رشته مهندسی کشاورزی- گرایش بیماری شناسی گیاهی

عنوان

شناسایی گونه های غالب قارچ های میکوریز آربوسکولار

ریزوسفر تعدادی از درختان جنگلی منطقه کیاسر

استاد راهنما

دکتر یونس رضایی دانش

 استاد مشاور

حمید رضا اصغری

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
قارچ های میکوریز آربوسکولار از مهمترین قارچ های همزیست می باشند و وجود این رابطه همزیستی، از طرق مختلف باعث افزایش توان رشدی و مقاومت بیشتر گیاه به انواع تنش های محیطی می شود. در این تحقیق با توجه به اهمیت بسیار بالای گیاهان در صنایع مختلف، قارچ های میکوریز آربوسکولار موجود در ریزوسفر آنها در منطقه کیاسر جداسازی و تعداد ۱۰ گونه قارچی از ریزوسفر این گیاهان شناسایی شد که شامل گونه های Glomus fasciculatum،G. intradices، G. mosseae، G. geosporum، G. macrocarpum،G. aggregatum،G. albidium، G. manihotis، Paraglomus occolatum و Gigaspora albida از ریزوسفر ۱۴ درخت مختلف می باشد . درصد شاخص های مهم کلنیزاسیون بر حسب نوع گیاه متفاوت بود.
تجزیه واریانس مربوط به فراوانی جمعیت اسپور قارچ های میکوریز آربوسکولار در گیاهان مختلف نمونه برداری شده نشان داد که بین گیاهان مختلف و همچنین بین نمونه های خاک جمع آوری شده برای هر درخت، اختلاف آماری معنی داری در سطح ۰۱/۰>P وجود دارد. از دلایل این اختلاف می توان به نوع گیاه میزبان، شرایط اقلیمی و خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک اشاره کرد.
کلمات کلیدی: قارچ های میکوریز آربوسکولار، درختان، شناسایی، فراوانی
۱-۱- مقدمه
     بیش از ۳/۲% از گونه های موجودات زنده روی زمین در جنگل زندگی می کنند. درختان جنگلی از طریق فتوسنتز، تجدید اکسیژن در جو، تنظیم بارش های محلی، جذب Co₂ اتمسفر، تعدیل اثر گلخانه ای، محافظت و حفظ تنوع طبیعت از لحاظ گونه های گیاهی و حیوانی، کاهش بادهای قوی، متوقف کردن گرد و غبار و گازها، تنظیم سطح آب رواناب، متعادل سازی درجه حرارت محیط، جلوگیری از فرسایش خاک، تثبیت آب و هوا، ایجاد محیطی مناسب جهت تفریح و سرگرمی بسیار مفید هستند. جنگل ها از لحاظ چوب و انرژی مهمترین مزایا محسوب می شوند. گیاه در محیطی رشد می کند که در تعامل با میکروارگانیسم های مختلف خاک است و برخی از این عوامل باعث ایجاد تنش و بیماری در گیاه می گردند و برخی نیز موجب بهبود و ارتقاء رشد گیاه می شوند. یکی از مهم ترین میکروارگانیسم های مفید خاک، قارچ های میکوریز می باشند. اصطلاح میکوریز نشانگر یک همزیستی دو جانبه است که در نتیجه این همزیستی، فعالیت قارچ در جهت جذب و انتقال عناصر غذایی به گیاه از یک طرف و دریافت ترکیبات کربنی حاصل از فتوسنتز از گیاه میزبان از سوی دیگر می باشد (Smith & Read, 2008). وجود همزیستی میکوریزایی یکی از عوامل مهم و تعیین کننده رشد و عملکرد در گیاهان است (Offre et al., 2007). قارچ های میکوریز قادرند بر سایر میکروارگانیسم های موجود در خاک به طور مستقیم تاثیر گذاشته یا به طور غیر مستقیم از طریق تغییر فیزیولوژی گیاه میزبان در جمعیت و عملکرد آنها موثر باشند(Allen et al., 1980).بروز این تغییرات مداوم، موجب تغییر ارگانیسم های موجود در خاک اطراف ریشه گیاه و ایجاد میکوریزوسفر می شود (Linderman, 1988). قارچ های میکوریز آربوسکولار از مهمترین انواع قارچ های میکوریز می باشند. این نوع همزیستی از طرق مختلف باعث افزایش توان رشدی گیاه و کاهش خسارت ناشی از عوامل بیماری زای موجود در خاک می شود (Regvar et al., 2006; Akhtar & Siddiqui, 2008). شناخت و مطالعه بیشتر این نوع قارچ ها بخصوص قارچ های میکوریز آربوسکولار و استفاده در کشاورزی نوین، امروزه به نحو موثری باعث افزایش تولید محصولات کشاورزی شده است. همچنین با بهره گرفتن از این همزیستی به عنوان کود بیولوژیک، می توان از طریق کاهش مصرف نهاده های شیمیایی از قبیل کود های شیمیایی و سموم، سیستم کشت و کار سالمتر و محیط زیستی عاری از آلودگی جانبی داشت (Offre et al., 2007).تحقیقات زیادی در زمینه شناسایی و بکارگیری قارچ های میکوریز آربوسکولار در نظام های کشاورزی در سطح دنیا در حال اجرا است. در کشور ما تحقیقات در این زمینه اندک و به صورت پراکنده می باشد. در این تحقیق، وضعیت قارچ های میکوریز آربوسکولار در ریزوسفر تعدادی از درختان جنگلی غالب منطقه کیاسر بررسی شده است.
