F3
F4

(۵۸) ,(۶۳),(۶۲)
(۶۳),(۶۲)
(۳۹),(۶۳),(۶۲)
(۶۳),(۵۵)

نرخ بازگشت سرمایه ( ROI )
نرخ بازگشت دارایی ( ROA )
بهره وری مالی سازمان
حاشیه سود

دیدگاه مالی
( F )

۲-۷-۱ دیدگاه فرآیندهای داخلی
۲-۷-۱-۱ شفافیت اطلاعاتی و ساده سازی فرآیندها
هدف اولیه سیستم های ERP شفافیت اطلاعاتی و روان سازی جریان داده های مورد نیاز در سازمان‌ها به شکل یکپارچه است.
کسب منافع بدست آمده از ERP تا حدود زیادی به استاندارد کردن علیه فرآیندها و یافتن و حذف فرآیندهای غیر ارزش زا بستگی دارد .
توسعه محصولات جدید :
سیستم ERP به کمک تسریع جریان اطلاعات سرعت عکس العمل سازمان ها به تغییر را بسیار بهبود می بخشند . یکی از مهمترین چالش های پیشه روی هر سازمان صرفه نظر از زمینه فعالیت ، رقابتی ماندن آن سازمان است . بدین معنی که آن سازمان برای حفظ حیات خود ناچار است همواره در فکر معرفی محصولات یا خدمات جدید بوده و مشتریان خود را حفظ کند ، سیستم های اطلاعاتی به سازمان ها در بهبود و تسریع فعالیت هایی که منجر به معرفی محصول جدید می شوند مانند مهندسی همزمان و هزینه توسعه محصولات جدید را کاهش داده و به چابکی سازمان ها می افزایند .

۲-۷-۱-۲ کاهش زمان سیکل
زمان سیکل زمانی است که طول می کشد یک عملیات یا یک فرایند به پایان برسد . هرچه این زمان کوتاه تر باشد هزینه تامین نیازهای عملیات یا فرایند پایین تر خواهد آمد . سیستم های اطلاعاتی از طریق فراهم کردن داده های آنی و جلوگیری از بروکراسی مرسوم و نیز تسطیح ساختار سازمانی زمان عملیات ها را کاهش می دهند.
۲-۷-۱-۳ کاهش هزینه ها و ضایعات
هدف هر سازمانی حداقل کردن هزینه ها و ضایعات است. سیستم های اطلاعاتی به کمک قابلیت‌های فراوان خود در جمع آوری و دسته بندی و پایش داده های فعالیت های سازمان به سادگی قادرند گلوگاه ها و یا نقاط ضعف را شناسایی کنند.
۲-۷-۱-۴ کارایی برنامه ریزی تولید
لازمه داشتن برنامه ریزی تولید موثر و دقیق اطلاعات شفاف و دقیق از تامین کنندگان ، و قابلیت‌های سازمان است . سیستم های اطلاعاتی ERP قادرند که ارتباط سازمان ها با سازمان های همکار و یا تامین کنندگانشان را هماهنگ کنند. این امر منجر به دسترسی به اطلاعات شرکت های تامین کننده و درک بهتر توانمندی آن ها و در نتیجه برنامه ریزی تولید موثر می شود .
۲-۷-۲رشد و یادگیری
بهبود ارتباط با تامین کنندگان : همان گونه که ذکر شد سیستم های اطلاعاتی ERP قادرند که هماهنگی مناسبی را برای ارتباط سازمان ها با سازمان های همکار و یا تامین کنندگانشان فراهم کنند. این امر نه تنها منجر به دسترسی به اطلاعات شرکت های تامین کننده و درک بهتر توانمندی آن ها و در نتیجه برنامه ریزی تولید موثرتر می شود که از طرف دیگر باعث کسب مزیت رقابتی برای همه سازمان های مرتبط با پیشرفت آن ها می شود.
۲-۷-۲-۱ بهبود فرهنگ سازمانی
سیستم های ERP از این جهت که تمامی شیوه های مختلف انجام کار در سازمان را به شکل متحد و همگن در می آورد باعث بهبود فرهنگ همکاری و هدف محوری همه اعضای سازمان می شود . افزایش مسئولیت پذیری و غنی شدن مشاغل سازمانی به علاوه تاثیر فن آوری اطلاعات در تفویض اختیارات به کارکنان باعث خواهد شد تا کاربران نسبت به سیستم جدید احساس مالکیت کنند و در نتیجه به اهداف سازمان بیشتر تمرکز کنند .
۲-۷-۲-۲بهبود قابلیت ها و توانایی مدیران
سیستم ERP ابزارهایی برای کمک به تصمیم گیری مدیران سطوح مختلف سازمان فراهم میکنند . بسته به سطح مدیران این ابزارها متفاوتند . اما کلیت این ابزارها در دسته بندی و پردازش داده ها و تبدیل آن به اطلاعات قابل فهم یکی است . این سیستم باتوجه به اطلاعات دقیق و به هنگامی که برای مدیران فراهم میکند فرایند تصمیم سازی را تسریع و از ریسک و هزینه تبعات این تصمیم می کاهد . مدیران برای استفاده از این ابزارهای توانمند باید دوره هایی را سپری و بر توانایی های خود بیفزایند.
۲-۷-۲-۳ بهبود قابلیت های کارکنان
سیستم ERP با توجه به اطلاعات دقیق و به هنگامی که فراهم کند شناخت افراد را از سازمان بالا می برد و در نتیجه بر قابلیت های حل مشکلات از سوی افراد اضافه می شود. ارتقاء دانش اطلاعاتی افراد و نیز پشتیبانی مناسب سیستم از کار تیمی نیز به ارتقاء قابلیت های افراد کمک می کند .
۲-۷-۲- ۴کسب منافع استراتژیک برای سازمان
سیستم ERP منافع استراتژیک زیادی برای سازمان ها به ارمغان می آورد که از این منافع می توان قابلیت پشتیبانی از رشد سازمان ، جهانی اندیشیدن و جهانی شدن سازمان ، معرفی محصولات و خدمات نوین ، تولید کننده ناب شدن سازمان و ایجاد قابلیت های تجارت الکترونیکی برای سازمان را نام برد.
۲-۷-۳دیدگاه مشتریان
۲-۳-۳-۱ بهبود سیستم ارتباط با مشتریان
امروزه سیستم ها مدیریت ارتباط با مشتریان در دنیای اطلاعاتی با سیستم های اطلاعاتی مدیریت مشتریان یا CRM یکی شده است.ارتقاء قابلیت های سازمان در بخش فن آوری اطلاعات به عنوان مثال استفاده سازمان از سیستم های ERP به شدت بر کیفیت مدیریت ارتباط با مشتریان اثر گذاشته و غنا و شفافیت و شفافیت اطلاعاتی مورد نظر سازمان را در این بخش فراهم می آورد.
۲-۷-۳-۲ کاهش زمان انتظار
مدیریت موثر ارتباط با تامین کنندگان و سازمان های همکار در کنار استاندارد سازی فرآیندهای کسب و کار و افزایش راندمان و قابلیت ها و توانمندی های کلی افراد سازمان منجر به کاهش زمان ارسال محصولات به مشتریان خواهد شد.
۲-۷-۳-۳ بهبود کیفیت محصولات
تعهد سازمان به کیفیت و طراحی فرآیندها با هدف تضمین کیفیت محصولات در کنار تعهد کارکنان و مدیریت به تولید محصولات با کیفیت منجر به تولید محصولات با کیفیت تر برای سازمان میشود . سیستم های اطلاعاتی پشتیبانی کننده سازمان در تمامی مراحل طراحی ، تولید و ارسال محصولات.
۲-۷-۳-۴ افزایش رضایت مشتریان
رضایت و وفاداری مشتریان برای سازمان ها در اثر بهبود کیفیت محصولات ، کاهش هزینه ها ، بهبود خدمات پس از فروش کاهش زمان ارسال محصولات و پشتیبانی از محصولات بدست خواهد آمد.
۲-۷-۴ دیدگاه مالی
۲-۷-۴-۱ نرخ بازگشت سرمایه ( ROI )
این نرخ یک شاخص عملکردی است که تفاوت بین درآمد حاصل از سرمایه گذاری در سیستم اطلاعاتی را از مقدار سرمایه گذاری کم کرده و بر مقدار سرمایه گذاری در سیستم اطلاعاتی تقسیم میکند.
۲-۷-۴-۲ نرخ بازگشت دارایی ها (ROA)

