کاستلز[۱] جوهر نهضت فمنیسم را باز تعریف هویت زنان می­داند و معتقد است: چیزی که نهضت فمنیست به انکار آن برخاسته هویتی است که مردان برای زنان تعریف می­ کنند و در خانواده پدرسالار نیز مقدس می­شود (کاستلز، ۱۳۸۴: ۲۱۷- ۲۱۸)، از سوی دیگر بسیاری از انتقادات وارد شده بر فمنیسم به همین مسأله یعنی انکار هویت زنانه و تلاش فمنیست­ها برای ارائه تعریفی جدید از هویت زنانه باز می­گردد، منظور از هویت زنانه تصویر و احساسی است که زن از زن بودن خود دارد و انتظاراتی است که به عنوان زن برای خود تعریف می­ کند. تفکیک جنس(تفاوت­های زیستی و بیولوژیکی) از جنسیت(تفاوت­های دو جنس در رفتار و عملکرده و توانایی­ها و …) و غیراصیل و ساختگی معرفی­کردن جنسیت زنانه مهمترین قدم فمنیست­ها برای انکار هویت جنسی بوده ­است …بنابراین فمنیسم مفهوم زن را از تمام صفات، ویژگی­ها و نقش­هایی که به طور سنتی به او نسبت داده می­شد، تهی ساخت و در عوض ارزش­ها، حقوق و نقش­های مردانه را به عنوان وضعیت مطلوب و آرمانی زنان مطرح کرد.

 

 

 

 

۲-۷-۱۲٫ نقش دوگانه زن[۲]

 

کار میردال و کلاین[۳] (۱۹۵۶) در بررسی­هایی که انجام دادند نشان دادند که روی آوردن زنان متأهل به کار در بیرون از خانه  پرسش برانگیز به نظر می­رسید، چون زنان در تقسیم کار پذیرفته­شدۀ جنسی به عرصه خانگی منحصر شده بودند، ارتباط طبیعی زن با نقش مادر و همسر، اصلی بی چون و چرا بود و زن شوهردار از نظر مالی وابسته به مرد محسوب می­شد، بنابراین برای توضیح مشارکت روزافزون زنان در بازار کار بر مسأله میزان عرضه کار تکیه می­کردند، زنان متأهل از این رو می­توانند برای کار از خانه بیرون بیایند که خانواده کوچکتر و کار کم­زحمت­تر شده­باشند، به هر تقدیر این بررسی­ها به تفکیک مشاغل با مبنای ساختاری اشتغال زنان توجهی نداشته­است(آبوت، ۱۳۸۰: ۲۰۱). مطالعه­ای که بر روی زندگی عده ­ای از دختران صورت گرفت نشان می‌دهد که میان دو نقش که در این واحد به دختران محول می­شود تعارض آشکاری وجود دارد، نقش نخستین که زنانه است زنان را ناگزیر می­سازد که حساس­تر و آرام­تر از مردان باشند و ستیزه­گری و سلطه­جویی کمتری از خود نشان دهند و به امور خانه­داری علاقه­مند باشند، در نقش دوم از زن صفات و شیوه رفتاری توقع می­شود که شبیه صفات و رفتار مردان است، بسیاری از دختران مورد مطالعه از ایفای دو نقش در یک زمان و تطابق خود با آن در رنج بودند(حسینا، ۱۳۸۰: ۲۶۲).

 

 

 

۲-۷-۱۳٫ دوگانگی شغلی زوجین

 

در این وضعیت زن و شوهر به شغل­هایی اشتغال دارند که مستلزم درجۀ عالی تخصص و در کنار آن پذیرش مسئولیت در سطوحی مشابه­اند، رابرت و رونا راپوپورت[۴] به تحلیلی ساختاری از فشارهایی مبادرت ورزیده­اند که این نوع خانواده­ها هنگام انطباق با دگرگونی اجتماعی تجربه می­ کنند. هر یک از زوجین چه نقش مصالحه­گرانه­ای را تقبل می­کرد تا تنش­ها و سردرگمی­هایی را که در برابر او بروز می­ کنند به شیوه­ای متفاوت کاهش داده یا حل و فصل نماید؟ ویژگی ارزشمند این فرضیه آن است که دامنه نقش­ها را به شکل کلیتی تفکیک­شده و نه یکپارچه منظور می­دارد و هم حیطه خانگی و هم حرفه­ای را در نظر می­گیرد (سگالن، ۱۳۷۰: ۲۵۶). هر گروه خانگی تصمیم می­گیرد که آیا در شرایط خاصی که دارد، گذر از مسیر متحول زندگی مختص خانواده­های دوگانه-شغلی، با توجه به تنش­های ناشی از آن، واقعا ارزش دارد؟ راپورت­ها پنچ سنخ از این تنش­ها را تشخیص می­ دهند:

 

 

• بار اضافی: کسب مزایای دو شغل به بهای بروز نقش­های مازاد تمام می­شود و در نتیجه، زوجین از ایفای آن قبیل نقش­های خود که دارای ضرورت حداقل هستند وا می­مانند.

 

• تحریم­های اجتماعی: هنجارهای متعارض، که برخی حاوی پذیرش پدیدۀ اشتغال زنان هستند و پاره­ای از آن انتقاد می­ کنند، به بروز تنش­هایی منجر می­شوند.

 

• هویت شخصی و اعتماد به نفس: اگر شوهر و زن هر دو دارای نقش­هایی یکسان باشند، دشوار بتوانند هویت­های ویژۀ خود را حفظ کنند.

 

• معضل شبکۀ اجتماعی: هنگامی که بین زن و مرد رقابتی وجود داشته باشد، ارتباط با شبکۀ همسر به جای شبکۀ خود چه سود و زیانی را در پی می­آورد؟

 

• معضل تکثر چرخه- نقش: زوجین، هر دو، در سه نظام نقشی درگیر هستند؛ نظام حرفه­ای فرد، نظام حرفه­ای مربوط به همسرش و نظام خانوادگی که هر دو نفر در آن مشارکت دارند، هر یک از زوجین تقاضایی متفاوت دارد که از موقعیت نقش او در نظام ناشی می­شود و مضافا تقاضاهای ناشی از هر نقش(بنابراینکه زندگی خانوادگی در چه مرحله­ای باشد) متفاوت خواهند بود. مثلا در زمانی معین یکی از زوجین ممکن است بذل توجه بیشتر نسبت به نقش حرفه­ای خود را مرجح داند، در حالی که طرف دیگر تعهدات حرفه­ای خود را به تعویق می­اندازد تا بتواند اوقات بیشتری را صرف خانواده کند، سود در حوزۀ خانوادگی می ­تواند به معنی زیان در حوزۀ شغلی باشد و بالعکس. ترکیب­های مختلف از نقش­ها را می­توان در قالب چرخه مضاعف زندگی خانوادگی و حرفه­ای تصور کرد. این فرضیه تنها به زوج­هایی مربوط می­شود که هر دو شاغل بوده و از پایگاه و درآمد مشابه برخوردارند، وضعیتی که نسبتا نادر است، در واقع این فرضیه در نفی نظرات پارسونز است؛ زیرا چنین زوج­­هایی از درجه­ای عالی از رضامندی برخوردار می­شوند. با این همه، تعیین صحت این نتیجه­گیری آسان نیست، آنهم در حالیکه نرخ طلاق در میان زنان حرفه­ای و متخصص رو به افزایش دارد (سگالن، ۱۳۷۰: ۲۵۶).

 

 

 

[۱] .Castells

 

[۲] Women s Two Roles

 

[۳]  K. Myrdal & Klein

۲-۸-۱٫ الگوی ساختی کارکردی پارسونز

 

بر طبق الگوی پارسونز وقتی که سه جریان جامعه پذیری[۱]، نهادی شدن[۲] و کنترل اجتماعی[۳] در یک رابطه تعادلی و هماهنگ با همدیگر عمل کنند، شخصیت افراد و به دنبال آن نگرش ها و کنش هایشان بر مبنای ارزش های اجتماعی شکل می گیرد (رابرتسون،۱۳۸۵: ۱۶۵). در دیدگاه پارسونز، اخلاقیات، ارزش ها و نگرش ها از اهمیت بالایی برخوردارند و البته نگرش ها و رفتار انسان ها تنها از طریق محاسبات عقلانی نیست بلکه در شکل گیری این نگرش ها و رفتارها، ارزش های غیر منطقی نیز نقش دارند (چلبی،۱۳۷۷: ۴۴).

 

 

پارسونز قضیه بنیادی و پویایی جامعه شناسی را حاصل تلفیق الگوهای ارزشی با تمایلات مبتنی بر نیاز می داند. او بیان می کند که در فراگرد اجتماعی شدن موفق، هنجارها و ارزش ها ملکه ذهن می شوند؛ یعنی به حالت بخشی از وجود کنشگران در می آید و در نتیجه کنشگران ضمن دنبال کردن منافع شان، به مصالح کل نظام نیز خدمت می کنند. پارسونز تمایلات نیازی را مهمترین واحد انگیزش کنش به شمار می آورد. او معتقد است که تمایلات نیازی، کنشگران را مجبور می کند تا چیزهایی را که در محیط عرضه می شوند بپذیرند و یا رد کنند. وقتی در مواقعی که چیزهای موجود تمایلات نیازی را ارضا نکنند، بدنبال چیزهای تازه بروند (ریتزر،۱۳۷۹: ۱۴۰-۱۳۶).

