• فتار و اعمال خودرابرپایه عقل و فکر ارزشیابی و انتخاب می کند.
• رفتاری متعادل دارد وبه احساسات خود مسلط است.

ج- اجتماعی

1. 1. برای تقویت ارتباطات عاطفی و اجتماعی اعضای خانواده ، همسایگان و دوستان تلاش می کند.

1. با ارزش صله ارحام آشنا است و خانواده را به انجام آن تشویق می کند.
2. اهمیت تشکیل خانواده را میداند و با ویژگیهای خانواده متعادل آشنا است.
3. خداوند را منشاء حق و عدالت میداند و در برقراری حق و عدالت تلاش می کند.
4. برای حفظ و توسعه یکپارچگی در اجتماعی ، تلاش می کند.
5. نسبت به دیگران خیرخواه است و آنان را از انجام کارهای نادرست نهی می کند.
6. مصالح جامعه را برمصالح فردی ترجیح میدهد و قانون را برتر از تمایلات فردی و گروهی میداند و آن را رعایت می کند.
7. به رعایت حقوق دیگران پایبند است .
8. در فعالیت های اجتماعی آگاهان و با علاقمندی شرکت می کند.
9. مسئولیت های افراد را در اجتماع درک میکند و نسبت به آنها از خود رفتار مناسب نشان می دهد.
10. در ارتباط با نظرات و عقاید دیگران باسعه صدر برخورد می کند.
11. با برنامه های توسعه آشنا است و برای تحقق اهداف آن می کوشد.
12. ایثار را ارزش میداند و هر زمان مصالح جامعه اسلامی اقتضا کنداز خود گذشتگی نشان می دهد.
13. در راه خدمت به میهن و مردم داوطلب بوده و از خودگذشتگی نشان می دهد. (ملکی، ۱۳۸۷، صص ۴۵-۵۰).

از نظر ملکی (صص ۳۳-۳۶)،با توجه به اینکه در برنامه ریزی درسی هر دورهباید ویژگی های روانی – اجتماعی دانش آموزان آن دوره را در نظر داشت، نخست باید گفت که بین دورۀ نوجوانی و جوانی مرز کاملاً مشخصی وجود ندارد. با اینکه در جوانی تغییرات جدیدی در رفتار نوجوان سابق ظاهر می شود، این تغییرات در حدی نیست که بتوان فاصلۀ قابل توجهی بین این دو در نظر گرفت. نوجوان خود را میان دورۀ کودکی و بزرگسالی احساس می کند و درجست و جوی شخصیت خاص خویش است. دورۀ نوجوانی و جوانی دورۀ رشد تکوینی عقل است. از این مرحله به بعد هرچه به وجود انسان اضافه می شود تجارب زندگی است که از آن به عقل اکتسابی نیز تعبیر می شود. از نظر اجتماعی این دوره مهمترین دورۀ انتخابها مانند انتخاب دوست، انتخاب رشتۀ تحصیلی و انتخاب شغل است. این انتخابها در این دوره برای انجام آنها به وجود می آید. یکی دیگر از ویژگیهای نوجوانی و جوانی جست و جوی هدف و فلسفۀ زندگیاست که با تمایلات مذهبی آنان پیوندی بس نزدیک دارد.بنابر مطالب فوق اهمیت و ضرورت این دوره به خوبی روشن است بنابراین نگرش ها و ارزش هایی که در مدارس ودر فضای آن به دانش آموزان منتقل می شود باید مورد رصد مربیان و اولیای تعلیم و تربیت قرار گیرد.
۲-۲-۵-۲- ویژگی های دانش آموزان در دورۀ متوسطه
از نظر صافی (۱۳۸۳، صص ۹۰-۹۱) ویژگی های دانش آموزان دورۀ متوسطه عبارت اند از:

1. 1. بروز بخش اعظمی از استعدادهای اختصاصی به دنبال استعدادهای عمومی.
   2. رشد سریع قوای جسمانی و نیرومندی کم سابقه.
   3. رشد کامل هوش و رسیدن قدرت یادگیری به حد اعلای خود.

1. فزونی گرفتن الگوپذیری و همانندسازی.
2. جهت دار شدن کنجکاوی نوجوان.
3. تفکر در مورد مسائل جدی زندگی نظیر انتخاب رشته، انتخاب شغل و انتخاب همسر و نگرانی نسبت به این مسائل.
4. پایان یافتن وابستگی شدید به والدین و تمایل به رهایی تدریجی از این وابستگی و داشتن استقلال فردی.
5. دست یافتن به قواعد اجتماعی پایدار و احساس محدودیت نسبت به برخی از قواعد اجتماعی و خانواده.
6. گرایش به امور سیاسی و مرام و مسلک.
7. افزایش روحیۀ ارزش گذاری به امور فرهنگی، هنری و علمی.
8. احساس توانایی تأثیرگذاری و ایفای نقش های مفید اجتماعی و شرکت در زندگی گروهی.
9. رسیدن به بلوغ جنسی و بلوغ شرعی.
10. وجود تفاوت بین پسران و دختران از لحاظ زمان بلوغ جنسی، شرعی و غیره
11. ورود به مرحلۀ تفکر انتزاعی و گسترده شدن توانایی های فکری و ذهنی.
12. پرداختن به قضاوت، سنجش و ارزیابی دوبارۀ اشخاص، اشیاء و پدیده ها و داشتن نوعی شک و تردید در باورها و اعتقادات برای دوباره سازی آن ها.
13. گسترش آمال و آرزوها و شدت یافتن تخیلات و تجسمات. شدت یافتن رفاقت بین همسالان و تمایل به جنس مخالف.
14. بیدار شدن و تشدید گرایش ها اخلاقی و مذهبی