۱-۲- مشخصات گیاه شناسی گیاهان میزبان مورد مطالعه
۱-۲-۱- -مشخصات گیاه شناسی چنار
   چنار با نام علمی Platanus orientalis L از خانواده چنار Platanaceae و با نام انگلیسیOriental plane tree, Plane tree . درختی خزان کننده به ارتفاع تا ۵۰ متر، با تنه ای به قطر تا ۳ متر، گاهی بیشتر، با پوست ریزان، برگ ها پنجه ای، به قطر تا ۲۵ سانتیمتر، تا نیمه تحتانی بریده، ۵-۷ پاره، متناوب، گوشواره دار، گل ها یک پایه، به صورت سرسان و کروی، معمولا آویزان، گلهای نر با کاسبرگهای گلبرگی ۴-۶ تایی، گلبرگ ها گوه ای، از کاسبرگ ها بلند تر، دوتای آنها کوچکتر یا وجود ندارند. گلهای ماده با کاسبرگ های گلبرگی ۴ تایی، گلهای نر با ۳-۸ پرچم، با میله های کوتاه، با رابطی سپری شکل در بالا. گلهای ماده با ۳-۸ برچه، با خامه های طویل، تخمدان با ۱-۲ تخمک کناری. میوه فندقه واژ مخروطی گوشه دار که در قاعده با کرکهای بلند پوشیده شده، گوی میوه ها ۲-۶ تایی، در زمستان باقی ماننده (مظفریان، ۱۳۸۳). (شکل۱-۱،الف)
۱-۲-۲- مشخصات گیاه شناسی مازوج، دار مازو، مازو
   مازو با نام علمی Quercus infectoria Oliv از خانواده بلوط Fagaceae با نام انگلیسی Aleppo oak, Gall oak. درختچه یا درختی متوسط، کرکهای روی شاخه ها و سطح تحتانی برگها متنوع و نا پایدار و غیر دایمی. برگها قویا مختلف الشکل، در طول زمستان سبز، بالایی ها بیضوی تا تخم مرغی، غالبا با دندانه های- اره ای منظم، بندرت عمیقا لب دار- دندانه دار، با دندانه های نوک تیز یا کامل، پایینی ها کوچک، بیضوی، غالبا کامل یا کم دندانه. پیاله نیم کروی یا تقریبا مخروطی، کرک مخملی. میوه بلوطی تخم مرغی، دمگل میوه دار با دمبرگ هم اندازه . گل های نر در گل آذین دم گربه ای انبوه و بلند، گلهای ماده کم یا منفرد با محور کوتاه به طول ۲-۵ میلیمتر، در محور برگهای بالایی قرار گرفته (مظفریان، ۱۳۸۳). (شکل۱-۱،ی)
۱-۲-۳- مشخصات گیاه شناسی راش
   راش با نام علمی Fagus orientalis Lipsky از خانواده بلوط Fagaceae با نام انگلیسی Orientalis beech. درختی با ارتفاع تا ۵۰ متر ، با تاج تخم مرغی یا استوانه ای پهن، متراکم، با پوست تنه خاکستری کم رنگ، صاف. شاخه های جوان با کرکهای کوتاه- تار ابریشمی فشرده، به تدریج بدون کرک شونده، یکساله ها قهوه ای شونده، جوانه ها تخم مرغی باریک یا دوکی شکل، به طول ۲ سانتیمتر، برگها به طول ۷-۱۴ و عرض ۴-۸ سانتیمتر، کم و بیش بیضوی، در نیمه فوقانی پهن تر، با قاعده گوه ای، راس نوک دار، ابتدا در دو سطح در امتداد رگبرگ ها و دمبرگ با کرک های کوتاه- تار ابریشمی فشرده، سرانجام روی سطح فوقانی بدون کرک یا در امتداد رگبرگ میانی کمی کرک دار، با لبه های کامل یا مواج ، یا با رگبرگ های تا دندانک های کوتاه نوک کند ممتد، ابتدا در حالت جوان با کرک های تار ابریشمی- مژه دار، رگبرگ های ۹-۱۲ جفتی سطح تحتانی آشکار، دمبرگ به طول ۵-۲۰ میلیمتر، گلپوش گلهای نر کوتاه، استکانی پهن، با لوبهای کوتاه پهن، هم اندازه لوله یا بلند تر از آن، با کرک های کوتاه- تار ابریشمی. پیاله به طول ۲۰-۲۵ میلیمتر، کرک دار- تار ابریشمی، با دمگل به طول ۲-۸ سانتیمتر، فلسها در بخش پایینی پیاله ها برگی، سبز رنگ، رگه دار، خطی یا تقریبا قاشقی، به طول تا ۱۷ و عرض ۴ میلیمتر، فلس های بالایی کوتاه تر، باریکتر، درفشی. فندقه به طول ۲ و عرض۱، کفه ها با پیاله مساوی یا کوتاه تر از آن