 

پارسونز در نظریه کنش خودش از متغیرهای الگویی[۴] صحبت می کند. پارسونز در آن نشان می دهد که ارزش همراه با کنش، از خارج در فرد تحمیل نمی شود بلکه در مناسبات متقابلشان با جامعه ایجاد می گردد و در واقع این ارزش ها هستند که در عمل، شرایط ساختی کنش اجتماعی را تشکیل می دهند او با توجه به تنوع این ارزش ها بحث متغیرهای الگویی را مطرح می کند که منظور از متغیر، انتخاب یک شق از دو شقی است که عامل قبل از آنکه معنای موقعیت بر او معلوم باشد و بخواهد به عمل دست بزند باید یکی از آن دو را انتخاب کند که هر یک از این متغیرهای الگویی از دو حالت خارج نیست: یکی اینکه، آیا عامل به موضوع علاقه مند است و اینکه علاقه مندی اش را اعلام می کند و یا از ابراز آن خودداری می کند و دوم اینکه، عامل موضوع را بخاطر هدف ویژه و خاصی مد نظر دارد و یا بدون نفع خاصی از جهات کلی دنبال می کند.

 

پارسونز این شقوق را طبقه بندی می کند: ۱٫عاطفی بودن در برابر خنثی بودن از لحاظ عاطفی، شقی که فرد نسبت به موضوع علاقه مند یا بی اعتناست ۲٫جهت گیری جمعی در برابر جهت گیری به سوی خود ۳٫عام گرایی در برابر خاص گرایی ۴٫کیفیت ذاتی در برابر جنبه عملی ۵٫ویژه بودن در برابر پراکنده بودن. پارسونز متغیرهای الگویی را به طور مستقیم به نظریه نظام اجتماعی خود پیوند می دهد و معتقد است که این قالب های تحلیلی برای هر نوع ترکیبی آمادگی دارد و هر کنشی را به وسیله آن تشریح کرد (توسلی،۱۳۸۴: ۲۴۴-۲۴۲).

 

 

 

 

۲-۸-۲٫ بی سازمانی اجتماعی[۵]

 

فرض اصلی این دیدگاه این است که در گذشته مشکلات اجتماعی، به این صورت که امروز وجود دارد، نبوده و جامعه در یک حالت تعادل به سر می برده و اعمال و کنش ها بر مبنای ارزش ها، هنجارها و وفاق همگانی صورت گرفته است. امروزه با تغییرات اجتماعی که صورت گرفته این وفاق همگانی شکسته شده و بالاجبار نگرش ها، کنش ها و شرایط جدیدی را ایجاد نموده است، به طوری که نگرش ها و کنش های گذشته دیگر کارایی خود را از دست داده است و دانش جدید موجب منسوخ شدن روش های قدیمی و ارزش های جدید جایگزین ارزش های گذشته شده است. البته باید در نظر داشته باشیم که مکانیسم اجتماعی به گونه ای است که در زمان بی سازمانی می تواند به سازمان یابی مجدد و بازگشت تعادل منتهی شود اما مشکل اصلی، گذر از این وضعیت بی سازمانی اجتماعی است که شامل شکست در ساختار سازمان است یعنی بسیاری از عناصر، ممکن است از زنجیره خارج شوند و تاثیر هنجارهای اجتماعی بر گروه ها و افراد ضعیف می شود و در نتیجه کم شدن فعالیت های جمعی در جامعه، تضاد نقش و هنجار، تحرک، فقدان همبستگی گروهی به اشکال مختلف انحراف ظاهر می شود (واگو،۱۳۷۳: ۳۱۷).

 

 

 

۲-۸-۳٫ مکتب تفهمی[۶]

 

بنیان گذار این مکتب ویلهلم دیلتای[۷] است. او معتقد بود: رفتار انسان ها در جوامع، رفتاری معنادار است که این رفتار با نیت و قصد عاملان در ارتباط است و بدون فهم این نیات و مقاصد، نمی توان به کنه رفتار انسانی و واقعیت های پدیده های اجتماعی پی برد. او مدعی است موضوعاتی که باید به وسیله علوم به روح تحلیل شوند، افعال و نهادهایی هستند که به وسیله نیات هدایت می شوند و بنابراین به ارزش ها بستگی دارند و هر آنچه در واقعیت هست از احساس ارزش و تصور کمالی آن جدا ناپذیر است (فروم،۱۳۶۲: ۷۶).

 

ماکس وبر[۸] نیز با طرح مفهوم درون فهمی به فهم عمل اجتماعی معین به صورت ذهنی و از طریق تفسیر شهودی و یا سعی در درک حالات ذهنی فرد عمل کننده تاکید می کند. به نظر وبر بسیاری از اعمال اجتماعی، با معیارهای عینی قابل اندازه گیری نیستند و فهم عمل و انگیزه های بروز آن منوط به درک دنیای ذهنی خاص عامل یا عاملین آن است. البته او معتقد است که این شیوه، به تنهایی کفایت نمی کند بلکه با تفهم فرضیات به دست می آیند (ساروخانی،۱۳۷۰: ۸۵۰ به نقل از حیدری ۱۳۸۸).

 

حضور زنان در بیرون از خانه، باید خود و مجموع نیازهایشان را به خوبی بشناسند و همچنین این پدیده را با تمام شرایط، ویژگی ها و پیامدهایش بشناسند و میزان اثرگذاری آن را بر زندگی خانوادگی شان دریابند.

 

[۱]. Socialization

 

[۲]. Institutionization

 

[۳]. Social Control

 

[۴]. Pattern Variables

 

[۵]. Disorganization

 

[۶]. Comprehensive School

 

[۷]. W. Dilthey

پس از مطالعه و بررسی نظریات مختلف که در زمینه نقش زنان و خانواده از صاحب نظران بزرگ مطرح شد و با توجه به مروری که بر نظریات نظریه پردازان در این زمینه صورت گرفت، نظریه مبادله و نظریه ارزشی اینگلهارت و تئوری تعارض اسکانزونی، به عنوان چارچوب نظری این تحقیق بکار گرفته شده است..

 

در زمینه تاثیر عوامل و آسیب های نقش زنان در جامعه بر عملکرد خانواده می توان به تئوری تعارض اسکانزونی اشاره کرد که بیان می کند اگر یکی از همسران در برآوردن انتظارات طرف مقابل و انجام وظایف خود قصور و کوتاهی کند، نظیر کوتاهی در فراهم کردن نیازهای مادی زندگی از طرف شوهر یا نیازهای جنسی از طرف زن، آغاز ایجاد احساسات نابرابری در ازدواج بوده و موجب تعارض بنیادی می­گردد. بنابراین هرگونه تغییری در درون خانواده (افزایش منابع دردسترس زنان، افزایش تحصیلات و یافتن شغل از سوی زنان، حضور زنان در جامعه) اگر نقشهای کلیدی همسران را زیر سؤال ببرد، پیامدی جز اختلاف و کشمکش نداشته و احساس نابرابری و ناخشنودی در رابطه را دو چندان می کند.

 

 

نگرش یک حالت روانی و عصبی آمادگی است که از طریق تجربه سازمان یافته و تاثیری هدایتی یا پویا بر پاسخ های فرد، در برابر کلیه اشیا یا موقعیت هایی که به آن مربوط می شود، دارد (کریمی،۱۳۷۵: ۵۰). نگرش یک حالت جسمانی که هم حالت عاطفی را بیان می دارد و هم آن حالت را به حرکتی مبدل می سازد (روش بلاو،۱۳۷۰: ۱۱۹). نگاه ما به حضور زن در جامعه، در این تحقیق در حکم برطرف کننده  نیازهای خودیابی و کمال و نیاز به حرمت است. طبق نظر نیاز مازلو، نیازها محرک نگرش ها هستند. بدین معنا که افراد برای برطرف کردن نیازهایشان تلاش می کنند و نسبت به پدیده هایی که بتواند نیازهایشان را بوسیله آن برآورده سازند، نگرش مثبت دارند. بنابراین اگر حضور زن در جامعه موجب شود که بتواند نیازهای فردی، اجتماعی و خانوادگی خود را برآورده سازد و خللی در نقش های دیگر نداشته باشد نسبت به این پدیده نگرش مثبتی خواهند داشت و همین طور هرچه پیامدهای منفی تری بر نیازهای فردی، اجتماعی و خانوادگی داشته باشد نسبت به آن نگرش منفی خواهند داشت.

 

به نظر اینگلهارت فرهنگ، نظامی از ارزش ها، نگرش ها و دانشی که به طرزی گسترده در میان مردم مشترک است و از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود. مطالعه ابعاد آن می تواند موجب شناسایی تغییرات فرهنگی، تحولات اجتماعی در طول زمان ها و مکان های مختلف گردد. در نتیجه پی بردن به وضعیت نظام ارزشی، ما را با ساختار فرهنگی جامعه آشنا می سازد (صفرپور، ۱۳۹۲: ۳۶).