۲-۲-۵-۳- نیازهای اساسی نوجوانان در دورۀ متوسطه
همچنین از نظر ندیمی و بروج (۱۳۷۷، صص ۱۲۹-۱۳۸)، نوجوانان در دورۀ متوسطه نیازهای گوناگونی در ابعاد مختلفی دارند و آموزش و پرورش نیز در قبال این نیازها وظایف خاصی خود را دارد. در ادامه به بیان این نیازها پرداخته می شود امّا بر اساس هدف و موضوع پژوهش پیش رو برخی از آن ها ذکر خواهند شد.

1. نیاز به سلامت روح: دراین باره از راه تدریس بهداشت و زیست شناسی و سایر رشته های علمی، اطلاعات لازم را در اختیار جوانان قرارداد. در زمینۀ بهداشت روحی می توان از طریق تأمین نیازهای اساسی جوانان ممانعت از پیدایش اضطراب در میان آن ها و از راه مطالعۀ ویژگی های فردی هر یکاز آن ها، اقدامات مؤثری را معمول داشت.
2. نیاز به استقلال عاطفی و نحوۀ تربیت آن: جوانان در دورۀ بلوغ با رفقای هم سن خود، ارتباط بیشتری دارند و همین امر در ارتباط آن ها با والدین تغییراتی به وجود می آورد. آن ها میل دارند کمتر به والدین خود در زمینۀ عاطفی متکی باشند و به تدریج روابط خود را با دیگران توسعه دهند. با توجه به این مسئله معلمان باید با کمک والدین در اجرای استقلال عاطفی به جوانان کمک نمایند.
3. نیاز به درک و آشنایی با حقوق و وظایف خود در جامعه و تربیت آن: هریک از جوانان باید به حقوق خود در جامعه آشنا شوند و موظف اند ضمن قبولی مسئولیتی که از لحاظ اجتماعی باید به عهده بگیرند،در نهایت خدمت و صداقت به وظایف خود نیز عمل نمایند. در این زمینه مدرسه می تواند از راه تدریس تعلیمات اجتماعی، شرکت دادن دانش آموزان در امور اجتماعی و آشنا کردن آن ها با مؤسسات اجتماعی و نقش این گونه مؤسسات، آن ها را به وظایف و حقوق خود آشنا سازد.
4. نیاز به رشد اخلاقی و نحوۀ تربیت آن: در این زمینه جوانان باید خوب و بد را از لحاظ میزان های جامعه، درک کنند و به تدریج وجدان اخلاقی، یا قوۀ تمیز خوب و بد را در خود شکل دهند. انتخاب میزان های اخلاقی وایجاد روابط صحیح با دیگران در متعالی نمودن سطح رشد اخلاقی مؤثر است. مدرسه می تواند با شرکت دادن شاگردان در کارهای جمعی، آگاهانه در بالا بردن سطح اخلاقی جوانان اقدام کند. جوانان را باید به درک ارزش های انسانی و اجتماعی علاقه مند نمود. چون آنان به طور کلی شیفتۀ ارزش های فرهنگی، اعم از ارزش های سیاسی، هنری، اخلاقی، دینی، معنوی و غیره هستند. برای رساندن جوانان به مرحلۀ درک ارزش های عالی معنوی باید مسئولان در برنامۀ دورۀ متوسطه مدارج مختلف درک ارزش ها (از ارزش های حسی گرفته تا ارزش های فرهنگی و معنوی) را به دقت پیش بینی نماید.
5. نیاز به درک ارزش های دینی و معنوی و نحوۀ ایجاد آن در جوانان: جوانان باید ارزش مبانی دینی را درک کنند و تأثیر دین را در زندگی اجتماعی و اخلاقی مورد توجه قراردهند. معلم با آشنا کردن جوانان به مبانی دین و شرکت دادن آن ها در مراسم صحیح مذهبی، می تواند به درک ارزش های معنوی جوانان کمک نماید. تربیت اخلاقی در جوان در این دوره مفهوم وسیع تری نسبت به پرستش خدا و حقیقت و زیبایی پیداکرده به طوری که می تواند مفهوم و ارزش قوانین اخلاقی را تصور و درک کند. دورۀ جوانی مناسب ترین موقع برای طرح این قبیل مسائل و تعمق دربارۀآنهاست و مربی باید در آن راستا راهگشا و حامی جوانان باشد. مربی باید شور و التهاب جوانان را در جهت صحیح به کار گیرد تا از متمایل شدن آنان به افراط و تفریط جلوگیری نماید.
6. نیاز به درک اینکه جوانان چگونه باید اوقات بیکاری خود را صرف کنند: اغلب جوانان نمی دانند که چگونه اوقات فراغت را بگذرانند. در مدارس نیزاین نکته کمتر مورد توجه مربیان است معلمان باید در تهیۀ برنامه های سودمند و فرح انگیز برای ایام بیکاری به شاگردان کمک کنند و عادت به مطالعه و ورزش و تفریح سالم را در جوانان ایجاد نمایند. (ندیمیو بروج، ۱۳۷۷، ص۲۱)

