• در این معادلات، و و به ترتیب آنتروپی متغیر تصادفی و می‌باشند. همچنین آنتروپی شرطی نسبت به همه ی اجزای تشکیل دهنده ی متغیر است. در نهایت آنتروپی شرطی نرمال سازی شده ی نسبت به خواهد بود.

نتایج آزمایش ها

در این بخش به ارائه نتایج عملکرد الگوریتم های مورد آزمایش می‌پردازیم. برای این منظور از دو مجموعه داده LFR (به عنوان مجموعه داده مصنوعی) و High school friendship (به عنوان مجموعه داده طبیعی) استفاده شده است. نتایج نیز بر اساس معیار NMI ارزیابی شده اند (۹).

نتایج آزمایش ها بر روی مجموعه داده های LFR

در آزمایش هایی که بر روی مجموعه داده های LFR انجام شده است، چندین نوع شبکه با پارامترهای مختلف بکار رفته اند.
در نمودار ۱، عملکرد الگوریتم ها به ازای مقادیر مختلف (از ۲ تا ۸ تشکل) برای تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m)، اندازه های مختلف شبکه (۱۰۰۰ و ۵۰۰۰ گره) و همچنین مقدار µ (۰.۰۱ و ۰.۰۳) بر حسب معیار NMI (محور عمودی) ارائه شده است. در کل می‌توان گفت که با افزایش مقدار µ که باعث پیچیده تر شدن ساختار شبکه می‌شود، نتایج تولید شده ضعیف تر خواهند بود. از سوی دیگر، با بزرگتر شدن اندازه شبکه از ۱۰۰۰ به ۵۰۰۰ گره، نتایج اندکی بهبود یافته است. همچنین با افزایش O_m از ۲ تا ۸ تشکل (محور افقی)، فرایند تشخیص تشکل ها پیچیده تر شده و نتایج افت کرده است.
در نمودار ۲، تاثیر میزان گره های همپوشان (O_n) و اندازه تشکل ها بر عملکرد الگوریتم ها در حالات مختلف، ارائه شده است. در دو نمودار آبی رنگ، میزان گره های همپوشان ۱۰% و در دو نمودار قرمز رنگ، ۵۰% از تعداد کل گره های شبکه (۵۰۰۰ گره) است. در دو نمودار نقطه ای، اندازه تشکل ها بین ۱۰ و ۵۰ (که با حرف s در کنار تعداد گره ها مشخص شده است،) و در دو نمودار مربعی، بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره (b) متغیر است. همانطور که انتظار می‌رود، نتایج با افزایش تعداد گره های همپوشان، به طور قابل ملاحظه ای افت کرده است. افزایش اندازه تشکل ها نیز سبب افت عملکرد الگوریتم ها شده است.
در نمودارهای ۳ و ۴، نتایج همه الگوریتم ها برای دو شبکه LFR با میزان گره های همپوشان ۱۰%، اولی با اندازه تشکل های ۱۰ تا ۵۰ و دومی با ۲۰ تا ۱۰۰ گره آورده شده اند.
در نمودارهای ۵ و ۶، نتایج همه الگوریتم ها برای دو شبکه LFR با میزان گره های همپوشان ۵۰%، اولی با اندازه تشکل های ۱۰ تا ۵۰ و دومی با ۲۰ تا ۱۰۰ گره آورده شده اند.
در ادامه، نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه های LFR با اندازه ها و پارامترهای مختلف، آورده شده است.

نمودار ۱: مقایسه تاثیر اندازه شبکه (N)، تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m) و پیچیدگی ساختار (µ) بر روی میزان NMI (محور عمودی) حاصل از عملکرد الگوریتم ها

نمودار ۲: مقایسه تاثیر میزان گره های همپوشان (O_n)، اندازه تشکل ها و تعداد تشکل های گره های همپوشان (O_m) بر روی میزان NMI (محور عمودی) حاصل از عملکرد الگوریتم ها

نمودار ۳: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۱۰% و اندازه تشکل ها بین ۱۰ تا ۵۰ گره

نمودار ۴: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۱۰% و اندازه تشکل ها بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره

نمودار ۵: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۵۰% و اندازه تشکل ها بین ۱۰ تا ۵۰ گره

نمودار ۶: عملکرد الگوریتم ها بر روی شبکه با اندازه ۵۰۰۰ گره، µ=۰.۰۳، میزان گره های همپوشان ۵۰% و اندازه تشکل ها بین ۲۰ تا ۱۰۰ گره

نتایج آزمایش ها بر روی مجموعه داده های واقعی

برای مشاهده عملکرد الگوریتم ها بر روی داده های واقعی، از شبکه روابط دوستی میان دانش آموزان یک دبیرستان استفاده شده است. این شبکه شامل ۶۹ دانش آموز می‌باشد که بنابر نتایج نظرسنجی از آنها، در ۶ تشکل قرار گرفته اند. میانگین درجه در این شبکه ۶.۴ می‌باشد. حتی با وجود اینکه هیچ همپوشانی در میان این تشکل ها وجود ندارد، هر یک از الگوریتم ها تعدادی از گره ها را به عنوان همپوشان تشخیص داده است. نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم ها در جدول ۲ آمده است (۹).

تصویر ۱۳: شبکه دوستی دانش آموزان دبیرستان و تشکل های آن

جدول ۲: نتایج حاصل از عملکرد الگوریتم های مورد آزمایش بر روی مجموعه داده شبکه دوستی دانش آموزان دبیرستان، به همراه تعداد تشکل های تشخیص داده شده، گره های همپوشان (یا تعداد آنها) و معیار NMI

تحلیل نتایج

با توجه به بررسی های انجام شده و نتایج به دست آمده از آزمایش ها، می‌توان نتیجه گرفت که الگوریتم های SLPA، OSLOM، LFM، COPRA و GCE در مقایسه با سایر الگوریتم ها، در شبکه های بزرگتر عملکرد بهتری داشته اند و الگوریتم های SLPA، LFM، CIS و Game در شبکه های تنک^[۹۴]، کارایی بهتری ارائه داده اند. همچنین COPRA، GCE و UEOC در برخی از شبکه ها، دچار تشخیص بیش از حد شده اند که این موضوع می‌تواند باعث کاهش دقت و بازدهی آنها شود.
علاوه بر ارزیابی هایی که به آنها اشاره شد، معیارهای دیگری نیز در انتخاب الگوریتم مناسب تاثیرگذار هستند. یکی از مهم ترین این معیارها، پیچیدگی زمانی الگوریتم است. روشی که بتواند با پیچیدگی زمانی کمتری به نتایج مطلوب برسد برای کاربردهای واقعی گزینه مناسب تری محسوب می‌شود. از آنجا که تحلیل های ارائه شده، تنها بر روی گراف های بدون وزن و بدون جهت ارائه شد، در مواردی که نیاز به تحلیل شبکه های وزن دار یا جهت دار باشد، الگوریتم هایی که امکان پوشش این نوع شبکه ها را نیز داشته باشند، توانایی بهتری خواهند داشت. برای نمونه، الگوریتم های SLPA و CPM امکان تطابق برای کار روی گراف های وزن دار و جهت دار را نیز دارا می‌باشند.