 

نظریه تحول و دگرگونی فرهنگی و ارزشی که رونالد اینگلهارت طرح کرده است، بدنبال فهم چرایی و چگونگی تغییر و تحولات فرهنگی و ارزش ها و نگرش های جوامع است. طبق این نظریه، اینگلهارت بر اساس دو فرضیه کمیابی و جامعه پذیری، تغییر ارزش ها از مادی گرایی به فرامادی گرایی را که فرایندی جهانی است توجیه می کند. بر اساس فرضیه کمیابی، اولویت های ارزشی یک فرد بازتاب محیط اقتصادی اجتماعی اش است، محیط اجتماعی – اقتصادی که در آن، سال ها فرد بیشترین ارزش ذهنی را به آن چیزهایی داده که عرضه آنها نسبتا کم بوده است. بر اساس فرضیه جامعه پذیری، ارزش های اساسی فرد بازتاب شرایط قبل از بلوغ است. بنابراین تغیر ارزش ها از محیط های متفاوت تبعیت می کند که نسل های متعالی سال های شکل گیری زندگی شان را در آن محیط ها سپری کرده اند (کشاورز و جهانگیری،۱۳۸۹: ۷).

 

بر همین اساس، اینگلهارت در کار خود حضور مجموعه ای از تغییرات در سطح نظام را باعث تغییرات در سطح فردی و به همین ترتیب پیامدهایی برای نظام می داند. وی تغییرات در سطح سیستم را توسعه اقتصادی و فناوری، ارضای نیازهای طبیعی به نسبت وسیع تری از جمعیت، افزایش سطح تحصیلات، تجارب متفاوت گروه های سنی مثل فقدان جنگ و گسترش ارتباطات جمعی، نفوذ رسانه های جمعی و افزایش تحرک جغرافیایی می داند (اینگلهارت،۱۳۷۳: ۵۴). به نظر اینگلهارت یکی از مؤلفه های مهم دگرگونی ارزشی جایگزینی نسلی است. اینگلهارت برای چرخه زندگی تأثیر چندانی قائل نیست و تفاوت های پایدار بین گروه های سنی را بازتاب دگرگونی نسلی می داند و نظریه دگرگونی ارزشی که دلالت بر جابجایی اولویتهای مادی به سمت اولویتهای فرا مادی دارد را به توسعه اقتصادی جوامع ارتباط می دهد تا جایی که برای تأثیر نهادهای فرهنگی در این دگرگونی چندان وزنی قایل نیست. جوانان به مراتب بیشتر از بزرگترها بر خواسته های فرا مادی تأکید می ورزند و تحلیل گروه های سنی مبین این است که این موضوع به مراتب بیشتر بازتاب دگرگونی نسل ها تا انعکاس سالخوردگی است. اینگلهارت دگرگونی حاصل شده در جامعه بر مبنای تحولات اقتصادی و اجتماعی را در قالب دگرگونی فرهنگی در چارچوب سمت گیری های ارزشی که منجر به تفاوت نسلی می شود تعریف می نماید. در نتیجه دگرگونی های فرهنگی مهم به تفاوت در میان نسل ها می انجامد )اینگلهارت،۱۳۷۳: ۱۱۵).

 

در تئوری اینگلهارت مفهوم کانونی مدرنیزاسیون این است که صنعتی شدن مجموعه ای از نتایج اجتماعی و فرهنگی را به همراه دارد که موجب افزایش سطح تحصیلات و تغییر در نگرش به نقش زنان و حضور آن ها در خارج از خانه، تغییرات سبک زنئگی مانند سبک زندگی تجملی، مصرف گرایی و تن آرایی می گردد. صنعتی شدن بر اغلب عناصر دیگر جامعه تاثیر می گذارد، این تئوری می گوید صنعتی شدن پیامدهای مختلفی از جمله در حوزه فرهنگی داشته است. تغییر از جامعه ماقبل صنعتی به صنعتی سبب تغییراتی در تجربه افراد و دیدگاه آنها شده است.

 

 

مدرنیزاسیون نیز صرفاً شامل متغیرهای بیرونی نمی شود، بلکه شامل انتقال نگرش ها، عقاید و رفتار که انتقال اجزای فرهنگی است، می شود. در نتیجه باعث ارزشهای پست مدرن در جوامع پیشرفته صنعتی می شود، مثل علایق زیبا شناختی و خردمندی، جامعه بیشتر آموزش دیده و غیر شخصی(خالقی فر،۱۳۸۱: ۱۰۳). در این باره اینگلهارت می گوید: تحول فرهنگی خیلی وسیعی در فرهنگ معاصر غرب رخ داده است. همچنین وی ابراز می دارد که خیزش سطوح توسعه اقتصادی، سطوح بالاترآموزش، اشاعه رسانه های جمعی منجر به تغییر در مهم ترین ارزشها می شود (ماریسا فرار ی، ۲۰۰۰).

 

مدرنیزاسیون در سطوح فردی و اجتماعی با تأثیرگذاری بر نقش های جنسیتی صورت می گیرد. درمیان مهم ترین فاکتورهای مدرنیزاسیون می توان به گسترش فرصتهای تحصیلی، تغییرات در نیروی کار و فعالیتهای شغلی، اشتغال زنان و شهرنشینی اشاره کرد (آستین فشان، ۱۳۸۰ : ۱۵ ). در جریان مدرنیزاسیون، خانواده محوری به فردمحوری تبدیل می شود. فرایند مدرنیزاسیون با ترجیح خانواده هسته ای، فردمحوری در مقابل خانواده محوری، بهبود موقعیت زنان، گسترش تحصیلات عمومی، شهرنشینی و ازدواج های با انتخاب آزاد، تشکیل خانواده در سنین بالاتر را تشویق می کند (محمودیان، ۱۳۸۳ : ۳۴) همچنین فرایند مدرنیزاسیون با تغییر نگرشها و ایده های افراد جامعه همراه است؛ به طوری که در دنیای مدرن امروزی حضور زنان در جامعه و اشتغال زنان را بیشتر شاهد هستیم و افراد به نگرش هایی به خصوص در زمینه نقش های مختلف دست یافته اند که این تاثیر زیادی بر روابط، تعاملات خانوادگی دارد. بنابراین، با تغییر در نگرشهای حاصل از مدرنیزاسیون، حضور زنان در جامعه افزایش یافته و ممکن است باعث تغییراتی در سبک زندگی، تعارضات نقش های مختلف و تغییر و تحول خانواده گردد.

 

اینگلهارت در تئوری تغییر ارزش بین نسل ها به افزایش سطح تحصیلات که خود از مولفه های مدرنیزاسیون است، تاکید می نمایند. افزایش تحصیلات رسمی افراد و تجارب شغلی آن ها به افراد کمک می کند که استعدادهایش را جهت داشتن نگرش و تصمیم گیری مستقل افزایش دهند.

 

همچنین برای نوع نقش میتوان از نظریه نقش استفاده کرد. طبق این نظریه، انتظارات سایرین و آ‌ن‌چه رفتار مناسب در یک موقعیت به خصوص (مثلاً در جایگاه همسر، همکار، زیردست، پدر یا مادر) دانسته می‌شود، نقش‌های کاری و خانوادگی فرد را شکل می‌دهد. هر یک از حوزه‌های کار و خانواده نقش‌های چندگانه‌ای برای فرد تعریف می‌کنند که هر کدام تقاضاهای متعددی به همراه دارند. این وضعیت در نهایت منجر به بروز تضاد می‌شود. نظریه تضاد که ریشه در نظریه نقش دارد با قبول فرض کمیابی منابع (ثابت بودن میزان انرژی و زمان در دسترس) ادعا می‌کند که پرداختن به نقش‌های یکی از این دو حوزه موجب کاهش توجه به نقش‌های حوزه دیگر می‌شود. بدین ترتیب تضاد بین کار و خانواده به صورت تضاد بین نقش‌های موجود در حوزه‌های کار و خانواده تعریف می‌شود (میشل و همکاران،۲۰۰۹: ۲۰۰). از دﯾﺪ ﮔﺎﻓﻤﻦ یکی از فرض‌های اﺳﺎﺳﯽ که در ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻘﺶ وﺟﻮد دارد این است ﮐﻪ ﻫﺮ ﻓﺮدی در ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺮار دارد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﯿﺶ از ﯾﮏ ﻧﻘﺶ را اﺟﺮا ﻣﯽ‌ﮐﻨﺪ (لمرت و برنمن،۱۹۹۷: ۳۶). ﺗﻌﺪد نقش‌ها ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺎئلی را ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﭘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ، ﺗﻀﺎد ﻧﻘﺶ اﺳﺖ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس اﻓﺮاد ﻧﻘشﻫﺎی زﯾﺎدی را ایفا ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻧﻘﺶﻫﺎ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﺳﺘﯿﺰه و ﺗﻀﺎد ﻣﯿﺎن آنﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭼﯿﺰی ﮐﻪ از دﯾﺪ وی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری در ﺟﻬﺖ ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ رﻓﻊ آن ﺿﺮوری اﺳﺖ (گافمن،۱۹۵۹).

