پس این اوصاف کمالی در نشأه‌ی کثرت و امکان، از هم جدا هستند و هرکدام اثر مخصوص به خود دارند ولی همه ی آن ها در نشأه ی وحدت و وجوب، عین هم اند و اثر هر کدام، عین آثار سائر اوصاف به شمار می آید؛ زیرا اثر علم در مرتبه ی وحدت و ضرورت که مرتبه بساطت است، عین اثر قدرت، اراده و حیات است.^[۸۰]
مرحله ی کامل اخلاص هستی و کمال های آن برای واجب، همانا حفظ احدیّت او است به نحوی که در عین واحد بودن همه ی کمال های هستی، این کمال اخلاص که همان توحید وجود است نه توحید وجوب؛ همان واحد حقیقی است که همه ی حقایق هستی را به نحو بساطت واجد است بدون این که چیزی با حفظ حدود نقص و امکانی خود در حریم وجوب، راه داشته باشد، اقتضای نفی هر گونه زیادت و عروض و تعدد ذات و بیگانگی وصف و ذات را خواهد داشت.^[۸۱]

۲-۶-۱. محذورات عدم عینیت صفات با ذات

اگر صفات حقیقی و اوصاف کمالی واجب الوجود در مرتبه ی حاق حقیقت او متحقق نبوده و حیثیت وجود ذاتش عین حیثیت وجود آن صفات نباشد، محذوراتی در پی خواهد داشت از جمله:
۱- لازم می آید که واجب تعالی در حد ذات خود از کمالات وجودی عاری و از اوصاف جمالی خالی باشد، در حالی که خلو ذات از صفات کمالی، مستلزم نقصان است و نقصان، منافی تمامیت و ملازم محدودیت و امکان است.
۲- لازم می آید که ذات مرکّب از حیثیت فقدان و وجدان باشد و ترکیب منافی وجوب و وجود است.
۳- فقدان کمالات وجودی، مستلزم نقصان در وجود است و نقصان، مستلزم محدودیّت بوده و محدودیت، مستلزم ماهیت است؛ پس لازم می آید واجب الوجود بالذات، دارای ماهیت گردد.
۴- لازم می آید ذات حق از جهت واحده، هم فاعل و هم قابل باشد.^[۸۲]
بر اساس این باید بیان گردد که صفات حقیقی و اوصاف کمالی، به حسب وجود و هویّت، عین ذات واجب الوجود بالذات هستند؛ به این معنی که حیثیت وجود ذات به عینه و بدون اعتبار و ملاحظه ی شیء دیگر، حیثیت وجود علم، قدرت، حیات و امثال آن ها است، از سوی دیگر حیثیت وجود هریک از آن صفات نیز به عینه و بدون اعتبار امر دیگر، حیثیت سایر صفات حقیقیه است و کثرت اوصاف، تنها از ناحیه ی معنا و مفهوم است. آن چه به عنوان محذورات مسأله ی عدم عینیت ذات با صفات مطرح گردید اگر در قالب قیاس استثنایی بیان گردند براهین عینیت ذات با صفات را تشکیل می دهند.