تشخیص تشکل های همپوشان در شبکه های پویا

اگرچه کارهای بسیار زیادی برای تشخیص تشکل ها در شبکه های ایستا انجام پذیرفته است، هنوز کار عمده ای در زمینه شبکه های پویا صورت نگرفته است. برخی از دلایلی که می‌توان برای این مسئله بیان کرد به شرح زیر است:

• هنوز زمینه های مطالعاتی زیادی در شبکه های ایستا وجود دارد.

• با یک فرض ساده، می‌توان یک شبکه پویا را به صورت یک سری از شبکه های ایستا در طول زمان در نظر گرفت.

• مجموعه داده هایی که مورد پذیرش عمومی بوده بتوان بر روی آنها مطالعه و آزمایش انجام داد، در حوزه شبکه های پویا بسیار کم و یا حتی غیر قابل دسترس است.

• معیارهای ارزیابی خاص الگوریتم های این نوع شبکه ها تعریف نشده و معمولا از همان معیارهای الگوریتم های شبکه های ایستا استفاده می‌شود.

البته از سوی دیگر، روز به روز نیاز بیشتری به روش ها و الگوریتم هایی که بتوانند بر روی شبکه های پویا عمل کنند، احساس می‌شود. به عنوان مثال، در شبکه های اجتماعی مجازی و یا شبکه های ارتباطی تلفن همراه و پست الکترونیک، هر لحظه اطلاعات زیادی در مورد روابط کاربران و ویژگی های آنها به سیستم اضافه می‌شود و با توجه به حجم زیاد این داده ها و محدودیت های فنی، نیاز به استفاده از روش هایی که کارایی بهتری داشته باشند بیش از پیش احساس می‌شود.

جمع بندی

شبکه ها را می‌توان بر اساس معیارهای مختلفی طبقه بندی کرد. یکی از این معیارها، تغییر پذیری با زمان می‌باشد که بر طبق آن، می‌توان شبکه را به دو دسته ایستا و پویا تقسیم کرد. ساختار شبکه های پویا در طول زمان تغییر می‌کند.
یکی از موضوعات کاربردی در زمینه تحلیل شبکه ها، تشخیص تشکل ها می‌باشد. هر تشکل توده‌ای متراکم از رئوس است که از طریق یالهای اندکی با تشکل‌های دیگر در ارتباط است. به عنوان مثال، طرفداران یک صفحه هنری در یک شبکه اجتماعی، یک تشکل محسوب می‌شوند. تشکل ها ممکن است اعضای مشترکی با یکدیگر داشته باشند که در این صورت به آنها تشکل های همپوشان می‌گویند.

کاهش فعالیت­های روابط عمومی، به دلیل ضریب تأثیر منفی آن بر ارزش ویژه برند.
۵-۵-۲ پیشنهادهایی برای پژوهش­های آتی

با توجه به محدودیت­های پیش رو در انجام هر پژوهش، مناسب به نظر می­رسد که پژوهشگر پیشنهادهایی را برای پژوهشگران آینده بر طبق تجربه پژوهشی خود در راستای موضوع ارائه دهد. در پژوهش حاضر نیز موارد زیر برای پژوهش­های آینده پیشنهاد می­گردند :
مطالعه ارزش ویژه برند و تأثیر عناصر آمیخته ترویجی در جامعه نمونه ­ای متشکل از خرده­فروشان.
مطالعه تأثیر ۴Pبازاریابی (به صورت مجزا یا با هم) بر ارزش ویژه برند.
پژوهشی مشابه پژوهش حاضر و در مورد شخصیت برند^[۱۴۲] به جای ارزش ویژه برند.
پژوهش در مورد تأثیر عناصر آمیخته ترویجی بر ارزش ویژه برند از طریق سایر مدل­های ارزش ویژه.
پژوهش در سایر جوامع آماری در ایران.
پژوهش در مورد ارزش ویژه برند بیسکویت یا سایر صنایع غذایی ایران، به عنوان برند صادرات.
پژوهش در خصوص تأثیر انواع تبلیغات بر برند(صنایع غذایی، لوازم خانگی، لوازم الکتریکی و…).
پژوهش در زمینه شناسایی و الویت­بندی تکنیک­های تبلیغاتی و استفاده از عناصر ترویجی در افزایش ارزش ویژه برند یا شخصیت برند.
بررسی تأثیر آمیخته ترویجی بر تبلیغات کلامی^[۱۴۳].
بررسی تأثیر آمیخته بازاریابی بر تبلیغات کلامی.
۵-۶ محدویت­ها و مشکلات پژوهش
هر پژوهش با توجه به ماهیت خاص خود دارای محدویت­هایی می­باشد که مانع رسیدن به نتایج با سطح اطمینان بالا و با بهره گرفتن از نتایج پژوهش می­گردد. اصولاً بررسی دقیق و همه جانبه هر موضوع، نیازمند صرف زمان کافی و فراهم بودن کلیه شرایط می­باشد که همیشه در دسترس نیست. تجربه نشان داده است که در فعالیت پژوهشی محدویت­هایی وجود دارد که شدت و دامنه آن بسته به ماهیت و زمان پژوهش متفاوت است. برخی از این محدویت­ها ذاتاً مربوط به طرح پژوهش بوده و برخی دیگر ممکن است در جریان پژوهش روی دهد که پژوهش حاضر نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ادامه به برخی از این محدویت­ها پرداخته می­ شود.
عدم همکاری مخاطبان پژوهش در پاسخگویی به سؤالات به دلایلی همچون عدم داشتن حوصله و زمان کافی و ناآشنایی با موضوع و محافظه ­کاری.
جهت­­­گیری مخاطبان در پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه و عدم اعمال دقت کافی.
ابعاد تشکیل­دهنده ارزش ویژه برند از دیدگاه آکر از نظر اندازه ­گیری مستقل از هم نیستند و از یکدیگر تأثیر می­پذیرند و اندازه ­گیری دقیق تأثیر هر کدام به طور مستقل مقدور نیست.
ابعاد تشکیل­دهنده مدل آکر که در این پژوهش بدان پرداخته شد، به طور قطع تنها عوامل تعیین­کننده ارزش ویژه برند نیستند.
کمی بودن ماهیت روش اندازه ­گیری نظرات مخابرات به دلیل کمی بودن مدل مورد بررسی، باعث شده است که سنجش نظرات مصرف­ کنندگان به صورت کیفی کمتر مورد توجه قرار گیرد.
نکته مهم و قابل توجه در مورد مدل آکر در این پژوهش این است که مدل اصالتاً ۵ بعد را مطرح می­ کند ولی عملاً ۴ بعد مورد سنجش قرار می­گیرد، چرا که اندازه­­گیری بعد پنجم به دلیل گستردگی متغیرها بسیار سخت و غیر قابل بررسی است و در پژوهش­های پیشین اغلب از همین ۴ بعد استفاده شده است.
بی­شک یکی از بزرگترین محدویت­های هر طرح پژوهشی عدم توانایی در تعمیم کلی نتایج به سایر جوامع آماری دانست که این مهم در این پژوهش نیز به چشم می­خورد.
پیوستها
پیوست شماره ۱
پرسشنامه
بسمه تعالی
تاریخ :
با عرض سلام و احترام خدمت شما پاسخگوی گرامی؛
در راستای انجام پژوهشی در مورد صنایع غذایی و محصولات مرتبط با بیسکوییت تحت برند اصفهان فرخنده، پرسشنامه­ای تنظیم شده است که به پیوست تقدیم می­گردد. خواهشمند است با عنایت و حوصله به هر یک از سؤالات، فقط بر مبنای نظر شخصی خودتان پاسخ دهید. بدیهی است پاسخگویی دقیق شما، ما را در انجام این پژوهش بسیار یاری خواهد کرد. در صورت تمایل به دریافت نتایج به دست آمده از این تحقیق، ایمیل خود را در زیر درج نمایید. از اینکه وقت شریف خود را در اختیار ما می­گذارید بسیار سپاسگزاریم.
اعظم رضایی
دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت اجرایی – دانشگاه پیام نور تهران غرب
a_rezaee_b@yahoo.com
نام و نام خانوادگی : ……………………………… شماره تماس : ………………………………. آدرس ایمیل : ……………………………………………..
جنسیت : مرد زن
سن : زیر ۲۵ سال ۲۶ تا ۳۵ سال ۳۶ تا ۴۵ سال بالای ۴۶ سال
تحصیلات : دیپلم و پایین­تر کاردانی کارشناسی کارشناسی ارشد دکتری
میزان مصرف محصولات مرتبط با بیسکوییت : حداقل یک بار در روز حداقل یک بار در هفته حداقل یک بار در ماه