هیأت استاندارد حسابداری مالی به دنبال فشار برای نیاز به گزارشگری سرمایه فکری برای ذینفعان خارجی، مطالعاتی را در خصوص ضرورت گزارشگری سرمایه فکری و چگونگی پاسخگویی به این نیاز انجام دادند. بر نیاز گزارشگری سرمایه فکری تأکید دارند و هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارند تا بتوانند استانداردهای گزارشگری آن را توسعه دهند. برای پرداختن به مقوله حسابداری و گزارشگری سرمایه فکری باید تلاش های مشترک و همسان توسط حرفه حسابداری،  مدیران واحدهای تجاری، نهادهای مقرراتی و فعالان حوزه سرمایه فکری انجام شود تا مدل جامع برای گزارشگری سرمایه فکری توسعه یابند. در ضمن مدل مورد نظر باید به اهداف اصلی ذیل دست یابد:

شناسایی سرمایه فکری به عنوان محرک اصلی ارزش و شاخص های آن.
ایجاد یک نگرش استاندارد برای گزارشگری سرمایه فکری با هدف نهایی ایجاد سیستم حسابداری جامع سرمایه فکری.
فراهم کردن معیارهای یکنواخت، قابل اتکاء، و قابل مقایسه جهت نظارت نهادهای مقرراتی
بر این اساس، نقش جدید حسابداران در حوزه سرمایه فکری در قالب وظایف ذیل صورت خواهد یافت:
۱- طراحی: بکارگیری مهارت و تجربه حسابداری برای طراحی سیستم ها و برنامه های مناسب در شرکت ها جهت مدیریت و نظارت بر سرمایه فکری.
۲- استانداردها: توسعه استانداردهای گزارشگری عمومی پذیرفته شده برای سرمایه فکری جهت شناسایی و اندازه گیری و گزارشگری آن.
۳- حسابرسی: حسابرسی برای اطمینان بخشی از حوزه سرمایه فکری. به ذینفعان
۴- هدایت و جهت دهی: کمک به صاحبکاران جهت شناسائی الگوها و سیستم های ایجاد ارزش و مدیریت آن.
۲-۲-۱۶- گزارشگری خارجی سرمایه فکری
هیئت تدوین استانداردهای حسابداری مالی در استاندارد شماره ۱۴۲ تحت عنوان «سرقفلی و سایر دارایی های نامشهود»، مبنای حسابداری و اندازه گیری دارایی های نامشهود را تعیین کرده است. دارایی های نامشهود که از منبعی در خارج از شرکت تحصیل شده باشد، در ابتدا به ارزش متعارف شناسایی می شود. اگر یک دارایی نامشهود به طور داخلی ایجاد شده باشد در زمان تحمل به عنوان هزینه شناسایی می شود.
در تکامل بیانیه یاد شده، هیئت بر ۴ ضابطه شناسایی که در بیانیه مفاهیم شماره ۵ تحت عنوان «شناسایی و اندازه گیری در صورت های مالی واحدهای تجاری» اشاره شده است نیز تأکید دارد. این ضابطه ها عبارتند از:
۱- قلم مورد نظر، تعریف یک دارایی را در برداشته باشد،
۲- به شکل اتکاپذیری بتوان آن را اندازه گیری کرد،
۳- اطلاعات توان ایجاد تفاوت در تصمیم گیری را داشته باشد، و
۴- اطلاعات حاصل از آن قلم باید صادقانه ارائه شده باشد، قابل رسیدگی بوده و همچنین فاقد جهت گیری باشد.
به دلیل جدید بودن مفاهیم و نبود توافق کلی در مورد چگونگی اندازه گیری سرمایه فکری، بیشتر اقلام آن ضابطه دوم (اتکاپذیری در اندازه گیری) و ضابطه چهارم (قابلیت رسیدگی یا عینیت) را احراز نمی کند. تا زمانی که این دو ضابطه احراز نشود، شناسایی بسیاری از دارایی های فکری در صورت های مالی با تردید همراه خواهد بود.
استاندارد ملی شماره ۱۷ تحت عنوان «دارایی های نامشهود»، بیان می کند که یک قلم هنگامی به عنوان دارایی نامشهود شناسایی می شود که:
الف) با تعریف دارایی نامشهود مطابقت داشته باشد.
ب) معیارهای شناخت در بندهای ۱۲ تا ۱۴ (شامل محتمل بودن جریان منافع اقتصادی آینده دارایی به درون واحد تجاری و قابلیت اندازه گیری بهای تمام شده دارایی به گونه ای اتکاپذیر) را احراز کرده باشد (بند ۱۱).
به منظور ارزیابی این که یک دارایی نامشهود ایجاد شده داخلی حائز معیارهای شناخت است، واحد تجاری ایجاد دارایی را در دو گروه طبقه بندی می کند:
الف) مرحله تحقیق و ب) مرحله توسعه (بند ۳۹).
مخارج تحقیق یا مخارجی که در مرحله تحقیقاتی یک پروژه داخلی انجام می شود در هنگام وقوع باید به عنوان هزینه شناسایی شود (بند ۴۱) و مخارج توسعه یا مخارجی که در مرحله توسعه یک پروژه داخلی صورت می گیرد، تنها در صورت اثبات تمام شرایط زیر به عنوان دارایی نامشهود شناسایی می شود (بند ۴۴):
۱- امکان پذیری تکمیل دارایی های نامشهود از نظر فنی، به گونه ای که برای استفاده یا فروش آماده شود.
۲- قصد واحد تجاری برای تکمیل دارایی نامشهود و استفاده یا فروش آن،
۳- توانایی واحد تجاری برای استفاده یا فروش دارایی نامشهود،
۴- ایجاد منافع اقتصادی آینده در نتیجه دارایی نامشهود،
۵- دسترسی به منابع کافی فنی، مالی و سایر منابع برای تکمیل، توسعه و استفاده یا فروش دارایی نامشهود،
۶- توانایی واحد تجاری برای اندازه گیری مخارج قابل انتساب به دارایی نامشهود به گونه ای اتکاپذیر طی دوره توسعه.
با توجه به توضیحات و شرط های بالا و ایده استاندارد مبنی بر هزینه کردن مخارج فعالیت های آموزشی، به نظر می رسد شناسایی بسیاری از دارایی های فکری در صورت های مالی با تردید همراه است(حاجی ها، ۱۳۸۹).
۲-۲-۱۷- بررسی شاخص های سرمایه فکری در کشورهای دیگر
شش مشاور مشهور سرمایه فکری (سولیوان(۲۰۰۰)، روس و همکاران (۱۹۹۷)، ادوینسون و مالان (۱۹۹۷)، آلی (۲۰۰)، پابلوس (۲۰۰۳)، و اسویبای (۲۰۰۲))در مجموع، از ۲۵۴ شاخص برای اندازه گیری سرمایه فکری استفاده کرده اند. در این بین ۷۰ شاخص مربوط به مشتریان، ۳۸ شاخص مربوط به فناوری اطلاعات، ۸۲ شاخص مربوط به کارکنان، ۲۲ شاخص مربوط به امور مالی، ۲۷ شاخص مربوط به تحقیق و توسعه، ۴شاخص مربوط به سلامت جامعه و ۱۱ شاخص مربوط به سلامت محیط زیست است(علوی،۱۳۸۶، ص ۱۳۶).
۲-۲-۱۸- بررسی شاخص های سرمایه فکری در ایران
از آنجا که شرکت ها گزارش عملکرد خود را در مجامع عمومی عادی سالیانه و با عنوان گزارش فعالیت هئیت مدیره به سهامداران ارائه می دهند، این گزارش ها می تواند منبعی مناسب برای بررسی شاخص های سرمایه فکری در شرکت های ایرانی باشد. بهترین منبع برای دسترسی به این گزارش ها، تارنمای شرکت بورس اوراق بهادار تهران است. در این تارنما قریب به ۷۰۰ گزارش فعالیت هیئت مدیره وجود دارد که مربوط به سال های مالی ۱۳۸۴ و ۱۳۸۵ است. پس از مطالعه گزارش های ۳۰ شرکت بزرگ بورس مشخص گردید که در مجموع، شرکت های ایرانی به ۸۹ شاخص از ۲۵۴ شاخص مذکور اشاره کرده اند. در این بین ۱۹ شاخص مربوط به مشتریان، ۶ شاخص مربوط به فناوری اطلاعات، ۳۶ شاخص مربوط به کارکنان، ۱۲ شاخص مربوط به امور مالی، ۹ شاخص مربوط به تحقیق و توسعه، ۲ شاخص مربوط به سلامت جامعه و ۵ شاخص مربوط به سلامت محیط زیست است.
البته این شاخص ها به صورت مدون در گزارش ها ذکر نشده است، لذا تحلیل گران و سهامداران از آن بهره لازم را نمی برند. بنابراین، باید الگویی طراحی شود تا این شاخص ها منظم و طبق قاعده خاصی در کنار یکدیگر قرار بگیرد و بتوان روند حرکت شرکت را بررسی کرد و شرکت های مختلف را با یکدیگر مقایسه نمود(علوی، ۱۳۸۶، ص ۱۳۷).
۲-۲-۱۹- فرق بین سرمایه فکری، مدیریت دانش و مدیریت نامشهودها^[۳۲]
در دنیای جدید امروزی، دانش بعنوان یک مزیت رقابتی محسوب می شود و در بین عوامل تولید، یکی از عوامل تولید است که می بایستی هدایت و مدیریت شود. دانش یکی از مهمترین اجزای نامشهودهاست که در طی مکانیزمها و فرآیندهای سازمانی به کار گرفته می شود و نوآوری را ممکن می سازد و اندازه گیری دانش و سایر داراییها نامشهود در این فرآیندهای سازمانی از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین ما باید اطلاعاتی درباره تمایز بین داراییهای نامشهود و سرمایه فکری، مدیریت دانش فکری و سرمایه فکری و غیره داشته باشیم.
اغلب واژه سرمایه فکری با داراییهای نامشهود مترادف فرض می شود اما طبق تعریف ارائه شده توسط سازمانی برای همکاری و توسعه اقتصادی، یک تمایز بین آنها وجود دارد به این صورت که سرمایه فکری یک مجموعه فرعی^[۳۳] یا زیر مجموعه ای از داراییهای نامشهود کسب و کارها است و نه یکسان با داراییهای نامشهود.
از لحاظ تاریخی، تمایز بین داراییهای نامشهود و سرمایه فکری در بهترین حالت و شرایط نیز مبهم و گنگ است. داراییهای نامشهود بصورت و بعنوان سرقفلی نیز اطلاق می شود و سرمایه فکری نیز بخشی از این سرقفلی است(پتی^[۳۴] و دیگران،۲۰۰۰).
واژه داراییهای نامشهود بیشتر یک واژه حسابداری است و واژه سرمایه فکری بیشتر در قلمرو و حوزه منابع انسانی است در مورد داراییهای نامشهود باید بگوییم که برخی از آنها در ترازنامه منعکس می شوند و آنهم بصورت کاملا دقیق نیست مانند سرقفلی. ولی سرمایه های فکری به هیچ عنوان در ترازنامه سنتی انعکاس نمی یابد و فقط هزینه های مربوط به آن در قسمت حسابهای هزینه منعکس می شود.
تمایز مدیریت دانش و و مدیریت سرمایه فکری
شواهد نشان می دهد که این دو مکمل یکدیگر محسوب می شوند از نظر حیطه مورد بررسی می توان گفت که مدیریت دانش و مدیریت سرمایه فکری تقریبا تمامی زوایای مرتبط با فعالیتهای سازمانی را در خود دارند هر دوی آنها دامنه ای کلی از فعالیتهای موجود در درون سازمان از خلق ارزش گرفته تا استفاده از دانش را در بر می گیرند. سرمایه فکری در سطح مدیریت دانش و استراتژیک مطرح شده و بر روی استخراج و خلق ارزش از دل دارایی های سازمان تمرکز دارد به عبارت دیگر هدف سرمایه فکری خلق و استفاده از داراییهای فکری و بهبود توانمندیهای و قابلیت‌های خلق ارزش شرکت از منظر استراتژیک است اما مدیریت دانش بر روی اجرای عملیاتی و تاکتیکی فعالیتهای دانش گرا تمرکز دارد و با جزئیات فعالیتهای دانش گرا مرتبط بوده است تا از این طریق خلق و ایجاد و تبدیل و استفاده از سرمایه فکری را تسهیل کنند و هر دوی اینها سنگ بناهایی برای مدیریت سازمان در قرن ۲۱ هستند و بایستی به منظور افزایش دادن اثر بخشی با یکدیگر یکپارچه شوند(لاوه ای،۱۳۹۱).
۲-۳ بخش دوم : کیفیت خدمات
۲-۳-۱- مفهوم و تعریف کیفیت
به طور کلی تعاریف متعدد و گوناگونی در مورد کیفیت ارائه شده است. کیفیت بعنوان درجه ای که یک محصول با انتظارات مشتری و مشخصات ارائه شده تطبیق دارد تعریف شده است.اغلب نوشتجاتی که به مقوله کیفیت پرداخته اند، آن را از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داده اند. برخی از دید مصرف کننده بدان توجه کرده اند. توبین هانسن^[۳۵] در بررسی های گسترده و تحلیلهای موشکافانه ی نوشتجات مقوله ی کیفیت، به پنج برداشت و تعبیر از کیفیت پی برده که در شکل ( ۲-۸) به تصویر در آمده است.
عالی
ارزش تطابق با
انتظارات مشتری
تطابق با پنداشت مشتری
مشخصات فنی از کیفیت خدمات