موضوع:

بررسی وضعیت آلودگی باغات پسته به نماتد مولد غده ریشه و تعیین گونه غالب ,شدت آلودگی و پراکنش آن در شهرستان سبزوار

استاد راهنما:

دکتر علی اسکندری

 استاد مشاور:

مهندس امیر ریوندی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
به منظور تعیین دلایل ضعف و پژمردگی و کاهش رشد و زردی درختان پسته در سال‌های اخیر در باغات پسته شهرستان سبزوار، طی ماه‌های فروردین و تیر ۱۳۹۰ ، ۴۰ نمونه از ریشه‌ها و خاک اطراف آن به طور تصادفی، از سراسر مناطق پسته‌خیز این شهرستان، جمع‌آوری شد.
برای اثبات بیماری‌زایی و تکثیر نماتد، توده‌های تخم را از روی گره‌های ریشه آلوده به نماتد، جدا کرده و سپس رقم حساس گوجه‌فرنگی (رقم رد کلود) را با یک کیسه تخم، آلوده نموده و بعد از حدود ۲ ماه، ماده بالغ از داخل گره‌های ایجاد شده روی ریشه‌ها، لاروهای سن دوم آن‌ها از داخل توده تخم و نرها ازخاک، جدا گردید.
از انتهای بدن ماده بالغ (Perineal Pattern) برشی تهیه شد. بعد از تهیه اسلاید از برش‌های انتهای بدن ماده‌های بالغ، لاروسن دوم و نرها، اسلایدها با بهره گرفتن از کلید شناسایی Jepson 1987، از نظر خصوصیات مرفولوژیکی و مرفومتریکی مورد بررسی قرار گرفت.با توجه به مشخصات مرفولوژیک و مرفومتریک آن‌ها، گونه شناسایی شده در تمام نمونه‌های آلوده، Meloidogyne javanica بود که گونه غالب نماتد ریشه باغات پسته شهرستان سبزوار به شمار می‌رود.نقشه پراکنش و شدت آلودگی براساس نقاط جغرافیایی ثبت شده(GIS) نیز تهیه گردید.
مقدمه
پسته (Pistacia vera L.) متعلق به تیره سماق (Anacardiaceae) است. جنس Pistacia دارای ۱۱ گونه است که همگی آن‌ها از خود تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند. گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه هستند (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).
سرزمین ایران قرن‌ها بدون رقیب عمده‌ترین تولیدکننده پسته جهان بوده است ولی در حال حاضر کشورهای دیگری در زمینه تولید و تجارت پسته به رقابت با ایران پرداخته‌اند (ابریشمی، ۱۳۷۳).
تولید پسته در ایران یکی از منابع مهم ایجاد درآمد برای باغداران پسته و اقتصاد ملی محسوب می‌شود. در سال ۱۳۹۰ تقریباً ۳/۳درصد از ارزش صادرات غیرنفتی کشور را، صادرات پسته تشکیل می‌دهد که درآمد ارزی حاصل از آن سالانه حدود ۴ میلیارد دلار گزارش شده است (اتاق بازرگانی،۱۳۹۰).
تقریباً ۳۰ بیماری برای پسته در جهان گزارش شده است. خاک منشأ بیماری‌هایی مخصوصاً گموز، پژمردگی ورتسلیومی و نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne است که بیماری در پسته ایجاد نموده و از بیماری‌های مهم پسته در جهان است (۱۹۹۱ ,.Ogawa et al).
نماتدهای انگل گیاهی یکی از عوامل بازدارنده رشد محصولات زراعی و باغی بوده و خسارت‌های ناشی از آن‌ها بر محصولات اساسی و محصولات مهم اقتصادی به ترتیب بالغ بر ۷/۱۰% و ۱۴% بوده که این خسارات بالغ بر یکصد میلیارد دلار آمریکا در سال ۱۹۸۴ در جهان تخمین زده شده است (, ۱۹۸۷ Sasser and Freckman).
در ایران اولین‌بار نماتدهای مولد غده ریشه در باغات پسته از رفسنجان در سال ۱۳۴۵ توسط صامت شناسایی شده است (فریور مهین،۱۳۶۵).
نماتد مولد غده ریشه می تواند علاوه بر ایجاد بی‌نظمی در جذب و انتقال آب و مواد مغذی توسط گیاه، باعث ایجاد استرس در گیاهان نیز می‌شود. تلقیح نماتد مولد غده ریشه در بادمجان، بدون استرس رطوبتی، باعث ایجاد کلروز و کاهش سنتر رنگدانه‌ها می‌شود( et al., 2009 Shaukat).
علاوه بر این، اثرات متقابل دوپاتوژن قارچ عامل پژمردگی Fusarium oxysporum و نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne incognita باعث می‌شود که خسارات وارده بر گیاه، بیشتر از مجموع خساراتی که هر یک از این عوامل بیماری‌زا جداگانه وارد می‌سازند، بوده است.
به عبارتی نماتد باعث شکسته شدن مقاومت گیاه به قارچ، عامل پژمردگی می‌شود (حسینی‌نژاد و واجد خان، ۱۳۷۹).
با توجه به اینکه استان خراسان رضوی و شهرستان سبزوار از تولیدکنندگان مهم پسته در ایران است و بتازگی در باغات پسته ضعف و خشکی در درختان مشاهده شده است، سعی در این است که به این حقیقت برسیم که آیا دلیل ضعف درختان پسته، نماتد مولد غده ریشه است و گونه غالب نماتد ریشه گرهی و شدت آلودگی و پراکنش گونه غالب در شهرستان سبزوار را تعیین نماییم.

