ـ حداقل فضای اختصاص داده شده برای هر ویلچر ۱۴۰ × ۹۰ سانتی­متر باشد.

ـ چیدمان صندلی­ها باید طوری باشد که معلولین بتوانند دید مناسبی حتی در حالتی که افراد در حالت ایستاده بازی را تماشا می­ کنند و یا هیجان زده­اند، داشته باشند.
ـ در صورت امکان هدفون­هایی برای شنیدن صدای مفسرین بازی فراهم سازید(فخرپور و یاوری،۱۳۸۵).
۲ـ۲ـ۲۵: تجهیزات اطفای حریق
برای ایجاد ایمنی بیشتر در سالن­های ورزشی، ایجاد وسایل اولیه کنترل و اطفای حریق مانند کپسول آتش­نشانی و سیستم­های آب افشان ضروری می­باشد. آموزش کارکنان در مورد نحوه پیشگیری و مقابله با آتش­سوزی
یکی از مهم­ترین اقدامات در این زمینه است، به این منظور رعایت نکات زیر در اماکن ورزشی لازم و ضروری
است: ۱ـ کپسول­های آتش­نشانی برای مواقع اضطراری در سالن ورزشی تهیه و تعبیه شده باشد.
۲ـ کپسول­های آتش نشانی به موقع تعویض و شارژ شده و دارای تاریخ مصرف معتبر باشند.
۳ـ امکان دسترسی به کپسول­های آتش­نشانی مناسب باشد.
۴ـ تعداد کپسول آتش­نشانی کافی باشد.
۵ـ سالن ورزشی مجهز به سیستم هشدار دهنده آتش سوزی باشد.
۶ـ منبع ذخیره آب برای مواقع اضطراری موجود باشد.
۷ـ لوله­های آب آتش­نشانی به اندازه کافی وجود داشته باشد(گیل فرد،۱۳۸۸).
۲-۳ : پیشینه تحقیق
۲-۳-۱ : تحقیقات داخلی
الهی و پورآقایی (۱۳۸۳) در تحقیقی با عنوان «بررسی وضعیت استادیوم­های فوتبال کشور در مقایسه با استانداردهای اروپایی» به این نتیجه رسیدند که أکثر استادیوم­های کشور در امکانات و تسهیلات مناسب برای تماشاگران عادی، تماشاگران ویژه (شامل: معلولان، تماشاگران تیم مهمان و مسئولان)، خبرنگاران و رسانه­های گروهی، بازیکنان، مربیان و داوران و مدیران، امکانات و ویژگی­های زمین بازی، امکانات و تسهیلات پزشکی و کمک­های اولیه و ویژگی­های امنیتی از وضعیت مطلوبی برخوردار نیستند.
لیموچی(۱۳۸۵)"شهر و ورزش جانبازان و افراد با معلولیت، فرصت­ها و موقعیت­های اجتماعی برای ورزش افراد با معلولیت"، به بررسی امکانات و شرایط حضور افراد با معلولیت در سطح شهر پرداخته و اظهار می­ کند که اکثریت اماکن ورزشی فاقد استانداردهای ویژه معلولین می­باشد. توجه و برنامه­ ریزی­های اصولی از سوی کلیه مسئولینی که به نوعی با سازمان­های ورزشی و شهرسازی در ارتباط می­باشند به سیستم­های جدید شهرسازی و امکانات و تجهیزات ترددی برای افراد با معلولیت پراهمیت می­باشد.
