بازیابی قدرت توسط حزب عدالت و توسعه در ترکیه، مردم و مسئولین ایرانی را چنان خوشحال نمود که سیل تبریک ایرانیان به سوی مسئولین حزب عدالت و توسعه و به خصوص رجب طیب اردوغان و عبدالله گل، سرازیر گردید.
در این وضعیت بود که روابط اجتماعی، فرهنگی و دینی موجب شد تا بسیاری از سیاستمداران و مسئولین ایرانی دچار نوعی خوش خیالی شده و از پیروزی حزب عدالت و توسعه در ترکیه به هیجان آمده و نظرات آرمانگرایانهای ارائه دهند.
حمیدرضا حاجی بابایی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ششم درباره تاثیر پیروزی حزب عدالت و توسعه در انتخابات ترکیه بر روابط با ایران میگوید {ما هم به عنوان یک همسایه ترکیه می توانیم پیمان های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی خوبی باهم داشته باشیم. با این حساب، قطعا آینده ی بسیار درخشانی را با این حزب خواهیم داشت. البته باید منتظر موضعگیری خاص احزاب داخل ترکیه و کشورهای دیگر باشیم که البته این ارتباط مستقیم به رفتار حزب عدالت و توسعه خواهد داشت } (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۱۷ آبان ۱۳۸۱).
این تبریکات از سوی ایرانیان در تمامی انتخابات بعدی که حزب عدالت و توسعه در آنها به پیروزی رسید، ادامه داشت. ایرانیان در این سالها همواره امیدوار بودند تا ترکیه در مسیر همسویی و همکاری با ایران حرکت کند.
افزایش تعداد گردشگران ایرانی در ترکیه و نیز اقبال گردشگران ترکیهای به ایران، حضور گسترده و مستمر تیم های ورزشی ایران در ترکیه جهت برگزاری اردو و مسابقات دوستانه، برگزاری یادبود گرامیداشت بزرگان دو کشور و به خصوص ادیبان و عالمان مشترک مانند مولانا در قونیه و در ایران با حضور بزرگان سیاسی و علمی دو کشور، تبادل استاد و دانشجو میان دانشگاههای دو طرف، گستردگی و هم پوشانی شعر و ادبیات مشترک دو کشور و … از جمله موارد همگرایانه و بدون تنش دو کشور در بُعد اجتماعی و فرهنگی بوده است.
یکی از بهترین و بارزترین همگراییهای اجتماعی دو کشور را می توان در حوادث خسارت بار غیر مترقبهای مانند زلزله و یا حوادث تروریستی در دو کشور مشاهده کرد.
درست یک سال بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، زلزله ی شدید و خسارتبار ایران در منطقه ی بم در استان کرمان در تاریخ پنجم دی ماه ۱۳۸۲ رخ داد که منجر به خسارات جانی و مالی بسیار شدیدی گردید. بلافاصله بعد از این زلزله، مسئولان بلندپایه ترکیه از جمله احمد نجدت سزر[۱۰۵] رئیس جمهور، رجب طیب اردوغان نخست وزیر و … ضمن اعلام تسلیت و همدردی با ایرانیان، بر ارسال کمک به ایران اهتمام ورزیدند. رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در همان روز در گفتگویی تلفنی با دکتر محمدرضا عارف معاوناول رییس جمهورایران، ضمن اعلام تسلیت دولت و ملت ترکیه به دولت و مردم ایران به مناسبت زلزله ، آمادگی کامل این کشور را برای ارسال کمک های مورد نیاز مناطق زلزله زده ایران اعلام کرد. نخست وزیر ترکیه در این گفتگو با اظهار تاسف از خسارت های وارده به مردم مناطق زلزله زده، گفت {که یک گروه ۷۵ نفره از پزشکان کشور ترکیه آماده حضور فوری در مناطق زلزله زده هستند. ما آماده هستیم که تحت نظر دولت جمهوری اسلامی ایران تیم های پزشکی، تیم های تجسس و هر گونه کمک مورد نیاز را به ایران ارسال کنیم} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۵ دی ۱۳۸۲).