۲-۶-۲. براهین عینیت صفات با ذات

پیروان حکمت متعالیه براهین دیگری نیز ارائه داده اند که به نمونه ای از آن ها اشاره می گردد:
برهان اول: ملاعبدالله زنوزی در کتابش «لمعات الهیه» آورده است که کمالات ذاتیه و صفات حقیقیه حقایق وجودی از آن جهت که حقایق وجودی اند، عین آن حقایق هستند به حسب ذات و هویّت و به اعتبار مصداق و انیّت و غیر آن حقایق به حسب معانی و مفاهیم اند. از سوی دیگر، حقیقت واجب الوجود بالذات، وجود صرف و فعلیت محض است؛ پس برهان به نحو قیاس اقترانی، شکل اوّل را تشکیل می دهد و به این صورت که که حقیقت واجب الوجود بالذات، حقیقتی از حقایق وجودی است و هر حقیقتی از حقایق وجودی، عین صفات حقیقیه است به حسب ذات و هویّت؛ بنابراین حقیقت واجب الوجود بالذات، عین صفات حقیقیه و اوصاف کمالیه است به حسب ذات و هویت.^[۸۳]
بنابراین در ادامه باید گفت قیاس باید گفت که بنا بر اصالت وجود، هر هستی، حقیقتی عین همه ی کمالات وجودی و صفات کمالیه است، امّا در هر شیء موجود به حسب وجود آن؛ زیرا اگر غیر از وجود باشند آن گاه عدم و باطل الذات خواهند بود.
برهان دوم: صدرالمتألهین برهانی تألیفی از قاعده ی «معطی الشیء» و «بسیط الحقیقه» را در این زمینه مطرح می کند به این صورت که حق تعالی به نفس ذات بسیطش، مبدأ هر فعل و منشأ هر خیر و فضیلتی است، هر آن چه مبدأ هر فعل و منشأ هر خیری است، آن فعل و خیر را دارا است؛ پس حق تعالی دارای همه ی کمالات است و به حسب هر خیر و کمالی، محمول عقلی(صفتی) از او انتزاع می گردد؛ بنابراین جایز است محمولات عقلی فراوانی با معانی متغیر از ذات حق تعالی انتزاع گردد و بر او صدق کنند بدون این که لطمه ای به وحدت ذات وارد آید.^[۸۴]
علامه طباطبایی نیز با تفکیک قاعده ی «معطی شیء» و «بساطت حق» این برهان را چنین بیان می کند: واجب الوجود علت تامه ی همه ی موجودات است.
هر کمال وجودی که در معلول است به نحو اعلی و اشرف در علت تامه موجود است.
پس واجب الوجود، دارای همه ی کمالات وجودی است.
از سوی دیگر، واجب تعالی دارای بساطت حقه و وحدت حقه ی حقیقیه است بنابراین تعدد در جهت و تغایر در حیثیت در او راه ندارد؛ پس کمالات وجودی در او عین ذات و عین کمالات دیگر است.^[۸۵]
بنابراین قاعده بسیط الحقیقه، دلیل مناسبی بر عینیت صفات با یکدیگرو صفات با ذات است؛ به این صورت که واجب الوجود، بسیط حقیقی است و هر بسیط حقیقی در حد ذات و به حیثیت اطلاقیه، کل الاشیاء است. پس واجب الوجود در مرتبه ی ذات، کل الاشیاء و دارای همه ی کمالات است. صدرالمتألهین نیز در تبیین کبری دو بیان اجمالی و تفصیلی آورده است که مفاد آن دو بر این نکته استوار است که اگر بسیط حقیقی، مصداق سلب و ایجاب چیزی باشد؛ ترکّب و تکثر در ذات پیش می آید که این امر منافی بساطت است.^[۸۶]

۲-۶-۳. سخن امام علی(علیه السلام)