فارسی(۱۳۸۵) در تحقیقی تحت عنوان «بررسی وضعیت ایمنی اماکن ورزشی دانشگاه­ های تهران و ارائه راهکارهای مناسب» به این نتیجه رسید که به طور میانگین وضعیت ایمنی تجهیزات، لوازم، حریم­ها و خطوط ۲/۷۹ درصد، سکوها و پوشش­ها و جایگاه تماشاگران ۳/۷۰ درصد، بهداشت ۱/۶۷ درصد و ساخت و سازها و تأسیسات (شامل ورودی­ ها و خروجی­ها، سیستم هشدار حریق، تسهیلات مخصوص معلولان، سیستم نور و صوت و تصویر، رختکن، سرویس­های بهداشتی، وضعیت سالن، سیستم تهویه، موقعیت جغرافیایی، راهنما و علائم، اتاق فوریت­های پزشکی، امکانات ارتباطی) ۸/۶۶ درصد می­باشد. درصد ایمنی فضاهای ورزشی در حد متوسط با میانگین ۶۸ درصد در تمام مؤلفه­ ها می­باشد. در مجموع نتایج تحقیق نشان داد که اماکن ورزشی دانشگاه­ های تهران نسبت به استانداردهای موجود دارای وضعیت مناسبی نمی ­باشد.
نقی­زاده طاهریان(۱۳۸۵) در مقاله­ خود با عنوان:"فضاهای ورزشی و طراحی شهری مناسب معلولین"، ضمن ارائه تعریفی جامع از اختلال و معلولیت، اثرات و نقش ورزش بر معلولین را شرح داده و عوامل موثر در کاربردی کردن ورزش برای معلولین را به سه دسته:۱ـ اندازه­ های انسانی و میدان عمل وسایل کمکی ۲ـ سرعت عمل ۳ـ دسترسی به نیازمندی­ها، تقسیم می­ کند. همچنین در این مقاله از چهار عامل: الف)دسترسی آسان، ب)ارتباط بصری حداکثر، ج)تغییرپذیری فضاها، د)ایمنی حداکثر، به عنوان عوامل موثر در طراحی فضاهای ورزشی برای معلولین ذکر شده است. در پایان نیز پیشنهادهایی برای مناسب­سازی اماکن ورزشی و فضاهای شهری برای استفاده جانبازان و معلولین ارائه شده است.
در این راستا خاکزاد(۱۳۸۵) در مقاله­ای با عنوان"جایگاه ورزش­های آبی جانبازان و معلولین در شهر و تدوین استانداردها و معیارهایی جهت مناسب­سازی فضای ورزش­های آبی"، به اهمیت مناسب‌سازی استخرها و اماکن ورزشی آبی برای دسترسی و سهولت استفاده معلولین تاکید کرده و استانداردها و توصیه‌های لازم برای بهره‌مندی و استفاده مناسب از مراکز ورزشی آبی را ارائه می‌دهد.
رجالی(۱۳۸۵)، در مقاله­­ی"ورزش معلولین در شهر"، با تاکید نقش ورزش و سرگرمی بر افراد جانباز و معلول و ارائه راهکارهای مربوطه، اشاره می­ کند؛ هنوز بحث برابری فرصت­ها، مشارکت و قادرسازی در ابتدای راه خود است. فعالیت­های انجام شده، نهضت­های برخاسته و فریادهای کشیده شده، آغازگر راهی هستند که نهایتاً هدفی به بزرگی از بین رفتن معلولیت طبق تعریف(نقص و ناتوانی که منجر به ایجاد محرومیت در مشارکت اجتماعی شود) دارد.