کمیته دائم استفاده صلح آمیز از فضا (کوپیوس)، تا کنون ۵ معاهده را به هدف تنظیم فعالیت های دولتی و تجاری در فضا تصویب کرده که عبارتند از:
۱-معاهده فضا، که برمبنا استفاده صلح آمیز دولت ها از ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ لازم الاجرا شد^[۱۹].
۲-معاهده مربوط به نجات فضانوردان، بازگرداندن فضانوردان و اجسام پرتاب شده، که در ۳اکتبر ۱۹۶۸ لازم الاجرا شد^[۲۰].
۳-معاهده مربوط به مسولیت بین المللی جهت تأمین خسارت ناشی از اجسام فضایی، که در ۱سپتامبر ۱۹۷۲ لازم الاجرا شد^[۲۱].
۴-معاهده ثبت اشیاء فرستاده شده به فضا، که در ۱۵ سپتامبر ۱۹۷۶ لازم الاجرا شد^[۲۲].
۵-معاهده ماه که حاکم بر فعالیت های دولت ها در ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۱ جولای ۱۹۸۴ لازم الاجرا شد^[۲۳].
این ۵ معاهده به عنوان زیر بنای حقوق بین الملل هوا-فضا در نظر گرفته می شوند. برخی از اصول کلی این معاهده ها عدم تملیک برفضا، عدم کاربری نظامی از فضا، آزادی اکتشافات و تحقیقات علمی-فضایی، نجات فضا نوردان و باز گرداندن آنها و تجهیزاتشان به کشور پرتاب کننده، حفظ محیط زیست در زمین و فضا و … می باشد.
از سال ۱۹۸۴ به بعد سازمان ملل هیچ معاهده دیگری را در خصوص کشف و استفاده از فضا ،تصویب نکرده است. دراین فصل تنها به بررسی معاهده فضا، به علت نقش بر جسته و تأثیر بسزای آن در فعالیت های نظامی دولت ها در فضا پرداخته می شود.