ایران، کمکها و همدردیهای ترکیه با ایرانیان را در زلزله بزرگ منطقه وان ترکیه در سال ۲۰۱۱ ( آبان ۱۳۹۰ شمسی) پاسخ داد. در پی این زلزله ی بزرگ و مهیب در سال ۲۰۱۱ ، در همان اولین روز حادثه، بیست نفر از امدادگران جمعیت هلال احمر ایران از طریق مرز زمینی وارد منطقه زلزله زده”وان”شدند، این امدادگران که تجهیزات غذایی، زیستی و امدادی به همراه داشتند برای ارزیابی میزان خسارات ناشی از زلزله ۲/۷ ریشتری به”وان”اعزام شدند. ایران در همان روز، موفق به امدادرسانی به زلزلهزدگان شده و اقلام مورد نیاز از قبیل موادغذایی، پتو و سایر مواداولیه را در بین مردم آسیب دیده استان”وان”توزیع کرد و منتظر اعلام نیاز مسئولان ترکیه برای اعزام نیروها و کمک های بعدی نسبت به این منطقه آسیب دیده در ترکیه بود. ایران و استان آذربایجان غربی اولین کشور کمک کننده در استان”وان”محل زلزله ۲/۷ ریشتری بودند (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲ آبان ۱۳۹۰).
در حالی که در همین زمان ترکیه در حال دخالت شدید در امور سوریه و حمایت از گروه های تروریستی ضد دولت بشار اسد بود و این کار ترکیه بر رابطه ایران و ترکیه، تأثیر منفی داشت اما مسئولان و بزرگان ایرانی بعد از این زلزله به ابراز همدردی و اعلام تسلیت به مردم و مسئولان ترکیه پرداختند، به نحوی که محمود احمدینژاد رئیس جمهور، علی اکبر صالحی وزیر امورخارجه، علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی، آیت الله مکارمشیرازی و … در همان دو روز اول به اعلام همدردی با مردم و مسئولان ترکیهای پرداختند ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۳ و ۲ آبان ۱۳۹۰).
ایرانیان چنان با مردم زلزله زده ترکیه همدردی کردند که علاوه بر گروه های امدادی هلال احمر ایران و چندین محموله ی بزرگ کمکهای ارسالی به ترکیه در همان چند روز اولیه، هیأتی از نمایندگان مجلس ایران نیز به نمایندگی از سوی مجلس در ترکیه و مناطق زلزلهزده حاضر شده و به بررسی امور پرداختند ( خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ۱۱ آبان ۱۳۹۰).
این اقدامات انسان دوستانه ی ایران که حتی زودتر و سریع تر از اقدامات دولت ترکیه صورت گرفت، آنچنان بود که مسئولین ترکیه را به اعتراف وادار کرده، برادری و همسایگی دو کشور را به آنها یادآوری نمود. چنانکه”بشیر آتالای[۱۰۶]“معاون نخست وزیر ترکیه با اشاره به اینکه جمهوری اسلامیایران همواره یار و یاور ترکیه در لحظات سخت و بحرانی بوده است میگوید {کشورهای زیادی برای کمک رسانی به زلزلهزدگان اعلام آمادگی کردند ولی تنها کشور ایران و جمهوریآذربایجان اقدام به ارسال کمک به آسیب دیدگان نمودند}. این مقام مسئول همچنین با تقدیر از همراهی مسئولین استان آذربایجانغربی بخصوص استاندار و معاونین وی و نیز نیروهای هلالاحمر در ارسال کمک و همراهی در این فاجعه ابراز داشت {کمک های امدادی آذربایجان غربی در اولین زمان ممکن به ترکیه رسید و موجب تسلی و آسودگی بازماندگان این حادثه شده است}.
وی ادامه میدهد که {ایران و ترکیه خود را برادر خود می دانند و این امر در مواقع بحرانی به عینه دیده میشود، حسن همجواری دو کشور در میان مردم و دولتها به وضوح دیده میشود} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۱۱ آبان ۱۳۹۰).
