عنوان

بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و برخی صفات کیفی سه اکوتیپ گیاه دارویی انیسون

         (Pimpinella anisum L.)

 استاد راهنما

دکتر فضل‌الله صفی‌خانی

استادان مشاور

دکتر جعفر مسعود سینکی

دکتر بهلول عباس‌زاده

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و برخی صفات کیفی سه اکوتیپ گیاه دارویی انیسون
چکیده
به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد و برخی صفات کیفی سه اکوتیپ گیاه دارویی انیسون، آزمایشی در سال زراعی ۱۳۹۰ در ایستگاه تحقیقات البرز واقع در کرج با بهره گرفتن از آزمایش اسپیلیت پلات در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در ۴ تکرار اجرا گردید. تیمارهای آزمایشی شامل اکوتیپ به عنوان عامل اصلی در ۳ سطح (سبز‌وار، کرمان و جیرفت) و تنش رطوبتی به عنوان عامل فرعی در ۴ سطح (۱۰، ۳۰، ۵۰ و ۷۰ درصد تخلیه رطوبت) بودند. نتایج نشان داد که اثر عامل اصلی (اکوتیپ) بر تعداد چتر، وزن بذر، وزن هزار دانه، قندهای محلول، کلروفیل a، کلروفیل b، کلروفیل کل، کاروتن، اسانس برگ، اسانس ساقه و عملکرد اسانس ساقه در سطح ۱% و بر وزن خشک برگ، پرولین و عملکرد اسانس برگ در سطح ۵% معنی‌دار بود. اثر عامل فرعی (تنش خشکی) بر ارتفاع گیاه، قطر تاج پوشش کوچک، قطر تاج پوشش بزرگ، تعداد چتر، وزن خشک ریشه، وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، عملکرد ماده خشک، وزن بذر، وزن هزار دانه، پرولین، قندهای محلول، کلروفیل a، کلروفیل کل، کاروتن، اسانس برگ، اسانس ساقه، عملکرد اسانس برگ و عملکرد اسانس ساقه در سطح ۱% و بر تعداد ساقه فرعی، در سطح ۵% معنی‌دار بود. نتایج مقایسه میانگین اثر تنش خشکی نشان داد که در سطح رطوبتی۱۰ درصد تخلیه رطوبت صفات ارتفاع گیاه، قطر تاج پوشش کوچک، قطر تاج پوشش بزرگ، تعداد چتر، وزن خشک ریشه، وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، عملکرد ماده خشک، وزن بذر، وزن هزار دانه، کلروفیل a، کلروفیل کل و عملکرد اسانس برگ به ترتیب با میانگین‌های ۹۱/۴۸، ۴۱/۳۰، ۴۱/۳۹ سانتی‌متر، ۸۳/۸۱ عدد در بوته، ۷۷۸/۹۱، ۷۲۵/۵۷۷، ۷۲۴/۲۷۲، ۲۲۷/۹۴۲ کیلوگرم در هکتار، ۷۰/۷، ۲۰/۳ گرم در بوته، ۰۰۰۹۸/۰، ۰۰۱۸۳/۰ میلی‌گرم بر لیتر و ۳۰۴/۱۸۴ گرم در هکتار نسبت به همین صفات در تنش خشکی ۷۰ درصد تخلیه رطوبت برتری داشتند. همچنین مشاهده گردید پرولین، قندهای محلول، کاروتن، اسانس برگ و اسانس ساقه در تنش خشکی ۷۰ درصد تخلیه رطوبت به ترتیب با میانگین‌های ۴۵۵/۱، ۷۴۰/۲، ۰۳۵۲/۰ میلی‌گرم بر لیتر، ۸۴۹/۰ و ۴۳۰/۰ درصد بیشترین مقدار را داشتند. مقایسه میانگین اثر متقابل اکوتیپ در تنش خشکی نشان داد که اکوتیپ کرمان در سطح رطوبتی۱۰ درصد تخلیه رطوبت به ترتیب ۲۵/۵۰، ۵۰/۳۹ سانتی‌متر، ۲۵/۹۲ عدد در بوته، ۳۳۴/۱۲۰، ۰۰۴/۷۱۲، ۰۰۶/۱۱۰۰ کیلوگرم در هکتار، ۶/۸ و ۴/۳ گرم در بوته بیشترین ارتفاع گیاه، قطرتاج پوشش کوچک، تعداد چتر، وزن خشک ریشه، وزن خشک ساقه، عملکرد ماده خشک، وزن بذر و وزن هزار دانه را داشت.
فصل اول
مقدمه و کلیات