در نهایت باید گفت، تربیت و آماده ساختن نوجوانان و جوانان یکی از مهم ترین هدف های آموزش و پرورش است. بطوریکه نمی توان جامعه ای را یافت که از جوانان و مسائل آنان سخن نگوید و از آن ها به عنوان عناصری مهم و ارزشمند یاد نکند. توجه خاص به جوانان را می توان این گونه توجیه کرد:
۱.      جوانان اکثریت هر اجتماعی را تشکیل می دهند.
۲.      ادارۀ اجتماع به تدریج به جوانان سپرده می شود.

اسلامی که جریان های تکفیری معرفی می کنند نه تنها خطر و ضرری برای قدرت های استکباری ندارد بلکه منافع سرشاری  را برای آنها به دنبال دارد و توجیهی برای جنایت ها و حفظ قدرت و سیطره عوامل دنیای استکبار در منطقه است. این چالش بزرگ و پدیده ای که به نام جریان های تکفیری گریبانگیر امت اسلامی در کشورهای مختلف شده به هیچ کس رحم نمی کند و جنایت های گسترده ای را در دنیا به نام دین اسلام مرتکب می شوند به طوری که اگر تاریخ ۲۰۰ ساله جریان تکفیری را ورق بزنیم پر از جنایت هایی است که در تاریخ اسلام نظیر آنها وجود ندارد.
در سال های اخیر شاهد بودیم که این جریان، جنایت هایی همچون نبش قبر صحابه پیامبر(ص) در سوریه، تخریب بسیاری از زیارت گا ه ها و بقاع متبرکه و کشتن انسان های بی گناه را مرتکب شدند که همه آنها نشانه بی رحمی این فرقه گمراه است که به بهانه های واهی این اعمال را انجام می دهند.
ضربات جبران ناپذیری از جنایت های جریان های تکفیری بر پیکره دنیای اسلام وارد شده است. این در حالی است که دین اسلام خود حامل پیام رحمت و بشارت دهنده مهر و مهربانی، صلح، عطوفت و محبت است اما امروزه جنایت های جریان تکفیری آن را به عنوان دین خشونت و برادرکشی معرفی می کند و مانع گسترش اسلام در دنیایی می شود که رویکرد به این دین و مکتب اهل بیت(ع) روز به روز بیشتر می شود.
پدیده تکفیر به یک خطر برای همه جامعه اسلامی تبدیل شده است؛ چرا که تکفیری ها، علیه مردان، زنان و کودکان بی گناه جنایت های وحشیانه ای را مرتکب می شوند. این مسأله سبب شده است که سیمای اسلام نزد دیگران خدشه دار شود و به خاطر شرایط ناگواری که این پدیده در چند کشور اسلامی رقم زده است، اسلام دین خشونت و تروریسم معرفی شود.
رشد جریان سلفی تکفیری
سلفیه، در تاریخ فرهنگ اسلامی لقبی برای کسانی است که عقایدشان را به  احمد بن حنبل منسوب می کرده اند[۴۹۴]. اندیشه های سلفیه در قرن هفتم، با طرح مسائل کلامی از سوی ابن تیمیه و شاگردش ابن قیم جوزی و در قرن دوازدهم از سوی محمد بن عبدالوهاب احیا شد[۴۹۵].
مهم ترین جنبه اجتماعی این گروه نوعی جزم گرایی فرقه ای است، به نحوی که فقط پیروان خود را فرقه ناجیه و قوم بر حق می دانند و دیگر گروه های مسلمان را باطل، گمراه و گاهی کافر و مشرک به حساب می آورند. سلفیان قدیم و جدید در بسیاری از مواضع نظری مشترکند، اما مهم ترین وجه تمایز سلفیان جدید کاربرد خشونت و اعتقاد راسخ به اندیشه «تکفیر» است.[۴۹۶]
قرائت خشن و متحجرانه از سنت نبوی و برداشت های ظاهری از آیات قرآن، سلفی ها را بر آن داشت که حتی برای مخالفان فکری و سیاسی خود نیز تعیین تکلیف کنند و رسالتی فراتر از قد و اندازه خود در نظر بگیرند. این گروه ضمن اختلاف نظر با سایر گروه های سنی، سرسختانه نسبت به شیعیان کینه می ورزید و به همین خاطر به مراتب، سیاستی خشن در قبال آنان به کار برد.
این گروه ها در راستای جامعه ی استکبار جهانی عمل می کنند و اگر دغدغه اسلام را داشتند ، انسان های بی گناه و بی دفاع را به قتل نمی رساندند. چنین اقداماتی با روح اسلام در تناقض است در حالی که این گروه ها اقدامات بسیاری را در سوریه، لبنان، ایران، پاکستان، افغانستان و عراق انجام داده اند.
تفکر ضد قرآنی سلفی تکفیری برای مسلمانان تبلیغ می شود و برخی را در دام خود گرفتار می کند؛ تفکری که به راحتی حکم به عملیات انتحاری کور می دهد، بدون دلیل دیگر مسلمانان با مذاهب مختلف را کافر می شمارد و در صفوف مسلمانان بذر نفاق می پراکند و با اغراض سیاسی وابسته به استکبار جهانی و حمایت مالی و نظامی دولت های جابر و حکومت های سرسپرده آنها، در جهت نابودی مسلمانان تلاش می کند.
شاخصه های گروه های سلفی تکفیری