قاضی سعید قمی در مسأله ی عینیت صفات با ذات، به سخن امام علی(علیه السّلام) استناد می کند.^[۸۷]
امام علی(علیه السّلام) می فرمایند:
وکمال توحیده، الاخلاص له و کمال الاخلاص له، نفی الصفات عنه. لشهاده کلّ صفه انها غیر الموصوف و شهاده کل موصوف انّه غیر الصفه. فمن وصف الله سبحانه فقد قرنه و من قرنه فقد ثنّاه. من ثنّاه فقد جزّاه و من جزّاه فقد جهله.^[۸۸]
اساس دین، شناخت خداوند است و کمال شناخت او، تصدیق به وجود اواست و کمال تصدیق به وجود او، یکتا و یگانه دانستن اوست و کمال اعتقاد به یکتایى و یگانگى او، پرستش اوست. دور از هر شایبه و آمیزه‏اى؛ پرستش او زمانى از هر شایبه و آمیزه‏اى پاک باشد که از ذات او، نفى هر صفت شود؛ زیرا هر صفتى، گواه بر این است که غیر از موصوف خود است و هر موصوفى، گواه بر این است که غیر از صفت خود است. هرکس خداوند سبحان را به صفتى زاید بر ذات وصف کند، او را به چیزى مقرون ساخته است و هر که او را به چیزى مقرون دارد، دو چیزش پنداشته و هر که دو چیزش پندارد، چنان است که به اجزایش تقسیم کرده و هر که به اجزایش تقسیم کند، او را ندانسته و نشناخته است و آن که به ‌سوى او اشارت کند، محدودش پنداشته است.
مراد امام علی(علیه السّلام) از این سخن، نفی صفاتی است که وجودشان غیر از ذات است و گرنه ذات او به ذات خودش، مصداق تمام صفات کمالی است بدون فرض قیام امری زائد بر ذات او که آن، برای وی صفتی کمالی است؛ بنابراین علم و قدرت و اراده و حیات و شنوایی و بینایی، موجود به وجود ذات یگانه و احدی او است با این که مفهومات آن ها با یکدیگر مغایرت دارند و معانی‌شان مخالف هم هستند؛ زیرا کمال حقیقت وجود همراه با وحدت وجود است^[۸۹] و تمام نیکی ها و صفات کمالی در او مو جود است زیرا تمام حقایق و نیکی ها از او سرچشمه می گیرند؛ پس او اصل اعیان موجودات است.
صدرالمتألهین هم چنین در «مظاهر الهیه» می گوید: منظور از این کلام نورانی امام علی(علیه السّلام) که نه تنها، مبدأ علوم حصولی و برهانی است، بلکه منبع علوم شهودی و حضوری نیز است؛ نفی معانی صفات از ذات خدای تعالی نیست و گرنه سخن ایشان موجب تعطیل است و آن، کفر محض است؛ زیرا تعطیل، عقیده ی گروهی است که از خداوند نفی صفات می کردند و آنان را «معطله» می نامند. بنابراین مقصود ایشان، نفی اضافه شدن صفات بر خداوند، به حسب وجود و حقیقت است.^[۹۰]
نتیجه این است که نفی صفات از ذات خداوند در واقع، بیان محو اوصاف در مقام احدیّت است، به نحوی که نه تنها کثرت مصداقی آن از بین برود بلکه تعدد مفهومی نیز مرتفع گردد و سالک واصل، چیزی را غیر از هویّت مطلقه، لحاظ نکند و این، همان زهد حقیقی است که هر چه غیر از حق است از سر ایثار وجود ندارد و اگر بیان توصیف خداوند مطرح گردید برای سالک غیر واصل است و چون درجات سلوک یکسان نیست، نسبت به هر سالکی مطلب مناسب او بیان گردیده است. بنابراین کمال اخلاص از آن کسی است که در پایان سفر به حق می رسد و در انوار کبریایی الهی غرق می گردد.^[۹۱]
مطلب دیگر این که کمال واجب، نه در اتصاف او به وصف اضافی محض است، خواه نظیر عالمیّت و قادریّت و خواه مانند خالقیت و رازقیت و نه در اتصاف او به وصف فعلی است نظیر خالق و رازق، بنابراین نه زیاده ی آن ها نسبت به ذات واجب، محذوری را به همراه دارد و نه تعدد آن ها، مایه ی انثلام وحدت است؛ زیرا مبدأ آن اوصاف زائد، حقیقی است و عین ذات واحد است.^[۹۲]

۲-۷. تجلی اسمای و صفات الهی

۲-۷-۱. تعریف تجلّی

۲-۷-۱-۱. تجلّی در لغت

مسأله تجلّی در عرفان و حکمت متعالیه، زیاد مطرح شده است و بحث های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. واژه ی تجلّی در لغت، به معنای آشکار شدن و انکشاف یا از نهانی و کمون، خارج شدن و نیز وضوح است و نقطه ی مقابل آن، بطون و خفا است^[۹۳].