مقدمه
قدمت شناخت خواص دارویی گیاهان، شاید بیرون از حافظه تاریخ باشد، یکی از دلایل مهم این قدمت، حضور باورهای ریشه‌دار مردم سرزمین‌های مختلف در خصوص استفاده از گیاهان دارویی است، اطلاعات مربوط به اثرات و خواص دارویی گیاهان، از زمان‌های بسیار دور بتدریج سینه به سینه منتقل گشته، با آداب و سنن قومی در آمیخته و سر انجام در اختیار نسل‌های معاصر قرار گرفته است، طبق برخی شواهد مصریان و چینی‌ها در زمره نخستین اقوام بشری هستند که بیش از ۲۷ قرن قبل از میلاد مسیح از داروهای گیاهی استفاده می‌کردند (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف). مردم یونان باستان، خواص دارویی برخی از گیاهان را به خوبی می‌دانسته‌اند. بقراط و ارسطو، برای استفاده از گیاهان در درمان بیماری‌ها ارزش زیادی قائل بودند (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف). در قرون هشتم تا دهم میلادی، دانشمندان ایرانی؛ ابوعلی سینا، محمد زکریای رازی و دیگران، به دانش درمان با گیاه رونق زیادی دادند و گیاهان بیشتری را در این رابطه معرفی کردند (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف). پیشرفت اروپائیان در استفاده دارویی از گیاهان در قرن هفدهم و هجدهم ابعاد وسیعی یافت و از قرن نوزدهم کوشش‌هایی همه جانبه برای استخراج مواد مؤثره از گیاهان دارویی آغاز شد (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف). با آنکه رویکرد انسان به فرآورده‌های دارویی گیاهان پیشینه عمیقی دارد، ولی از حدود نیمه دوم قرن بیستم، مساله افزایش تولید این فرآورده‌ها در سطح مزارع و باغ‌ها شکل علمی نو به خود گرفت و بهره‌وری از گیاهان پرورشی مربوط (با عنوان محصولات و میوه‌های شیمیایی، دستاوردهای متابولیتی و عناوین دیگر) به جای انهدام و مصرف گیاهان رویشی طبیعت، جایگاه تازه و بی‌سابقه‌ای یافت (امیدبیگی، ۱۳۸۴ب). در پیکر گیاهان دارویی مواد خاصی ساخته و ذخیره می‌شوند به نام مواد مؤثره که این مواد تأثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زنده بر جا می‌گذارند (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف). گفته می‌شود که در حدود ۷۵۰۰-۸۰۰۰ گونه گیاهی در ایران وجود دارد که از این تعداد، بیش از ۲۰۰ گونه دارای ارزش دارویی و اقتصادی هستند، در عین حال تعداد گیاهانی که در طب سنتی استفاده می‌شوند بیش از صدها مورد است، با اینکه در حال حاضر تحقیقات گسترده‌ای بر روی گیاهان دارویی انجام پذیرفته داروهای برخوردار از مواد مؤثره طبیعی افق‌های جدیدی را بر روی جامعه پزشکان و داروسازان گشوده است (امیدبیگی، ۱۳۸۴الف) ولی هنوز در کشور ما به ابعاد مختلف نوآوری گیاهان دارویی و جایگاه آنها در فرآیند کشاورزی پایدار به درستی پی برده نشده است. بطوری که در مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی کشور توجه به تحقیقات گیاهان دارویی بسیار اندک می‌باشد.