 

در رابطه با نقش های مختلف زنان در بیرون از خانه و نقش های خانوادگی زنان و پیامدهایی که بر خانواده می گذارد باید گفت که عوامل اجتماعی زیادی بر این پدیده تأثیر گذارند و باعث تشدید یا کاهش آن می‌شوند، یکی از عواملی که انتظار می‌رود بر تعارض نقش اثرگذار باشد مدت زمانی است که فرد در امور کاری یا خانوادگی خود سپری می‌کند. گرین هاوس و بیوتل در مدل خود که شامل سه نوع تعارض مبتنی بر زمان، فشار و رفتار می‌باشد؛ در مورد تعارض مبتنی بر زمان دو شکل عمده را در نظر می‌گیرد: ۱- فشارهای زمانی پیوسته با یک نقش ممکن است پیروی از انتظارات ناشی از نقش دیگر را به لحاظ فیزیکی ناممکن کند. ۲- ممکن است وقتی شخص می‌خواهد به طور فیزیکی تقاضاهای یک نقش را برآورده کند، درگیر اشتغال ذهنی با نقش دیگر شود (گرین هاوس و بیوتل، ۱۹۸۵: ۸۲). این نشان می‌دهد که هر چه تعداد ساعات حضور فرد در محل کار یا نقش های دیگر و یا تعداد ساعت پرداختن به امور خانه و خانواده بیش‌تر باشد، فرد تعارض نقش شغلی- خانوادگی بیش‌تری را تجربه می‌کند. در این زمینه گاتک نیز در قضیه اصلی دیدگاه عقلانی خود به این امر اشاره می‌کند که بین ساعات صرف شده در کار و خانواده و میزان تعارض تجربه شده رابطه مستقیمی برقرار است؛ هرچه اشخاص ساعات زیادتری را در نقش شغلی و خانوادگی بگذرانند، احتمال این‌که تعارض بین نقشی را تجربه کنند زیادتر خواهد شد (گاتک، سیرل و کلیپا،۱۹۹۱: ۵۶۱).

 

در رابطه با تاثیر آسیب های ناشی از حضور و نقش های زنان در بیرون از خانه مثل مزاحمت های اجتماعی، فشارهای روحی و روانی و در نتیجه احساس بدنامی و پیامدهایی که این آسیب ها بر عملکرد خانواده، می توان از نظریه برچسب زنی استفاده کرد. در نظریه برچسب زنی، انحراف یک پدیده اجتماعی است و در این نظریه مطرح است که منحرفان ذاتا منحرف نیستند، بلکه جامعه است که هویت انحرافی را در افراد بوجود می آورد. یعنی هنگامی که عمل فرد مورد قبول و پذیرش تعداد خاصی از مردم نباشد، موجب انگشت نما شدن آن فرد و شناخته شدن او به عنوان فرد خاطی می شود. از نظر تاننبوم، وقتی به فرد انگ یک گناهکار زده شود، قبول چنین هویت جدیدی برایش مشکل خواهد بود. وقتی دید دیگران نسبت به حضور زن در اجتماع، دید منفی باشد و یا بخاطر مزاحمت هایی که ممکن است برایش از سوی دیگران روی دهد و یا بخاطر تعاملاتش با مردان به او به عنوان یک فرد منحرف نگاه شود، موجب می شود خودش را از دیگران به عنوان نیروی پایین تر ببیند یا به انزوا کشیده شود و یا موجب می شود عمل خودش را به شکلی که جامعه برایش تعریف کرده است انجام دهد و نیازش را از راه های نامشروع برآورده کند و به خاطر ترس از بدنامی یا طرد شدن از سمت خانواده، دوستان و جامعه، اعمالش را مخفی نگه دارد و ترس از آشکار شدن آن داشته باشد.

 

بنابراین بین آسیب های ناشی از حضور زنان در جامعه و پیامدهایی که بر عملکرد خانواده خواهد داشت، رابطه وجود دارد. به این صورت که انتظار می رود هر چه میزان آسیب ها بیشتر باشد، عملکرد خانواده تضعیف می شود که این عامل تاثیر گذاری بر میزان فعالیت و حضور زنان در بیرون از خانه باشد.

 

طبیعتا داشتن گرایش خاص به نقش زنان در جامعه، به زمینه ها و پیش شرط های اجتماعی ویژه ای بر می گردد که دانستن آنها نیز در درک بیش تر جایگاه این پدیده موثر خواهد بود. به همین علت در این تحقیق، به زمینه های عمدتا جمعیت شناختی و انواع نقش زنان و آسیب هایی که متوجه آنان است توجه می شود و رابطه این عوامل با عملکردهای خانوادگی سنجیده می شود. بر این اساس این تحقیق در پرتو مدل زیر هدایت می شود.

 

جدول۲-۱: متغیرهای مورد استفاده و نظریات مرتبط با آن

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نظریه ها	متغیر ها
اینگلهارت	نگرش نسبت به حضور زنان در اجتماع
	مصرف گرایی
	باورهای دینی و سنتی
	تن آرایی
بر چسب زنی	بدنامی
	مزاحمت های اجتماعی
تئوری نقش	تعدد (انواع) نقش
	زمان ایفای نقش
	تعداد ساعت
	چندگانگی نقش
	تعارضات نقشی
	فشارهای رو حی و روانی
تئوری تعارض اسکانزونی	عملکرد خانواده

 

۲-۱۰٫ فرضیات پژوهش

 

 

• بین زمان ایفای نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده رابطه وجود دارد.

 

• بین مدت زمان ایفای نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده رابطه وجود دارد.

 

• بین تعدد نقش های زنان در جامعه و عملکرد خانواده رابطه وجود دارد

 

• بین مزاحمت های اجتماعی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین کاهش باورهای سنتی و مذهبی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین میزان مصرف گرایی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین چندگانگی نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین تعارضات نقشی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین فشارهای روحی-روانی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین احساس بدنامی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

• بین تن آرایی ناشی از نقش زنان در جامعه و عملکرد خانواده شان رابطه وجود دارد.

 

 

 

 

شناخت پدیده های اجتماعی نیازمند اتخاذ روش پژوهش مناسب است تا با به کار گرفتن مجموعه ای از قواعد روشمند و رعایت منظم مراحل، بتوان به یافته های علمی دست یافت و نقطه جدایی روش علمی از دیگر شیوه های معرفت، روش شناسی آن و همچنین فرض هایی است که بر پایه آن ها قرار گرفته است (ناچمیاس،۱۳۸۱: ۲۳). پژوهش علمی، بررسی نظم یافته، کنترل شده، تجربی و انتقادی در مورد پدیده های طبیعی است که روابط احتمالی بین این پدیده ها به وسیله نظریه و فرضیه هدایت می شوند (کرلینجر،۱۳۷۴: ۳۱).

 

روش در یک پژوهش علمی نقش اساسی دارد و پژوهشگر را در رسیدن به حقیقت و گریز از خطا یاری می دهد و دکارت، روش را راهی می داند که به منظور دستیابی به حقیقت در علوم اجتماعی باید پیمود. فرایند حصول شناخت در یک پژوهش علمی نسبت به واقعیات، از تعامل بین مشاهدات و نظریه ها صورت میگیرد (یغمایی،۱۳۸۰: ۷۹) و همانطور که دواس می گوید: «مشاهدات مستلزم تبیین اند ولی به همان ترتیب تبیین ها هم باید در برابر واقعیت به آزمون درآیند» (دواس،۱۳۷۶: ۲۰).

 

همچنین روش، هرگونه ابزار مناسب برای رسیدن به مقصود می باشد و به مجموعه راه ها و ابزار و فنونی که انسان را به کشف مجهولات و رسیدن به معلومات هدایت می کند، اطلاق می شود (ساروخانی،۱۳۷۵: ۲۴).

 

 

در فصول قبل به بررسی نظریه ها و پیشینه تحقیق پرداخته شد، برای آنکه محقق بتواند فرضیات را در جامعه آزمایش کند نیازمند روشی خاص است. بنابراین در این فصل ابتدا روش تحقیق را بیان می کنیم و در ادامه، جمعیت آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه، شیوه گردآوری داده ها، تکنیک های تجزیه و تحلیل داده ها، تعریف نظری و عملیاتی مفاهیم و اعتبار و پایایی مورد اشاره قرار خواهد گرفت.

 

 

 

 

 

۳-۲٫ روش پژوهش

 

روش های تحقیق متعدد و متفاوتند، در تحقیق حاضر با توجه به اینکه هدف ما سنجش آسیب های نقش زنان در جامعه و پیامدهای آن برای خانواده های یزدی می باشد از روش پیمایش برای گردآوری اطلاعات از جامعه مورد نظر استفاده شده است. کرینجر در مورد این روش می نویسد: تحقیق پیمایشی، جمعیت های کوچک و بزرگ را با انتخاب و مطالعه نمونه های منتخب از آن جامعه ها برای کشف میزان نسبی شیوع، توزیع و روابط متقابل متغیرهای روان شناختی و جامعه شناختی مورد بررسی قرار می دهد (کرینجر،۱۳۷۶: ۶۵). روش پیمایش شامل دستیابی به اطلاعات از طریق مصاحبه یا پرسشنامه در بین گروهی از افراد است که با مشارکت افراد در پر کردن پرسشنامه و یا پاسخگویی به سوالات شفاهی و یا ترکیب این دو به دست می آیند. متداول ترین هدف برای پیمایش، توصیف داده ها است (دان،۱۹۹۰: ۱۲۰-۱۱۹). این پژوهش، به لحاظ ماهیت، کاربردی؛ به لحاظ معیار زمان، مقطعی و به لحاظ وسعت، پهناگر است. برای تدوین چارچوب نظری و همچنین تحقیقات پیشین از روش کتابخانه ای (اسنادی) بهره گرفته شده است.