۲-۷-۱-۲. تجلّی در اصطلاح

در معنای اصطلاحی، تمیز ذات در هر مرتبه و حضرتی از مراتب و حضرات، تعین یا تجلّی می گویند که گاهی تجلّی را به تنزّل نیز تعبیر می کنند.^[۹۴] در کتب عرفا معنای اصلی که از این واژه به دست می آید این است: «تجلّی عبارت است از آن چه از انوار غیوب، بر دل ها آشکار شود».^[۹۵] در این تعریف، تجلّی به آشکار شدن و هویدا شدن انوار وجودی حق، بر دل عارف تعبیر شده است. به عبارت دیگر، افعال، اسماء، صفات و ذات الهی چنان بر سالک آشکار می گردد که او همه اعتبارات وجودی را از خود، سلب می کند و خود را صرفاً، جلوه‌ای از جلوه های حق، به شمار می آورد. از این رو، در عرفان اسلامی همه ی هویّات وجودی موجودات عالم، تجلّیات ذات به شمار می روند و آشکار کننده وجهه ی حقیقی او هستند.
تجلّی در اصطلاح عرفا، اعطای وجود به موجودات نیست؛ همان گونه که در نظام فیض مطرح است و با آن چه عرفا، از فیض در قالب فیض اقدس و مقدس به عنوان مترادفی برای تجلّی و ظهور، اراده نموده اند تفاوت دارد؛ چرا که فیض در معنای فلسفی، اعطای وجودی ضعیف از جانب وجوی کامل و تام الوجود که بر طبق نظمی خاص و به حسب پیدایش کثرت های تدریجی در معلول اول، سپس معلول دوم و… از ازل صدور یافته است و لاینقطع است، در حالی که در تجلّی، ظهور و تشؤن یک وجود مطرح است که بر طبق مقتضیات اسماء ذاتش و به حسب نظام احسن موجود در اعیان ثابته و از مرتبه‌ی الوهیت ذات بسیط احدی جلوه یافته و در واقع متجلّی، یک ظهور است که وحدت اتصالی مراتب را تأمین می کند.