تقوایی(۱۳۸۵)، در مطالعات خود به این نتیجه رسید که اماکن و سالن­های ورزشی برای استفاده افراد معلول و ناتوان در سطح نامناسبی قرار داشت و بیش از۷۰درصد سالن­ها در وضعیت نامناسبی قرار داشتند. طبق ارزیابی ۳۲ مرکز ورزشی شهر اصفهان با بهره گرفتن از ۶معیار موجود، وضعیت کلی کاربری به این شرح است: تعداد یک مرکز ورزشی یا به عبارتی۱/۳درصد در وضعیت مناسب، تعداد ۸ مرکز ورزشی یا به عبارتی۲۵ درصد در وضعیت تا حدی مناسب و تعداد۲۳ مرکز ورزشی یا به عبارتی ۹/۷۱درصد در وضعیت نامناسب قرار داشتند. حمیدی(۱۳۸۵)، در مقاله­ای با عنوان"ورزش و جانبازان و معلولین در شهر"، استانداردها و قوانین و ضوابط مناسب­سازی شهرک­ها و اماکن ورزشی را ارائه می­دهد. وی اشاره می­ کند اصلاح، بهبود و مناسب­سازی طراحی شهرک­ها و اماکن و سالن­های ورزشی نه تنها لازم، بلکه امری ضروری جهت کمک به کسب استقلال فردی و اجتماعی جانبازان و معلولین می­باشد. چنان­که تجربیات توان­بخشی در جهان ثابت کرده است که بازتوانی و دستیابی معلولین به استقلال در زمینه زندگی فردی و اجتماعی بدون سازگاری محیط­زیست غیرممکن است برعکس در صورتی که وضعیت خاص جسمانی و معلولیت این افراد در طراحی شهری و تجهیزات مسکونی و تفریحی در نظر گرفته شود، شخص معلول قادر خواهد بود؛ کلیه امور زندگی خود را به تنهایی و بدون کمک و دخالت دیگران انجام دهد.
حلاجی(۱۳۸۶)، در ارتباط با مناسب­سازی فضاهای شهری به نظریه انسان و محیط اشاره می­ کند، در این ارتباط دو نظریه وجود دارد: ۱- نظریه ربرت زمر^[۳] : به نظر وی محدودیت­هایی که از طریق قوانین و شرایط معماری و شهرسازی بر فرد تحمیل می­ شود، انسان را تضعیف می­ کند و مانع از رشد وی می­ شود ۲- نظریه بوم شناختی برون برونر^[۴] (۱۹۷۹): این نظریه بر اهمیت رشد انسان در جایگاه طبیعی­اش تأکید دارد. در این نظریه تأکید بر مفهوم رشد فرد در محیط و بخصوص تعامل بین این دو (رشد انسان و محیط) است.
فخرپور و یاوری(۱۳۸۵)، در مقاله­ای با عنوان:"مناسب­سازی فضاهای ورزشی و تفریحی"، خاطرنشان می­ کنند، در حال حاضر اکثر اماکن ورزشی موجود در کشور از لحاظ مناسب­سازی در حد مطلوبی نیستند؛ به گونه ­ای که معلولان نمی ­توانند به طور کامل از امکانات موجود بهره ببرند. به این دلیل که این تاسیسات خوب ساخته نشده و خوب مدیریت نمی­شوند و یا اینکه کارکنان موارد لازم جهت ارائه خدمات به معلولین را آموزش ندیده­اند. این مقاله نیازهای افراد معلول و ناتوان را برای دسترسی کامل به تاسیسات و اماکن ورزشی مورد بررسی قرار داده و حداقل­های لازم برای تامین دسترسی مناسب را ارائه می­دهد.
نظام و سردار (۱۳۸۷) به مقایسه وضعیت ایمنی و بهداشت سالن­های ورزشی سرپوشیده مشهد پرداختند. بر اساس نتایج این تحقیق، سالن­های ورزشی وابسته به ادارات کل آموزش و پرورش از کمترین امتیاز ارزیابی ایمنی و بهداشت در مجموع مؤلفه­ های راهروها و ورودی­ ها و خروجی­ها، انبار و رختکن و سرویس­های بهداشتی، وضعیت سقف و دیوارها و کف پوش و جایگاه تماشاچیان، تأسیسات، تجهیزات ویژه معلولان، تجهیزات پزشکی و بوفه مواد غذایی برخوردار بودند و در مجموع وضعیت نامطلوبی داشتند.