چالش‌ها و مشکلات

شاید بتوان از چالش‌های اصلی این گروه، به سه مورد اشاره کرد:
۱. نحوه پایان یافتن هر کمپین
۳. بزرگ شدن جمع اصلی تصمیم گیرنده و ضعف الگوی شورای عمومی برای تصمیم گیری سریع

۲. ناتوانی در اولویت‌بندی عملی برای پیگیری مطالبات

ج) زنان اصلاح‌طلب
پیشینه زنان اصلاح‌طلب، به گروه‌های زنان اسلام‌گرایی باز می گردد که از اواخر دهه ۱۳۶۰ به مسائل زنان حساس شدند. «نقطه آغاز انسجام زنان اصلاح طلب را می توان زمانی دانست که ستاد انتخابات خاتمی بخش ویژه ای را به زنان اختصاص داد. در آنجا بود که اولین هسته سیاسی زنان اصلاح طلب با حضور زهرا شجاعی، فخرالسادات محتشمی پور، فریده ماشینی و دیگران شکل گرفته و بعدها با تاسیس حزب مشارکت در آنجا نهادینه شد» (عباسقلی‌زاده، ۱۳۸۶). در واقع، تا زمان حضور اصلاح‌طلبان حکومتی در دولت، اکثر زنان اصلاح‌طلب در مقام‌های دولتی فعالیت داشتند. البته برخی از آنها نیز نماینده مجلس بوده یا در قالب احزاب سیاسی و سازمان‌های غیر دولتی فعالیت می‌کردند. جرقه‌های نخستین فعالیت مستقل آنها از سال ۱۳۸۲ آغاز شد.
اما در حقیقت، پس از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد در سال ۱۳۸۴، بسیاری از آنها از قدرت دور شدند، و در نتیجه به فعالیت در قالب گروهی مستقل از دولت اقدام نمودند. حتی برخی از آنها در تجمع ۲۲ خرداد ۱۳۸۴ حضور داشتند، که نشان‌دهنده تغییری جدی در نگرش آنها بود. سرانجام، در سال ۱۳۸۵، پس از انتخابات شوراها، مجمع زنان مدیر در پیوند با زنان فعال سیاسی که عمدتاً در احزاب اصلاح طلب عضویت و فعالیت داشتند، «مجمع زنان اصلاح‌طلب» را بنیان گذاشتند (عباسقلی‌زاده، ۱۳۸۶). برنامه‌های اصلی زنان اصلاح‌طلب تاکنون معطوف به انتخابات شوراهای شهر (دوره سوم) و همچنین مجلس شورای اسلامی (دوره‌های هفتم و هشتم) بوده است. در واقع، توجه به ابزارهای سیاسی از ویژگی‌های بارز این جریان از زنان به شمار می آید.
توجه زنان اصلاح‌طلب به ارائه تفاسیر مترقی از اسلام در خصوص حقوق زنان نیز از جمله دیگر ویژگی‌های آنها به شمار می آید. در واقع، زنان اصلاح‌طلب تلاش می کنند که از طریق ارتباط با مردان سیاست و همچنین مراجع مذهبی، تفاسیری برابری‌خواهانه از اسلام را رواج دهند. همچنین، در این خصوص بر تقویت فقه پویا تاکید دارند. در جدول زیر، مشخصات این گروه از زنان بطور خلاصه آمده است:
جدول شماره ۵: مشخصات ائتلاف زنان اصلاح‌طلب

سابقه اعضای اولیه

جمع اولیه تشکیل دهنده این جریان، عمدتاً زنانی بودند که سال‌های پایانی دهه ۱۳۶۰ به مسائل زنان حساس شدند. برخی از آنها در دوره دولت خاتمی، در دولت حضور داشتند و گروهی دیگر عضو احزاب اصلاح طلب بودند. جمعی از آنها نیز در قالب تشکل‌های غیردولتی نزدیک به اصلاح‌طلبان فعالیت داشتند.
در حال حاضر جمعی از زنان عضو حزب مشارکت، انجمن رزا، جمعیت زنان مسلمان نواندیش، گروه حقوق بشر زنان، جمعی از زنان مدیر، تحت عنوان مجمع زنان اصلاح‌طلب با هم کار می‌کنند.

اهداف و استراتژی

هدف مشخص این جریان را می‌توان «ارتقای مشارکت سیاسی زنان» عنوان کرد. در واقع، زنان اصلاح‌طلب معتقدند که با افزایش حضور و مشارکت زنان در موقعیت‌های سیاسی و اجتماعی، آنها می‌توانند با وضع قوانین و سیاستگذاری‌های لازم در جهت بهبود وضعیت زنان اقدام کنند.
در این خصوص، استراتژی آنها توانمندسازی زنان است تا بتوانند از فرصت‌های مشارکت سیاسی استفاده کنند.
البته، می توان تقویت نواندیشی دینی در حوزه حقوق زنان را نیز جزء استراتژی‌های آنها برشمرد.

روش‌‌ها و ابزار

برای نیل به این اهداف، روش اصلی مورد توجه زنان اصلاح‌طلب، استفاده از فرصت‌هایی همچون انتخابات مجلس شورا یا شوراهای شهر و روستا است. البته، این گروه از زنان، از ابزارهای رسانه‌ای، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای توانمندسازی اعضای خود، و همچنین برگزاری نشست‌های سراسری نیز استفاده می‌کنند.
بعلاوه، زنان اصلاح‌طلب نسبت به سایر مسائل زنان نیز واکنش نشان می‌دهند و در مواقع ضروری با دیگر جریان‌‌های جنبش زنان وارد ائتلاف می شوند.