اما ده ماه بعد در اواسط سال ۲۰۱۲ (مرداد ماه ۱۳۹۱) که زلزلهای در استانهای آذربایجان ایران و به خصوص مناطق “ورزقان” و”اهر”رخ داد، دیگر از آن اقدامات اولیه و همدردیهای گسترده ی مسئولین ترکیهای برای زلزله زدگان ایرانی خبری نبود. در حالی که پادشاه و ولیعهد عربستان سعودی که رابطه خوبی با ایران هم نداشتند، به ابراز همدردی و تسلیت به رئیس جمهور و مردم ایران پرداختند، از مسئولان ترکیه تنها احمد داوداوغلو وزیر امورخارجه این کشور به ابراز همدردی تلفنی با وزریر امورخارجه ایران پرداخت! ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۲ مرداد ۱۳۹۱ ).
کمکهای ترکیه به زلزله زدگان ایران که با تبلیغات گسترده قومی و پانترکیسم[۱۰۷] همراه بود، تنها چند کامیون را شامل میشد. دولتمردان ترکیه و رهبران حزب عدالت و توسعه، در این زمان به شدت به فکر ضربهزدن و برکناری بشار اسد[۱۰۸] از حکومت سوریه بودند تا بتوانند ضربهای محکم به منافع و قدرت ایران در سطح منطقه وارد کنند، بنابراین همدردی و اعلام برادری با زلزلهزدگان ایرانی را فراموش کرده بودند.

۳-۴-۱۰- روابط دینی و مذهبی ایران با دولت حزب عدالت و توسعه

یکی از وجوه مشترکی که روابط ایران و ترکیه را از سال ۲۰۰۱ به بعد در مسیر بهبودی و گسترش قرار داده بود، اشتراکات دینی و احترام به مذاهب دو کشور بود.
طی سالهای بعد از حاکمیت حزب عدالت و توسعه، ایرانیان در سطح مردم و مسئولین همواره از اقدامات و تلاشهای حزب عدالت و توسعه برای برقراری احکام اسلامی در ترکیه، به شدت دفاع نموده و از آنها پشتیبانی نمودند. مسایلی مانند لغو ممنوعیت حجاب در مدارس دادگاهها و … که ایرانیان از آنها حمایت میکردند.
اما در زمینه مسایل مذهبی، با توجه به اینکه ترکیه دارای یک اقلیت حدوداً بیست درصدی علوی و شیعه میباشد، احترام به اقلیتهای قومی در هر دو کشور و همچنین آزادی مراسمات مذهبی و احترام به مذاهب رسمی میان دو کشور، در بالاترین سطح خود رعایت میشد. در این دوره، از تهدیدهای مذهبی یا برتریجویی مذهبی دو کشور در منطقه نیز خبری نبود.
در ترکیه طی چند سال گذشته و حتی همین دو سال اخیر نیز مراسمات رسمی شیعیان مانند مراسم عاشورا برگزار شده و مورد استقبال مردم ترکیه و حتی مسئولین آن مانند رجب طیب اردوغان قرار گرفته است، به نحوی که اردوغان در سال ۲۰۱۰ (آذر ماه ۱۳۸۹ شمسی) به همراه علیاکبر ولایتی از ایران در مراسم عاشورای شهر استانبول شرکت کرده و به سخنرانی در مورد عاشورا، امام حسین(ع) و … میپردازد. اردوغان در این مراسم که در شهر استانبول برگزار شد، طی سخنانی در ابتدا انفجار تروریستی در شهر چابهار و نیز حملات تروریستی در شهرهای نجف و سامرای عراق و اقدامات تروریستی که غیر نظامیان را در هر مکانی از جهان هدف قرار می دهد، محکوم کرده و میگوید {مسلمانان منطقه، مسیری مشترک دارند و باید اختلافاتشان را کنار بگذارند و در جهت تقویت وحدت و ناکام گذاشتن هر گونه تلاش برای فتنهانگیزی گام بردارند}. وی در ادامه می گوید {این وقایع بیانگر توطئه های از پیش طراحی شده است و ما چنین توطئه هایی را در شهرهای ترکیه داشتیم و درس مهمی از این طرح های توطئه گرفتیم که باید در مقابل چنین حوادث تروریستی برای آینده ای بهتر تلاش کنیم و وحدت خود را حفظ کنیم} ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۶ آذر ۱۳۸۹).