-۱-۳-۱معاهده اصول فعالیت دولت ها در کاوش واستفاده از فضا شامل ماه و اجرام آسمانی.(معاهده فضاء ماوراء جو)

این معاهده بر اساس قطعنامه شماره ۲۲۲۲ در سی و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در تاریخ ۱۹ دسامبر ۱۹۶۶ تصویب شد و در ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ به امضاء رسید و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ به مرحله اجرا در آمد.
این معاهده حاکم بر فعالیتهای کشورها در کشف و استفاده از فضا شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی بوده ^[۲۴]و اساس و قالب بین المللی لازم، در بهره برداری دولت ها از فضا را بیان می کند^[۲۵]. معاهده فضا از ۱۷ ماده تشکیل شده است ^[۲۶]. سه ماده اول این معاهده مقررات مربوط به استفاده و اکتشاف از فضا را بیان می کنند و همچنین ۹ مقررات دیگر در این معاهده وجود دارد که کشف و استفاده از فضا را کنترل می کنند. این مقررات به شرح ذیل می باشند:
۱- فضا و اجرام آسمانی برای تمام کشورها جهت کشف و بهره برداری، بر اساس برابری و مطابق با قوانین بین المللی آزاد می باشد.

۲- فضا واجرام آسمانی موضوع تخصیص ملی به هر نحوی از انحا قرار نمی گیرند.
۳- کشف و استفاده از فضا باید در راستای منافع و بهره مندی تمام بشریت صورت گیرد.
۴- فعالیت دولت ها در کشف و بهره مندی از فضا باید مطابق با قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل در حمایت از حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج همکاری و مشارکت بین المللی انجام پذیرد.
۵- کشورها در عرصه بین المللی، مسوول فعالیت های ملی خود در فضا هستند، خواه این فعالیت ها توسط آژانس های دولتی یا نهادهای غیر دولتی اجرا شود و برای حصول اطمینان از اینکه فعالیت های نهادهای غیردولتی با تبعیت از مقررات معاهده فضا صورت می گیرند؛ فعالیت این نهادها منوط به اجازه و نظارت مداوم کشور مربوطه است.
۶- در اکتشاف و استفاده از فضا، کشورهای عضو معاهده می بایست به واسطه قواعد همکاری و مساعدت های دو جانبه راهنمایی شوند و تمام فعالیت هایشان را در فضا با توجه به منافع دیگر کشورها اجرا کنند. اگر یکی از کشورهای عضو پیمان اعتقاد بر این داشته باشد که فعالیت یا آزمایش طراحی شده بوسیله آن، به طور بالقوه مغایر با فعالیت های صلح طلبانه ی دیگر کشورهای عضو در استفاده صلح آمیز از فضا است، می بایست متعهد شود پیش از آنکه اقدامی در زمینه این گونه فعالیت ها صورت پذیرد، رایزنی های بین المللی لازم را در این زمینه انجام دهد.
۷-کشورهای عضو این معاهده که شیء را به فضا پرتاب کرده اند، مادامی که آن شیی در فضا و یا اجرام آسمانی قرار دارد، اختیارات قانونی برای کنترل بر روی شیء ارسالی خود و همچنین پرسنل وابسته به آن را، می بایست دارا باشند. مالکیت اشیاء فرستاده شده به فضا و همچنین اجزاء تشکیل دهنده آنها، تحت تاثیر عبور آنها از فضا و یا برگشت آنها به زمین نمی باشند. چنین اشیایی و اجزاء تشکل دهنده آنها اگر در کشوری به غیر از کشوری که در آن جا به ثبت رسیده اند یافت شوند، باید به کشور ثبتی خود برگردانده شوند.
۸-دولت های عضو معاهده باید فضانوردان را به عنوان نمایندگان بشریت در فضا بداند و همچنین می بایست در صورت بروز هر گونه پیشامد و یا فرود اضطراری در قلمرو کشوری دیگر و یا بر روی دریا ها ، به آنها مساعدت لازم را ارائه دهند. فضانوردانی که چنین فرود اضطراری داشته باشند، باید با امنیت و بی درنگ به کشور ثبتی وسیله ی فضایی خود بازگردانده شوند^[۲۷].
۹- هر یک از کشورهای عضو این معاهده که شیء را تهیه و به فضا پرتاب کرده اند و همچنین هر یک از کشورهای عضو که در آن محدوده ی سرزمینی قرار دارند و یا از تسهیلات شیء پرتاب شده استفاده می کنند، در سطح بین المللی مسوول خسارت های وارده به دیگر کشورهای عضو و یا به اشخاص حقیقی و حقوقی که از طرف این شیء و یا اجزای تشکیل دهنده آن در زمین، هوا و یا فضا، به آنها ضرری وارد آید ،می باشند.

۱-۱-۳-۱-بررسی تاریخچه معاهده فضا(OST)

معاهده فضاء ماوراء جو(۱۹۶۷) ارائه دهنده یک چارچوب قانونی اولیه و پایه برای اداره وکنترل فضا است. این معاهده اولین قرارداد چند جانبه ای است که تاحد امکان راهنمایی های لازم به دولت ها جهت اکتشاف، استفاده و بهره برداری صلح آمیز از فضا را ارائه داده است.^[۲۸] این معاهده در۱۰ اکتبر سال ۱۹۶۷ به اجرا درآمد ۹۸ کشور تاکنون این معاهده را تصویب کرده ودرحالی که ۲۷ کشور هنوز این معاهده را امضاء نکرده اند.^[۲۹]امروزه با توجه به اینکه استفاده از فضا کاری متداول شده اهداف ost نیز به تناسب آن گسترده تر شده است. درسال ۱۹۶۷ هفت کشور در فضا ماهواره داشتند این درحالی است که این عدد تا ۴۷ کشور افزایش یافته است.^[۳۰] استفاده از فضا در دهه های اخیر بطور چشمگیری افزایش یافته است. درسرتاسر دنیا درحال حاضر مردم برای امنیت، مسافرت، برقراری ارتباطات، مدیریت منابع و اکتشافات، سیستم های اعلام خطر زودهنگام، سرویس های پزشکی و سرگرمی وابسته به توانایی های فضایی هستند. این توانایی ها به هیچ عنوان قابل مقایسه با توانایی های ۴۰ سال گذشته ماهواره ها نمی باشند. معاهده فضا، به طور کلی مبانی استفاده گسترده از فضا را بنا نهاده است اما این معاهده به روشنی پاسخگوی پیشرفت های فزاینده فعالیتهای دولت ها درفضا نمی باشد^[۳۱]. تهدیدهای درحال رشد درمحیط فضا، افزایش رقابت های نظامی درفضا، تهدید ماهواره ها و سایر دارایی های فضایی ازجمله مواردی هستند که اهداف جامع معاهده فضا را به نوعی به خود درگیر می کند.

۲-۱-۳-۱-اهداف و روح معاهده فضا(ost)