ساختار سازمانی

از آنجایی که اکثر زنان اصلاح‌طلب پیشتر در سازمان‌هایی رسمی حضور داشتند، نحوه سازماندهی درونی آنها نیز به صورت بوروکراتیک و هرمی شکل است. البته، با این وجود، آزادی عمل شخصی برای آنها وجود دارد. اما اکثر گروه‌های آنها از ساختاری سلسله مراتبی تشکیل شده‌اند.

چالش‌ها

می‌توان سه چالش عمده برای این جریان بر شمرد:
۱. وجود دو رویکرد متفاوت در مورد تمرکز بر فعالیت‌های مدنی یا سیاسی
۲. وجود اختلاف نظر در مورد تقدم و تاخر حقوق زنان و تفاسیر اسلامی نسبت به یکدیگر
۳. چگونگی تنظیم رابطه با گروه‌های سکولار جنبش زنان

د) زنان چپ‌گرا
ریشه اصلی جمع زنان چپ‌گرا را می‌توان در محافل زنان در اوایل دهه ۱۳۷۰ جستجو کرد. هرچند برخی از این زنان در گروه‌های دیگر بویژه کمپین یک میلیون امضاء پخش شدند، اما بخشی از آنها، بخصوص گروه‌های باقیمانده از جمع هواداران حرکت جهانی زنان در قالب یک گروه کوچک به فعالیت جداگانه خود ادامه دادند. بدنه اصلی این گروه از زنان، یا مربوط به گروه زنان اسفند است، یا برخی از زنانی که شوهران‌شان در سازمان‌های چپ عضو بوده‌اند. برخی از زنان عضو کانون نویسندگان را نیز می‌توان عضو این جریان دانست.
موضوع محوری این گروه از زنان در حال حاضر تمرکز بر مسائل اقتصادی زنان، بویژه فقر زنان استوار است. بعلاوه، توجه به مسئله صلح و اعتراض به خطر جنگ علیه ایران نیز یکی از موضوعات مورد توجه آنان است. جمع زنان چپ‌گرا پس از روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، به تدریج تضعیف شدند و به فعالیت‌های محدود محفلی بازگشتند. البته، در سال ۱۳۸۵ تلاش کردند که با همکاری گروهی از دانشجویان چپ‌گرا مجدداً بدنه خود را احیاء کنند، اما در نهایت تلاش آنها موفقیت آمیز نبود. هرچند به تازگی زمزمه فعالیت مجدد آنها در قالب تشکیل گروه‌های مطالعاتی شنیده می‌شود. البته، با وجود اینکه این گروه از زنان در حال حاضر کمتر فعال بوده و دیده نمی‌شوند، اما از شبکه روابط گسترده‌ای برخوردار است. در جدول زیر، برخی از مشخصات آنها بطور خلاصه ‌آمده است:
جدول شماره ۶: مشخصات جمع زنان چپ‌گرا

سابقه اعضا

اعضای اصلی این جمع، نیروهای باقیمانده محافل زنان چپگرایی هستند که نتوانستند در قالب گروه‌های کاری یا ائتلاف‌ها فعال شوند. بعلاوه، جمعی از زنانی که شوهرانشان عضو سازمان‌های چپ‌گرا بوده اند. چند تن از زنان عضو کانون نویسندگان را نیز می‌توان در این جریان جای داد.

۲ـ۶ـ۳ـ متغیر وابسته
از آن جا که در این تحقیق قصد بررسی تأثیر اینترنت بر نگرش فرهنگی روحانیون را داریم، بنابراین، «نگرش فرهنگی» به عنوان متغیر وابستۀ این پژوهش محسوب می‌شود که از آن به عنوان Y نام می‌بریم.