 

 

 

۳-۳٫ جامعه آماری

 

جامعه آماری به معنای مجموعه کاملی از عناصر و خصوصیات آنهاست که از روی نمونه در مورد آنها نتیجه گیری می شود و به چنین مجموعه ای جمعیت آماری هم می گویند (سرابی،۱۳۷۲: ۵). جامعه آماری تحقیق حاضر، کلیه  زنان متاهل ساکن در شهر یزد در سال ۹۳ می باشد که تعداد کل آنان بر اساس برآوردهای جمعیتی برابر با ۱۵۵۹۸۱ نفر می باشد و محدوده آماری بررسی حاضر، حوزه شهری می باشد.

 

 

 

۳-۴٫ حجم نمونه و شیوه نمونه گیری

 

برای انتخاب افراد نمونه باید فهرست کامل افراد جامعه در دسترس باشد که این فهرست چارچوب نمونه گیری نامیده می شود (رفیع پور،۱۳۷۵: ۱۱۱). استفاده از روش نمونه گیری صحیح، باعث می شود تا نمونه مورد نظر معرف، یعنی منعکس کننده صفات جامعه آماری باشد (ساروخانی،۱۳۸۸: ۱۵۷). در این پژوهش از شیوه نمونه گیری خوشه ای استفاده شده است. بدین صورت که ابتدا سه منطقه شهرداری یزد به عنوان سه خوشه اصلی در نظر گرفته شد و در مرحله بعد خیابان ها و میادین اصلی هر منطقه از شهرداری در حکم بلوک برای خوشه ها در نظر گرفته شد و در مرحله آخر به روش تصادفی، پاسخگویان مورد مطالعه قرار گرفتند. و همچنین برای نمونه گیری از زنان متاهل شاغل نیز از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شد.

 

 

جدول۳-۱٫ مناطق شهرداری یزد به تفکیک میادین و خیابان ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مناطق شهرداری یزد	خیابان ها و میادین اصلی
منطقه ۱   (محدوده امامشهر، فردگاه، سید گلسرخ، خلد برین، چاه ملکی)	-مسیر میدان مجاهدین، باغ ملی (آزادی)، باهنر، همافر، میدان ابوالفضل به طرف جاده فرودگاه (بلوار آزادگان) و…     -مسیر مجاهدین، چهار راه شهدا، خیابان امام تا میدان خلدبرین (کشتارگاه) به طرف بلوار صابر یزدی، جنت آباد، سید گلسرخ، میدان بعثت، خیابان انقلاب و…   -مسیر سه راه شحنه، چهر راه فرهنگیان، بلوار پاکنژاد، بلوار ۲۲ بهمن، بلوار ۱۷ شهریور، بلوار جمهوری، خیابان مطهری، بلوار ولیعصر (۵۲ متری امام شهر)، بلوار کارگر و…
منطقه ۲   (محدوده امام حسین، بلوار دانشجو، میدان امیر چخماق، چهار راه سلمان)	-مسیر حسن آباد، بلوار دهه فجر، میدان امیر چخماق به طرف خیابان سلمان، چهارراه سلمان- چمران و…     -مسیر میدان باهنر به طرف میدان امام حسین، راه آهن، خیابان کاشانی و…   -مسیر مجاهدین به طرف خیابان دهم فروردین، میدان مارکار، بلوار منتظر قائم، چهارراه طالقانی، بلوار دانشجو، پارک شادی و…   -خیابان مسکن و شهرسازی (نعیم آباد، مهدی آباد و گازر گاه) به طرف ترمینال یزد
منطقه ۳     (محدوده ی صفائیه، شهرک رزمندگان، آزادشهر)	-مسیر سیلو، کوی استادان، قاسم آباد و…     -مسیر میدان ابوذر، میدان اطلسی، خیابان تیمسار فلاحی، خیابان پاسداران، صفائیه، شهرک رزمندگان و…   -مسیر آزادشهر، خیرآباد، جاده شحنه، خیابان اسکان و…

 

اطلاعات محدوده مناطق شهری، مأخوذ از معاونت برنامه ریزی و دفتر آمار اطلاعات استانداری یزد در بهمن ماه ۱۳۸۹ می باشد.

 

 

 

در یک پژوهش اگر نمونه خیلی بزرگ باشد، موجب صرف وقت زیاد و تلف شدن امکانات می شود و از سویی، اگر نمونه خیلی کوچک باشد، دقت نتایج کم میشود. بنابراین برآورد حجم نمونه یکی از قسمت های اساسی هر تحقیق پیمایشی است. در برآورد حجم نمونه مراحل زیر طی می شود:

 

 

• تعریف دقیق جامعه آماری

 

• مشخص کردن گروه ها، که در این پژوهش تمام زنان متاهل ساکن شهر یزد را شامل می شود

 

• محاسبه فراوانی نسبی هر گروه و محاسبه نمونه مربوطه

 

• محاسبه تعداد افراد گروه نمونه (دیانی،۱۳۸۲: ۹۴).

 

برای برآورد حجم نمونه ابتدا یک مطالعه مقدماتی روی ۳۰ نفر از زنان متاهل شهر یزد انجام گردید تا واریانس صفت مورد مطالعه مشخص گردد و سپس با بهره گرفتن از فرمول کوکران با سطح اطمینان ۹۵ درصد و دقت احتمالی (فاصله اطمینان) ۵ درصد،

 

 

 

=  ۳۸۴

 

حجم نمونه ۳۸۴ نفر محاسبه شد که نمونه زنان خانه دار را تشکیل می دهد و از آنجایی که در این پژوهش سعی کردیم یک کار تطبیقی بین زنان شاغل و غیر شاغل باشد و بدلیل نسبت کم و نداشتن آمار دقیق از زنان شاغل نمونه ۱۰۰ نفری از زنان شاغل مورد بررسی قرار گرفته شد.

 

 

 

۳-۵٫ ابزارگردآوری داده ها

 

ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه بوده است که برای متغیر وابسته تحقیق از پرسشنامه عملکرد خانواده مک مستر(FAD) استفاده شد که در سال ۱۹۸۳ بر روی یک نمونه ۵۰۳ نفری اجرا شد و در کل شامل ۶۰ گویه است که دامنه ضریب آلفای خرده مقیاس های آن بین۷۲/۰ تا ۹۲/۰ بدست آمده است؛ برای سنجش باورهای مذهبی پرسشنامه کلارک و استارک استفاده شد که در ۱۹۶۵ در کشورهای مختلف و ادیان مختلف اجرا گردید و دارای ۲۶ گویه در پنج بعد است و پایایی آن با ضریب آلفای ۷۹/۰ بدست آمد؛ و همچنین از پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هلیرت برای متغیر فشار روحی-روانی استفاده شد؛ این پرسشنامه در سال ۱۹۷۲ تنظیم شد که دارای ۶۰ سوال و روایی و پایایی آن ۹۵/۰ گزارش شده است. و همچنین برای سنجش متغیر تعارضات نقشی از پرسشنامه کارلسون و همکاران (۲۰۰۰)  با تعداد ۱۸ سوال بهره می گیریم که توسط هاتفی راد در سال ۱۳۹۳ با ضریب آلفای کرونباخ ۹۱/۰ دارای پایایی بود نیز مورد استفاده قرار گرفته است و برای سایر متغیرها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. پرسشنامه پس از احراز اعتبار و پایایی آن در مراحل مقدماتی تحقیق، برای جمع آوری داده های مورد نیاز در مرحله نهایی مورد استفاده قرار گرفت.

 

قسمت اول، شامل متغیرهای زمینه ای است:

 

بخش اول: پرسش هایی مربوط به مشخصات پاسخگویان و پرسش های زمینه ای که شامل (سن، جنسیت، وضعیت تاهل، میزان تحصیلات، درآمد خانواده و شغل) می باشد، آمده است. همچنین در این قسمت از پرسشنامه، زمان ایفای نقش زنان و مدت زمان حضور زنان در بیرون از خانه سنجیده شده است.

 

بخش دوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان انجام انواع نقش است که دارای ۱۸ سوال بسته با پاسخ پنج گزینه ای به صورت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم) می باشد.

 

قسمت دوم، شامل متغیرهای مستقل است که در بر گیرنده آسیب هایی که متوجه زنان می شود، می باشد

 

بخش اول: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش مزاحمت های اجتماعی است که شامل ۷ سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش دوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش کاهش باورهای دینی و سنتی است که شامل ۱۳ سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش سوم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان مصرف گرایی است که شامل ۱۶سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد.

 

بخش چهارم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش متغیر چند گانگی نقش است که شامل  ۱۱سوال بسته با پاسخ ۵ گزینه ای درطیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم)می باشد.

 

بخش پنجم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش تعارضات نقشی است که شامل  ۷سوال بسته در هفت بعد با پاسخ ۵ گزینه ای درغالب طیف لیکرت (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) می باشد

 

بخش ششم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش متغیر فشارهای روحی و روانی است که در پنج بعد و در قالب ۱۰ سوال آمده است به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

بخش هفتم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد سنجش میزان احساس بدنامی است که شامل ۷ گویه می باشد و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است

 

بخش هشتم: مشتمل بر پرسش هایی در مورد تن آرایی است که شامل ۱۰ مورد می باشد به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

قسمت سوم: در بر گیرنده سوال هایی برای سنجش متغیر وابسته پژوهش می باشد؛ که عملکرد خانواده را در غالب هفت بعد و به طور کلی ۲۵ گویه و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده است

 

قسمت چهارم: شامل پرسش هایی برای سنجش نگرش زنان نسبت به حضور زنان در اجتماع را در غالب ۸ سوال و به صورت طیف لیکرت پنج قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) آورده شده است.