معاهده فضا توسط کمیته سازمان ملل و براساس استفاده صلح آمیز از فضا تهیه و نوشته شده است. این معاهده تمام فعالیتهای مربوط به اکتشاف و استفاده دولت ها از فضا را اداره و کنترل می کند. نظریه پردازان OST را اینگونه تفسیر کرده اند: ساختار یا بخش اولیه کنترل و اداره فعالیتهای فضایی.^[۳۲] که این خود موجب استقرار یک هنجار کلی تحت عنوان استفاده های صلح آمیز از فضا می شود.^[۳۳]این معاهده را نیز می توان اینچنین تعریف کرد: “یک نقطه عطف چشمگیر درتلاش های بشر برای کنترل استفاده از سلاح های اتمی وسایر سلاح های تخریب جمعی و جلوگیری از درگیریهای نظامی دراجرام آسمانی. زد الیس رکس^[۳۴] و کاترین واد^[۳۵]با توجه به ارزیابی این معاهده سه هدف از بطن این معاهده استنباط کرده که این اهداف حفظ شده و ارتقاء یافته اند.^[۳۶] این اهداف عبارتنداز :
الف) گارانتی و تضمینی که فضا از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی به عنوان میراث مشترک بشریت بوده و خواهند بود.
ب) توسعه و بهبود عملکرد –مشترک،واعتماد بین دولتهای که فضا را کشف کردند.
ج)جلوگیری از گسترش سلاح درفضا.
هدف سوم یعنی ممنوعیت و جلوگیری از گسترش سلاح ها درفضا، مطلبی است که این پایان نامه بر روی آن تمرکز دارد.
درمقدمه این معاهده غیر نظامی سازی فضا بطور جامع و کامل بیان شده و پذیرفته شده است. همچنین دراین معاهده ذکر شده است که قطعنامه ۱۱۰ IIمجمع عمومی سازمان ملل مورخ ۳ نوامبر ۱۹۴۷ که تبلیغات طراحی شده و یا احتمالی برای تحریک و یا تشویق بعضی از تهدیدها علیه صلح‏، نقض صلح و یا فعالیت های تجاوزکارانه را محکوم می کند، قابل اجرا درفضا نیزخواهد بود.
مفادی که سلاح های ضدماهواره را دراین معاهده (ost) تحت تأثیر قرار می دهد عبارتند از:
مواد سوم و چهارم و نهمOST ، موادی هستند که تأثیر مستقیم بر پیشرفت و آماده سازی و استفاده از سلاح های ASAT دارند. به ویژه ماده سوم این معاهده طرفین پیمان را متعهد به این می کند که” فعالیت های دولت های عضو این پیمان درکشف و استفاده از فضا ازجمله ماه و سایر اجرام آسمانی، درچارچوب قوانین بین المللی، از جمله منشور سازمان ملل و در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی باشد". ازمیان قوانین قابل اجرا در فعالیت های فضایی می توان به ماده ۲بند۳ وهمچنین به ماده ۲ بند ۴منشور سازمان ملل متحد اشاره داشت. ماده (۳) ۲ منشور سازمان ملل،” دولت ها را به برقراری مذاکرات بین المللی صلح آمیز دعوت و راهنمایی می کند بطوری که عدالت و صلح وامنیت جهانی به خطر نیفتد". ماده (۴) ۲ منشور نیز” دولت ها را از تهدید یااعمال زور و نیرو….. به هرروشی که مغایر با اهداف منشور است برحذر می دارد”^[۳۷].ماده چهارم OST یک ممنوعیت واضح و شفاف برعلیه قراردادن هرشیء حامل سلاح های هسته ای یا سلاح های تخریب جمعی درمدار اطراف زمین، ایجاد نموده است. این ماده بیان می کندکه ماه وسایر اجرام آسمانی باید توسط دولت های عضو به گونه ای مورد استفاده قرار گیرد که تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی نباشد. برطبق این ماده “ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی تأسیسات و استحکامات ،آزمایش هرنوع سلاح و برگزاری هرنوع مانور جنگی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد". تفسیر معقول عبارت « هرنوع سلاح» که دراین ماده(ماده ۴)مورد استفاده قرارگرفته ،بطور طبیعی ومعمول شامل سلاح هایی می شود که توانایی ASAT نیز دارند. بغیراز مواد۳و۴ معاهده OST ماده ۹ این معاهده نیز استفاده و بکارگیری سلاح های ASAT را به گونه ای تحت تأثیر قرار می دهد و بیان می کند که “اگر یکی از کشورهای عضواحساس کند فعالیت یا آزمایش طراحی شده توسط او برروی ماه و دیگر اجرام آسمانی، بطور بالقوه ناقض فعالیت های صلح طلبانه دیگر کشورهای عضو در استفاده از فضاء ماوراء جو باشد، آن دولت می بایست متعهد شود که قبل از آنکه اقدامی درزمینه این گونه فعالیت ها و یا آزمایش ها صورت گیرد، مشاوره های بین المللی لازم را انجام دهد. اگر چه روند فرایند مشاوره شفاف و واضح دراین معاهده(OST) بیان نشده است، اما این بحث ممکن است به وجود آید که دولت هایی که توانایی ساخت و استفاده از سلاح های ASATS پیشرفته دارند باید بعداز” مشاوره های بین المللی مناسب “به کارخود ادامه دهند.
با در نظر داشتن مطالب فوق بی شک می توان گفت که یکی از اهداف معاهده فضا کنترل تسلیحاتی شدن فضا بوده که بطور مشخص شامل کنترل ASATS نیز می شود. ولی به دلیل برخی ابهامات موجود در مفاد این معاهده، میزان دقیق این محافظت واضح و شفاف نیست و از این جهت این معاهده نیاز به تجدید نظر و بازنگری دقیقی، در راستای محدودیت سلاح و کنترل فعالیت های خصمانه دارد.