• مشخصات جغرافیایی و آب و هوایی منطقه

  • موقعیت جغرافیایی شهرستان سبزوار

منطقه مورد پژوهش در طول جغرافیایی ۵۷ درجه، ‏‏۴۰ دقیقه و ۳۰ ثانیه شرقی و ۴۵ درجه، ۲۰ دقیقه و ۴۰ ثانیه عرض شمالی قرار دارد. مساحت ‏ این محدوده ۲۰۵۰۲ کیلو متر مربع است که ۸۰/۱ وسعت کشور را در بر می گیرد (تصویر ۱-۱).‏
آب و هوای منطقه ی تحقیق به علت وجود ارتفاعات و همچنین مجاورت با کویر، متنوع ‏و به واسطه قرار گرفتن در سه جلگه ی موازی با ارتفاعات و کویر، میزان بارندگی و ‏پراکنش آن نیز متغیر است. وجود شرایط فوق و دیگر شرایط اقلیمی باعث گردیده ‏است که این شهرستان از هر دو نوع قنات دشتی و کوهستانی با پراکنش متنوع محیطی برخوردار باشد.                 ‏
مطالعات انجام گرفته‎ نشان می‌دهد که متوسط سالیانه بارندگی در منطقه مورد ‏پژوهش ۶/۲۰۹ میلی‌متر است که از ۱۵۰ میلی متر در مناطق خشک تا ۲۸۰ میلی متر در ‏مناطق کوهستانی متغیر است.                                                                     ‏ همچنین مطالعات آنالیز باد منطقه، بیانگر شرقی بودن باد غالب است که به ‏ترتیب ۴۲/۱۷، ۶۲/۳۲، ۰۸/۱۷ و ۴۹/۱۰ درصد از مجموع باد‌های بهار، تابستان، پاییز و ‏زمستان منطقه را به خود اختصاص داده است(جدول۱-۱)(جدول ۱-۲) (دادرسی سبزوار، ۱۳۸۳)‎‏.‏
پیشینه درخت پسته
از خاستگاه‌های اولیه درختان پسته می‌توان به ایران، افغانستان، ترکمنستان، سوریه و فلسطین اشاره کرد. پاره‌ای از منابع نیز، سواحل مدیترانه و خصوصاً کرانه‌های شرقی این دریا را، مبدأ نخستین درختان پسته معرفی کرده‌اند. به طور کلی سرزمین‌های فوق در قاره آسیا و در فاصله بین کرانه رود جیحون (در شرق) تا سواحل دریای مدیترانه (در غرب)، به مسافت حدود ۱۴۷۰۰۰۰کیلومتر، قرار گرفته و بین ۳۲ تا ۴۰ درجه عرض شمالی، واقع شده‌اند.
پرورش درختان پسته برای نخستین بار در نواحی غربی خراسان صورت گرفته است، این اقدام در عصر پارت‌ها تا اوایل دوره ساسانیان، در نواحی مستعد ایالت پارت (خراسان)، در حد فاصله شرق و جنوب غربی گرگان تا ناحیه سبزوار و از سبزوار به جانب مناطق جنوبی نیشابور تا ناحیه قهستان، انجام پذیرفته است (علوی، ۱۳۷۸).
پسته در آغاز عصر مسیحیت، ابتدا به حوزه مدیترانه و سپس در سال ۱۸۵۶ به اروپا و در سال ۱۸۹۰ به کالیفرنیا رسیده است و در سال ۱۹۰۴ اولین درخت آن در ایستگاه تحقیقاتی «چیکو» کاشته شده است (درویشیان، ۱۳۷۸).
بقایایی از پسته‌زارهای انبوه سبزوار تا اواخر قرن ششم برجای بوده، زیرا ابوالحسن بیهقی تأکید کرده که در زمان او، درختان پسته در دیه‌های جلین و ایزی و نوقاریز مرغوب و معروف بوده است (ابریشمی، ۱۳۷۳).
شاید کهن‌ترین سند درباره پیشینه تاریخی کشت پسته در ایران را بتوان سفرنامه هرودت، تاریخ‌دان نامی یونانی، دانست (محمدخانی، ۱۳۷۶).
۱-۲-۲- ویژگی‌های گیاهشناسی و گونه‌های مهم پسته
واژه «پیستاسیا» که همان جنس پسته است از نام فارسی آن یعنی پسته برگرفته شده است. درخت پسته اهلی ( Pistacia vera) گیاهی نیمه گرمسیری، وابسته به تیره سماق Anacardiaceae یا تیره پسته، ازگیاهان دولپه‌ای و جدا گلبرگان است . جنس پسته دارای ۱۱گونه است که گونه‌هایی از آن‌ها از خود، تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).
گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه‌ای است.این تیره از ۷۵جنس و ۶۰۰ گونه تشکیل یافته که بیشتر در مناطق بین استوایی و معتدله پراکنده است (ابریشمی، ۱۳۷۳ و اسماعیل‌پور، ۱۳۸۳).
مهمترین گونه‌های درختان پسته به شرح زیر است:
Pistacia vera                                   P. integerrima                       

1. khinjuk P. lentiscus
2. mutica P. chinensis
3. atlantica P. terebinthus
4. mexicana P. oleosa

