دیدکاه حنفیه. 89

علامت معلم بودن نزد حنفی ها 91

نتیجه دیدگاہ در مورد سگ شکاری.. 92

نکته. 93

اجتماع سبب محلّل و غیر آن در صید. 93

پرندگان شکاری.. 94

شروط اله صید طیوری  نزد حنفی.. 95

علامت تعلیم پرنده نزد حنفی ها 95

2-2. شروط آله صید جمادی.. 96

اسلحه شکار. 96

تیزی در اسلحه. 96

دیدگاه حنفی.. 96

اعتبار شکافندگی.. 96

حنفیه. 97

تیر و نیزه 97

اعتبار حدیدیت… 97

حنفیه. 98

تفنگ و بندقه و سنگ و ساچمه. 98

دیدگاه حنفی.. 98

عدم اعتبار چوب و سنگ در شکاری.. 99

شروط حلیت با اله جمادی.. 100

نظر حنفیه. 101

شروط حلیت در اله جمادی.. 101

نکته: 102

 

گفتار پنجم: شروط صائد بری.. 102

1. اعتبار اسلام و عقل و تمیز. 102

نظر حنفیه در این مورد. 102

نکته مهم.. 103

اعتبار ارسال کلب برای اصطیاد نه برای غیر آن.. 103

نتیجه: 105

فصل سوم:ذبح.. 108

مقدمه. 109

گفتار اول: معنی، اقسام و نقش ذبح شرعی و تذکیه. 109

1. انواع ذبح حیوانات… 109کسب درآمد از مدیر وب
2. این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید :
3. نقش ذبح شرعی در حلالیت گوشت… 110
4. حکم ذبح شرعی در آیات… 112
5. تذکیه حیوانات… 117
6. خوردنی‌های حرام در قرآن (غیر متذکی). 118

دیدگاہ حنفیه در این مورد. 120

گفتار دوم: شرائط ذبح و مذبوح.. 121

استقبال قبله. 121

دیدگاه حنفیه پیرامون اشتراط قبله هنگام ذبح حیوانات… 124

2. تسمیه. 125

قائلین به اصل وجوب تسمیه. 126

حکم فراموشی یا جاهل بودن به تسمیه. 127

کلمات تسمیه. 127

اثر تسمیه. 128

دیدگاه حنفیه در مورد تسمیه هنگام ذبح.. 129

3. ذبح از حلق و بریدن چهار رگ… 130

نظر حنفیه. 134

4. زنده بودن ذبیحه هنگام ذبح و خروج خون بعد از ذبح.. 136

دیدگاه حنفیه و اهل سنت… 140

5. پشت سر هم بریدن رگها 140

دیدگاه حنفیه و اهل سنت… 141

گفتار سوم: آداب ذبح.. 142

1.مستحبات ذبح.. 142

باز بودن یا بسته بودن حیوان. 142

رو به قبله بودن ذابح.. 143

آب دادن. 143

احسان بر مذبوح.. 144

ذبح حیوانات و احساس درد. 144

2.مکروهات ذبح.. 145

کشتن حیوان در مقابل چشم حیوانات… 145

ذبح در شب و قبل الظهر جمعه. 146

ذبح حیوان پرورش یافته بدست خود انسان. 146

کندن پوست قبل از خروج کامل روح.. 147

بیرون آوردن نخاع قبل از موت… 148

قطع سر حیوان. 148

بریدن از قفا 148

بی هوش کردن حیوانات قبل از ذبح.. 149

دیدگاه اهل سنت پیرامون آداب ذبح.. 151

گفتارچهارم: شرائط ذابح.. 152

1.کمال ذابح.. 153

2.مسلمان بودن ذابح.. 154

دیدگاه فقهای متقدمین.. 154

نتیجه. 164

فتاوای فقهای اهل سنت و حنفی پیرامون شرطیت اسلام در ذبح.. 165

نتیجه: 168

گفتار پنجم: آلات ذبح و شرائط آن.. 168

1.جایز نبودن ذبح در حال اختیار با غیر آهن.. 170

2.جواز ذبح در حال اضطرار با غیر آهن.. 179

خلاصه دیدگاه ها 187

مراد از آهن.. 187

معنای لغوی حدید. 188

جمع بندی.. 190

حدید به معنای آهن.. 192

حدید به معنای فلز. 192

حدید به معنای فلزهای با ارزش… 192

حدید به معنای استواری.. 193

حدید به معنای معیار تیز بودن. 193

دیدگاه حنفیه و اهل سنت… 197

تتمه. 199

منابع و مآخذ.. 200

 

 