۳-۱-۳-۱-ابهامات و محدودیت ها ی معاهده فضا( ost) جهت کنترل سلاح

به طور خاص ماده چهارم ost این مطلب را بیان می کند که” قرار دادن هر شی ای که حامل سلاح های هسته ای یا هر نوع سلاح دیگر تخریب جمعی، درمدار اطراف زمین، ماه و دیگر اجرام آسمانی، به هر روشی توسط دولت های عضو این پیمان ممنوع می باشد". همچنین ماه و سایراجرام آسمانی می بایست توسط تمام دولت های عضو این پیمان منحصرا جهت اهداف صلح طلبانه مورد استفاده قرارگیرند. ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی، تأسیسات و استحکامات، آزمایش هرنوع سلاح و اجرای مانورهای نظامی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد. هرچند بانگرش سرسختانه به این ماده استفاده از پرسنل نظامی برای تحقیقات علمی یا سایر اهداف صلح آمیز باید منع شود ولی درصورتی که این ماده استفاده از پرسنل نظامی راجهت اکتشافات و اهداف صلح آمیز منع نکرده است. با در نظرگرفتن موادی از معاهده OST از جمله ماده ۴ که به نوعی استفاده از سلاح در فضا را بطور مبهم و غیرواضح ممنوع می کند، می توان به راحتی تشخیص داد که این معاهده دارای نواقص و تضادهای بسیاری است که جدال های تفسیری متعددی را ایجاد می کند. باید این نکته را مد نظر قرار داد که هدف این معاهده ارائه مطالب کلی در استفاده از فضاء ماوراء جو می باشد. ماده چهارم این معاهده یک ممنوعیت شفاف برعلیه قراردادن و نصب هر شیء درحال گردش به دور زمین که حامل سلاحهای هسته ای یا هرنوع سلاح های تخریب جمعی ایجاد کرده است و می توان فرض کرد که سلاح های چرخشی بکار رفته در سلاح های هسته ای، براساس عبارت بکار رفته دراین ماده “شی های حامل سلاح های هسته ای” نیزمشمول منع این ماده شوند. اما مفاداین ماده (ماده ۴) ASATs وابسته به زمین یا ASATs که از انفجارهای وسیع یا سایر وسایل برای تخریب هدف استفاده می کنند رامحدود نکرده است. باید درنظر داشت که این ماده خلع سلاح جزئی و نا تمام رابیان می کند.^[۳۸]
از سوی دیگر پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده ost بیان می کند که ماه و اجرام آسمانی باید منحصرا برای “اهداف صلح آمیز” مورداستفاده قرارگیرند. این پاراگراف آزمایش هرنوع سلاح بر “اجرام آسمانی” را منع می کند. ولی دراین پاراگراف بطور واضح و مشخص اشاره ای به فضا نشده است(یا فضای بیرونی همان طور که cheng آن رانامیده است) که همان فضای بین اجرام آسمانی است^[۳۹].آیا عدم کاربرد واژه” فضا” دراین ماده بدان معناست که تازمانی که واژه “فضا” دریک اصطلاح دقیق تر در این ماده بکار نرفته، آزمایش سلاح های ازجمله موشک های ASAT درفضا توسط این ماده (ماده۴) منع نشده است؟ این تفسیر بی شک تفسیر نادرستی خواهد بود، زیرا در تضاد با اهداف و مقدمه معاهده OST است. به نظر می رسد که اینگونه تفسیرکلاسیکی خطا خواهد بود زیرا در مواد سوم، نهم و سیزدهم این پیمان از واژه” فضا” بطور گسترده و کامل استفاده شده است^[۴۰]. بنابراین با در نظر گرفتن روح معاهد و قصد نویسندگان این معاهده، باید در نظر گرفت که واژه” فضا” از متن پاراگراف دوم ماده IV به راحتی استنباط شده و باید برای اهداف صلح آمیز استفاده شود^[۴۱]. متأسفانه از سوی دیگر معنی اصطلاح “اهداف صلح آمیز” بکار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم، بحث دیگری را ایجاد می کند. ایالات متحده همواره بیان کرده است که اصطلاح “صلح آمیز” به معنای غیر- تهاجمی است و بنابراین فعالیت های غیرتهاجمی مجوز کار دارند. ایالات متحده نیز براین عقیده است که منشور سازمان ملل اجازه فعالیت های لازم نظامی را به دولت ها در۲ حالت، می دهد:
۱-دفاع مشروع(بصورت فردی و گروهی).
۲ -جهت حفظ دارایی های فضایی دولت ها بر مبنا استفاده صلح آمیز. هرچند باید متذکر شد که فعالیت های نظامی-دفاعی عنوان شده در این بخش تعدیل شده است و این امر لزوما به این معنا نیست که فعالیت های نظامی-دفاعی صلح آمیز هستند.
ماده سوم معاهدهOST، به دلیل داشتن ساختار عام و کلی تأثیری مؤثر برکنترل منع سلاح دارد. این ماده(ماده۳) بیان می کند که” دولت های عضو این پیمان باید تمام فعالیت هایشان را درزمینه اکتشافات و استفاده ازفضاء ماوراء جو، شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی را درچارچوب قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل متحد در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی ادامه دهند". فعالیت های نظامی در فضا مغایر اکثر قوانین منشور سازمان ملل است. هدف منشور سازمان ملل همان طور که درمطالب بالا به آن اشاره شده عبارت است از: حفظ صلح و امنیت بین المللی و جلوگیری از هرگونه تهدید علیه صلح^[۴۲] حصول همکاری بین المللی درحل مسائل بین المللی و توسعه روابط دوستانه در بین ملل برمبنای اصلی تساوی حقوق و خودمختاری ملل.^[۴۳]
بدون هیچ گونه شک وتردید، آزمایش سلاح ASAT درفضا و بکارگیری این سلاح در فضا مغایر با روح واهداف منشورخواهد بود. بکارگیری این سلاح درفضا تأثیر منفی برروابط دوستانه دولت ها درعرصه بین الملل خواهد داشت. این بحث موضوعی است که پتانسیل موضوعات بین المللی عمده را به همراه خواهد داشت.
V.S Vereshchetin ، قاضی قبلی دیوان بین المللی دادگستری (۲۰۰۶-۱۹۹۵)^[۴۴]، بیان می کند که “روش های ناشی ازتفسیر متفاوت معنایی می تواند فعالیت نظامی را به فعالیت صلح آمیز و برعکس تبدیل کند، او عقیده دارد که درهرزبانی فعالیت صلح آمیز ،صلح آمیز باقی می ماند و فعالیت نظامی نیز نظامی باقی می ماند.^[۴۵]
Bincheng به شدت ازاین نوع تفسیر انتقاد کرده وبیان می کند :"تازمانی که ایالات متحده آمریکا تفسیر کلمه “صلح آمیز” را فقط به برخی محدودیت غیرموجود براستفاده از فضا می داند این امکان وجود دارد که هرضرر و زیانی به فضا و محیط اطراف آن وارد شود ^.اما روسیه و برخی از کشورهای پیشرفته دیگر ترجیح می دهند که این واژه را به غیر–نظامی تفسیر نمایند. این دولت ها معتقداند که واژه صلح آمیز به کار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده فضا باید براساس پاراگراف اول این ماده که خواستار استفاده از فضاء ماوراء جو به سود تمام بشریت است تعبیر و تفسیر شود. لذا برای رسیدن به این هدف واژه صلح آمیز باید معنی غیرنظامی داشته باشد.
همان طور که در قبل به آن اشاره شد پاراگراف دوم ماده چهارم معاهدهOST اشاره ای به فضا نکرده است(دراین اصطلاح)^[۴۶]Gorove با اشاره به این مطلب و با تعجب بیان می کند که” آیا شکست در ذکر کلمه” فضا” به این معناست که فضا می تواند برای اهداف غیر صلح آمیز مورد استفاده قرار گیرد آن هم با توجه به اینکه در پاراگراف اول این ماده و سایر اصول و قوانین بین المللی به راحتی می توان به غایت هدف این ماده پی برد. در غیر این صورت و با توجه به ارزش و تفسیر ظاهری این پاراگراف آزمایش ASAT درفضا توسط این پیمان به هیچ وجه ممنوع نمی شود.(!!!)بکارگیری سلاح ASAT در فضا و مشروعیت یا عدم مشروعیت بکار گیری آنها، مطلبی است که در فصل سوم این پایان نامه بطور کلی به آن پرداخته می شود.

-۱-۳سنجش از راه دور

فن آوری سنجش از راه دور، اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ پدیدار شد. هدف اصلی این فن آوری شناسای اهداف نظامی و بهره گیری از آن در علم هواشناسی بوده، و اساسا برای انداره گیری اشیاء از یک فاصله دور مورد استفاده قرار می گیرد^[۴۷]. از سال ۱۹۷۲،زمانیکه آمریکا اولین ماهواره ی دریافت از راه دور خود را به فضا فرستاد، دیگر کشورها نیز سیستم های دریافت از راه دور خود را توسعه دادند^[۴۸].

۴-۱-۱-سنجش از راه دور بطور کلی

سنجش از راه دور با بهره گرفتن از ماهوارههایی که به دور زمین، برای اهداف مختلفی از جمله؛ عکسبرداری یا کنترل تغییرات محیطی زمین در فصول مختلف، در حال چرخشاند،بدست می آید.^[۴۹]کارشناسان سنجش از راه دور را به دو دسته تقسیم بندی کرده اند:
۱-دریافت از راه دور فعال .
۲-دریافت از راه دور غیر فعال.
دریافت از راه دور غیر فعال از طریق خواندن پرتوهای الکترو مغناطیسی ساطع شده از یک شی ء انجام می شود. از طرف دیگر در دریافت از راه دور فعال، ابتدا پرتوهای الکترو مغناطیسی به شیء انتقال یافته و انرژی منعکس شده از آن شیء مورد بررسی قرار می گیرد. کیفیت تصویر در فن آوری دریافت از راه دور به دقت سیستم بستگی دارد^[۵۰].
در این فن آوری قابلیت تفکیک پذیری حس گرها بطور کلی در مقیاس متر اندازه گیری می شود^[۵۱]. بطور کلی ماهواره های دریافتاز راه دور توانایی شناسایی تصویر یک جفت پا را نیز دارند^[۵۲].

شکل های مختلف درخت نقره ای در شکل (‏۲‑۱۳) نشان داده شده ­اند[۲۲] .