۱ـ۲ـ۶ـ۳ ـ تعریف نگرش فرهنگی
با توجه به مطالبی که در فصل دوم در خصوص نگرش، ویژگی‌ها و مشخصات آن توضیح داده شد، در یک جمع‌بندی کلی می‌توان گفت: «نگرش عبارت است از قضاوت درونی افراد، نسبت به هر آنچه در محیط پیرامونشان با آن‌ مواجه می‌شوند، که این قضاوت، می‌تواند شکل‌دهندۀ رفتار، عقاید، ارزش‌ها، باورها و علایق و احساسات آن‌ ها باشد».
کلمۀ «قضاوت» در این تعریف، نشان‌دهندۀ عامل ارزش‌یابی در نگرش است و از آن جا که هیچ ارزش‌یابی و قضاوتی بدون شناخت صورت نمی‌گیرد، طبیعاً عنصر شناخت در این تعریف پیش‌فرض نگرش در نظر گرفته شده است. تأکید بر درونی بودن این قضاوت، نشان می‌دهد که این ارزشیابی در درون و ذهن فرد صورت می‌گیرد و لزوماً نیازی نیست که بر اساس شواهد و مدارک و به صورت علنی اعلام گردد. عنصر شناخت یک بار دیگر در مواجهۀ فرد با هر آنچه در محیط پیرامونش وجود دارد، برجسته شده است؛ چرا که نفس عمل مواجهه با چیزی، به معنای کسب شناخت از آن چیز است، ولو این که این شناخت، یک شناخت ظاهری و یا حتی آشنایی با یک واژه باشد. آوردن کلمۀ «هر آنچه» جای هیچ استثنایی را برای موضوع مورد شناخت باقی نگذارده است و بدین ترتیب تأکید می‌کند که نگرش‌ها می‌توانند در خصوص تمام امور و پدیده‌های مادی و معنوی، عینی و انتزاعی و… در درون افراد شکل بگیرند.
قسمت دوم تعریف، در واقع به اجزای سه‌گانۀ نگرش اشاره دارد و بیانگر این نکته است که نگرش‌ها می‌توانند در سطوح مختلف شناختی، عاطفی و رفتاری فرد نمود پیدا نمایند. اما کلمۀ «می‌تواند» نشان می‌دهد که این نمود، حتماً نباید رخ دهد و چه بسا نگرشی به صورت مخفی در درون شخص نگه داشته شود و چه به صورت عمدی و یا سهواً در هیچ یک از حالات او بروز ننماید.
همان طور که اشاره شد، «فرهنگ» نیز کلیّت درهم‌تافته‌ای از تمام چیزهایی است که شکل و محتوای زندگی انسان را سامان داده‌اند، بنابراین آن را نمی‌توان به جنبه‌های مشخصی از زندگی بشر و یا شیوۀ خاصی از زندگی (برای مثال نخبگان جامعه) محدود کرد. اما در این پژوهش برای این که بتوانیم سنجه‌های قابل قبولی برای سنجش مفهوم نگرش فرهنگی فراهم آوریم به طوری که تا حد ممکن تمام جنبه‌های مهم این مفهوم گسترده را پوشش دهد، سعی کرده‌ایم تا آن جا که امکان دارد، تمام ابعاد فرهنگ (شامل ابعاد اجتماعی، عقیدتی، مذهبی، آیینی، صنفی، آموزشی، تربیتی، سیاسی، تفریحی و هنری) را در طراحی پرسش‌ها مدّ نظر قرار دهیم.
۲ـ۲ـ۶ـ۳ ـ تعریف عملیاتی «نگرش فرهنگی» (Y)
ـ فهرست زیر شامل خصوصیاتی است که می‌توان کودکان را به فراگیری آن‌ ها در منزل تشویق کرد. کدام یک از آن‌ ها از نظر شما مهم‌تر از بقیه است؟
۱ـ استقلال ۲ـ پشتکار و سختکوشی ۳ـ احساس مسئولیت ۴ـ قدرت تخیل ۵ـ اراده، پایداری عقیده ۶ـ مدارا و احترام نسبت به سایر مردم ۷ـ حسابگری، پس‌انداز پول و اموال ۸ـ ایمان مذهبی ۹ـ تواضع ۱۰ـ مشارکت در فعالیت‌های گروهی ۱۱ـ آشنایی با مسائل سیاسی ۱۲ـ نوآوری ۱۳ـ گفت و گو و پرسشگری ۱۴ـ مهارت‌های زندگی ۱۵ـ اطاعت‌پذیری ۱۶ـ سایر
ـ کدام یک از موضوعات زیر برای مطالعه مفیدتر می‌دانید؟
۱ـ ادبی ۲ـ تاریخی ۳ـ تربیتی و روان‌شناسی ۴ـ اجتماعی و فرهنگی ۵ـ سیاسی ۶ـ عرفانی ۷ـ علوم غریبه ۸ـ فلسفه ۹ـ مذهبی ۱۰ـ کتاب‌های درسی ۱۱ـ ورزشی ۱۲ـ سایر
ـ بعضی‌ها معتقدند «اگر دین از سیاست جدا باشد، پاک‌تر می‌ماند» نظر شما در این مورد چیست؟ (طیف لیکرت)
ـ در کل، تأثیر هر یک از رسانه‌های زیر را بر وضعیت فرهنگی کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ اینترنت ۲ـ رادیو و تلویزیون‌های داخلی ۳ـ رادیو و تلویزیون‌های خارجی
ـ نظر شما در مورد هر یک از رفتارهای اجتماعی زیر (در مورد خودتان) چیست؟ (طیف لیکرت)
۱ـ تعریف لطیفه (جوک) و شوخی با افراد غیر روحانی ۲ـ پوشیدن لباس با رنگ‌های شاد ۳ـ استفاده از ادکلن ۴ـ امانت گرفتن فیلم سینمایی از ویدئو کلوپ ۵ـ استفاده از صوت قرآن به عنوان صدای زنگ موبایل ۶ـ تذکر به زنان بدحجاب ۷ـ انجام ورزش با لباس ورزشی در اماکن عمومی ۸ـ قدم زدن و گفتگو با همسرتان در مکان‌های عمومی مثل خیابان، بازار، پارک و… ۹ـ عکس دسته‌جمعی گرفتن با محارم در مکان‌های گردشی ۱۰ـ خطاب کردن همسرتان با اسم کوچک در بین اقوام نزدیک ۱۱ـ برگزاری مراسم سالگرد ازدواج ۱۲ـ صله رحم از اقوامی که احتمالا به مناسبات دینی پایبند نیستند یا پایبندی کمی دارند ۱۳ـ استفادۀ همسرتان از پوشیه (پوشش صورت) هنگامی که همراه با شما در اماکن عمومی حاضر می‌شود ۱۴ـ حضور با خانواده در نماز جمعه
ـ با کدام یک از نظرات زیر بیش‌تر موافقید. (لطفاً فقط یک گزینه را انتخاب کنید)
۱ـ محتوای آموزشی حوزه، کافی نیست و باید موضوعات جدید را وارد آموزش‌های حوزوی کرد ۲ـ محتوای آموزشی حال حاضر حوزه مناسب است، فقط باید آن‌ ها را به زبان روز درآورد ۳ـ فرم و محتوای آموزشی حوزه‌ها مناسب است و هر گونه دستکاری در آن‌ ها موجب تحریف این آموزش‌ها خواهد شد
ـ ترجیح می‌دهید کدام یک از فعالیت‌های هنری زیر را انجام دهید؟
۱ـ عکاسی ۲ـ خطاطی ۳ـ نقاشی ۴ـ طراحی و گرافیک ۵ـ ترتیل‌خوانی و صوت قرآن ۶ـ تواشیح‌خوانی ۷ـ شعر ۸ـ کلکسیون ۹ـ روضه خوانی و مداحی ۱۰ـ نواختن موسیقی ۱۱ـ فیلم‌سازی ۱۲ـ سایر
ـ اگر شرایط مسافرت را داشته باشید، کدام یک از مناطق زیر در اولویت بازدید شما قرار می‌گیرند؟
۱ـ مشهد ۲ـ مالزی ۳ـ کانادا ۴ـ یزد ۵ـ شهرهای شمالی کشور ۶ـ عربستان (مکه و مدینه) ۷ـ لبنان ۸ـ عراق ۹ـ اصفهان ۱۰ـ مناطق عملیاتی جنگی جنوب ۱۱ـ ترکیه ۱۲ـ کشورهای اروپایی ۱۳ـ کشورهای امریکای لاتین ۱۴ـ چین ۱۵ـ دُبی ۱۶ـ روسیه
ـ مایلم نظر شما را دربارۀ هر یک از موارد زیر که مربوط به روابط زن و مرد می‌شود، بدانم: (طیف لیکرت)
۱ـ الزام در پوشیدن چادر برای زنان در اماکن عمومی ۲ـ ازدواج یک مرد با بیش از یک زن (چند همسری) ۳ـ کار کردن زنان در بیرون از خانه ۴ـ روابط عمومی قوی زنان با مردان ۵ـ ارتباط بین دختران و پسران بدون اطلاع خانواده‌هایشان ۶ـ دوستی‌های قبل از ازدواج بین دختر و پسر (با اطلاع خانواده‌های آنها) ۷ـ ازدواج موقت دختران قبل از ازدواج
ـ هر کس دربارۀ خودش و ارتباطش با جهان، نظری دارد. شما با کدام یک از جملات زیر بیش‌تر موافقید؟
۱ـ من خودم را یک شهروند جهانی می‌دانم ۲ـ من خود را عضو جامعۀ محلی خودم می‌دانم ۳ـ من خود را شهروند جهان اسلام می‌دانم ۴ـ من خود را شهروند ایران می‌دانم ۵ـ من خود را یک فرد مستقل می‌دانم
ـ هنگام صحبت کردن با زنان (غیر از محارم)، شما کدام یک از گزاره‌های زیر را درست می‌دانید؟
۱ـ برای احترام گذاشتن به مخاطب و بدون قصد لذت، می‌توان به چهرۀ او نگاه کرد ۲ـ نگاه کردن به صورت زنان نامحرم را در هر صورت، جایز نمی‌دانم
ـ نظر شما در این مورد چیست که زنان هم بتوانند در امور دینی مانند مردان اجتهاد کنند. (طیف لیکرت)
ـ به عنوان یک روحانی، تا چه میزان، موافق یا مخالف حضور در هر یک از اماکن زیر هستید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ پارک ۲ـ سینما ۳ـ تئاتر ۴ـ شهر بازی ۵ـ کنار دریا ۶ـ کنسرت موسیقی ۷ـ تالار عروسی ۸ـ رستوران ۹ـ مجالس و مراکز دینی فرق و مذاهب دیگر ۱۰ـ پاساژ
ـ اگر مدارسی ویژۀ فرزندان روحانیون وجود داشته باشد، تا چه حد صلاح می‌دانید فرزندانتان در این مدارس تحصیل کنند؟
۱ـ خیلی زیاد ۲ـ زیاد ۳ـ بدون نظر ۴ـ مخالف ۵ـ کاملاً مخالف
ـ اگر فقط فرصت مطالعۀ یک روزنامه را داشته باشید، از بین روزنامه‌های زیر کدام یک را انتخاب می‌کنید؟
۱ـ همشهری ۲ـ شرق ۳ـ ایران ۴ـ جام جم ۵ـ اطلاعات ۶ـ اعتماد ۷ـ کیهان ۸ـ رسالت
ـ گذشته از این که معمم هستید یا خیر، میزان موافقت یا مخالفت خود را با هر یک از جمله‌های زیر بیان کنید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ یک روحانی بنا به رسالتی که دارد، باید همیشه در اجتماع معمّم ظاهر شود ۲ـ روحانی می‌تواند بنا به مقتضیات و شرایط پیش آمده، به صورت غیر معمم در اجتماع حاضر شود ۳ـ غیر معمم زندگی کردن، هیچ منافاتی با رسالت روحانیت ندارد
ـ اگر فرصت کافی برای تماشای برنامه‌های تلویزیون را داشته باشید، ترجیح می‌دهید کدام یک از برنامه‌های زیر را تماشا کنید؟
۱ـ سریال‌های خانوادگی ۲ـ برنامه‌ها و مسابقات ورزشی ۳ـ فیلم‌ها ۴ـ اخبار ۵ـ برنامه‌های آموزشی مذهبی ۶ـ برنامه‌ها و مراسم‌های آیینی ـ مذهبی ۷ـ برنامه‌های مستند و آموزشی ۸ـ برنامه‌های طنز و کمدی
ـ شما تا چه حد ورود روحانیت به امور سیاسی را مطلوب می‌دانید؟
۱ـ خیلی زیاد ۲ـ زیاد ۳ـ بدون نظر ۴ـ کم ۵ـ خیلی کم
ـ تا چه میزان با نظرات زیر موافق یا مخالف هستید؟ (طیف لیکرت)
۱ـ به کتاب‌های غیرمذهبی، که با عقاید دینی تضاد دارند، نباید اجازۀ چاپ داد ۲ـ به افراد بی‌دین، نباید اجازۀ سخنرانی در اماکن عمومی (در موضوعات علمی، هنری، سیاسی و…) داد ۳ـ افرادی که عقاید دینی را نمی‌پذیرند، مجازند در مراکز تخصصی علمی غیر دینی فعالیت کنند ۴ـ اسلام (شیعه)، باید تنها دینی (مذهبی) باشد که در مدارس دولتی ایران آموزش داده می‌شود ۵ـ ‌دینداری به قلب پاک است، ولو این که آدم، اعمال مذهبی (نماز و روزه و…) را انجام ندهد ۶ـ رفت و آمد با کسانی که عقاید غیرمذهبی دارند، اشکال ندارد ۷ـ مردم همۀ ا دیان دیگر، احتمالاً همان قدر خوب و اخلاقی‌اند که هم مذهبان من
ـ اگر تمام منابع خبری زیر را در اختیار داشته باشید، ترجیح می‌دهید اخبارتان را از کدام منبع دریافت کنید؟
۱ـ اخبار و برنامه‌های تفسیر و تحلیل رادیو و تلویزیون ایران ۲ـ روزنامه و مجله ۳ـ سایت‌های خبری و تحلیلی اینترنت ۴ـ پست الکترونیکی ۵ـ گفتگو با دوستان و همکاران ۶ـ شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی فارسی‌زبان خارجی
ـ مردم، روحانیت را به دو گروه «سنتی» و «مدرن» تقسیم می‌کنند. شما خود را جزو کدام دسته قلمداد می‌کنید؟