 

۳-۶٫ تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق

 

جدول۳-۲٫ متغیرهای اصلی تحقیق و سطوح سنجش آن ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نام متغیر	نوع متغیر	سطح سنجش متغیر
زمان ایفای نقش	کمی/مستقل	رتبه ای
مدت زمان ایفای نقش	کمی/مستقل	رتبه ای
نوع نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
مزاحمتهای اجتماعی	کمی/مستقل	فاصله ای
باورهای دینی و سنتی	کمی/مستقل	فاصله ای
مصرف گرایی	کمی/مستقل	فاصله ای
چندگانگی نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
تعارض نقش	کمی/مستقل	فاصله ای
فشار روحی روانی	کمی/مستقل	فاصله ای
احساس بدنامی	کمی/مستقل	فاصله ای
تن آرایی	کمی/مستقل	فاصله ای
نگرش  به حضور در اجتماع	کمی/مستقل	فاصله ای
عملکرد خانواده	کمی/وابسته	فاصله ای

 

۳-۶-۱٫ متغیرهای مستقل

 

۳-۶-۱-۱٫ سن

 

سن تعداد روزهایی است که یک فرد از بدو تولد تاکنون سپری کرده است که به صورت سال بیان می شود. به دلیل تغییرات اجتماعی و فرهنگی جوامع بین نگرش های گروه های سنی مختلف تفاوت وجود دارد (افشانی،۱۳۸۵: ۱۰۰). لذا یکی  از متغیرهای زمینه ای این تحقیق سن پاسخگو است که در قالب یک سوال بسته (۱۸ – ۲۵ سال ، ۲۶ – ۳۳ سال، ۳۴ – ۴۱ سال، ۴۲ – ۴۹ ، ۵۰ سال به بالا) پرسیده می شود.

 

 

 

۳-۶-۱-۲٫ وضعیت تأهل

 

منظور از متأهل، فردی است که ازدواج کرده است و دارای همسر می باشد (ازکیا و دربان آستانه،۱۳۸۲: ۲۱۲). جامعه آماری در این پژوهش، شامل زنان متأهل می باشد که ممکن است در زمان مطالعه دارای همسر باشند، مطلقه باشند و یا همسرشان فوت کرده باشد که در این پژوهش به صورت یک سوال سه گزینه ای (۱٫ متأهل ۲٫ مطلقه ۳٫ همسر فوت شده) آمده است.

 

۳-۶-۱-۳٫ تعداد فرزندان

 

تعداد فرزندان یکی دیگر از متغیرهای زمینه ای است که انتظار می رود بر روی ایفای نقش زنان در خانواده و در جامعه تاتیر گذار باشد که در این تحقیق رای سنجش این متغیر، از یک سوال به صورت باز در پرسشنامه در نظر گرفته شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴٫ پایگاه اقتصادی _ اجتماعی

 

موقعیت اجتماعی، مقام و موضعی است که یک فرد در یک جامعه و در زمانی معین اشغال می کند (بیرو،۱۳۶۶: ۳۷۱). موقعیت اجتماعی یکی از موضوعات و محورهای مورد توجه در ارزیابی پایگاه اجتماعی است، موقعیت اجتماعی عبارت است از اعطای مقامی در سلسله مراتب کیفی کل جامعه به هر فرد، استناد مجموع ارزیابی ها از هر یک از پایگاه هایی که احراز کرده و پاداش هایی که از هریک از آنها عایدش شده است (کوزر، ۱۳۷۳: ۴۵).

 

یکی از روش های اصلی برای توزیع افراد جامعه در موقعیت های اجتماعی موجود ارزش گذاری بر اساس موقعیت هاست، بدین معنا که موقعیت ها برحسب اهمیت رتبه بندی می شوند. احراز موقعیت یا رتبه بندی خاص اجتماعی، احراز کننده را از دریافت پاداش و حیثیت خاص اجتماعی برخوردار می سازد. بنابراین تفکیک اجتماعی که سازمان اجتماعی طبعا به آن نیازمند است ضرورتا با ارزشیابی موقعیت های اجتماعی همراه است. برای انجام امور و بالا رفتن کارائی نیاز است تا این تفکیک صورت پذیرد (ادیبی،۱۳۵۴: ۳).

 

پایگاه اجتماعی، توجه، اعتبار و ارزشی است که جامعه برای نقش اجتماعی فرد، گروه و طبقه اجتماعی قایل است (آراسته خو،۱۳۸۱: ۲۷۹). پایگاه اقتصادی _ اجتماعی در مقام فرد یا گروه است با توجه به توزیع شان، درک نظام اجتماعی و در مواردی تلویحا با در نظر گرفتن چگونگی توزیع حقوق، مسئولیت ها، قدرت و اقتدار در چارچوب همان نظام نظیر اصطلاحاتی چون پایگاه بالا، پایین و متوسط (ساروخانی،۱۳۸۰: ۷۲۹). پایگاه اقتصادی _ اجتماعی مجموعه ای از سه شاخص ثروت، قدرت، منزلت است که هرچند به صورت آرمانی جدا از هم در نظر گرفته می شوند اما در واقعیت دارای تداخل و در هم تنیده هستند (علی بابایی، ۱۳۷۲). در این پژوهش پایگاه اقتصادی _ اجتماعی با توجه به متغیرهای (میزان تحصیلات خود و همسر، وضعیت اشتغال، درآمد) مورد پژوهش قرار می گیرد.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۱٫ درآمد

 

در این پژوهش میزان درآمد ماهانه خانواده بر اساس ۵ دسته، در آمد کمتر از ۵۰۰ هزار تومان، بین ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان، بالاتر از ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان، بالاتر از یک میلیون تا یک میلیون و سیصد هزار تومان ، بیشتر از یک میلیون و سیصد هزار تومان تقسیم شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۲٫ وضعیت اشتغال

 

شغل یکی از سه شاخص اصلی (درآمد، شغل، میزان تحصیلات) برای تعیین طبقه اجتماعی است (کوئن،۱۳۸۸: ۲۹۶). منظور از شغل، کاری است که منبع اصلی درآمد فرد باشد و فرد به طور دائم برای تامین اقتصادی خود و خانواده اش به آن مشغول می باشد. توسلی بین شغل فرد و وضعیت شغلی تفاوت قائل است و معتقد است: منظور از شغل، فردی حرفه ای و پست کاری فرد است. اما وضعیت شغل، جنبه های حقوقی را با جنبه های کار فرد توأم ساخته و تابع تعدادی ملاک های شغلی و اجتماعی مانند: ماهیت کار، درجه مهارت و موقعیت فرد در سلسله مراتب شغلی است (توسلی،۱۳۷۹: ۷۸). در این پژوهش وضعیت اشتغال زنان پاسخگو در قالب یک سوال بسته به صورت  شاغل و خانه دار و در صورت اشتغال در غالب یک سوال باز به صورت ذکر نام شغل، پرسیده شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۴-۳٫ میزان تحصیلات خود و همسر

 

منظور از میزان تحصیلات، درجه تحصیلی که هر فرد با گذراندن دوره های رسمی آموزش، سنوات تحصیلی به اخذ آن درجه نایل گردیده است. در این تحقیق، تحصیلات پاسخگو و در سوالی دیگر تحصیلات همسر به صورت یک سوال بسته  در قالب (زیر دیپلم، دیپلم، فوق دیپلم، لیسانس، فوق لیسانس، دکتری و بالاتر) پرسیده شده است.

 

۳-۶-۱-۵٫ موقعیت زمانی ایفای نقش

 

منظور از موقعیت زمانی ایفای نقش، زمانی از شبانه روز را که فرد بیشتر در بیرون از خانه سپری می کند که در این پژوهش به عنوان متغیر مستقل و به صورت یک سوال سه گزینه ای (صبح تا ظهر، بعد از ظهر و عصر، غروب تا آخر شب) در پرسشنامه از پاسخگویان پرسیده شده است

 

 

 

۳-۶-۱-۶٫ مدت زمان ایفای نقش

 

تعداد ساعتی که فرد در شبانه روز در بیرون از خانه مشغول به فعالیت می باشد و از جمله متغیرهای مستقل مورد انتظار در پژوهش می باشد که به صورت یک سوال بسته در غالب پنج گزینه (اصلا، کمتر از یک ساعت، یک الی سه ساعت، سه الی پنج ساعت و بیش از پنج ساعت در روز) سنجیده شده است.

 

 

 

۳-۶-۱-۷٫ نوع نقش

 

یکی از مفاهیم اساسی درجامعه‌شناسی« نقش» است. به تعبیر شکسپیر[۱]، جهان اجتماعی را می‌توان به صحنه نمایش تشبیه کرد که در آن آدمیان هر یک در طول زندگی خویش نقش‌های متفاوتی را مانند پدر، مادر، فرزند، همسر، آموزگار، دانشجو و کهنسال و غیره ایفا می‌کنند. «شخصیت» فرد و «انتظارات» جامعه از صاحب نقش، دو عامل مهمی هستند که بر ایفای نقش تأثیر می‌گذارند. تحولات اقتصادی و اجتماعی نیز سبب می‌شوند که موقعیت و اهمیت نقش‌ها تغییر کند. تغییر موقعیت نقش کهنسالی و تغییر تعریف نقش زنان در جامعه مدرن نسبت به جامعه سنتی دو نمونه روشن از دگرگونی‌هایی هستند که نقش‌ها می‌پذیرند (ایمانی جاجرمی، ۱۳۸۶: ۲۸).