شکل (‏۲‑۱۳). فوتوگرافی SEM درختان نقره ای[۲۲]
در شکل (‏۲‑۱۳-الف) در مقابل نقاط سفیدی که بصورت پراکنده توزیع شده درخت نقره ای وجود دارد ، هر چقدر فاصله سوزن ها کمتر باشد نقاط توزیع از تراکم بیشتری برخوردار است . در شکل (‏۲‑۱۳-ب) میکرو کانال ها در مجاورت نوک سوزن قرار دارند. در شکل (‏۲‑۱۳-ج) شکاف ایجاد شده باعث تراکم زیاد درمقابل درخت نقره ای و گسترش میکروکانال ها شده است. در شکل (‏۲‑۱۳-د) شاخه های درخت نقره ای به­شکل بهتری بهم متصلند[۲۲].
نحوه وقوع و رشد درخت رطوبتی در عایق کابل ها
عامل اصلی شروع ، رشد و انتشار درخت رطوبتی آب وتنش میدان الکتریکی است و تغییرات میدان الکتریکی نقش تعیین کننده ای در موقعیت درخت دارد. رشد درخت به ولتاژ اعمال شده ، فرکانس و مقاومت آب بستگی دارد.
درخت­های رطوبتی معمولا به دلیل افزایش میدان الکتریکی در یک محیط مرطوب، درون عایق کابل رشد می­ کنند. محیط مرطوب می ­تواند روی سطح عایق و یا به صورت حفره پر از آب درون تنه عایق باشد. رطوبت می ­تواند سبب افزایش میدان الکتریکی شود[۲۲].
رشد درخت رطوبتی از یک الکترود مرطوب
رشد درخت رطوبتی باعث بالا رفتن میدان الکتریکی در نقاط مرطوب و ایجاد تخلیه جزئی که افزایش این تخلیه ها سبب ایجاد شاخه هائی درون عایق می شود. چنانچه رطوبت ناشی از محلول نمکی مثل Nacl وجود داشته باشد، بدلیل وجود یون ها، تخلیه ها شدیدتر شده و درخت رطوبتی ساده تر تشکیل خواهند شد که این درخت معمولا از نوع درخت روزنه ای هستند که نمونه ای از این درخت ها در شکل (‏۲‑۱۴) به­ نمایش درآمده است[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۴). درخت روزنه ای بوجود آمده در اطراف الکترود مرطوب[۱۷]
رشد درخت رطوبتی از حفره
وجود حفره پراز آب درون عایق می تواند سبب افزایش محلی میدان الکتریکی در اطراف حفره و ایجاد تخلیه های جزئی شود ، که استمرارتخلیه های جزئی سبب ایجاد کانال های اولیه درخت رطوبتی شود. نیرویی که به قطره آب درون حفره وارد می شود می ­تواند در رشد شاخه های بعدی درخت موثر باشد. معمولا رشد درخت رطوبتی از طریق حفره بصورت درخت گره – پاپیونی ایجاد می شوند که نمونه ای از آن در شکل (‏۲‑۱۵) ملاحظه می­گردد[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۵). رشد درخت رطوبتی در اطراف حفره پر از آب[۱۷]
پارامترهای موثر بر وقوع و رشد درخت رطوبتی
عوامل زیادی ازجمله اندازه ولتاژ اعمالی (هرچه قدر که اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و دربرآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود)، فرکانس(با افزایش فرکانس، تدریجا ضخامت شاخه­ها بیش­تر می­ شود)، طول عمر، میدان الکتریکی، ضریب گذردهی الکتریکی نسبی، محلول نمکی وغیره بر ایجاد، تشدید و یا تسریع پدیده درختی شدن موثرند که در زیر به تشریح برخی از مهم­ترین این عوامل موثر در درخت­های رطوبتی پرداخته شده است.
پیری عایقی
طول درخت رطوبتی با زمان پیری افزایش می یابد یعنی هرچقدر زمان پیری عایق بیشتر باشد طول درخت بزرگتر خواهد بود. شکل (‏۲‑۱۶) رابطه بین طول درخت رطوبتی و زمان را نشان می­دهد. اگر پیری عایقی، کمتر از ۲۲۰ ساعت باشد، درخت رطوبتی تولید نمی­ شود و یا بسیار کوچک است حتی با میکروسکپ نوری دیده نمی­ شود. که این دوره متناظر با دوره _۱t درشکل (‏۲‑۱۶) است. بعد از ۲۲۰ ساعت، درخت­های رطوبتی شروع به رشد کرده و طول درخت افزایش زیادی می­یابد. در حالی که سرعت رشد رو به کاهش است و این دوره متناظر با دوره _۲t درشکل (‏۲‑۱۶) است[۱۷].
شکل (‏۲‑۱۶). رابطه بین طول درختان رطوبتی وزمان[۱۷]
محلول نمکی
برای بررسی تاثیر محلول نمکی،قطعه ای از LDPE را با غلظت های مختلف محلول نمک مورد آزمایش قرار داده اند . ضریب گذردهی الکتریکی نسبی اندازه گیری شده و اطلاعات درمختصات لگاریتمی رسم شده است. شکل (‏۲‑۱۷) نشان می دهد که طول درخت بصورت خطی با ε_r محلول تغییر می کند[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۷). رابطه بین ضریب گذر دهی محلول نمک وطول درخت رطوبتی[۱۷]
اکسیداسیون
اکسیداسیون یک پارامتر آزمایشگاهی برای میزان­ تاثیرمواد شیمیایی درون حفره ها بر درخت رطوبتی است چون برخی از محققین براین باورند که یکی از عواملی که می ­تواند در رشد درخت­رطوبتی درعایق کابل­های XLPE و PE موثر باشد اکسیداسیون است[۱۸].
برای درک بهتر این مساله با بهره گرفتن از طیف شناسی FTIR آزمایشاتی از ۲۰ نمونه کابل XLPE مختلف با طول عمرکابل بین ۶ الی۱۵ سال صورت گرفت که بیش از۲۵۰ نمونه درخت رطوبتی مشاهده شد. این نتایج نشان می دهد که:
درخت رطوبتی می تواند تحت شرایط مختلف (سطح اکسیداسیون، آلودگی و مواد شیمیایی دیگر) رشد کند وگاهی اوقات درخت رطوبتی از اکسید شدن خود درخت رطوبتی بوجود می آید.
اغلب تخمین سطح اکسیداسیون در درختان رطوبتی خیلی مشکل است که این امر ناشی از جذب استر^[۲۰] توسط ترکیبات آنتی اکسیدان است. حتی این مورد در درخت روزنه ای حاد تر است که علت آن احتمال انتشار ^[۲۱]EVA و درختی شدن در جداره بیرونی عایق است.
سطح اکسیداسیون در داخل درخت رطوبتی می تواند به میزان قابل توجهی متفاوت باشند[۱۸].
اندازه ولتاژ اعمالی
هرچه قدر اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و در برآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود. به همین دلیل برای مدلسازی آزمایشگاهی درخت رطوبتی، عموما از ولتاژهای بالاتر از ولتاژ نامی کابل استفاده می­ شود تا درخت به سرعت دیده شود. شکل (‏۲‑۱۸) تاثیر ولتاژ اعمالی بر طول درخت رطوبتی را برای محلول های الکترولیت مختلف را نشان می دهد[۲۳].
شکل (‏۲‑۱۸). منحنی های رشد درخت رطوبتی با افزایش ولتاژ اعمالی [۲۳]
وجود بار فضائی
وجود این بار باعث تغییر توزیع مکانی میدان الکتریکی در عایق کابل می شود و ممکن است نقش مهمی در تولید درخت ایفا کند و نیز موجب سرعت بخشیدن به شکست عایقی گردد. بارهای فضائی توزیع میدان الکتریکی در داخل و خارج درخت را تغییر می دهد ( ممکن است میدان در برخی نقاط افزایش ودربرخی نقاط دیگر کاهش یابد). این تغییرات به اندازه ، پلاریته بارهای فضائی و ابعاد درخت رطوبتی وابسته خواهد بود[۱۷]. هدف از وجود بار فضائی، بررسی رفتار الکتریکی درخت رطوبتی در عایق کابل است.
مشخصه آبدوستی^[۲۲]
مشخصه آبدوستی مواد را می­توان از طریق زاویه تماس، که در شکل (‏۲‑۱۹) برای یک قطره نوعی نشان داده شده است، ارزیابی کرد. ماده آبدوست معمولا زاویه تماس کمتر از ۹۰ درجه دارد در حالی که مواد آبگریز زاویه تماس بیش از ۹۰ درجه خواهند داشت. برای بررسی این مشخصه سه ماده لاتیک سیلیکون و پلی اتیلن و PMMA^[23] تحت شرایط یکسان با ولتاژ kV85/3 و در فرکانس Hz100 و زمان پیری ۶۰۰ ساعت و غلظت محلول نمک mol/L8/1 مورد بررسی قرار گرفته­اند. نتایج درجدول (‏۲‑۱) نمایش داده شده ­اند. همان­طور که دیده می­ شود، لاتیک سیلیکون بزرگترین زاویه تماسی را دارد و بلندترین درخت رطوبتی را نیز نتیجه می­دهد. PMMA، کمترین زاویه تماسی را دارد و آبدوست ترین ماده در این سه گزینه است اما در برابر درختی شدن از همه مقاومتر بوده است [۱۷].
جدول (‏۲‑۱). زاویه تماسی وطول درخت رطوبتی در سه ماده مختلف[۱۷]

————————————————————————
۵.عنوان شغلی: آدامس فروش
معنی لغوی: دست فروشانی که در سر خیابان ها یا جلوی مغازه ها و یا مراکز شلوغ شهر مثل بازار آدامس می فروشند.
مثال: گاهی هم آدامس بسته یک قران یا فال حافظ و این ها می فروختم. (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی،۲)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: در دهه‌ های پیش که امکان تحصیل برای همه بچه های کشورمان فراهم نبود، بسیاری از آنان برای کمک به خانواده یا درکارگاه ها و کارخانه های قالی بافی و … به کار مشغول می شدند و یا به دستفروشی روی می آوردند. آدامس فروشی در کنار دیگر مشاغل مثل لبو فروشی و سیگار فروشی و بلیط فروشی و… از جمله کارهای دستفروشی بود که به مغازه و دکان و سرمایه ی خاصی نیاز نداشت. برخی از دانش آموزان شهری نیز در مقاطع تحصیلی پایین در تابستان برای کذران اوقات فراغت خود در محل های نزدیک زندگی شان آدامس فروشی می کنند.