1. خشونت دائمی

آشکارترین مشخصه ای است که یک تکفیری با آن شناخته می شود خشونت اوست. امام علی علیه السلام درباره ی تکفیری های زمان خود می فرمایند: «سیوفکم علی عواتقکم»[۴۹۷] یعنی شمشیرهایتان بر گردن هایتان آویخته است. محل قرارگیری شمشیر در نیام است، اما وقتی برود روی گردن، یعنی من می خواهم کسی را بکشم.

2. کشتن اهل اسلام و آسیب زدن به افراد بی گناه

از جمله ویژگی های تکفیری ها این است که میدان و محل کشتار را داخل امت مسلمان قرار می دهند و کشتن را متوجه مسلمانان می کنند. آنان عطشی سیرناشدنی در مسلمان کشی و برادرکشی دارند. نمونه بارز آن در قتل عام مردم بی گناه افغانستان ، عراق ، سوریه ، میانمار و … به وضوح دیده می شود.
خلط کردن افراد یک مجموعه و کشتن همگی آن ها برخلاف آیه ی شریفه ی (وَلَا تَزِرُ وَازِرَهٌ وِزْرَ أُخْرَى)[۴۹۸] است. اسلام دقت دارد که اگر خطایی از پدر سر زد، گناه آن به پای پسر نوشته نشود (اگر پسر راضی به فعل پدر نباشد یا شریک در کارش نباشد). مشخصه ی تکفیر آن است که نمی تواند این گونه باشد. هر جا که یک تکفیری حضور داشته باشد، یک منطقه را به آتش می کشد. او نمی تواند اقدامات افراد را به دیگران سرایت ندهد.

3. حرکت تصاعدی در تکفیر دیگران

گروه های سلفی تکفیری ابتدا دیگران را گمراه می خوانند، سپس آن ها را تکفیر می کنند و در مرحله ی سوم آن ها را بدون متمایز نمودن از یکدیگر می کشند و در این مسیر خود ابتدا از یک نفر یا یک جمعیت کم شروع می کنند و سپس دایره ی گمراهان و کافران را گسترش می دهند.
در فرد تکفیری تصاعد و افزایش نهادینه شده است؛ او همیشه دایره ی متدینان را تنگ تر می کند. چنان که امیرالمؤمنین علیه السلام خطاب به تکفیری های زمان خود فرمودند: اگر مخالفت با من از این روست که می پندارید من خطا کرده ام و گمراه شده ام، پس چرا همه را از دم شمشیرهایی که بر شانه حمایل کرده اید، می گذرانید و کسی که گناه کرده با کسی که گناه نکرده درهم می آمیزید؟[۴۹۹]

4. فاصله گرفتن از دین

مستندات روایی این شاخص در کتب شیعه و اهل سنت آمده است. تعبیر دینی آن «مروق» به معنای عبور کردن از اسلام است: (یَمْرُقُونَ مِنَ الْإِسْلَامِ کَمَا یَمْرُقُ السَّهْمُ مِنَ الرَّمِیَّهِ)[۵۰۰] این فرمایش پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله است. یعنی مشخصه ی فکری این ها آن است که در محدوده ی اسلام باقی نمی مانند؛ چراکه حدود را علما مشخص می کنند و تکفیری ها اصلاً کاری با علما ندارند.

دیدگاه قرآن درباره ترور وکشتن انسان های بیگناه

قرآن کریم به طور صریح و بدون ابهام، قتل یک انسان بی گناه (چه ترور و چه به ناحق) صرف نظر از دین و آیین وی را به مثابه کشتن همه انسان های خلقت مطرح می کند[۵۰۱].
در قرآن به داستان قتل یا ترور هابیل توسط برادرش قابیل در آیات ۲۷ تا ۳۲ سوره مبارکه مائده اشاره شده است. این قتل از این نظر یک ترور است که هابیل در مقابل برادرش مقاومتی نمی کند و اظهار می کند که من از خدا می ترسم و لذا اقدامی در جهت کشتن تو انجام نمی دهم.
در این آیات اقدام قابیل (ترور ناجوان مردانه  برادر) یک ظلم معرفی شده (وَ ذلِکَ جَزاءُ الظَّالِمِین)؛[۵۰۲] و جزای آن دوزخ است. در آیه ۳۲ این سوره می خوانیم: (…أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمیعاً…)؛ « هر کس یک انسان را بکشد بدون اینکه او کسی را کشته باشد و یا فسادی در زمین کرده باشد مثل این است که همه مردم را کشته  است»
بر اساس آیه ۴۹ سوره نمل (قالُوا تَقاسَمُوا بِاللَّهِ لَنُبَیِّتَنَّهُ وَ أَهْلَهُ ثُمَّ لَنَقُولَنَّ لِوَلِیِّهِ ما شَهِدْنا مَهْلِکَ أَهْلِهِ وَ إِنَّا لَصادِقُونَ)؛ «آنها گفتند: بیائید قسم یاد کنید به خدا که بر او (صالح) و خانواده‏اش شبیخون مى‏زنیم و آنها را به قتل مى‏رسانیم سپس به ولى دم