مقدمه

در ادیان الهی، تنها دین اسلام این ویژگی را دارد که دستورات شرع اسلام، همه جنبه های حیات انسان را در برمی گیرد وتا آنجا که اسلام در مورد اطعمه و اشربه (خوردنیها و آشامیدنیها) هم دستورات خاصی را ارائه نموده است چون خوراکی که انسان از آن استفاده می کند آثار خاصی به روان و روح انسان می گذارد‌، بدین جهت دراسلام٬ حکم حلیت و حرمت خوردنیها و آشامیدنیها اهمیت خاصی را برخورداراست. البته این مسلّم است که حکم اصل اوّلی در خوردنیها اباحه و حلّیت است؛ بدین معنا که خوردنیهایی که حرمت آنها در شرع مقدس معلوم نیست واز ناحیه شارع دلیلی که بیانگر حرمت آنها باشد، به ما نرسیده، حلال است. در مقابل، خوردنیهای نجس یا خبیث و یا زیان آور برای بدن، حرام است.[1]

یکی از چیزهایی که مورد استفاده انسانها قراردارد، حیوانات است که علاوه از بکارگیری آنها در مایحتاج زندگی، برای خوردن هم استفاده می شود، بدین جهت است که  خداوند متعال برخی از حیوانات را برای انسانها حلال نموده٬ برای استفاده ازآن دستورات خاصی ارائه نموده است. چون اسلام که مهمترین رسالتش تأمین نیازهای دنیا و آخرت انسانها است به این امر اهتمام درخور توجهی ورزیده و برای رفع این نیاز مهم انسانها برنامه و راه حل‌های گوناگونی ارائه کرده است، از این رو در قرآن کریم واژه طعام و رزق با مشتقات آن 110 با تکرار شده است و بر این اساس ائمه معصومین(ع) که مفسران واقعی قرآن کریم می‌باشند، تأکید زیادی بر این مسأله اساسی نموده‌اند.

واضح است که تأمین مواد پروتئینی ( گوشت و فرآورده‌های آن ) بخش عظیمی از مسئله تغذیه را تشکیل می‌دهد و این ماده از ضروری ترین مواد غذایی است ، زیرا نقش اساسی را در رشد انسانها داشته و فقدان آن موجب پیامدهای ناگوار و سوء تغذیه می‌شود و مهمترین منبع تامین این ماده حیوانات هستند.

درباره استفاده از این منبع غنی جهت تغذیه سالم پرسشهایی مطرح بوده وبا پیشرفت صنعت و زیادی جمعیت سؤالات جدی‌تری را پیش روی ما قرار داده است. از جمله ‌اینکه آیا تفاوتی میان حیوانات در زمینه استفاده از گوشت آن وجود دارد؟ تفاوت آن چیست؟ آیا می شود از گوشت همه جانوران استفاده کرد؟ نشانه های حرام وحلال بودن جانداران کدام است ؟ همچنین نحوه تذکیه حیوانات چیست؟

با این تفسیر تذکیه شرعی حیوانات با ذبح شرعی و صید نمودن حیوانات با موازین شرعی، یکی از بدیهی ترین و در عین حال از مهمترین باورهای دینی واسلامی در مقوله تغذیه جامعه است که درجوامع اسلامی اهمیت بسزایی دارد و می توان گفت که  که با سلامت روح و جسم جامعه وابسته است که در این تحقیق به بررسی این موضوع از دیدگاه امامیه و حنفیه می پردازیم.

مقدمه

در این  فصل تحقیق به بررسی واژگان کلیدی این بحث پرداخته سپس تاریخچه امامیه و حنفیه را بررسی نموده و شرایط حلیت و حرمت برخی از جانوران را بحث می نماییم.

1.صید

1-1.صید در لغت

در قاموس می نویسد:”معنای صید آشکار کردن است،صید همانطور که مصدر است به معنای مفعول یعنی شکار شده نیز می آید.”[2]

راغب اصفهانی در مفردات می نویسد:”تناول ما یظفر به ممّا کان ممتنعا،فی الشّرع، تناول الحیوانات الممتنعه ما لم یکن مملوکاً،والمتناول منه ما کان حلالاً.”[3]

دست یافتن بر حیوانی که اهلی نباشد؛ در اصطلاح شرع؛ دست یافتن بر حیواناتی که اهلی نبوده و در ملکیت کسی نباشند، و آن چه بدست می اید باید حلال باشد.