این همراهی اردوغان و برخی دیگر از مسئولین ترکیه با عزاداران و شرکت آنها در مراسم عاشورای حسینی، چنان مورد توجه مردم و مسئولین ایرانی قرار گرفت که رسانه ها و حتی صداوسیمای ایران، بارها به انعکاس و پخش مراسم مذکور پرداختند. از سوی دیگر آیتالله جعفر سبحانی از مراجع تقلید در ایران نیز به تمجید از اردوغان پرداخته و می فرمایند {شرکت آن شخصیت گرامی در مراسم عزاداری سال جاری در کشور خویش بسیار مهم و اثرگذار است از یک طرف، دعوت به تکریم عترت و پیروی از این خانواده است، از نظر دیگر حمایت از اهداف حسین بن علی (ع)است که در رأس آنها ظلم ستیزی و عدالت خواهی است که امروز جامعه بشری بدان نیاز مبرم دارد و شعار حسین بن علی (ع) و حسینیان پیوسته این بوده که«هیهات منا الذله». دولت حضرتعالی در این مدتی که بر سر کار آمده و فعالیت های اصلاحی خود را آغاز کرده به خوبی نشان داده است که به مسایل بین المللی و اسلامی و رفع تبعیض ها کاملا توجه دارد و می تواند نقشی کلیدی در این زمینه ها ایفا کند. ما موفقیت روزافزون جنابعالی و همه همکارانتان را در پرتو پیروی از تعالیم عالی اسلام از خداوند متعال خواهانیم} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۸ آذر ۱۳۸۹).
این مراسم درست مدتی قبل از آغاز دخالت ترکیه در امور سوریه و موضعگیری اردوغان بر علیه بشاراسد به عنوان رئیس جمهور علوی مذهب سوریه می باشد. علیرغم سابقه ی آزادی مذهب مردم دو کشور طی چند دهه اخیر و احترام به مذاهب رسمی دو کشور طی یک دهه اخیر توسط مردم هر دو کشور، با آغاز بهار عربی – اسلامی در منطقه از سال ۲۰۱۰، مسئولین ترکیه و به خصوص شخص اردوغان در فکر برجسته سازی مذهبی ترکیه در سطح منطقه و جهان اسلام بودهاند.
اردوغان طی سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۲ سعی داشته تا با دخالت در امور کشورهایی که دارای اکثریت شیعه یا علوی در منطقه هستند، شیعیان و علویان را از قدرت کنار زده و با سپردن حاکمیت به اهل تسنن یا تثبیت قدرت حاکمان سنی مذهب منطقه، ضمن محدود کردن شیعیان و حامی بزرگ شیعیان جهان یعنی ایران، ترکیه را عنوان حامی بزرگ و دلسوز اسلام اهل سنت معرفی نماید!
روند شیعههراسی که مورد حمایت ترکیه و شخص اردوغان می باشد به وضوح در سوریه و عراق قابل مشاهده است. مخالفت شدید با بشاراسد و علویان در رأس قدرت در سوریه، حمایت از بنیادگرایان تندروی سنی مذهب مانند سلفیان[۱۰۹] در آشوبها و جنگ داخلی سوریه، مخالفت با دولت شیعه نوری المالکی[۱۱۰] در عراق، حمایت از نیروهای مسألهدار اهل سنت عراق مانند طارقالهاشمی[۱۱۱] (معاون فراری رئیس جمهور عراق) و … نشان داده که اردوغان سعی دارد با ترویج شیعه هراسی در جهان اسلام، محدودسازی مذهب شیعه و دولتهای شیعه مانند ایران در منطقه را دنبال نماید.
بعد از روشن شدن نیات واقعی اردوغان در منطقه بود که نوعی تقابل مذهبی میان ایران و ترکیه و نیز ترکیه و شیعیان و علویان در منطقه آغاز گردید و روابط مسالتآمیز مذهبی دو کشور ایران و ترکیه را طی دو سال اخیر در تنش و تقابل مذهبی شدیدی قرار داده است.

۳-۴-۱۱- روابط نظامی و دفاعی ایران و ترکیه

روابط نظامی و دفاعی ویژه و خاصی چه قبل و چه بعد از روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه در ترکیه، میان دو کشور برقرار نبوده است. در این زمینه باید متذکر شد که منظور از روابط نظامی و دفاعی، همان موافقتنامهها و قراردادهای نظامی و دفاعی است.