این گیاهان دو پایه، خزان‌کننده (گونه‌های موجود در ایران)، دارای برگهای مرکب ۵-۳ برگچه‌ای، بدون گوشوارک می‌باشند (اسماعیل‌پور، ۱۳۸۳).
درخت پسته دارای برگهای شانه‌ای مرکب است و هر برگ یک جوانه جانبی را دربرمی‌گیرد. اکثر جوانه‌های جانبی به گل آذین اولیه مبدل می‌شوند و یک محور اصلی را تشکیل می‌دهند که در سال بعد، محل تولید خوشه‌های پسته خواهد بود. بنابراین خوشه‌های پسته به صورت جانبی بر روی چوب یکساله می‌رویند (راد، ۱۳۷۴ و محمدخانی، ۱۳۷۶ و علوی، ۱۳۷۸).
از نظر گیاهشناسی میوه پسته، در ردیف میوه‌های شفت گروهبندی می‌شود. میوه‌های شفت متشکل از سه قسمت لایه برونبر خارجی (Exo carp)، لایه میانبر گوشتی (Meso Carp) و لایه درونبر سخت (Endo carp) هستند که درونبر، هسته را می‌پوشاند. تفاوت میوه‌های شفت در بخش خوراکی آن‌هاست. در پسته و بادام هسته به خوراکی می‌رسد، در حالی که در سایر میوه‌جات، هسته سخت است و میانبر گوشتی به عنوان بخش مأکول، مورد استفاده قرار می‌گیرد (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱ و صداقتی و همکاران، ۱۳۸۹).
درخت پسته دو پایه است، یعنی برای تولید میوه به وجود هر دو درخت نر و ماده نیاز است. گل درخت ماده فاقد گلبرگ و غده‌های شهدساز بوده، بنابراین زنبورهای عسل را به خود جلب نمی‌کند. گرده گل توسط باد پراکنده می‌شود (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).

بررسی ارقام و لاین های امید بخش کاهو نسبت به سفیدک داخلی در استان مازندران

استاد راهنما:

دکتر عبدالرضا فروتن

استادان مشاور:

دکتر سیاوش رعیت پناه، دکتر علیرضا دلیلی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
           بیماری سفیدک داخلی توسط قارچ lactuca Bremia ایجاد شده و از بیماری های مهم کاهو در مناطق تحت کشت این گیاه می باشد. این قارچ در تمام طول فصل رشد گیاه ایجاد خسارت نموده و از ارزش تجاری این محصول می‌کاهد.
در این بررسی که هدف آن دستیابی به ارقام متحمل به بیماری بوده، تعداد ۲۰ شماره از مواد ژرم پلاسم کاهو جمع آوری شده از مزارع کاهو شهرستان های آمل، بابل، قائمشهر، ساری، نکا و بهشهر استان مازندران که از نظر تیپ رشد وشکل ظاهری نیز اختلاف داشتند، طی سال های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ در شرایط آزمایشگاهی و ایستگاه تحقیقات زراعی قراخیل درقالب طرح بلوک های کامل تصادفی، با سه تکرارمورد ارزیابی قرارگرفتند. برای تجزیه و تحلیل آماری داده ها از نرم افزار MSTATC استفاده گردید. نتایج ارزیابی نشان داد که در بین تیمارهای آزمایشی از نظر آلودگی و شدت بیماری اختلاف معنی داری وجود دارد. در این رابطه لاین­های وارش و لاین۲۳، سفید نیشابور و کرج با کمترین درصد بوته های آلوده و متوسط شدت بیماری به عنوان ارقام برتر و رقم شادگانی با بیشترین میزان درصد و شدت آلودگی، به عنوان حساس ترین رقم نسبت به بیماری انتخاب گردیدند.
کلمات کلیدی: کاهو، سفیدک داخلی (Bremia lactuca) ، ارقام مقاوم
 مقدمه
کاهو از سبزیجات بسیار ارزشمند ای است که انسان از زمانی که در زمین استقرار یافته آن را شناخته و مورد استفاده قرار داده است. این گیاه از قدیمی ترین سبزی های سالادی دنیا است (آزاده و احمدیان، ۱۳۷۲). کاهو مانند سایر نباتات زراعی و باغی دیگر همواره مورد تهدید عوامل مخرب قرار می گیرد. از جمله این عوامل مخرب بیماری های گیاهی بوده که اعم آن ها به شرح زیر می باشد:
۱- سفیدک داخلی
سفیدک داخلی یا دروغی یکی از بیماری های مخرب کاهو در مزارع و گلخانه ها می باشد (Znidarcic et al., 2003; Raid and Datnof, 1992).
علائم بیماری به صورت لکه های زرد رنگ پریده در روی برگ ظاهر می شود. قطر لکه ها ممکن است تا یک سانتی متر یا بیشتر نیز برسد. در سطح تحتانی لکه ها پوشش سفید رنگی که همان کنیدیوفور و کنیدی های قارچ است، تشکیل می گردد. بعد از مدتی این لکه ها به رنگ قهوه ای در آمده و منجر به مرگ بافت برگ در قسمت های آلوده می شود (بهداد، ۱۳۸۵ و پیوست، ۱۳۸۸; Sempio, 1938ُ) برگ، مغز و پوم کاهو در مراحل اولیه رشد و حتی نزدیک به مرحله بلوغ حساسیت بیشتری نسبت به بیماری دارند (Schultz and Roder, .1938) در شکل ۱ تا ۳ مراحل ایجاد بیماری بر روی برگ نشان داده شد.
         شکل۱- ایجاد لکه های زرد رنگ قارچ Bremia lactucae بر روی برگ
شکل ۲- ایجاد پوشش سفید رنگ قارچBremia lactucae در پشت برگ