صالحی و همکاران(۱۳۸۹) به انجام پژوهشی با عنوان” بررسی عوامل تسهیل کننده و بازدارنده انجام فعالیت فیزیکی در سالمندان شهر تهران” پرداختند. نتایج این مطالعه نشان داد که عواملی چون دانش، منافع و موانع درک شده و خودکارآمدی دارای نقش مهمی در پیش بینی مراحل آمادگی افراد از نظر انجام فعالیت جسمانی هستند، بنابراین در طراحی برنامه ­های مداخلاتی توجه به این متغیرها ضروری است.
محمودی (۲۰۱۰) در مقاله­ای با عنوان” بازبینی فضاهای شهری به منظور افزایش قابلیت دسترسی برای معلولین در جهت دستیابی به هدف شهری برای همه"، که در شهر تهران صورت گرفت؛ به این نتیجه دست یافت: مناسب­سازی فضاهای شهری برای استفاده همه افراد و اقلیت­ها بسیار مهم است و موجب استفاده راحت و مستقل افراد از این فضاها می­ شود و عدم توجه به آن مشکلاتی را در افراد ایجاد می­ کند. تمامی اماکن عمومی و اجتماعی، به ویژه اماکن ورزشی و اوقات فراغت بایستی برای تمامی افراد به ویژه معلولین مناسب­سازی شده و قابل دسترسی باشند. همچنین اماکن و فضاهای ورزشی شهر تهران به نسبت زیادی برای استفاده افراد معلول مناسب نیستند و از دسترسی خوبی به­ ویژه برای افراد معلول برخوردار نیستند.
سهرابی و همکاران (۱۳۹۰) تحقیقی با عنوان«بررسی وضعیت جانمایی بنا و وضعیت دسترسی اماکن ورزشی ارومیه با توجه به استانداردهای ملی و بین ­المللی» به انجام رسانده­اند. این تحقیق، حاکی از آن است که استانداردهای همجواری، مکان­ یابی و بهداشتی از وضعیت متوسطی برخوردار بوده و سایر استانداردها همچون دسترسی، زیبایی‌شناختی، ایمنی، طراحی پارکینگ، اطلاع‌رسانی و استانداردهای جانبازان و معلولین وضعیتی ضعیف و پایین‌تر از متوسط دارند. نتایج یافته­ ها رعایت نشدن استاندارد طراحی اماکن و مجموعه­های ورزشی را برای جانبازان و معلولین نشان می­دهد.
جوادی­پور و سهرابی(۱۳۹۱) در تحقیقی با عنوان"بررسی استانداردهای مناسب­سازی اماکن ورزشی با بهره گرفتن از تکنیک سنجش رضایت مشتری (CSM)برای ارائه­ راهکار"، اظهار می­ کنند، معیار طراحی اماکن و مجموعه­های ورزشی برای جانبازان و معلولین ضعیف­تر از استانداردها می­باشد. در مورد مناسب­سازی مکان­ها برای افراد معلول مهم­ترین استانداردها شامل: ساخت مسیرهای دسترسی مناسب برای افراد ناتوان جسمی و ذهنی، نصب تابلوهای هشدار دهنده و لمسی برای آن­ها و نصب صندلی­ها و مکان ویژه استراحت برای افراد معلول بود.
عبدوی(۱۳۹۲) تحقیقی با عنوان: «بررسی وضعیت مدیریت ریسک در سالن­های ورزشی سرپوشیده شهر تبریز بر اساس استانداردهای موجود در این زمینه» انجام داد. نتایج کلی وضعیت مدیریت ریسک کلیه سالن­های مورد مطالعه نشان داد، که در هر دو متغیر ایمنی مناطق عمومی (۹/۵۴) و امکانات ایمنی (۵/۴۶) امتیاز، وضعیت مدیریت ریسک در حد متوسط بوده و در مجموع وضعیت مدیریت ریسک در سالن­های ورزشی مورد مطالعه با میانگین ۳/۵۲ در حد متوسط ارزیابی شد، که از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. همچنین از بین عوامل مختلف بررسی شده در این تحقیق، تسهیلات ویژه معلولان با میانگین ۷/۱۸ در حد بسیار ضعیف امتیازات مدیریت ریسک قرار داشتند. به طوری که بیشتر سالن­های ورزشی فاقد تسهیلات ویژه معلولان بوده ­اند. نتایج این تحقیق علاوه بر مشخص کردن نقاط ضعف و قوت هر یک از سالن­های ورزشی مورد مطالعه، به هدایت برنامه ­های مدیریت ریسک اماکن ورزشی شهر تبریز همراه با توصیف وظایف و فراهم کردن برنامه­ ها و دستورالعمل­های ایمنی کمک می­ کند و مدیران و مسئولان اماکن ورزشی شهر تبریز را در فراهم آوردن محیطی ایمن برای ورزشکاران، تماشاگران و کارکنان یاری می­نماید.