شاید یکی از علل اصلی عدم وجود روابط نظامی و دفاعی میان ایران و ترکیه را باید در عضویت ترکیه در پیمان ناتو[۱۱۲] دانست، زیرا راهبرد نظامی و دفاعی ترکیه بر اساس اساسنامه و اولویتهای سازمان ناتو، تهیه شده و اجرا می گردد.
همین عضویت ترکیه در سازمان ناتو است که موجب شده است تا ترکیه در راستای منافع غرب و امریکا به انعقاد قراردادهای بسیار بزرگ و مهم نظامی و دفاعی با اسرائیل، دست بزند اما با کشورهایی مانند ایران که در راستای اهداف غرب حرکت نمیکنند، هیچگونه قرارداد نظامی مهمی نداشته باشد.
علیرغم عدم وجود قراردادهای نظامی و دفاعی میان ایران و ترکیه، مرزهای دو کشور همیشه از لحاظ نظامی و امنیتی، محلی برای مانور نظامی و تنش بوده است. هر از چند گاهی در مرزهای دو کشور حملاتی که بیشتر از سوی نظامیان ترکیه بوده، رخ داده است. هر چند این حملات و خسارات جانی و مالی آن از سوی ترکیه غیر عمدی و اشتباه محاسباتی اعلام شده و ترکیه از ایران معذرت خواهی نموده است.
در آغازین سالهای قدرت یابی حزب عدالت و توسعه در ترکیه در حالی که طی هفت ماه، پانزده هیأت بلندپایه دو کشور به کشورهای یکدیگر سفر کرده بودند، مسئولین ترکیه در نگارش سند سیاستامنیت ملی خود، ایران را در صدر تهدیدهای امنیت خارجی خود قرار داده و کشور یونان که سالها در صدر این لیست قرار داشت را در رده های پایین تر از ایران قرار داده اند (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۸ دی ۱۳۸۳).
همانگونه که گفته شد مرزهای دو کشور محلی برای ایجاد تنش بودهاند که به خصوص از طرف ترکیه چندین بار مورد نقض قرار گرفتهاند. در سال ۱۳۸۳ نیز این اتفاق رخ داده که چندین نفر از نظامیان ترکیهای وارد خاک ایران میشوند که توسط ایران دستگیر شده و بعد از تحقیق و بازپرسی از آنها و روشن شدن اینکه سهواً وارد خاک ایران شدهاند و قصد و انگیزه خاصی نداشتهاند، به ترکیه بازگردانده شدند! (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۳ تیر ۱۳۸۳).
متهم نمودن ایران به حمایت از گروه های تروریستی و جنگجوی ترکیه، یکی دیگر از مؤلفه های روابط نظامی و امنیتی ایران و ترکیه میباشد، سابقه متهم نمودن ایران به سالیان گذشته بر میگردد. در آغاز دوران حکومت حزب عدالت و توسعه نیز سازماناطلاعات(میت)[۱۱۳]این کشور در گزارشی محرمانه برای دولتمردان جدید ترکیه ( حزب عدالت و توسعه) که برای اولین بار در شورایامنیت ملی ترکیه حضور داشته اند، هفت کشور و از جمله ایران را متهم به حمایت از حزب کارگران کردستان ترکیه کرده و مدعی میشوند که این حزب تعداد زیادی دفتر و اردوگاه در ایران دارد! ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۱۳ آذر ۱۳۸۱). ترکیه در فرایند مبارزه با پ.ک.ک در شمال عراق، بارها بر طبق آنچه حملات اشتباهی خوانده شده است به مرزهای ایران و ایرانیان این مناطق نیز تیراندازی نموده است که بیشتر این حملات اشتباهی از طریق هوایی بوده است.
رابطه مناسب ایران و ترکیه در مسیر ناهموار خود در سال ۲۰۰۹ به مرحلهای رسیده بود که بر اساس نظریه ی احمد داوداوغلو وزیرامورخارجه ترکیه و معمار سیاست خارجی نوین این کشور سیاست”تنش صفر با همسایگان”در صدر برنامه های ترکیه قرار گرفته و براساس اخبار منتشره، وی درصدد بود تا نام ایران به همراه کشورهایی مانند عراق، روسیه و یونان را از لیست کشورهای دشمن و تهدید کننده امنیت ملی ترکیه حذف نماید (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲ شهریور ۱۳۸۹).