 

فرد در طول زندگی خود، نقش­های گوناگون را در مراحلی پی­درپی یا همزمان ایفا می­ کند و ترکیب مجموعه نقش­هایی که از تولد تا مرگ ایفا کرده است شخصیت او را شکل می­دهد (کوزر و روزنبرگ، ۱۳۸۵: ۲۹۸).

 

در این پژوهش منظور از نقش، همان مشارکت ها و نقش های فردی، اجتماعی و خانوادگی و شغلی می باشد که زنان در خانه و خارج از خانه ایفا می کنند. مشارکت به معنای همکاری، شرکت در کاری یا فعالیتی و حضور در جمعی، گروهی و سازمانی جهت بحث و تصمیم گیری چه به صورت فعال و چه به صورت غیر فعال می باشد (خیر الله پور،۱۳۸۳: ۹۱).

 

تعریف عملیاتی: گویه های نوع نقش در این پژوهش با بهره گرفتن از گویه محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفته است.  به منظور سنجش این متغیر از پاسخگو پرسیده می شود : لطفا مشخص کنید چقدر در انجام فعالیت های زیر نقش دارید؟

 

به منظور سنجش این سازه، ۲۱ سوال و در شش بعد نقش اجتماعی، نقش مدنی، نقش مذهبی، نقش شغلی، نقش تفریحی و نقش خانوادگی در غالب طیف لیکرت ۵ قسمتی (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، خیلی کم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است، کمترین امتیاز ۱۸ و بیشترین امتیاز ۹۰ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان حضور زنان در هر یک از این نقش ها را مشخص می کند.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش اجتماعی

 

 

• شرکت در امور اجتماعی مانند انجمن اولیا و مربیان یا جلسات بسیج و… .

 

• شرکت در انجمن های خیریه و کمک به سالمندان و جمع آوری کمک به زلزله زدگان و تهیه جهیزیه و…

 

• شرکت در فعالیت های گروهی مانند تمیزسازی پارک ها و اماکن عمومی و درختکاری و….

 

 

 

گویه های مربوط به نقش مدنی

 

 

• شرکت در انتخابات مختلف شهر و کشور.

 

• شرکت در بحث ها و جلسات سیاسی .

 

 

 

گویه ای مربوط به نقش مذهبی

 

 

• شرکت در مراسم مذهبی مانند اعیاد و سفره های نذری و مراسم روضه خوانی.

 

• حضور داشتن در جلسات و کلاس های قرآن.

 

• شرکت و فعالیت در برگزاری مراسمات مسجد محله.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش شغلی

 

 

• انجام فعالیت شغلی در بیرون از خانه

 

• انجام فعالیتهایی در درون خانه(کارهای هنری، قالی بافی و…) برای کمک خرجی مالی خانواده

 

 

 

گویه های مربوط به نقش تفریحی

 

 

• شرکت در کلاس های هنری مثل نقاشی، خطاطی، موسیقی و…

 

• شرکت در کلاس های مختلف مثل کلاس زبان، کامپیوتر، داستان نویسی و …

 

• انجام فعالیت های ورزشی(استخر، پیاده روی و کوهنوردی و…)

 

• رفتن به مسافرت و گردشهای علمی – تفریحی.

 

• رفتن به مجتمع های تجاری و مراکز خرید.

 

 

 

گویه های مربوط به نقش خانوادگی

 

 

• انجام خریدهای روزانه و ضروری منزل.

 

• دید و بازدید و رفتن به مهمانی های خانوادگی.

 

• گفتگو با دوستان و سایر اعضای خانواده.

تعریف نظری: در این پژوهش با سنجش مزاحمت های اجتماعی، کاهش باورهای دینی و سنتی، مصرف گرایی، چندگانگی نقش، تعارضات نقشی، فشارهای روحی و روانی، احساس بدنامی و تن آرایی ازجمله آسیب هایی انتخاب شده اند که ناشی از حضور زنان و انواع نقش ها می باشد و ممکن است بر عملکرد خانواده تاثیر بگذارد.

 

 

 

گویه های مربوط به مزاحمت های خیابانی (احساس نا امنی)

 

تعریف نظری: از مفهوم امنیت، تفاسیر و تعابیر گوناگونی صورت گرفته است. تعاریف لغوی امنیت در فرهنگ لغت عبارتند از: در امان بودن، آرامش و آسودگی، حفاظت در مقابل خطر،احساس آزادی از ترس، احساس ایمنی و رهایی از تهدید است (میرعرب،۱۳۷۹: ۱۳۳).

 

آزار خیابانی به عنوان مصداقی از خشونت علیه زنان، آسیب های متعددی را بر فرد، خانواده و جامعه به بار می آورد. با افزایش مزاحمت های خیابانی، مشارکت اجتماعی و فرهنگی زنان، خصوصاً زنان محجبه کاهش می یابد. زیرا طبیعی است که هر گاه خروج از منزل و موقعیت مطمئن، مقارن با آزارهای خیابانی باشد، ترس از عواقب و خطرات آن دامنه فعالیت آنها را کاهش می دهد یا هزینه چنین مشارکتی را افزایش می دهد. گاه مزاحمت های خیابانی باعث جدال و تنش در روابط گرم و صمیمی اعضای خانواده میشود. شوهر، همسرش را و پدر، دخترش را… توبیخ می کند، این تنش ها سبب پیامدهای دیگری از قبیل شک و بدبینی، ممانعت خروج از منزل یا عدم اجازه جهت کار و تحصیل …. می گردد.

 

تعریف عملیاتی: گویه های مزاحمت های اجتماعی در این پژوهش با استفاده گویه های محقق ساخته مورد سنجش قرار گرفته است. به منظور سنجش این متغیر از پاسخگو پرسیده می شود: لطفا نظرات خود را درمورد موارد زیر بیان کنید؟

 

 

• هنگامی که در شب به تنهایی در این شهر قدم می زنم احساس ناامنی می کنم.

 

• از راه رفتن و نشستن در پارک ها اصلا احساس امنیت نمی کنم.

 

• برایم پیش آمده که در خیابان مردی خواسته باشد به من شماره دهد.

 

 

 

• تا بحال برایم اتفاق افتاده که مردی در خیابان به من تنه بزند.

 

• برایم اتفاق افتاده که مردی با ماشین تعقیبم کند یا بخواهد که سوار ماشینش شوم.

 

• برایم اتفاق افتاده که در خیابان مردی با متلک گویی برایم مزاحمت ایجاد کند.

 

• برایم پیش آمده در خیابان مردی اصواتی مثل سوت زدن یا فریاد کشیدن برایم در آورد.

 

به منظور سنجش این سازه، ۷ سوال و در سه بعد احساس نا امنی، مزاحمت رفتاری و مزاحمت گفتاری، در غالب یک طیف لیکرت ۵ قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم،کاملا مخالفم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است، کمترین امتیاز ۷ و بیشترین امتیاز ۳۵ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان مزاحمت های اجتماعی را مشخص می کند.

 

 

 

گویه های مربوط به کاهش باورهای دینی و سنتی

 

سنت به معنای انتقال میراث فرهنگی، خاص گروهی ویژه در طی نسل هاست و معمولا عنصرهای سنتی، ارزشمند تلقی می شوند (سامپسون، ۱۳۷۶: ۵۲۰-۵۱۹)، دینی بودن، عنوان عامی است که به هر فرد یا پدیده ای که ارزش ها و نشانه های دینی در آن متجلی باشد، اطلاق می شود. تجلی ارزش ها و نشانه های دینی بودن فرد را در نگرش، گرایش و کنش های آشکار و پنهان او می توان جستجو کرد. فرد دیندار خود را مقید به رعایت دستورات و توصیه های دینی می داند (شجاعی زند،۱۳۸۴ :۳۴-۶۶) دینداری یکی از مقوله های اجتماعی است که دستخوش تغییر و تحولات گسترده می شود (دورکیم،۱۳۸۱: ۱۵۶). امروزه با پیشرفت های اقتصادی ـ اجتماعی، گسترش رسانه ها و آموزش بیشتر، و حضور زنان در جامعه، زنان از فرهنگ سنتی و باورهای دینی فاصله گرفته اند و این امر باعث شده است تا آنها کمتر نقش­های سنتی را بپذیرند و یا در صورت پذیرش آنها ارزیابی منفی نسبت به نقش خود داشته باشند و این باعث نارضایتی از زندگی می شود (بابایی، ۱۳۸۰: ۱۶۳).

 

تعریف عملیاتی: برای سنجش باورهای دینی و سنتی، از مدل گلارک و استارک برای سنجش باورهای مذهبی استفاده شد که این دو وجوه مشترک همه ادیان را، ابعاد اعتقادی، مناسکی، پیامدی، عاطفی و شناختی می دانند. و برای سنجش گویه های باورهای سنتی از گویه های محقق ساخته استفاده شده است. به منظور سنجش این متغیر از پاسخگو پرسیده می شود : لطفا نظرات خود را درمورد عبارت های زیر بیان کنید؟

 

 

 

گویه های باورهای سنتی

 

 

• اساسی ترین کارهای هر زنی خانه داری اوست و خانه دار بودن اوست که زن را می سازد.