۲-۷-۲. تجلی اسمای و صفات الهی از نظر صدرالمتألهین

حق تعالی دو نوع ظهور دارد: اوّلین ظهور، برای ذات خود در مقام ذات انجام می گیرد که این مقام، غیب الغیوبی و ظهور ذاتی است و دومین ظهور، ظهور فعلی است، چون در مرتبه‌ی فعل است که در آن مرتبه، ظاهر و مظهر متحّد هستند و تجلّی دوم، تابع تجلّی اوّل است. در تجلّی نخست، اسماء و صفات متکثر الهی به نحو اجمالی و به وجود واحد بسیط، حضور دارند و در تجلّی دوم، هر یک از اشیاء به تفصیل و با حدود خود، ظاهر می گردند.^[۹۶]
صدرالمتألهین تعبیرهای نزول، افاضه، تجلّی، نفس رحمانی، علیّت و تأثیر را مرادف و همه را مصادیق تجلّی ثانوی حق تعالی دانسته است. به عبارت دیگر، نزول وجود حق در مرتبه ممکنات به واسطه ظهور ثانوی است.^[۹۷] صدرالمتألهین به تبعیت از عرفا و با استدلالی محکم‌تر از ایشان درمی یابد که خلقت جهان، همان تجلّی ذات حق است و تجلّیات الهی نمایان‌گر صفات متکثر ذات حق‌ هستند و فی حدّ ذاته از خود چیزی ندارند.^[۹۸] از این رو ذات خداوند به نفس ذاتش، مظهر کلیه ی اسماء و صفات و جامع اِنیّات و وجودات است و علم اجمالی او در مرتبه ی ذات، عین کشف و علم تفصیلی او است و منظور از اجمال و تفصیل، وحدت و کثرت است نه ابهام و تفسیر. به بیان دیگر، ذات واجب الوجود در مرتبه ی ذات خویش، مظهر جمیع صفات و اسماء است و همین ذات، خود نیز آینه ای است که با همین آینه و در همین آینه، صور کلیه ی موجودات، مشاهده می گردند و بر حضرات ذات مکشوف خواهند بود و این آینه، نشان دهنده ی آن ها است بدون این که برای صور و اشباح، وجودی مخصوص به آن ها است.^[۹۹]
نشأه ربوبیّت که منشاء آثار بی شمار است، از آن جهت که حاوی معانی اسماء و اوصاف فراوانی است، بسیار بزرگ خواهد بود، ولی به همه وسعت معنا و کثرت اسماء و فراوانی اوصاف، هم چنان یکتا و بسیط محض است و همه آن اسماء و اوصاف به وجود احدی موجود هستند. ادراک این امر شگفت انگیز که چگونه همه کثرت ها در واحد یکتا منطوی اند که از کثرت، کاسته گردد و بر وحدت و بساطت افزوده نشود؛ مخصوص راسخان در علم است.^[۱۰۰]
بر پایه ی وحدت شخصی وجود و حفظ نظام تجلّی مطلق در معین، هر یک از اسماء و صفات جامع تر و بسیط تر، متشأن به شئونی که تعین بیشتری را در بر گرفته است خواهد بود و این تشأنّ نیز به نحو ضرورت است نه اولویت. بر اساس این هر کدام از اسماء و صفات الهی، خواهان مظهر و مجلّی است تا در آن ظهور نموده و تجلّی کند و همان طوری که سنخیّت در نظام علیّت، مطرح است تناسب نیز در نظام ظهور و تجلّی برقرار است. هر گونه اثری برای اسم یا وصف است در آن مظهر و توسط آن مجلی، بروز می کند، پس هر وصفی از اوصاف بزرگ الهی و هر نامی از نام های بلند خدایی مقتضی آفرینش مخلوقی از مخلوقات است که آن مخلوق معین، راهنمای خصوصیّت آن اسم خواهد بود، آن طوری که آئینه، نمایان‌گر حقیقت خارج قرار می گیرد.^[۱۰۱]
بنابراین، کدام از اسماء و اوصاف خدایی خواهان ظهور و تجلّی است. خدای سبحان برای اسماء حسنی خود، مظهر و برای اوصاف والدی خویش، مجلی آفرید؛ به این صورت که قهاریّت او مایه‌ی ایجاد مظهر قهر است که آثار قهر الهی بر آن، مترتب می گردد، مانند جهنّم و درکات نازل آن و عقرب ها و مارها و کیفرها و صاحبان سلسله های پاگیر و غل های گردن گیر از قبیل شیاطین و کافران و سائر افراد شریر. مهربانی و بخشش وی، اساس آفرینش جلوه های رحمت و آمرزش است؛ مانند عرش و فرشته های حامل و محیط آن و بهشت صاحبان و یاران آن از قبیل افراد برجسته و مقرب و سعادتمندان و نیکان و هم چنین سائر اسماء و مظاهر آن ها و سائر اوصاف و جلوه گاه ها و حکایت کنندگان آن ها.