۱- آزادی منفی به معنا و مفهوم رهانیدن انسان از هرگونه قید و بندی است ۲- آزادی مثبت به معنای زیستن به فرمان اندیشه و خرد خویش است . ^[۸۷] ]و انه لحب الخیرلشدید[
و راستی انسان سخت شیفته خیر است. ^[۸۸]
پس آزادی مثبت را در کتاب قرآن بصورت غیر مستقیم بیان کرده اند.
آزادی بیان هم همان امربه معروف ونهی از منکر است. در حقوق ،آزادی به دوشکل عمومی وشخصی تقسیم می شود:آزادی های عمومی یاهمان حقوق شهروندی که به آزادی تن ، فکر،اقتصادی ، اجتماعی وفرهنگی تقسیم می شود و آزادی های شخصی مثل حق زندگی –آزادی رفت وآمد و اختیار مسکن مصونیت خانه ومسکن است و….در اسلام همه به آزادی های عمومی توجه شده وهم به آزادی های شخصی اما آزادی که در اسلام مدنظر است نوعی دفاع از حقوق خود بدون آزاررساندن به دیگران است.مبنای دیگر آزادی در قرآن تاکید متواتر برعقل وخردورزی است.اگرخداوند برای انسان آزادی قایل نبودنعوذ بالله این همه به استفاده از عقل و خرد دعوت نمی کرد.بیش از ۳۰۰ آیه در قرآن کریم وجود دارد که مردم رابه تفکر و تعقل دعوت کرده است.در فرهنگ قرآنی بدترین جنبنده هادر نظر خدا کسانی هستند که در زندگی از عقل خود استفاده نمی کنند. ^[۸۹]