شکل۳- مرگ بافت در اثر قارچ Bremia lactucae.
این بیماری علاوه بر خسارت کمی از نظر کیفی نیز به محصول خسارت زده و از بازار پسندی آن می کاهد(Janyska, 1957).
عامل بیماری قارچ Bermia lactucae Regel می باشد (Raid and Datnof, 1992). این قارچ متعلق به سلسله Fungi، شاخه Oomycota، زیرشاخه Chromista، رده Oomycetes، راسته Peronosporales، خانواده Pronosporaceae، جنس Bermia و گونه lactucae Bermia می باشد(Fungal Databases Nomenclature and Species Banks on line Taxonomic Novelties Submission, 2011).
2- سفیدک سطحی کاهو
سفیدک سطحی کاهو در اثر Erysiphe Cichoracearum D.c.ex Merat ایجاد شده و یکی از بیماری های نادر این گیاه می باشد. این بیماری اولین باردرسال ۱۹۴۱ ازکالیفرنیا گزارش شده است (Sherf and et al., 1986).
این بیماری درسال ۱۳۴۴ توسط شریف و ارشاد از اطراف تهران گزارش شده است. خسارت بیماری درگیلان و مازندران چندان قابل توجه نبوده، ولی درپایان فصل زراعی به ویژه در روی کاهو هایی که برای بذرگیری نگهداری می شوند، دیده می شود. علائم بیماری روی برگ های مسن و کناری مشاهده می شود. بیماری ابتدا روی برگ و سپس در زیر برگ ها مشاهده می‌گردد. اندام های قارچ به صورت گرد سفید رنگ و پودری، که همان کنیدیوفور و کنیدی های قارچ می باشند دیده می شود (شکل۴). برگ های آلوده پیچیده، زرد قهوه ای و سپس خشک می‌ شوند. دراین زمان بوی مخصوصی که مربوط به قارچ می باشد، به مشام می رسد. بوته های آلوده کوچک باقی مانده و رشد نمی کنند (Sherf and Macnab,1986).
شکل ۴- سفیدک سطحی در اثر Erysiphe cichoracearum. بر روی برگ
۳- لکه قهوه ای کاهو
بیماری لکه قهوه ای در اثر Stemphylium botryosum Wallr بوجود می آید. این بیماری در سال ۱۳۴۱ توسط اسکندری گزارش گردید. بیماری لکه قهوه ای بیشتر در مناطق مرطوب مانند سواحل خزر از گرگان تا آستارا شیوع دارد. این بیماری علاوه بر شمال، در نواحی جنوبی کشور، به خصوص خوزستان و برازجان نیز شایع بوده و خسارت فراوانی وارد می کند.
علائم بیماری ابتدا به صورت لکه های کوچک سبز رنگی بر روی برگ ها ظاهر می شود. لکه ها به تدریج تغییر رنگ داده و به رنگ قهوه ای در می آیند. این لکه ها غالباً مدوربوده و وسط آن ها خشک و نکروزه می شود (شکل۵).
در مواردی این لکه‌ها به صورت دوایر متحدالمرکزها در می آیند. در شرایطی که رطوبت محیط زیاد باشد، هاله ای شفاف دراطراف لکه ها ظاهر می گردد. زمانی که شدت بیماری افزایش می یابد، لکه ها به یکدیگر متصل شده و تمام سطح برگ را فرا می گیرند، به طوریکه طعم ومزه کاهو تغییر کرده و بازار پسندی خود را از دست می دهد. بیماری معمولاً از نوک برگ ها به طرف پائین و از برگ های خارجی و مسن به طرف برگ های مرکزی پیشروی می نماید.
