

۴۵۳۹/۰

۱۶۲۸/۰

۱۰۸۱/۰

۲۵۶۷/۰

۲۸۸۱/۰

۲۴۸۲/۰

۴۸۲۲/۰

۵۳۸۹/۰

۴۳۲۳/۰

۲۵۴۸/۰

۴۵۱۸/۰

۲۰۰۸/۰

۲۷۹۷/۰

۴۸۲۳/۰

۵۴۳۱/۰

۲۰۴۷/۰

۲۵

۱

۴۷۷۱/۰

۵۴۶۳/۰

۵۹۸۶/۰

۴۰۱۴/۰

۳۶۹۵/۰

۵۲۳۸/۰

۵۸۷۵/۰

۵۳۴۵/۰

۵۲۶۷/۰

۵۸۳۷/۰

۲۸۹۵/۰

۱۵۹۶/۰

۱۴۳۵/۰

۳۰۴۷/۰

۴۶۹۳/۰

۴۰۳۲/۰

۵۰۲۹/۰

۵۶۷۰/۰

۴۱۷۸/۰

۵۱۵۶/۰

۲۵۱۶/۰

۳۸۱۰/۰

۴۷۷۶/۰

۵۹۷۶/۰

۳۹۷۲/۰

۲۶

۱

۶۶۰۷

۴۶۴۹/۰

۶۶۴۵/۰

۶۶۵۸/۰

۵۷۴۰/۰

۲۷۵۰/۰

۶۲۱۳/۰

۵۵۰۷/۰

۶۳۰۶/۰

۵۸۴۵/۰

۶۹۸۰/۰

۳۶۴۲/۰

۱۵۳۰/۰

۱۷۶۵/۰

۴۲۹۵/۰

۵۲۰۳/۰

۴۶۲۳/۰

۶۱۲۵/۰

۶۳۸۱/۰

۵۰۱۷/۰

۵۷۰۵/۰

۲۷۶۲/۰

۲۸۴۰/۰

۲۷۳۱/۰

۲۷۳۱/۰

۲۷۳۱/۰

۲۷

۱

۴۵۵۲/۰

۳۶۷۳/۰

۲۶۲۹/۰

۴۱۳۵/۰

۵۳۸۹/۰

۳۰۴۳/۰

۱۶۲۱/۰

۵۷۶۱/۰

۵۰۳۸/۰

۵۰۳۸/۰

۳۹۶۱/۰

۴۹۸۲/۰

۳۵۶۶/۰

۲۱۷۰/۰

۰۵۶۶/۰-

۰۶۳۴/۰

۳۶۴۲/۰

۳۳۱۹/۰

۴۵۸۱/۰

۴۷۵۳/۰

۴۷۱۰/۰

۳۸۲۰/۰

۲۴۵۱/۰

۲۸۸۲/۰

۳۱۳۰/۰

۳۱۳۰/۰

۳۱۳۰/۰

۲۸

۱

۲۹۹۹/۰

۳۳۸۴/۰

۴۳۴۹/۰

۳۸۶۴/۰

۴۳۵۹/۰

۴۳۶۰/۰

۴۴۶۹/۰

۴۲۶۰/۰

۵۳۵۲/۰

۵۷۴۷/۰

۵۱۳۶/۰

۵۰۴۳/۰

۵۰۴۳/۰

۳۱۶۳/۰

۳۶۲۱/۰

۲۶۴۷/۰

۲۶۵۵/۰

۳۷۶۲/۰

۴۸۲۴/۰

۵۹۶۱/۰

۳۱۶۳/۰

۳۴۲۶/۰

۴۲۹۷/۰

۴۳۵۷/۰

۳۲۰۱/۰

۳۴۲۰/۰

۳۴۲۰/۰

۳۴۲۰/۰

۲۹

۱

۵۴۰۸/۰

۳۸۳۵/۰

۵۸۶۱/۰

۶۴۳۶/۰

۴۹۵۹/۰

۶۲۲۷/۰

۵۳۵۱/۰

۳۱۴۳/۰

۱۹۸۶/۰

۵۵۳۰/۰

۶۲۱۰/۰

۶۱۹۷/۰

۵۶۰۶/۰

۵۶۹۳/۰

۳۴۱۱/۰

۲۲۸۸/۰

۲۳۷۸/۰

۳۴۹۵/۰

۴۵۷۰/۰

۳۸۸۶/۰

۶۳۲۳/۰

۵۱۲۱/۰

۴۱۹۹/۰

۴۶۹۳/۰

۳۱۸۲/۰

۱۵۲۴/۰

۴۸۷۶/۰

۴۸۷۶/۰

۴۸۷۶/۰

۳۰

اگر چه اکثر ضرایب همبستگی در این ماتریس در سطح خطای ۵ درصد، معنی دار می باشند، ولی نظرات افراد ۱۶ و ۱۷، با ضریب همبستگی ۷۷۱۱/۰ را می توان مشابه ترین نظرات دانست.

کمترین میزان همبستگی(۰۵۶۶/۰-) نیز بین افراد ۱۲ و ۲۸ وجود دارد.

ضریب همبستگی پیرسون بین دو گروه، با توجه به میانگین پاسخ های هر گروه به ۶۸ گویه تحقیق، برابر با ۶۷۱/۰ می باشد که نشان گر همبستگی متوسط بین دیدگاه های دو گروه نسبت به گویه های تحقیق است.

به دنبال محاسبه ضرایب همبستگی، «تحلیل عاملی[۳]» نیز انجام شد. تحلیل عاملی روشی است که می توان از طریق آن، افراد، گویه ها و به طور کلی متغیرهایی را که به یکدیگر شباهت بیشتری دارند، در گونه های مربوط قرار داد. با محاسبه مقادیر بار عاملی دو گونه گروه مشخص گردید. ۱۸ نفر در گروه اول متشکل از ۱۲ روحانی و ۶ استاد، و ۱۲ نفر در گروه دوم متشکل از ۳ روحانی و ۹ استاد، قرار گرفتند. به همین دلیل گروه اول را گروه روحانیان و گروه دوم را گروه استادان نام گذاری می کنیم. مقادیر بار عاملی هر گروه را در جدول شماره ۱ ضمیمه می توان دید. جدول شماره ۲ ضمیمه نیز شامل مقادیر وزن برای هر دو گروه است. در نمودار ۴٫۴ نحوه گروه بندی پاسخگویان بر اساس تحلیل عاملی نمایش داده شده. رنگ آبی معرف گروه اول یعنی روحانیان و رنگ قرمز نشان دهنده گروه دوم یعنی استادان می باشد.

در ماتریس ۵٫۴ میزان همبستگی پاسخگویان پس از تحلیل عاملی نمایش داده می شود. در این ماتریس می توان همبستگی پاسخگویان هر گروه را با هم مشاهده کرد. همان طور که مشاهده می شود ، همبستگی پاسخگویان گروه اول یعنی روحانیان با هم زیاد است در حالی که همبستگی پاسخگویان گروه دوم یعنی استادان با هم کم است. به این ترتیب نظرات روحانیان در حوزه دین و رسانه به هم نزدیک تر است تا نظرات استادان.