مقام زهد در عرفان و طی طریق تا آنجاست که برخی از عرفا تعداد مراحل سلوک را به سه چهار مرحله محدود کرده اند و در بین آنها زهد مقام والایی دارد؛ از جمله رساله ای کوتاه از «شقیق بلخی » موجود است که در آن تصویری از زهد که به تازگی قدم در دوره تصوّف گذاشته بود، نمایش داده شده است. شقیق بلخی در این رساله، منازل اهل صدق را چهار منزل می داند که عبارتند از زهد، خوف، شوق به بهشت و محبّت به خدا. رساله با این سخن آغاز می شود: «ابتدای ورود در زهد ادب نفس است از طریق قطع شهوت از طعام و شراب و غذایی اندک در حد نیاز». شقیق آنگاه بر گرسنه داشتن نفس که مانع روی آوردن به شهوات است، تاکید می ورزد. حاصل این ریاضت نفس که بعد باید با تسبیح گفتن و قرآن خواندن روز زاهد را پر کند، پس از چهل روز پاک شدن دل از تاریکی و جای گیر شدن نور زهد و سرد شدن میل دنیا و تعلّقات در دل زاهد است(پورنامداریان، ۱۳۸۶: ۲۰-۱۹).
بدین ترتیب ملاحظه می شود که مفهوم زهد ارتباط گسترده ای با دنیا و ترک آن دارد و آنچه بعد از آن خواهیم آورد، مویّد این نظر است.
«سفیان ثوری» گفت که زاهد آن است که در دنیا زهد خود به فعل می آورد و متزهّد آن است که زهد او به زبان بود و گفت زهد در دنیا نه پلاس پوشیدن است و نه نان جوین خوردن و لکن دل در دنیا نابستن است و امل کوتاه کردن (تذ: ۲۵۷). این سخن سفیان بیش از هر مطلب دیگری به تبیین زهد واقعی می پردازد و خاطر نشان می سازد که چه بسا می توان از دنیا بهره مند شد، امّا زاهد بود. از طرفی خود را زاهد نشان دادن (متزهّد بودن) در کلام فوق شرح داده شده است امّا برخی از فحول طریقت ابراز زهد داشتن نسبت به دنیا را نیز نوعی از تزهّد عنوان کرده اند، به عنوان مثال «[شیخ ابوبکر واسطی] گفت اهل زهد که تکبّر کنند بر ابنای دنیا، ایشان در زهد مدّعی اند. برای آنکه دنیا را در دل ایشان رونقی نبودی، برای اعراض کردن از آن بر دیگری تکبّر نکردندی» (تذ: ۷۴۶).
همچنین طرز نگرش به دنیا نیز زهد تلقّی می شود چنانچه «[ابوعبدالله بن الجلا] گفت زاهد آن بود که به دنیا به چشم زوال نگرد تا در چشم او حقیر شود تا دل به آسانی از وی بر تواند داشت» (همان: ۴۹۶). همین سخن را «ابومحمّد رویم» به گونه ای دیگر بیان کرده است: « زهد حقیر داشتن دنیاست و آثار او از دل ستردن» (تذ: ۴۹۹).
برخی از عرفا نظیر «ابوبکر روّاق» و «یحیی معاذ رازی» که از ذوق ادبی برخوردار بوده اند، معنای زهد را با توجّه به حروف آن معنا کرده است و می گویند: «زهد سه حرف است: زا و ها و دال. زا ترک زینت است و ها ترک هوا و دال ترک دنیا» (تذ:۳۹۰و ۵۴۹).
البته در نظر عدّه ای از آنان دنیا چنان خوار و بی مقدار است که ارزش زاهد شدن را ندارد چنانچه «[ابو سلیمان] گفت دنیا نزدیک خدای کمتر است از پر پشه ای، قیمت آن چه بود تا کسی در وی زاهد شود» (تذ: ۳۷).
در نظر برخی از عرفا ترجیح دادن ترک دنیا بر طلب آن نیز معادل زهد است همانگونه که یحیی معاذ رازی معتقد است که «زهد آن است که به ترک دنیا حریصتر بود از حرص بر طلب دنیا» (تذ: ۳۹۰) و «محمّد فضل» نیز مشابه همین مضمون می گوید: «زهد در دنیا ترک است و اگر نتوانی ایثار کنی و اگر نتوانی خودداری کنی» (تذ: ۵۲۹).
امّا برخی از متصوّفه با توجّه به برخی از آیات و روایات دنیا داری را نوعی زهد عنوان کرده اند. چنانچه «حاتم» خلیفه بغداد را «زاهد» خطاب کرد و خلیفه شگفت زده گفت دنیا زیر فرمان من است پس من زاهد نیستم، بلکه تو زاهدی. حاتم در پاسخ گفت: «نی، که تویی زاهد، که خدای تعالی می فرماید: «قٌل مَتاعٌ الدٌّنیا قَلیلٌ» (بگو متاع این جهان اندکی است) (نساء: ۷۷) و تو به اندکی قناعت کرده ای؛ زاهد تو باشی نه من که به دنیا و عقبی سر فرو نمی آورم، چگونه زاهد باشم؟» (تذ: ۳۲۵). چنانچه یحیی معاذ می گوید: «زهد آن است که به ترک دنیا حریصتر بود از حرص بر طلب دنیا« (تذ: ۳۹۰).
جالب ترین بخش از سخنان بزرگان عرفا و متصوّفه آنجاست که زهد را بجز دنیا به آخرت نیز مربوط کرده اند. چنانچه «(حسن بصری) گفت: زهد من در دنیا رغبت است در آخرت و این عین نصیبه طلبی است» (تذ: ۸۷). تعبیر و تفسیر این سخن در کلام حسین حلّاج معلوم و آشکار می شود که «گفت دنیا بگذاشتن زهد نفس است و آخرت بگذاشتن زهد دل و ترک خود گفتن زهد جان» (تذ: ۵۹۰).
زاهد بودن و زاهد ماندن در دنیا در گروی ترک دنیا و خلق آن است زیرا همنشینی با آنان که چون راهزنانند، سبب باده نوشی و نشست و برخاست با شاهدان است:

همچنین «(احمد حواری) گفته هر که به دنیا نظر کند به نظر ارادت و دوستی حق تعالی او را نور فقر و زهد از دل بیرون برد» (تذ:۳۶۶)
فقر
فقر در اصطلاح سالکان، عبارت از عدم مالکیّت شیء است چنانکه گفته اند« الفَقٌر لاشَیءَ لَه» یعنی ملکی برای او نمانده باشد (گوهرین، ۱۳۸۲: ۳۱۷).
در کلام عطّار، فقر از اصول و مبادی تصوّف است و بنابراین در منطق الطّیر، وادی هفتم به آن اختصاص دارد البته او در دیگر آثارش نیز فقر را به روشنی تعریف و تحلیل می کند. به عنوان مثال در جایی از آثارش فقر یا درویشی را انقطاع از دنیا و آخرت و مستغنی شدن به خداوند و پرداختن دل از نشاط و غم می داند (د: ۲۹۴) و در جایی از حقیقت فقر می گوید که بر چهار رکن جوع، جانبازی، ذلّ و قربت استوار است و نتیجه آن قرب الهی است (مص: ۴۱). این همان سرّ فقر است که دوستان خدا آن را شناخته اند و آدم (ع) برای آن هشت بهشت به یک گندم فروخت (مص: ۳۱۲).
در اسرار نامه و الهی نامه مطلب خاصی که به وضوح رابطه فقر و دنیا را آشکار کند مشاهده نشد. امّا در تذکره الاولیاء از قول «شقیق بلخی» می گوید: «هر که از میان نعمت در تنگدستی افتد و تنگدستی نزدیک او بزرگتر از نعمت بسیار نبود او در دو غم بزرگ افتاده است که یکی غم در دنیا و یک غم در آخرت و هرکه از میان نعمت در تنگی افتد و آن تنگی نزدیک او بزرگتر از نعمت بود در دو شادی افتد یکی در دنیا و یکی در آخرت» (تذ: ۲۶۷).
شوق
شوق در لغت به معنای آرزومند گردانیدن است و در اصطلاح صوفیان نزاع قلب است برای دیدار محبوب و اشتیاق داشتن به آثار محبوب و فنا شدن در مشاهده ی آثار آن (گوهرین، ۱۳۸۲: ۳۷). شیخ در مقاله سوم از مثنوی اسرار نامه در پایان حکایت دیدار زنان مصر و یوسف (ع)، آنجا که زنان مصر با دیدن جمال یوسف و از شوق دیدار او دستهایشان را بریدند، به مناجات پرداخته، می گوید:

• قدرت پیش بینی ندارد و درباره موفقیت آینده بحث نمیکند.
• روی ورودی ها و نه فرایندها و خروجی ها برای مشخص کردن هزینه ها متمرکز است.

• تصمیمات مدیریت بر اطلاعات حسابداری بنا می شوند(زنجیره دار و همکاران، ۱۳۸۹)

در جدول زیر معیارهایی که برای سنجش عملکرد سیستم نوین و سنتی کاربرد دارند تشریح گردیده است:(زنجیر دار و همکاران، ۱۳۸۹)
جدول۲- ۱: مقایسه معیارهای نوین و سنتی عملکرد