مبنای دیگر آزادی در قرآن تاکید بر عدالت و معرفی آن به عنوان هدف پیامبران است.تساهل وتسامح ودعوت به مجادله احسن نیز از دلایل اعتقادبه آزادی در قرآن به شمار می رود. ^[۹۰] توصیه به مشورت بامردم به پیامبری که معصوم و مرتبط با وحی الهی است و ارزش انسان های دیگر و حرمت آزادی بیان آنهاست ویادآوری به پیامبر که اگر خلق نیکو نداشتی هرآینه مردم از اطرافت پراکنده می شوند، حاکی از نفی زور و جباریت و اکراه در ایمان آوردن مردم است.
خداوندی که در مساله حساسی مثل توحید به انسان آزادی می دهد با لطبع در مسائل دیگر هزاران بار این آزادی را بیشتر می خواهد. ^[۹۱]
معنای آزادی در فرهنگ های فارسی (۱-حریت،آزادی ، مخالف بندگی ، رقیت، عبودیت ،۲- آزاد مردی ۳-رهایی خلاص ۴- شادی ، خرمی ۵-استراحت ، آرامش ۶-جدایی ، دوری ۷- شکر، سپاس ، حق شناسی) ^[۹۲] چنین عنوان شده است.
مخالف کلمه آزادی ، بردگی است. دین مبین اسلام با هر نوع بردگی مخالف بوده است.امامان بزرگوار ما برده های خویش را در راه خدا آزاد می کردند و خداوند برای جبران کسی که روزه نگرفته است کفاره آزاد کردن عبد را قرار داده است و خداوند بندگی را فقط در مقابل خدا درست می داند در مقابل غیر خدا نا صواب وغیر عقلانی می داند.
در نتیجه مراد از آزادی بصورت کلی به این معنا می تواند باشد هیچ کس نباید مانع بروز استعداد های بشر شود، یا اینکه به این معنا که اموری وجود دارد که با جبر نمی توان آن را به بشر تحمیل کرد ویا اینکه بشر موجودی است که باید بالاختیار ودر صحنه تنازع و کشمکش به کمال خود برسد.در مقصود اسلام از آزادی موارد فوق همگی مندرج ومقبول است. لذابا این تعاریف آزادی حقی است برای بشر که البته از مختصات انسان هم هست.
با این معیار ونگاه که آزادی در میان شهروندان و وضع حقوقی تعریف می گردد. از سوی دیگر اصل آزادی خود یک «تکلیف» نیز هست ،براین اساس آزادی به دو قسم فردی (حقوق بشری) واجتماعی (حقوق شهروندی) تقسیم می شود.
آنجا که انسان مکلف است خود را برده وبنده قرار ندهد،آزادی جنبه درونی وفردی دارد وآنجا که دیگران از جمله دولت ، مکلفند نسبت به او ومسیر او قیدوبندی ایجاد نکنند آزادی جنبه بیرونی وعمومی دارد ریشه احترام به این آزادی نیز همان حیثیت ذاتی انسان است. ^[۹۳]
۳-عدالت وبرابری:
تنها یک جامعه برابر، یک جامعه عادلانه است این مفروضی است که نظریه پردازان سوسیالیست و بالاخص متفکران کومونیست بدان تمسک می جویند. ^[۹۴]
البته باید افزود که نظر حقوق در خدمت برابری و در نتیجه عدالت به مفهوم برابری را به شکل دیگر در نزد اندیشمندان مدرن هم می توان یافت. ^[۹۵]
در قرآن مجید آیات بسیاری در باره ی عدالت وبرابری ذکر شده است.[اِنْ الله یامَرْبالْعَدلْ والاحْسانْ] که تعادل بین عدل واحسان رمز سلامتی جامعه است.[لَقَدْ اَرْسَلْنا بالْبَیناتِ وَ اَنْزَلنا مَعْهَم الکِتابِ وَالمیزان لیقوم الناسِ بالْقِسْطْ] ^[۹۶]
بر قراری عدالت به عنوان هدف بعثت همه انبیاء در این آیه کریمه است ومقام قداست عدالت تا آنجا بالا رفته که پیامبران الهی به خاطر آن مبعوث شده اند. خداوند متعال انفاق و احسان را همردیف انصاف و عدل به کار برده است
عدالت اجتماعی در حقوق شهروندی یکی از بنیادی ترین مسایل است. ^[۹۷]
عدالت را چنین نیز معنا کرده اند: (مدنی_فقه)ترک کبائر واصرار نورزیدن به صغایر و رعایت مروت است. مروت نیز عبارت است از اتصاف به اموری که پسندیده است به حسب زمان ومکان ونظامات صنفی (ماده ۱۱۳۴ق.م)عکس عدالت فسق است. ^[۹۸]
عدالت در علم حقوق از اهمیت والایی برخوردار است ، زیرا برای شهادت نیاز به فرد عادل است ،برای قضاوت و رهبری باید فرد عادلی انتخاب گردد وبا این احکام خداوند خواسته تا فرد فاسق در مقام والایی قرار نگیرد که ظلم وستم او همه گیر شود.
در علم حقوق هماهنگی انسان بانظام جهان می گویند.از دیدگاه فلسفی گذشتن هر شئی در موضع مناسب خود را عدالت می گویند. ^[۹۹]
اصل عدالت از اصول ثابت انسانی نیز هست جون باعقل و وجدان آن را به بداهت پذیر است. ^[۱۰۰]ونه تنها بر تحقق عدالت در جامعه تاکید شده است بلکه آن را از اهداف بلندپیامبر برداشته است . ^[۱۰۱]
در آیه ای از قرآن کریم هم آمده است : ای مؤمنان برای تحقق عدالت قیام کنید. ^[۱۰۲]
در آیه ای دیگر خداوند می فرماید مشیت پروردگار بر اساس صدق و عدل به جریان افتاده است. ^[۱۰۳]
اصل عدالت از موقعیتی برخوردار است که بشر از دیر زمان به ضرورت و اهمیت آن پی برده وآن را مایه خوشبختی نیک زیستی –آرامش خود دانسته است. آنچه درباره این اصل بسیار مهم است چگونگی تحقق واجراپذیری آن است. عدالت جنبه های مختلفی دارد،چون: عدالت اقتصادی ، سیاسی ، اجتماعی وقضایی. ^[۱۰۴]
در زمینه عدالت قرآن مردم را به عدالت توصیه می کند وقضات را از ستم کردن برحذر می دارد. ^[۱۰۵]
خداوند به پیامبرانی که موقعیت قضاوت پیدا کرده اند یاد آور می شود که به عدالت حکم کنند وهمچنین از مردم خواسته تا بر مبنای عدالت رفتار کنند و اموال دیگران را به باطل و ناروا نخورید. ^[۱۰۶] [ولاتُؤتُواُلسفَهَآءَ اَمْوالکُم التی جَعَلَ اللهُ لَکُمْ قِیماً] اموال خودتان را که خداوند سبب برپایی زندگی شما قرار داده است به دست سفیهان (مدیران نا آشنا)وکسانی که نمی دانند چگونه از آنها بهره برداری کنند ونظام دهند ، ندهید. ^[۱۰۷] منظور از مدیران نا آشنا محجورین می باشد.
سفارش خدا به عدالت اقتصادی است که در این آیه اموال خود را درست مصرف کنید وحتی در جای دیگری وجود دارد که خواسته است اموال صغیر وسفیه به آنها داده نشود تا وقتی عاقل وبالغ گردند وخودشان بتوانند امور زندگی شان را بدست گیرند تا اموال کسی نابود نشده وسرمایه ای که سالها پشت سر آن است ازبین نرود. حتی در جنگ ها در حالت دشمنی هم سفارش شده است هیچ انسانی حق ندارد به خاطر دشمنی با گروه و دسته ای از عدالت صرف نظر کند وعدالت را زیر پابگذارند. ^[۱۰۸]