اشرفی، کاشف و سیدعامری(۱۳۹۲) در تحقیقی با عنوان:"ارتباط بین عوامل بازدارنده فعالیت بدنی با مراحل تغییر رفتار ورزشی در جانبازان و معلولین شهر ارومیه” انجام دادند. درکل نتایج نشان داد، که بین نقش عوامل بازدارنده فعالیت بدنی در مراحل تغییر رفتار ورزشی در جانبازان و معلولین رابطه ضعیف معناداری وجود دارد. لذا پیشنهاد می­گردد علاوه بر فراهم نمودن امکانات ورزشی، کلاس­های آموزشی نیز به منظور افزایش درک عوامل بازدارنده در فعالیت ورزشی برای جانبازان و معلولین برگزار شود.
۲-۳-۲ : تحقیقات خارجی
یانگ و همکارانش ^[۵](۲۰۰۵)، در تحقیقی با عنوان «عملکرد معلولیت، تغییر در معلول نشانه افسردگی در زندگی اخیر» نشان دادند که هر دو نوع معلولیت با وضعیت ثابت و حالت متغیر معلول، بطور معناداری با مشارکت آنان در فضاهای شهری می ­تواند افسردگی آنان را تغییر دهد.
ساندرسون^[۶] (۲۰۰۶)، پایان نامه خود تحت عنوان “ارزیابی برنامه­ ریزی دسترسی برای اشخاص با معلولیت در شهرهای میانی کانادا” را با هدف از میان برداشتن موانع موجود در شهرها و بهبود دسترسی به فضاها برای اشخاص با معلولیت انجام داد. با انجام این پژوهش روشن شد که اغلب اشخاص با معلولیت در شهرها با موانع متعدد مواجه می­باشند که باعث عدم مشارکت آن­ها در جامعه می­ شود. نتایج این مطالعه نشان داد که ابزارهای برنامه­ ریزی، راهکاری برای بهبود دسترسی مناسب معلولین به فضاهای شهری می­باشد که معلولین بتوانند به­ درستی در مسائل جامعه مشارکت داشته باشند. بنابراین، درگیرکردن اشخاص معلول در توسعه و کاربرد ابزارهای برنامه­ ریزی بالقوه می ­تواند در مشارکت آن­ها در برنامه­ ریزی­ها موفقیت آمیز باشد.
استیونس^[۷] (۲۰۰۷)، در مقاله خود با عنوان:” زندگی با معلولین در شهرهای ژاپن"، به دنبال ایجاد طرحی با موضوعِ طراحی دسترسی برای همه (Barrier-free design) بود، که با این طرح در نظر داشت فضای شهری را ایجاد کند، که اشخاص با معلولیت (معلولیت ذهنی و فیزیکی) و افراد عادی در مجاورت یکدیگر زندگی کنند. نتایج نشان داد که در شهرهای ژاپن فضاهای قابل دسترس به اندازه مطلوب در اختیار افراد عادی وجود دارد، اما در ارتباط با معلولین فضاهایی ایجاد شده ­اند؛ اما باید این فضاها را توسعه و گسترش داد.