۳-۴-۱۲- سامانههای موشکی ناتو و تنش در روابط ایران و ترکیه

به نظر میآید آغاز بیداری اسلامی( بهار عربی ) در منطقه و رویارویی منافع دو کشور، موجب گردید تا ایران و ترکیه در تقابل و تنشی وسیع در مقابل یکدیگر قرار گیرند. آنچه طی دو سال اخیر باعث تنش و مناقشه نظامی و دفاعی میان دو کشور شده است را میتوان برنامه راهبردی امریکا و غرب برای استقرار سامانه دفاع موشکی ناتو در ترکیه ( مالاتیا[۱۱۴]) و سپس اسقرار سامانه موشکی پاتریوت[۱۱۵] در مرزهای ترکیه و سوریه، دانست.
برنامه راهبردی امریکا و غرب برای ایجاد سامانه دفاع موشکی ناتو در سراسر اروپا که طی چند سال اخیر در صدر برنامههای سازمان ناتو و امریکا قرار گرفته است را می توان برنامهای برای تهدید و تضعیف توان موشکی ایران، روسیه و چین برشمرد. بر اساس این راهبرد دفاعی، امریکا و ناتو در سراسر اروپا و از جمله در مرزهای این سازمان با شرق یعنی در کشورهایی مانند لهستان، چک، رومانی، بلغارستان و ترکیه سامانههای دفاعی نصب میکنند. ترکیه به دلیل عضویت در سازمان ناتو و وابستگی شدید به این سازمان نظامی، مجبور به قبول برنامههای ناتو است. چنانکه غرب و به خصوص امریکا، پذیرش و استقرار این سامانه موشکی در خاک ترکیه را آزمونی برای سنجش میزان تعهد ترکیه به تدابیر امنیت جمعی در قبال همپیمانان غربیاش، قلمداد میکنند (خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ۸ آبان ۱۳۸۹).
در حالی که انتقادات ایرانیان نسبت به سامانه موشکی مالاتیا ادامه داشت، مسئولین ترکیه به دفاع از اقدام خود پرداخته و اردوغان نخست وزیر این کشور به صراحت می گوید {نصب رادار سیستم های دفاع ضد موشکی ناتو در ترکیه برای منطقه بسیار حائز اهمیت است} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۱۶ شهریور ۱۳۹۰).
البته ترکیه و مسئولان سیاسی و نظامی آن، استقرار سپر دفاع موشکی ناتو در خاک خود را بر علیه هیچکدام از همسایگان خود و از جمله ایران ندانستهاند. اما مسئولان ایرانی و به خصوص نظامیان ایران، به تعدد نسبت به استقرار سامانه سپر موشکی ناتو در ترکیه هشدار داده و ترکیه را از بازی خطرناک ناتو بر علیه کشورهای منطقه و از جمله ایران، آگاه ساختهاند. ایران معتقد است استقرار این شبکه راداری و سامانه موشکی آن در ترکیه، برای محاصره و تهدید توان موشکی ایران و در راستای خدمت به رژیم اشغالگر اسرائیل است، آنگونه که خبرهایی پیرامون هماهنگی و همخوانی سپر موشکی ناتو مستقر در ترکیه با سیستم دفاعی مستقر در اسرائیل در رسانه ها منعکس شده و از ماهیت ضدایرانی این سامانه موشکی، پرده برداشتهاند ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۸ شهریور ۱۳۹۰).
در ابتدای مطرح شدن بحث سامانه دفاعی امریکا در ترکیه، مسئولان ترکیه و به خصوص داوداوغلو وزیرامورخارجه این کشور از غیر ممکن بودن استقرار سامانه سپر موشکی امریکا در ترکیه خبر میدادند. اما به مرور زمان با فشارهای ناتو و امریکا بر ترکیه، ترکیه به قبول استقرار این سامانه موشکی در خاک خود اعتراف کرده و خواهان درک شرایط ترکیه در این زمینه از سوی ایران شدند.