زین الدین ابن نجیم حنفی می گوید:

فَالصَّیْدُ هو الإصطیاد وَیُطْلَقُ على ما یُصَادُ مَجَازًا إطْلَاقًا لِاسْمِ الْمَصْدَرِ على الْمَفْعُولِ وهو الْمُتَوَحِّشُ الْمُمْتَنِعُ بِأَصْلِ الْخِلْقَهِ عن الْآدَمِیِّ مَأْکُولًا کان أو غیر مَأْکُ[4]

صید به معنی شکار کردن است و بر شکار شده مجازا اطلاق می شود اطلاق اسم مصدر بر مفعول.و ان حیوانی وحشی است که در اصل خلقت رام انسان نیست چه خوردنی باشد چه غیر خوردنی.

محمد بن محمد البابرتی حنفی می گوید:

الصَّیْدُ الِاصْطِیَادُ ، وَیُطْلَقُ عَلَى مَا یُصَادُ یعنی که صید همان شکار کردن است و بر شکار شده هم اطلاق می شود[5]

ابن عابدین حنفی می گوید:

وهو کل ممتنع متوحش طبعا لا یمکن أخذه إلا بحیله

گرفتن هر حیوان وحشی که اخذش بدون حیله ممکن نباشد[6]

2-1.صید در اصطلاح

صید بر دو معنی اطلاق می شود:

اوّل اینکه:و هو الحیوان القابل للتذکیه و هو انما یصیر مذکی بطریقین:الاوّل الذّبح او النّحو،و ذلک فی الحیوان المقدور علیه، لثّانی علیه القتل المزهق للرّوح فی ای موضع کان ذلک فی غیر المقدور علیه ـ والاغلب فی هذا القسم عقر الحیوان الوحشی بآله الاصطیاد ـ و یلحق به الحیوان المتردی فی البئر و نحوها. یعنی مراد از صید حیوانی استکه قابل تزکیه باشد و این تذکیه به دو نحو است اول ذبح یا نحر در حیوانی که مقدور است و دوم کشتنی که باعث خارج شدن روح بشود و این  در غیر مقدور است

دوّم اینکه:الصّید بالمعنی المصدری،و هو معنی آخر باعتبار آخر و هو آخذ قدره الفرار عن الحیوان لممتنع.

و آن گرفتن قدرت فرار از حیوان وحشی است.

محقّق در کتاب النّافع معنی صید را به این صورت بیان کرده اند که:

الصّید لانفس الحدث الّذی هو التّذکیه.[7]صید نوعی تذکیه است نه معنای مصدری

زین الدین ابن نجم حنفی می گوید:

وَاَلَّذِی یَظْهَرُ أَنَّهُ عِنْدِ الْفُقَهَاءِ الْإِرْسَالُ بِشُرُوطِهِ لِأَخْذِ ما هو مُبَاحٌ من الْحَیَوَانِ الْمُتَوَحِّشِ الْمُمْتَنِعِ عن الْآدَمِیِّ بِأَصْلِ خِلْقَتِهِ

نزد فقها ارسال حیوان است با شرایطش برای گرفتن حیوان وحشی که مباح باشد ودر اصل خلقت رام انسان نباشد.[8]

مراد از  ممتنع، و وحشی چیست؟

الْمُرَادُ مِنْهُ أَنْ یَکُونَ لَهُ قَوَائِمُ أَوْ جَنَاحَانِ یَمْلِکُ عَلَیْهِمَا وَیَقْدِرُ عَلَى الْفِرَارِ مِنْ جِهَتِهِمَا ، وَبِالْمُتَوَحِّشِ مِثْلُ الْحَمَامِ إذْ مَعْنَاهُ أَنْ لَا یَأْلَفَ النَّاسَ لَیْلًا وَنَهَارًا ، وَبِطَبْعًا مَا یَتَوَحَّشُ مِنْ الْأَهْلِیَّاتِ فَإِنَّهَا لَا تَحِلُّ بِالِاصْطِیَادِ وَتَحِلُّ بِذَکَاهِ الضَّرُورَهِ

مراد از ممتنع این است که برای حیوان پاها و پرهایی است که بر اینها تسلط دارد و قادر به فرار به خاطر پاهایش و پرهایش است. و مراد از متوحش این است که درشب روز با مردم مالوف نیست ومراد ازطبعا این است که از اهلی ها کسی وحشی نشودچون در این صورت با شکارحلال نمی شود و با تذکیه حلال میشود.[9]

امام خمینی می فرماید:صید تزکیه حیوان است به نحو معتبر شرعی همان طور که در ذبح  با رعایت شرع تزکیه حاصل میشود.[10]

2.ذبح

1-2.ذبح در لغت

فیومی ذبح به فتح ذال را به معنی شق کردن و ذبح به کسر ذال را به معنای حیوان مذبوح می داند.وی می نویسد:

“ذبحت الحیوان ذبحاً،فهو ذبیح و مذبوح.والذبیحه ما یذبح و جمع ها ذبائح مثل کریمه و کرائم. و اصل الذّبح بفتح ذال الشق … والذّبح به کسر الذال ما یهیاء للذّبح و المذبوح[11]السکین الّذی یذبح به المذبح الحلقوم.”[12]