۲-۱۱ انواع مدلهای ارزیابی عملکرد
۱)مدل دمینگ[۱۹]: این مدل قدیمی است و بر مضامین کیفیت تأکید زیادی دارد. با توجه به دیدگاه مورد استفاده در آن، توجه اندک به نگرش فرایندی و عدم توجه به استراتژیها، مدل مناسبی جهت استفاده در پروژه به نظر نمیرسد. علاوه بر این، تحقیقات صورت گرفته نشان میدهد که هیچ کشوری این مدل را به صورت کامل نپذیرفتهاند. (امانی، ۱۳۹۱)
۲)مدل مالکوم بالدریج[۲۰]: این مدل از جهات زیادی شبیه به مدل EFQM میباشد. ولی با توجه به پذیرش بیشتر مدل EFQM در ایران و جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی با اتکاء بر آن، مدل مالکوم بالدریج در مقایسه با مدل EFQM کنار گذاشته شده است. (امانی، ۱۳۹۱)
۳)مدل[۲۱]PIPE: این مدل کاملاً فرایند محور است. واگر چه فرایندها در راستای رسیدن به اهداف استراتژیک دسته بندی میکند ولی هدف نهایی سازمان از انتخاب مدلی استراتژی محور و درک روابط علت و معلولی بین اهداف استراتژیک را برآوره نمیسازد. لذا با توجه به نوع کاربردی که از سیستم انتظار میرود، مدلPIPE کنار گذاشته میشود. (امانی، ۱۳۹۱)
۴)مدل [۲۲]EFQM: این مدل از بیشترین استقبال در بین کشورها برخوردار است. بسیاری از کشورها آن را به همین صورت پذیرفته اند و تعدادی نیز با ایجاد اندکی تغییر آن را به عنوان مدل تعالی سازمان در کشور بکار میگیرند.
۵)مدل PMM[23]: یک مدلی که میتواند برای ارزیابی و مدیریت عملکرد استفاده شود، مدل مدیریت عملکرد میباشد. PMM شاخص های عملکردی اقتصادی و مالی هستند که در تمامی سطوح سازمان قابل کاربرد می باشند. شاخص های بالا برای بدست آوردن آنالیز کامل عملکرد کلی تجارت و کسب و کار اندازه گیری و ارزیابی میشوند. (امانی، ۱۳۹۱)
۶)مدل BSC: کارت امتیازی متوازن، سیستم مدیریت استراتژیک بر مبنای اندازه گیری کلیدی عملکرد در تمامی ابعاد و زمینه های یک موسسه میباشد. مشتری، مالی، فرایند داخلی، رشد و یادگیری. طبق نظرات مالیا و سلکو(۲۰۰۳) PMM با ایجاد روابط علی و معلولی معتبر میان شاخصها برای سازمانها بسیار مهم تلقی میشوند چون آنها با اهداف سازمانی یکپارچه می‏شوند. یعنی PMM و یا BSC در روابط علت و معلولی و جستجوی یکپارچگی اندازه گیری مالی و استراتژیکی هستند که کاربردها و اقدامات غیر مالی و مالی را تحت تأثیر قرار می‎دهند.
۷)مدل مینگ و تاتل(۱۹۸۹): در این مدل، عملکرد یک سازمان ناشی از روابط پیچیده بین هفت شاخص عملکرد به شرح زیر است: (امانی، ۱۳۹۱)
۱-اثر بخشی، عبارت است از “انجام کارهای درست، در زمان مناسب و با کیفیت مناسب”. در عمل اثربخشی با نسبت خروجی های واقعی بر خروجی های مورد انتظار معرفی میشود.
۲-کارایی، که معنای ساده آن “انجام درست کارها” است و با نسبت مصرف مورد انتظار منابع بر مصرف واقعی تعریف می‎شود.
۳-کیفیت که مفهومی گسترده دارد و برای ملموس کردن مفهوم کیفیت، آن را از شش جنبه مختلف بررسی و اندازه گیری میکنند.
۴-بهره وری، که با نسبت سنتی نسبت خروجی به ورودی معرفی شده است.
۵-کیفیت زندگی کاری، که بهبود آن کمک زیادی به عملکرد سازمان میکند.
۶-نوآوری، که یکی از اجزای کلیدی برای بهبود عملکرد است.
۷-سودآوری، که هدف نهایی هر سازمان است.
اگر چه نسبت به زمان ارائه این مدل، تغیرات بسیار زیادی در صنعت رخ داده است، اما این هفت شاخص از اهمیت بالایی در عملکرد سازمان برخوردارند، با وجود این مدل دارای یکسری محدودیت های اساسی است. به عنوان مثال، در این مدل به انعطاف پذیری، که یکی ازضروریات بازارهای دهه اخیر است، توجهی نمی‏شود. همچنین محدودیت دیگر مدل بیتوجهی به مشتریان سازمان است. (امانی، ۱۳۹۱)
۸)ماتریس عملکرد(۱۹۸۹): کیگان در سال ۱۹۸۹ ماتریس عملکرد را معرفی کرد. نقطه قوت این مدل ان است که جنبه­ های مختلف عملکرد سازمانی شامل جنبه­ های مالی وغیر مالی و جنبه­ های داخلی و خارجی را به صورت یکپارچه مورد توجه قرار میدهد. اما این مدل به خوبی به صورت شفاف و اشکار روابط بین جنبه­ های مختلف عملکرد سازمانی را نشان نمی‎دهد. (امانی، ۱۳۹۱)