مطلوبیت: ورود کودکان در سنین پایین به بازار کار و آشنایی با فوت و فن بازار توانایی خاصی در بزرگسالی به آنان می بخشد. کودکان مورد استثمار و آزار و اذیت جسمی و جنسی قرار می گیرند.

————————————————————————
۶.عنوان شغلی: آژان
معنی لغوی: آجان؛ نماینده ، کارگزار - پاسبان (صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: آژان باتون به دست در دو سه قدمی ما بود… قاسم از ضرب باتون فریادی کشید…آژان سرش داد زد:” ولگردهای قمار باز…(۲۴ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ۴)
کد isic: 5162
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: این عنوان شغلی اختصاص به دوران قبل از انقلاب داشت. گاهی این افراد برای کنترل نظم و امنیت شهرها به خشونت متوسل می شدند و حتی مردم معترض را با باتون مورد ضرب و شتم قرار می دادند.این چهره از آژان ها تاثیر بسیار منفی در افکار عامه مردم دارد. گاهی هم با گرفتن رشوه که موجب حق کشی از مظلومی می شد، فاصله ای بین خود و مردم ایجاد می کردند. امروزه نیروی انتظامی ایجاد نظم و امنیت شهرها را بر عهده دارد. ممکن است این افراد در درگیریهای شهری و یا به دست افراد شرور در حین انجام وظیفه جان خود را از دست بدهند.
مطلوبیت: برقرار کردن نظم و امنیت در شهرها که باعث آرامش و آسایش شهروندان یک جامعه می شود، از مهم ترین جنبه ی این شغل است.

————————————————————————
۷.عنوان شغلی: آسیابان
معنی لغوی: آسیابان: متصدی نگهبان آسیا؛ صاحب آسیا؛ طحان ( دهخدا،۱۳۷۷: ؟)
مثال: … شما هم مثل من شب را در همین آسیاب صبح کنید صبح زود گندم هایتان را آسیاب می کنم….سادگی مردم روستا و کشاورزان: ” مرد حسابی چرا به جای من شاطر پیر را از خواب بیدار کرده ای؟” (مثل ها و قصه هایشان، رحماندوست، ۱۱۴)
کد isic: 8273
طبقه شغلی: متصدیان ماشین آلات
بسط و شرح: کار آسیابان این است که مواظب حرکت سنگ و کم و زیاد شدن فشار آب باشد و مراقبت کند که صاحب گندم ها به نوبت جلو بیایند وهنوز گندم نفرجلویی به آخر نرسیده نفربعدی گندم را به مخزن بریزد تا آسیاب خالی نچرخد. ( بقیعی، ۱۳۸۴: ۷)
مطلوبیت: از کارهای بسیار سخت و طاقت فرسا بود. آسیابان شبانه روزی کار می کرد. کم فروشی از نقصان های این شغل است که به اندازه گندم مردم آرد به آن‌ ها پس نمی دادند. گاهی هم رعایت نکردن نوبت افراد.
————————————————————————

۸.عنوان شغلی: آش فروش
معنی لغوی: دوره فروش( صدری افشار،۱۳۹۴: ۸۱)
دوره گردهایی که در سر خیابان ها می نشستند و یا د بر کوچه ها و محله های قدیمی با چرخ دستی خود راه می رفته و آش می فروختند.
مثال: پیرمرد آش فروش مثل همیشه لب جو، پشت به وسط خیابان نشسته بود و دیگ آش جلوش بود (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ؟)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: از مظاهر بخش های جنوبی شهرهای بزرگ و پرجمعیت است که ازنظر ساختار شهری، اجتماعی و اقتصادی متفاوت از مناطق شمال شهر است.
مطلوبیت: امروزه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت این کار در مغازه ها انجام می شود و جزء زندگی روزمره افراد تلقی می شود.

————————————————————————
۹.عنوان شغلی: آشپز
معنی لغوی: آنکه شغلش پختن طعام است . خوالیگر. خوالگر. دیگ پز. مطبخی . طباخ . باورچی . پزنده . خوراک پز. خورده پز.( صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: پادشاه فورا آشپز را صدا زد و در گوشش آهسته گفتت : ” زود برو بوقلمون سیاه را برای پیر مرد بریان کن!"، (گل الماس، میربخت،۱۷)
کد isic: 5122
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: آشپزها می توانند با پخت غذاهای مختلف و ایجاد تنوع در نوع پخت غذاها، یک نواختی تغذیه ی روزمره را ازبین برده و با تخصص خود خواص غذایی مواد را در طول پخت حفظ کنند تا سلامتی انسان ها به خطر نیفتد. ( بقیعی،۱۳۸۴:؟)
غذای بیشتر خانواده ها آش می باشد . و بر حسب اینکه از بین مواد ترکیب کننده ی آش چه ماده ی آن بیشترمورد توجه است فبه اسم همان ماده موصوف و موسوم می گردد. مانند آش اماج،آش سبزی،آش لخشک،آش رشته،آش آلو،آش انار،آش شله قلمکارو.. به علت تنوع زیاد آش ها و مهارت طلبی آن ها ،پزنده ی غذاهای دیگر را هم آشپز و محل پختن همه غذاها را آشپزخانه می گویند . ولی آشپزحرفه ای کسی است که برای مجالس عروسی و عزا و ختنه سوری وولیمه های از سفر مکه و کربلا برگشته و افطاری دادن ،سورخانه خریدن و… غذا می پزد و دستمزد دریافت می دارد .چه این غذاها پلووخورش و یا آبگوشت ساده باشد،چه حلیم و شله قلم کار که از همه سخت تر و فنی تر می باشد.آشپز حرفه ای دکان و دم دستگاه مشخصی ندارد،به اعتبار شهرتی که ضمن چند سال آشپزی به دست آورده،مشتری ها به منزلش رجوع کرده و تعداد تقریبی مهمان و نوع مخلفات آن را می گویند او هم مقدار موادلازم را صورت می دهد و در روز معین با چند نفر دستیار می آید و کارش را شروع میکند. اگر نوع غذا آش شله قلم کار باشد،از چند روز جلوترسه چهار دیگ بزرگ برای شله و یک دیگ کوچک برای قیمه و دویست سیصد کاشی و قاشق چوبی وقفی از یکی از حسینیه ها می گیرندد،در یک گوشه حیاط برای هر دیگ یک اجاف می سازند ،به اندازه لازم برنج ،گندم، نخود، لوبیا، عدس، ماش و ادویجات و مقداری هیزم می آوورندوبه تعداد دیگ ها گوسفند می کشندو دوشبانه روز زحمت می کشندتا همه ی آنها بپزد وشله جا بیفتد…پس از آماده شدن شله یک نفر با ملاقه دوری ها را پر می کند ویکی هم روی هر دوری یک قاشق قیمه می ریزد و به طریق دست به دست به جایی که مهمان ها نشسته اند حمل می نمایند. مطلوبیت: این شغل یک هنر است تا حرفه و نیاز به خلاقیت دارد. بنابراین مهم ترین حسن آن رضایت خاطر شاغلان آن پس از اتمام کار است. لذت ناشی از خلاقیت و رضایت مشتری از ویژگی های این شغل است. ساعات کار زیاد از مهمترین سختی کار آنهاست.