صالحی وزیرامورخارجه ایران، ضمن انتقاد از برنامه سپر موشکی ناتو در ترکیه، میگوید {اگر قرار باشد چنین تصمیمی گرفته شود از نظر ما تصمیم چندان درستی نیست و نیاز به بازنگری دارد، زیرا هیچ توجیهی برای آن وجود ندارد. دهه ها است که کشورهای منطقه با هم زندگی می کنند و …، بنابراین اگر بخواهند در این برهه چنین سامانه راداری در منطقه ایجاد کنند جز ایجاد ابهام امر دیگری در پی ندارد} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۷ شهریور ۱۳۹۰).
محمود احمدینژاد رئیس جمهور ایران نیز ضمن انتقاد از طرح سامانه موشکی ناتو در ترکیه، این امر را نوعی زورگویی امریکا و پذیرش زور از سوی ترکیه دانسته و می گویند { ایران و ترکیه روابط خوبی با یکدیگر دارند و فکر می کنیم استقرار پایگاه موشکی در خاک ترکیه به این کشور تحمیل شده است. بالاخره دولت آمریکا از قدرت و زورگویی برخوردار است و مطالبات خود را تحمیل می کند} ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۳۱ شهریور ۱۳۹۰).
شاید یکی از شدیدترین موضع گیریهای ایرانیان بر علیه سپر موشکی ناتو در ترکیه را سردار امیرعلی حاجی زاده فرمانده هوافضای سپاه داشتهاند، که در همایش بسیج در خرم آباد می گویند {امروز آمریکا به خاطر رژیم صهیونیستی (اسرائیل) به دنبال استقرار سپر موشکی در ترکیه است و آنها برای فریب دنیا و ملت ترکیه میگویند که ناتو به دنبال ایجاد این سپر موشکی است، ملت ترکیه ملتی آگاه هستند و ما مطمئن هستیم که این ملت هوشیار جلوی این توطئه را خواهند گرفت}. سردار حاجی زاده به صراحت می گویند {ما آماده هستیم در صورتی که مورد تهدید قرار بگیریم اول سپرهای موشکی ناتو در ترکیه را بزنیم و بعد به دنبال اهداف بعدی خواهیم بود} (سایت فارسی رادیو آلمان (دویچهوله) ۲۶/۱۱/۲۰۱۱ ).
در حالی که تنشها پیرامون استقرار سامانه سپر موشکی امریکا و ناتو در ترکیه (مالاتیا) همچنان ادامه داشت، با شعلهور شدن آشوبها و درگیریهای داخلی سوریه و تبدیل آن به جنگ داخلی، ترکیه که خود یکی از حامیان و پشتیبانان اصلی گروه های تروریست و جنگ طلب ضد حکومت سوریه میباشد، خواهان استقرار سامانه موشکی پاتریوت در مرزهای خود با سوریه گردید!
ترکیه که با داشتن ۸۷۷ کیلومتر مرز مشترک با سوریه، یکی از کشورهایی است که به ادامه جنگ داخلی در سوریه کمک نموده و از تروریستهای ضد دولتی سوریه نیز حمایت میکند، با توجه به بروز چند درگیری مرزی میان دو کشور در پی شلیک چندین راکت توسط گروه های ناشناس به ترکیه، در آخرین ماه سال ۲۰۱۲، طی تاکتیکی جدید از سازمان ناتو درخواست نمود تا برای جلوگیری از تهدیدات موشکی احتمالی از سوی سوریه، موشکهای پاتریوت ناتو در مرز ترکیه و سوریه مستقر شوند. بر اساس گفته مسئولین ناتو، مدیریت و کنترل این سیستم نیز در اختیار ناتو خواهد بود ( خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۸ آذر ۱۳۹۱ ).
این درخواست دولت ترکیه و موافقت ناتو برای استقرار فوری سامانه موشکی پاتریوت در مرزهای سوریه، موجب واکنش سریع و شدید از سوی روسیه و ایران گردید. بنابراین بار دیگر مسأله استقرار سامانههای موشکی ناتو در خاک ترکیه به عامل تنش و سردی روابط میان ایران و ترکیه تبدیل شد.
اعتراضات ایران، در این مرحله کمی شدیدتر بوده و موجب شد تا ماهیت واقعی سیاستهای ترکیه برای مسئولین ایرانی مشخص گردد.