ابن منظور در لسان العرب ذبح به فتح ذال را به معنای قطع حلقوم گرفته و می نویسد:

“الذّبح بفتح الذال قطع الحلقوم من باطن عند النصیل و هو موضع الذبح من الحلق.”[13]

سعید خوزی در اقرب الموارد،ذبح راپاره کردن معنی کرده و می نویسد:

“ذبح ذبحا و ذباحا:شق و فتق و نحر و ختق … الذابح ایضا میسم یسم علی الحلق فی عر من الفتق … والذبح مس یذبح و الققیل.”[14]

ابن اثیر همانند علّامه فیومی اصل ذبح را شکافتن و نفس سر بریدن حیوان دانسته و ذبح را حیوان قربانی و غیره می داند.وی می نویسد:

“الذبح بالکسر ما یذبح من الاضاجی و غیرها من الحیوان،و بالفتح الفعل نفسه … و الذبح فی الاصل الشق”[15]

راغب اصفهانی می نویسد:

“اصل الذبح شق حلق الحیوانات.”[16]

از این عبارات بدست می اید که: ذبح –به فتح ذال- به معنای قطع و شق کردن است و ذبح –به کسر ذال-به معنای ذبیحه و حیوانی استکه تذکیه بر ان واقع می شود

ابن فارس می نوسید:

الذبح-بفتح الذال-اصل واحد یدل علی الشق.فالذبح مصدر ذبحت الشاه ذبحا، والذبح المذبوح

ذبح به فتح ذال دلالت میکند بر پاره کردن. پس ذبح مصدر است و ذبح به کسر به معنای مذبوح است.[17]

2-2.ذبح در اصطلاح

دکتر وهبه زحیلی در تقریر نظر می نویسد:

“هو فری العروق،و العروق الّتی تقطع فی الذکاه اربعه:الحلقوم،والمری و الودجان،و محله ما بین اللبه و اللحیین (عظمی الحنک) لقول النّبی (ص) الذکاه ما بین اللبه و للحیه ؛ای محل الذکاه ما بین اللبه و اللحین.و اللبه اسفل العنق،اللحیه شعر الذقن.و النحر فری الاوداج،محله آخر الحلق.و الذکاه الاضطراریه جرح فی ای موضوع کان من البدن.

ذبح عبارت است ازقطع کردن رگ ها،و رگ هایی که در زکاه باید بریده شوند چهارتاست:حلقوم (مجرای تنفّس) ،مری (مجرای غذا) و دجان (دو رگ بزرگ دو طرف گردن) و محلّّ ذبح میان گوشت گردن و زیر چانه است؛برای فرمایش رسول خدا (ص) : ذکاه میان لبه و لحیه است؛یعنی محل ذکاۀ میان لبه و لحیه می باشد.و لبه پایین گردن و لحیه موی چانه است.و نحر قطع رگ های چهارگانه و محلّ آن آخر حلق است.و ذکاه اضطراری عبارتست از وارد کردن جرح در هر جای از بدن که باشد.

ابن عابدین می گوید : قطع کل حلقوم ومریء وأکثر ودج

که ذبح قطع تمام حلق و مری و اکثر دو طرف رگ بزرگ گردن است[18]

این تعریف در نظر حنیفه است.

امام خمینی می فرماید: ذبح قطع تمام اعضاء چهارگانه است که مشتمل بر حلقوم که مجری تنفس است دخولا خروجا، و مری که مجری طعام و شراب است، و دو رگ بزرگ غلیظ که دو طرف گردن است.[19]

3-نحر

1-3.نحر در لغت

دکتر معین نحر را اعم از منحر (محل نحر) وعمل دانسته ومی نویسد:

“منحر،قسمت بالای سینه؛جای گردن بند؛کشتن شتر؛قربانی .”[20]

ابن اثیر نیز نحر را بالای سینه دانسته و می نویسد:

[1]/ العاملی، زین الدین ابن علی (شهید الثانی)، مسالک الافهام٬ ج۲،  موسسه المعارف الاسلامیه٬ چا‍پ اول، 1417 ه۔۔ق، قم۔

[2].قاموس اللغه،ماده صید

[3].مفردات،راغب،ماده صید

[4] . البحر الرائق شرح کنز الدقائق؛زین الدین ابن نجیم الحنفی؛الناشر دار المعرفه؛ بیروت؛ ص270

حاشیه رد المختار على الدر المختار شرح تنویر الأبصار فقه أبو حنیفه ابن عابدین. الناشر دار الفکر للطباعه والنشر.