 

• تحصیلات دانشگاهی برای یک پسر مهمتر است تا برای یک دختر.

 

• ترجیح می دهم در مکان هایی که مردان بیشتر حضور دارند، نروم.

 

• سعی می کنم با مردان نامحرم، کمتر ارتباط داشته باشم.

 

• در تربیت فرزندانم از شیوه های سنتی استفاده می کنم.

 

• معتقدم فرزندانم باید به شیوه سنتی ازدواج کنند.

 

• زن نباید بدون اجازه شوهرش کاری انجام دهد.

 

• زن وظیفه دارد برای خارج شدن از خانه از همسرش اجازه بگیرد.

 

• چادر، حجاب برتر است باید با افراد بدحجاب برخورد شود.

 

 

 

گویه های باورهای مذهبی

 

 

• در روز قیامت به اعمال و رفتار ما دقیقا رسیدگی می شود.

 

• احساس می کنم زندگی ام بدون اعتقاد به خدا پوچ و بی هدف است.

 

• به نظر من باید به غسل های واجب اهمیت دهیم.

 

• حجاب ظاهری اهمیتی ندارد، مهم حجاب باطنی است.

 

به منظور سنجش این سازه،۱۳ سوال در یک طیف لیکرت ۵ قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم،کاملا مخالفم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است کمترین امتیاز ۱۳ و بیشترین امتیاز ۶۵ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان کاهش بورهای سنتی و مذهبی را مشخص می کند.

 

 

 

گویه های مربوط به مصرف گرایی

 

تعریف نظری: مصرف گرایی عبارت است از؛ اصالت دادن به مصرف و هدف قرار دادن رفاه و دارایی های مادی. برخی مصرف گرایی را به معنای برابر دانستن خوشبختی شخصب با خرید دارایی های مادی و مصرف گرفته اند (سیدی نیا،۱۳۸۸: ۱۵۳). از نگاه مایلس[۱] هیچ تعریف آماده و حاضری از مصرف گرایی در دست نیست. او بیان می کند مصرف گرایی وجوه فرهنگی عمل شایع مصرف است در واقع مصرف یک عمل و محدود به سطح رفتار و کنش است و مصرف گرایی روش زندگی است (مایلس، ۱۹۹۸: ۴).

 

تعریف عملیاتی: در این پژوهش مصرف گرایی را به دو بعد: بعد ذهنی یا ارزش مصرف و بعد عینی تقسیم کرده ایم.

 

بعد ذهنی: مطالعه از ارزش مصرف و نظریه انتخاب بازار توسط شس، نیومن و گراس پیشنهاد شده که انتخاب در بازار و خرید را یک پدیده چند بعدی می دانند که شامل چندین ارزش است. مصرف کنندگان ارزش های متفاوتی را به گروه های محصولات می دهند که به توجه خود، انگیزه هایشان را برای مصرف تحت تاثیر قرار می دهد. شس و همکارانش پنج ارزش را معرفی کرده اند که ان ارزش ها عبارتند از: ارزش کارکردی، ارزش اجتماعی، ارزش عاطفی، ارزش شناختی، ارزش مشروط (او. کی. کیم،۲۰۰۵: ۲۰).

 

 

 

گویه های مربوط به ارزش کارکردی

 

مطابق با کار شس و همکارانش (۱۹۹۱) ارزش عملکردی ناشی از مطلوبیت و سودمندی اداراک  از اشیا در موقعیت انتخاب است و به طور کلی مربوط به ویژگی هایی از قبیل: کارایی، قابلیت اطمینان، دوام و قیمت است.

 

 

• هنگام خرید به قیمت کالا توجهی ندارم، مهم این است که شیک و جدید باشد.

 

• استفاده از کالاهای مارک دار برایم لذت بخش است.

 

گویه های مربوط به ارزش اجتماعی

 

این ارزش ها از طریق ارتباط با گروه های اجتماعی به محصول متصل و ضمیمه آن می شوند. نسبت دادن ارزش های اجتماعی اغلب برای اقلام قابل مشاهده مصرف رخ می دهد. مواردی مانند نوع محصول، انتخاب نام تجاری و تصمیمات خرید متاثر از ارزش های اجتماعی است. مصرف کنندگان بوسیله این ارزش ها کلاس هایی مختلف محصول یا همخوان یا ناهمخوان بودن آن با هنجارهای گروه های مرجعی که به آن تعلق دارند یا آرزوی تعلق داشتن به آن را دارند را درک می کنند.

 

 

• معمولا هرچه مصرف فرد بیشتر باشد، وجهه اجتماعی اش بالاتر می رود.

 

• کالاهای گران قیمت و لوکس برای کسی ارزش نمی آورد.

 

• خوبی وسایل و لباس های جدید این است که از دیگران متمایز میشوی.

 

 

 

گویه های مربوط به بعد ارزش عاطفی

 

انتخاب بازار نیز ممکن است براساس ارزش های احساسی مربوط به توانایی ثانوی برای تحریک احساسات مورد نظر استوار باشد. ارزش عاطفی مربوط به واکنش عاطفی افراد به محصول می باشد

 

 

 

 

• خرید کردن را دوست دارم، چون احساس خوبی به من می دهد.

 

• احساس می کنم بعد از مدتی استفاده از یک وسیله یا کالا برایم تکراری می شود و حوصله ام را سر می برد.

 

گویه های مربوط به بعد ارزش شناختی

 

 

• دوست دارم چیزهای جدید، متنوع و متفاوت را تجربه کنم.

 

• هر ساله باید بعضی از وسایل و کالاهایی را که از مد می افتد تغییر داد.

 

بعد عینی: در بعد عینی به میزان مصرف، زمان مصرف، مکان مصرف و نوع مصرف پرداخته شده است.

 

منظور از میزان مصرف، حجم و میزانی است که فرد خرید و مصرف می کند. منظور از زمان مصرف، میزان زمان و تعداد دفعاتی است که فرد برای خرید صرف می کند. منظور از مکان مصرف، شامل پاساژها، بازار، فروشگاه های لوکس، دستفروش ها و … می شود و اشاره به این دارد که فرد از کجا خرید می کند. منظور از نوع مصرف به این می پردازد که خرید از نوع فراغتی است، کارکردی است یا نمایشی است (تیموتی،۱۳۸۸: ۳۶).

 

 

 

گویه های مربوط به بعد میزان مصرف

 

 

• از لباس و کیف و کفش متنوع استفاده می کنم.

 

• همیشه سعی در صرفه جویی دارم بویژه هنگام خرید کردن.

 

 

 

گویه های مربوط به بعد زمان

 

 

• از اینکه ساعت ها در پاساژها به خرید بپردازیم اصلا احساس خستگی نمی کنم.

 

• معمولا زود به زود به خرید لباس و … اقدام می کنم.

 

 

 

گویه های مربوط به بعد نوع مصرف

 

 

• با مصرف کالاهای جدید و گران سعی می کنم توجه دیگران را جلب کنم.

 

• خیلی وقت ها برای سرگرمی و تفریح به خرید می روم.

 

 

 

گویه مربوط به بعد مکان مصرف

 

 

• معمولا از فروشگاه های مارک دار و خاص و بالای شهر خرید می کنم.

 

برای سنجش این سازه،  ۱۶ سوال در یک طیف لیکرت ۵ قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است، کمترین امتیاز ۱۶و بیشترین امتیاز ۸۰ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان مصرف گرایی را مشخص می کند.

 

 

 

گویه های مربوط به چندگانگی نقش

 

با تغییر در سبک زندگی و نگرش زنان نسبت به هویت خود، به تدریج تعدد نقش های همسری، مادری، دانشجویی همراه با اشتغال برای زنان منجر به تضاد نقش ها و بعضاً سردرگمی و ناامیدی از در کنار هم قرار دادن این مجموعه نقش ها و به اصطلاح فشار نقش شد.

 

 

• نمی توانم در برنامه غذایی خانواده ام تنوع ایجاد کنم.

 

• مجبورم غذای روزانه را روز قبل تهیه کنم.

 

• به خاطر فعالیت در بیرون از خانه نمی توانم به طور کامل به نظم و نظافت منزل رسیدگی کنم.

 

• هنگام بیماری کودکان یا یکی از اعضای خانواده، مراقبت از آنها تنها بر عهده من است.

 

• هنگامیکه مهمان دارم پذیرایی از آنها بر عهده من است.

 

• وقت کافی برای رفت و آمد با نزدیکان و اقوام خود و همسرم را ندارم.

 

• وقت اندکی برای گفنگو و تبادل نظر با همسرم دارم.

 

• رسیدگی به امور فرزندان تنها بر عهده من است.

 

• مسئولیت رسیدگی به تکالیف فرزندانم تنها بر عهده من است و همسرم هیچگونه همکاری نمی کند.

 

• وقت کافی برای رسیدگی به ظاهر خود را ندارم.

 

• برای تفریح و پر کردن اوقات فراغت فرزندانم وقت کافی ندارم.

 

برای سنجش این سازه،  ۱۱ سوال در یک طیف لیکرت ۵ قسمتی (کاملا موافقم، موافقم، بی نظر، مخالفم، کاملا مخالفم) ارزش گذاری شده است که از ۱ تا ۵ امتیاز به آن اختصاص داده شده است، کمترین امتیاز ۱۱و بیشترین امتیاز ۵۵ می باشد و مجموع امتیازات پاسخگو، میزان چندگانگی نقش را مشخص می کند