برای برقراری عدالت دوچیز اهمیت دارد:۱-ایمان قلبی وتقوا به فرامین خداوند متعال و اینکه پارا از حد فراتر نگذاشته وپیرو دین باشیم اما این به تنهایی کافی نیست. ۲-داشتن قانون مدون و درست در سطح جامعه هم به برقراری عدالت کمک می کند پس عدالت دارای اهرم درونی و اهرم بیرونی است. برقراری چنین عدالتی مستلزم آزادی فراوان است چون زمانی که ظلم وستم به پا باشد نه آزادی وجود دارد نه عدالتی.
۴-کرامت ذاتی انسان
از نظر اسلام انسان موجود شریف وباکرامتی است که هیچ وقت نباید شرافت وعزت او لطمه بخورد ، چون انسان جانشین و خلیفه خداست. در دین مبین اسلام انسان فارغ از نژاد،رنگ و زبان وجنسیت ودین ارزشمند است. در صدر اسلام سلمان فارسی یکی از نزدیکترین یاران ومشاوران پیامبر بودند. بلال حبشی سیاه پوست اولین موزن اسلام به شمار می رود و زن و مرد دوش به دوش هم در تبلیغ آموزه های اسلامی در غزوات شرکت می جستند در مدینه مسیحیان و یهودیان در کنار مسلمانان زندگی می کردند ودر پناه اسلام بر عقیده خود بودند.صهیب رومی از اصحاب نزدیک پیامبر اسلام بود ودر پیشبرد وبکارگیری فنون جنگی به کمک رزمندگان اسلام می شتافت. ^[۱۰۹]
قرآن کریم خداوند را به لحاظ آفریدن انسان احسن الخالقین نام نهاده است.
«فَتَبارَکَ اللهُ اَحْسَنُ الخلقین»^[۱۱۰]
تعبیر به احسن الخالقین (بهترین آفرینندگان) این سوال را به وجود می آورد که مگر غیر از خدا آفریدگار دیگری وجود دارد؟!
بعضی از مفسران توجیهات گوناگونی را برای آیه ذکر کرده اند،در حالی که نیاز به این توجیهات نیست و کلمه خلق به معنی اندازه گیری وصفت در باره غیر خداوند نیز صادق است ولی البته خلق خدا با خلق غیر او از جهات گوناگون متفاوت است. ^[۱۱۱]
البته خداوند خالق نا محدود است «الله خالق کل شئی^[۱۱۲]»چون انسان قرار است زندگی بعد از مرگ هم داشته باشد.
در اینجاست که انسان ساختمان ویژه ای پیدا می کند که او را از همه جهان متمایز می سازد وبه شایستگی خلافت خدا در زمین داده می شود و قرعه امانتی را که کوه ها و آسمان ها بار آن ها را نتوانستند کشید به نام او می زنند^[۱۱۳] در اینجا پا به عالم کبیر می گذارد با جرم صغیر و به راستی شایسته فتبارک الله احسن الخالقین است.
وهنگامی که پروردگار تو به فرشتگان گفت من در روی زمین جانشین و حاکمی قرار خواهم داد^[۱۱۴]یعنی انسان به عنوان نماینده خالق خود بر روی زمین است.
خداوند هنگام بیان نقشه خلقت انسان ،خطاب به فرشتگان از او به عنوان خلیفه و جانشین خود یاد می کند ^[۱۱۵].
وفرشتگان را به سجده و کرنش در برابر اوامر می نماید. ^[۱۱۶]
آزادی بشر و احترام به حقوق وحیثیت ذاتی انسان و دخالت ندادن عوامل عارفی از قبیل نژاد ، زبان ، رنگ ، ملیت،و. . . .در اعتبار و امتیاز برای انسان ها دقیقا مورد توجه اسلام است. ^[۱۱۷]
در این دو آیه بحث جانشین انسان و سجده ملائک به انسان است نه از باب پرستش بلکه از باب اطاعت از خداوند.
افزون بر آن آیه شریفه (وَلَقَدْ کَرَمْنابنی ادَمَ وَ حَمَلْنهمْ فِی الْبَرّو اُلْبَحّرِ وَ رَزَقْنهمُ مِنَ الطَّیّباتِ وفَضَّلنهُمْ عَلی کَثیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَََََفْضیِِِِِِلاً….) ^[۱۱۸] و انسان را کرامت بخشیدیم . . . و آنان را بر بسیاری از مخلوقاتمان برتری بخشیدیم .
نقض آزادی ها یا حقوق و رفتار های مغایر کرامت انسانی گاهی ممکن است از سوی شهروندی عادی صورت گیرد . در این صورت چنین رفتاری تجاوز و تعدی یک شهروند به شهروند دیگر تلقی شده و با دخالت مقامات مربوطه بر اساس قانون ، شخص متجاوز پاسخ جامعه را دریافت خواهد کرد . آنچه که خطرناک بوده و مشروعیت یک حکومت یا عادلانه بودن رفتارهای آن را مخدوش می سازد ، این است که اینگونه رفتارهای ظالمانه توسط صاحب منصبان و مقامات قضایی – امنیتی یا اجرایی ارتکاب یابند . چنین رفتاری نیز از دو حال خارج نیست ، یا ویژگی حکومت است و حفظ حیات خود را تنها با اعمال این شیوه ها ممکن می بیند که در این صورت حکومت استبدادی بوده و ثبات و بقایش با ظلم به شهروندان معنا پیدا می کند و دولت نیز نه تنها چنین رفتارهایی را مورد مجازات قرار نمی دهد بلکه چه بسا جهت تشویق بدان اقدام مقتضی اعمال می دارد و آن به حکم روایت شریفه (الملک یبقی مع الکفر ولا یبقی مع الظلم ) چنین حکومتی حیات مستمر نخواهد داشت و تجربه این امر در سرنوشت رژیم پهلوی و یا حکومت ظالم صدام حسین در عراق به نظر جهانیان رسید . ^[۱۱۹]
ب ) نهج البلاغه :
از سال ۴۰۰ هجری سید رضی (قدس ره) با فکری نورانی و با هدفی والا به جمع آوری برخی از آثار علمی (خطبه ها ، نامه ها و . . . ) حضرت امیر المومنین علی (ع) همت گماشت و نهج البلاغه را تدوین کرد .
سخنان حضرت علی (ع) در نهج البلاغه بر حول سه اصل بنا شده است : ۱- خطبه ها و اوامر ۲- نامه ها و رسائل ۳- کلمات حکمت آمیز و مواعظ
این کتاب از جانب خداوند وحی نشده است اما بعد از قرآن بهترین و مفصل ترین کتاب اسلامی است . پندها و حکمت های بسیاری از جانب کسی است که هنگامی که پیامبر خود را شهر علم معرفی کردند ، حضرت علی (ع) را باب و در آن شهر یعنی تنها مدخل ورودی آن شهر .

1. 1. آزادی :

اوصیکم عبادالله بتقوی الله و طاعته فانها النجاه عذا والمنجاه ابد^”ا
بندگان خدا ، شما را به ترسیدن از خدا و فرمانبرداری او سفارش می کنم که نجات فردا و مایع رهایی جاویدان است . ^[۱۲۰]
این مطلب اشاره به آزادی درونی است .
در ترجمه خطبه ۱۵۹ : در وصف کشور داری خویش می فرمایند ((با شما به نیکویی زندگی کردم و به قدر توان از هر سو نگهبانی شما دادم و از بندگی های بردگی و ذلت شما را نجات داده و از حلقه های ستم رهایی بخشیدم )).
علاوه بر آزاد کردن افراد ، امام به آزادی اندیشه و بیان هم اعتقاد فراوان داشتند : با من چنانکه با پادشاهان سرکش سخن می گویند حرف نزنید و گمان نبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید زیرا کسی که شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد عمل کردن به آن برای او دشوار تر خواهد بود . ^[۱۲۱]
در باره آزادی بیرونی و درونی هم فرموده اند ((لا تکن عبد غیرک لقد جعلک الله حر)) بنده دیگری مباش که خدا ترا آزاد آفریده است . ^[۱۲۲]