انیسون یا بادیان رومی یکی از گیاهان مهم دارویی است که دارای استفاده‌های مختلفی در صنایع دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی می‌باشد. تولید جهانی محصول این گیاه همراه با انیسون ستاره‌ای و رازیانه در سال ۲۰۰۰ در سطح زیر کشتی برابر با ۵۰۵۶۴۵ هکتار، ۲۹۵۸۲۴ کیلوگرم بوده است (Faostat, 2000).
با اینکه مواد مؤثره گیاهی با هدایت فرآیندهای ژنتیکی ساخته می‌شوند ولی عوامل محیطی نیز تأثیر بسزایی بر روی کمیت و کیفیت آنها دارند ( عزیزی، ۱۳۷۷).
آب یکی از عوامل محیطی است که تأثیر عمده‌ای در رشد و نمو و میزان مواد مؤثره‌ی گیاهان دارویی دارد (Charles et al., 1990). مقادیر کم آب در جریان تولید گیاهان، می‌تواند صدمات سنگینی بر رشد و نمو و همچنین بر مواد مؤثره دارویی گیاهان وارد نماید (امیدبیگی، ۱۳۸۰).
کشور ما در بخشی از کره زمین قرار گرفته که در بسیاری از نقاط آن نزولات جوی نیاز آبی گیاهان زراعی و باغی را تأمین نمی‌کنند (Hassani, 2003 ; Hassani and Omidbaigi, 2006). از طرف دیگر، روند دقیق ساخت اسانس در گیاهان هنوز به خوبی مشخص نشده است، ولی اسانس‌ها به طور کلی بازمانده‌های ناشی از فرآیندهای اصلی متابولیسم گیاهان، به ویژه در پاسخ به تنش وارد شده به گیاه محسوب می‌شوند (Hassani and Omidbaigi, 2006). پژوهش‌های وسیعی در رابطه با اثر تنش خشکی بر روی محصولات زراعی انجام گرفته است، ولی در رابطه با واکنش گیاهان دارویی و معطر در شرایط تنش آبی بررسی‌های کم‌تری صورت گرفته است. بنابراین تحقیق حاضر با هدف بررسی اثر تنش خشکی بر روی عملکرد و برخی صفات کیفی سه اکوتیپ گیاه دارویی انیسون انجام گرفت.
کلیات
۱-۱- خاستگاه و پراکنش
منشأ انیسون سواحل شرقی دریای مدیترانه، مصر و آسیای صغیر گزارش شده است.گونه‌هایی از این جنس در بعضی جزایر دریای اژه به طور خودرو می‌رویند (امیدبیگی، ۱۳۸۵). در ایران این گیاه در نواحی شمال غربی از جمله تبریز و در نواحی جنوب غربی کشور می‌روید (توکلی و صداقت، ۱۳۷۹). انیسون همه ساله در سطح وسیعی در اسپانیا، بلغارستان، ایتالیا، ترکیه، هند، ژاپن، چین و رومانی کشت می‌شود (امیدبیگی، ۱۳۸۵).
۱-۲- رده‌بندی و مشخصات گیاهی
۱-۲-۱- رده‌بندی
انیسون یا بادیان رومی یا رازیانه رومی با اسم علمی Pimpinella anisum متعلق به تیره Apiaceae راسته Apiales است. از این جنس حدود ۱۵۰ گونه در آسیا و آفریقا می‌روید. انیسون گیاهی است دیپلوئید (۲n=22) که منشأ آن نواحی شرقی مدیترانه گزارش شده است (امیدبیگی، ۱۳۸۵).
۱-۲-۲- مشخصات گیاه شناسی
انیسون گیاهی علفی، یک‌ساله دارای ریشه راست دوکی شکل با انشعابات باریک است که طول ریشه ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر است. ساقه انیسون مستقیم و استوانه‌ای شکل است. ساقه کم و بیش کرک‌دار و در طول شیاردار است (زمان، ۱۳۷۶). ارتفاع گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین ۳۰ تا ۷۰ سانتی‌متر می‌باشد. برگ‌ها به طور متناوب در طول ساقه پراکنده‌اند. این گیاه سه نوع برگ دارد. برگ‌هایی که در قسمت تحتانی ساقه قرار گرفته‌ و دمبرگ تقریبا بلندی دارند. این برگ‌ها کم و بیش تخم مرغی شکل یا به شکل قلب می‌باشند. برگ‌های قسمت