شکل ۵– لکه قهوه ای در اثر قارچ Stemphylium botryosum بر روی برگ
۴- آنتراکنوز کاهو
           بیماری آنتراکنوز در اثر Marssonina Panattoniana (Berl.) Magn. ایجاد می شود. این بیماری درسال ۱۸۹۵ همزمان در ایتالیا و ایالت اوهایوی آمریکا مشاهده شده و پس از آن در بیشتر کشورهای معتدل و نیمه گرمسیری از جمله استرالیا و نیوزلند گزارش گردید. این بیماری علاوه بر روی همه واریته های کاهو بر روی شیکوره و آندیو هم دیده می شود. در ایران این بیماری در اردیبهشت ۱۳۵۵ توسط بنی هاشمی مشاهده و گزارش شده است (بنی هاشمی و همکاران، ۱۳۵۶).
علائم بیماری ابتدا به صورت لکه های آب سوخته ای به قطر ۲ تا ۳ میلی متر در برگ های خارجی مشاهده شده و سپس به سمت برگ های داخلی پیشروی می کند. لکه ها به تدریج بزرگتر شده و به ۱ تا ۲ سانتی متر رسیده و به رنگ ارغوانی در می آیند. با پیشرفت بیماری قسمت اعظم گیاه آلوده شده و خسارت زیادی به محصول وارد می گردد. بوته های بیمار ظاهری زرد رنگ به خود گرفته و کوچک باقی می مانند. ممکن است قسمت وسط لکه ها جدا شده و سوراخ هایی روی برگ ها بوجود آید. قارچ عامل بیماری علاوه بر برگ به رگبرگ اصلی و دمبرگ نیز حمله کرده و لکه های بیضی شکل، کرم رنگ و فرو رفته ای تولید می نماید.
۵- سپتوریوز کاهو
           این بیماری توسط .Septoria lactucae Pass بوجود آمده و تقریباً در بیشتر مناطق تحت کشت کاهو در جهان از جمله آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، دانمارک، انگلستان، فرانسه، آلمان، هندوستان، ایتالیا، ژاپن و ایالات متحده آمریکا وجود دارد. در ایران این بیماری از اهواز و ورامین گزارش شده است (اسفندیاری، ۱۳۲۶؛ ارشاد ۱۳۴۳؛ شریف و ارشاد، ۱۳۴۵؛ ابراهیمی و میناسیان، ۱۳۵۳).
علائم بیماری روی برگ های کاهو به صورت لکه هایی به اشکال نامنظم و به رنگ قهوه ای روشن ظاهر می شود. لکه ها ممکن است بهم پیوسته و سطح وسیعی از برگ را فرا گیرند. برگ های آلوده پژمرده و خشک می گردند (شکل۶). درمتن لکه ها درهر دو سطح برگ پیکندهای فراوانی به رنگ سیاه تشکیل شده که با چشم غیر مسلح نیز قابل دیدن می باشند.
پوسیدگی ریشه کاهو
بیماری پوسیدگی ریشه یا از پا افتادگی کاهو در اثر قارچSclerotinia Sclerotiorum ( libi) de Bary (Sclerotinia minor Jagger) ایجاد شده و یکی از بیماری های مخرب و مهم کاهو می باشد. این بیماری علاوه بر کاهو به بسیاری از گیاهان زراعی و باغی دیگر از جمله کلم، کلم گل، خردل، لوبیا سبز، لوبیا، باقلا، چغندر، هویج، خیار، طالبی، کدو، هندوانه،کرفس، بادمجان، سیب زمینی، تربچه، پیاز، نخود، آندیو، اسفناج و شلغم حمله کرده و خسارت وارد می کند. بیماری پوسیدگی ریشه درسال ۱۸۹۴ از امریکا گزارش گردید. درایران اولین بار این بیماری درسال ۱۹۶۹ توسط وینوبوژن وهمکاران بین