میلر و همکاران^[۸](۲۰۰۹)، پژوهشی با عنوان:” ارزیابی میزان رضایت اشخاص در ارتباط با افراد ناتوان” را مورد مطالعه قرار دادند. در ابتدا معلولان را بر حسب درجه معلولیت و شدت (هم ذهنی و هم فیزیکی) طبقه ­بندی کردند. نتایج نشان داد، معلولانی که درجه معلولیت آن­­ها ملایم بوده است و ارتباط با آنان بیشتر بوده، افراد بطور معناداری از رفتار آن­ها رضایت داشته اند؛ بطوری­که با آنان رابطه دوستانه و مناسبی برقرار کرده بودند. اما معلولانی که کمتر با آنان رابطه برقرار شده بود، دچار اختلالات فیزیکی، افسردگی و ناراحتی­های روحی شده بودند.
سایکِس^[۹] (۲۰۰۹) در تحقیقی با عنوان «بررسی مجدد ورزش دانشجویان معلول در اسکاتلند» به نتایج ذیل دست یافتند: شرکت معلولان در اماکن دانشگاهی در سطح بسیار پایین است، در عین حال در بیشتر موارد به نظر می­رسد که تسهیلات و امکانات مورد نیاز وجود داشته باشند.
ـ تهیه کنندگان اماکن فاقد استراتژی­ های خاصی برای افزایش شرکت معلولان هستند.
ـ همچنین موانع اصلی شرکت در فعالیت ورزشی کمبود تجربه کارمندان، کمبود وقت، کمبود دسترسی به امکانات و نبود مطلوبیت تجهیزات و یا امکانات است.
در اینجا عدم وجود تدارکات برای افراد معلول در تمام بخش­های ورزشی وجود دارد و بسیاری از موانع دیگر که افراد معلول در ورزش با آن مواجه می­شوند. مواردی که در هر مکان موجود و در دسترس بود، شامل: توالت­های مخصوص معلولان ۱۰۰ درصد، امکانات حمام مخصوص معلولان ۹۱ درصد، رختکن­های مخصوص معلولان ۸۳ درصد، آسانسورها ۸۳ درصد، سراشیبی­ها ۶/۶۶ درصد، تجهیزات مخصوص معلولان ۳/۳۳ درصد، پارکینگ معلولان ۲۵ درصد، وب سایت معلولان ۲۵ درصد، کمک هزینه­ها ۶/۱۶ درصد، وجود یک یار کمکی برای حفظ ایمنی در انجام ورزش ۶/۱۶ درصد می­شد.
۲-۴ : جمع بندی
از آن جایی که در رابطه با موضوع تحقیق حاضر در اماکن ورزشی مطالعه و تحقیقات کمی صورت گرفته است، به همین جهت این مطالعه با هدف تعیین وضعیت مناسب­سازی سالن­های ورزشی سرپوشیده شهر تبریز تهیه شد و مورد تحقیق قرار گرفت. براساس پژوهش­های انجام شده توسط محققان مختلف در سایر کشور­ها و در عین حال، مطالعاتی بسیار اندکی که در داخل کشور در رابطه با مناسب­سازی اماکن عمومی و ورزشی برای جانبازان و معلولین صورت گرفته؛ به این نتیجه می­رسیم که به دلیل اهمیت و نیاز این قشر از جامعه و همچنین سیاست­های جوامع مختلف در خصوص ایجاد زیرساخت­های مناسب برای تامین سلامتی و رضایت جانبازان و معلولین، پژوهش­های زیادی باید در این حوزه صورت بگیرد. ما در این تحقیق بر­ آن شدیم، تا میزان مناسب­سازی اماکن ورزشی شهر تبریز را برای استفاده جانبازان و معلولین مورد بررسی قرار دهیم. امید است، با انجام این پژوهش، قدمی هر چند کوچک در حوزه­ ورزش جانبازان و معلولین برداریم.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
۳-۱ : مقدمه