مسئولان ایرانی و به خصوص مسئولین نظامی ایران مانند سردار سرلشکر رحیمصفوی مشاور عالی فرمانده کل قوا، سردار وحیدی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سردار سرلشکر فیروزآبادی رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران به صراحت استقرار موشکهای پاتریوت در ترکیه را محکوم کرده و آنرا در خدمت اسرائیل و امریکا دانستند. سردار صفوی ضمن اشاره به بازیچه بودن ترکیه در حوادث سوریه گفتهاند {امریکا با تحریک کردن ترکیه، ناامنی را در منطقه گسترش میدهد}. سرلشکر فیروزآبادی در سخنانی در جمع فرماندهان عالیرتبه نظامی در دانشگاه عالی دفاع ملی[۱۱۶]، میگویند {ما دوست ترکیه هستیم و برای ترکیه امنیت می خواهیم نه اینکه از طریق سوریه به ترکیه حمله شود که بخواهند در آنجا پاتریوت بچینند، ولی می بینیم پاتریوت ها، خط دفاعی برای صهیونیست ها و نگرانی از موشک های ایران و نگرانی از حضور روسیه برای دفاع از سوریه است}. سردار وحیدی نیز در مصاحبه در این مورد می گویند {نصب موشکهای پاتریوت در ترکیه، هیچ نقشی در امنیتزایی ترکیه ندارد و این به ضرر کشور ترکیه است} (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۵ آذر ۱۳۹۱ و ۲ دی ۱۳۹۱).
اقدام ترکیه در استقرار موشکهای پاتریوت در خاک خود تحت نظر و کنترل ناتو و مخالفتهای ایرانیان با این اقدام ترکیه، موجب تیرگی روابط دو کشور گردید به حدی که حتی لغو سفر از پیش تعیین شده احمدینژاد برای شرکت در گرامیداشت مولانا در قونیه ترکیه در اواخر سال ۲۰۱۲ (آذرماه ۱۳۹۱شمسی) را به همین خاطر و اعتراض شدید ایران به استقرار سامانه موشکی پاتریوت در ترکیه دانستهاند، هر چند هر دو طرف به این تنش و تیرگی اعتراف نمی کنند (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۲۹ آذر۱۳۹۱).
از نکات مهم در سیاستهای نظامی ایران و ترکیه طی سالهای اخیر و به خصوص بعد از برقراری تنش مستمر در روابط دو کشور را میتوان تلاش ترکیه در تقویت بنیه نظامی خود از راه کمک گرفتن از سازمان ناتو و یا امریکا دانست. ترکیه علیرغم اینکه اعلام نموده است سیاست تنش صفر با همسایگان خود را در صدر سیاستهای خود داشته و تنشزدایی در منطقه را دنبال میکند، اما در ماه های ابتدایی سال ۲۰۱۲، اعلام نمود که برای تقویت نیروی هوایی خود به دنبال خرید یکصد فروند جنگنده پیشرفته”اف ۳۵”از امریکا تا سال ۲۰۱۵ است! (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۵ اسفند ۱۳۹۰).
اینچنین است که روابط ایران و ترکیه در زمینه نظامی و دفاعی، به سرحد مناقشه نیز میرسد.

۳-۴-۱۳- انرژی هستهای ایران، کارت بازی بین المللی برای ترکیه

یکی از مسایلی که بر روابط دو کشور طی سالهای مورد تحقیق، تأثیر فراوانی داشته است مسألهی انرژی هستهای ایران است.
دولت ترکیه در راستای کسب پرستیژ بین المللی خود و کسب جایگاه برتر در منطقه، مسئله انرژی هستهای ایران را به یکی از مسایل مهم سیاست خارجی خود با ایران و غرب تبدیل ساخته است. ترکیه طی این سالها ضمن دفاع از حق ایران در استفاده از انرژی صلحآمیز هستهای، به عنوان میانجی و میزبان مذاکرات ایران و گروه ۱+۵ نیز ایفای نقش نموده است.
ترکیه و مسئولین آن معمولاً بر صلحآمیز بودن برنامه هسته ای ایران تأکید داشتهاند. چنانچه رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در سال ۲۰۰۵ به صراحت اعلام میکند هیچ تردیدی در صلحآمیز بودن اهداف برنامه هستهای ایران، ندارم و گفته های ایرانیان در مورد برنامه هستهای را واقعیت می دانم (خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ۱۰ بهمن ۱۳۸۳).