ضعف قدرت خلاقیت ، پایین بودن توجه و دقت ، ضعف در استعداد ریاضی و علوم طبیعی
ج – روابط اجتماعی شامل :
استقلال و خود مختاری ، انتخاب دوستان ، ناسازگاری و پرخاشگری
د – الگوهای رفتاری : افراد پرخاشگر معمولا ً دارای رفتارهای زیر می باشند :
حمله به اشخاص ، ابراز کینه و خصومت ، شکستن اشیاء و لوازم ، دزدی و فحاشی
ه – عادات مرضی : نوجوانان پرخاشگر معمولا ً به یکی از عادات مرضی زیر مبتلا هستند :
جویدن ناخن ، مات شدن ، لکنت زبان ، صرع و غش ، تیک ، عدم کنترل اراده و نقص بدنی
– راه های اصلاح و مها پرخاشگری :
دادن آگاهی به افراد ، آگاهی به زشتی امر ، رفع ناکامی ، ایجاد محیط صمیمانه ، ایجاد سرگرمی و اشتغال مناسب ، دور داشتن از جنجال ها و بد آموزیها ، بها ندادن به لجبازیها .
جامعه مورد پژوهش
جامعه آماری مطالعه در این پژوهش کل مدارس ابتدایی پسرانه شهرستان خرمدره است که در کل شامل ۱۶ مدرسه است و دارای ۳۹۰۸ نفر دانش آموز می باشد .
نمونه و روش نمونه گیری
در این پژوهش هدف ، بررسی تاثیر استفاده از بازیهای الکترونیکی و رایانه ای بر روی پرخاشگری نوجوانان پسر دوره ابتدایی شهرستان خرمدره است . به همین منظور از بین ۱۶ مدرسه ابتدایی پسرانه شهرستان خرمدره ۲ مدرسه را انتخاب کردیم . در این دو مدرسه جمعا ً حدود ۴۰۳ نفر دانش آموز مشغول تحصیل هستند .
در این مدارس جمعیت دانش آموزان کلاس اول حدودا ً ۱۵۲ نفر ، جمعیت دانش آموزان کلاس دوم ۱۳۰ نفر و سوم هم ۱۲۱ نفر است .
از بین دانش آموزان ، ۵۰ نفر را به صورت تصادفی ساده انتخاب کردیم به این صورت که لیست دانش آموزان دو مدرسه گرفته شد و به هر کدام از دانش آموزان یک کد داده شد و سپس براساس این کدهای داده شده ۵۰ نفر انتخاب شد . و اعضای گروه در انتخاب شدن هر یک از شانسهای مساوی و مستقل از دیگران برخوردارند .
منظور از مستقل بودن این است که انتخاب یک عضو به هیچ شکل از انتخاب سایر اعضای جامعه تاثیر نداشته .
ابزار پژوهش
در این پژوهش برای اندازه گیری پرخاشگری از آزمون پرخاشگری آیزنیک استفاده شده است . این آزمون برای سنجش میزان پرخاشگری افراد به کار می رود . حاوی ۲۹ سوال است که هر سوال دارای دو گزینه بلی و خیر می باشد و آزمودنیها ناگزیر باید یکی از دو گزینه را انتخاب کنند .
– افرادی که نمره شان بالا باشد معمولا به صورتهای مستقیم و غیر مستقیم نظیر کج خلقی ، زد و خورد ، بحثهای تند و کوبنده و کنایه آمیز پرخاشگری می کنند .
– افرادی که نمرات پایینی کسب می کنند معمولا ً آرام و خوش اخلاق هستند . از برخوردارهای شخصی اجتناب می کنند و از ابراز خشونت به صورت فیزیکی و یا غیر مستقیم خودداری می کنند .
نمرات مردان به طور متوسط در این تست بیشتر از زنان می باشد . نمره گذاری این تست براساس کلیدی می باشد به این صورت که اگر آزمون به سوالات ( ۱ ، ۲ ، ۴ ، ۵ ، ۶ ، ۱۰ ، ۱۱ ، ۱۳ ، ۱۴ ، ۱۵ ، ۱۷ ، ۱۹ ، ۲۱ ، ۲۲ ، ۲۳ ، ۲۶ ، ۲۷ ، ۲۸ ، ۲۹ ) پاسخ بله دهد ۱ نمره در یافت می کنند در صورتیکه به سوالات ( ۳ ، ۸ ، ۹ ، ۱۲ ، ۱۶ ، ۱۸ ، ۲۰ ، ۲۴ ، ۲۵ ) پاسخ خیر بدهد ۱ نمره دریافت می کند بالاترین نمره ۲۹ خواهد بود .
روش آماری مربوط به فرضیه
در این تحقیق جهت انجام فرضیه از روش آمار استنباطی استفاده شده که برای مقایسه میزان پرخاشگری نوجوانانی که از بازیهای الکترونیکی و رایانه ای خشن استفاده می کنند و نوجوانانی که از این بازیها استفاده نمی کنند در دو گروه مستقل از روش آماری t استیودنت متغیر مستقل استفاده شده است که فرمول آن به شرح زیر است .
____ ____
x 1 – x 2
t =
2 2
1 1 2 X + 1 X
( ) n 2 1 n 2 __ n 2 + 1 n
روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش از نوع علی – مقایسه ای است .
فصل چهارم
یافته ها و تجزیه و تحلیل آنها
یافته های پژوهش
برای مقایسه پرخاشگری نوجوانان مربوط به نوجوانان استفاده کننده از بازیهای الکترونیکی و رایانه ای و نوجوانانی که از این بازیها استفاده نمی کنند پس از نمونه گیری که در فصل سوم نحوه آن توضیح داده شده است . پرخاشگری نوجوانان مربوط به استفاده کننده از بازیهای الکترونیکی و عدم استفاده از این بازیها با بهره گرفتن از آزمون مربوطه اندازه گیری شد و نمره های بدست آمده در جدول شماره ۱ صفحه بعد درج گردید .
جدول شماره ۱