^[۱۰۲] مقتضای اطلاق ذاتی و بساطت محضه‌ی واجب تعالی این است که در مقام ذات، دارای اوصاف کمالی است و نیز در مقام ربوبیّت و افاضه، دارای صفات کمالی بی شماری است به طوری برای آفرینش هر نوع و پرورش آن، وصف خاص مناسب با آن نوع را دارد که آغاز و انجام وی به آن اسم مخصوص، مرتبط است؛ زیرا قوس صعود، هماهنگ قوس نزول بوده و هر موجودی حشرش همراه با بدنش خواهد بود گرچه مبدأ بالذات همه، یک واحد حقیقی است ولی شئون بی شمار را نمی‌توان لحاظ نکرد^[۱۰۳] و هر کدام از آن شئون را، صفت و اسمی تأمین می کند که همه ی آن ها از اوصاف و اسمای الهی به شمار می آیند. آن چه در خارج، راجع به ذات اقدس الهی محقق است، همان متن ذات بسیط الحقیقه است که هنگام اعتبار تعیّن ها، صفات متعددی ظهور می‌کند و اتصاف ذات به هر کدام از آن ها، مایه ی تسمیه ی جداگانه ای می گردد و برای هر کدام از صفات و اسماء لوازمی به نام اعیان ثابته، ظاهر می گردد.^[۱۰۴]
همان طور که صدرالمتألهین در وجود قائل به تشکیک است در کمالات وجودی نیز وضع از این قرار است؛ پس اعلی مرتبه ی وجود، اعلی مرتبه ی کمالات را داراست و ادنی مرتبه ی وجود، ادنی مرتبه ی کمالات را دارا است، به همین جهت است که عرفا، قائل هستند که تمامی موجودات، حتّی جمادات، زنده و دانا و شنوا و بینا هستند.
صدرالمتألهین نیز معتقد است که همه ی موجودات زنده اند و این که صفت حیات و زنده بودن از ناحیه ی ذات واجب الوجود در همه ی موجودات، سرایت نموده است. ایشان هر جسمی را که در عالم، اعم از جسم بسیط و یا جسم مرکب وجود دارد؛ دارای نفس و حیات می داند؛ زیرا آن موجودی که هیولا را به صورتی از صور جسمانیه مصوّر می کند و از تصویر هیولا به صورت، جسمی پدید می آید؛ ناچار باید موجودی عقلانی و از جنس عقل باشد و عقل، توسط نفس، صورت را به هیولا می بخشد، زیرا همه ی اجرام و اجسام، در صورت و طبیعت و ذات و گوهر خویش، سیّال و متحرّک و در معرض تبدّل و تغییر هستند و هر متحرّکی ناچار باید در ذات و گوهر خود، امری ثابت و باقی و مستمر، وجود داشته باشد تا که اصل ذات و گوهر او در تغییرات و تبدّلات جوهریه به وسیله ی آن امر، محفوظ بماند، بنابراین، ناچار هر متحرّکی دارای جوهری نفسانی است و نفس در هر چیزی، منبع و سرچشمه­ی حیات است.^[۱۰۵]
چنان که مولوی نیز به این مورد اشاره کرده است و چنین می سراید:
گرتو را از غیب چشمی باز شد با تو در ذرات جهان هم راز شد
جمله ذرات عالم در نهان با تو می گویند روزان و شبان
ما سمیعیم و بصیر و باهوشیم با شما نامحرمان ما خاموشیم
نطق آب و نطق خاک و نطق گل هست محسوس حواس اهل دل
در تأیید بیان عرفا، این آیه ی قرآنی است:
﴿ تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَاوَاتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَن فِیهِنَّ وَإِن مِّن شَیْءٍ إِلاَّ یُسَبِّحُ بِحَمْدَهِ وَلَکِن لاَّ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ إِنَّهُ کَانَ حَلِیمًا غَفُورًا ﴾^[۱۰۶]
حاصل سخن به طور خلاصه این است که خداوند، هنگام ایجاد مخلوقات، وجود خود را که همان ذاتش است، بر اعیان افاضه می‌کند؛ زیرا اعیان، تنها دارای صفت مظهریت هستند؛ یعنی آینه‌هایی برای وجود حق‌اند. بدیهی است که در آینه، چیزی جز وجود و صورت مرئی، ظاهر نمی گردد؛ بنابراین، مخلوقات صورت‌های تفصیل حق هستند؛ یعنی هریک از آن ها، مظهر صفتی از صفات الهی‌اند. اما آدمی به تنهایی مظهر جمیع صفات الهی است؛ زیرا خداوند او را به صورت خود آفریده است: «أنه تعالی خلق آدم علی صورته و الإنسان مجموع العالم»^[۱۰۷]. از این رو است که صدرالمتألهین صورت ظاهری انسان را صورت عالَم از عرش تا فرش با بسایط و مرکّباتی که در آن است و حقیقت باطنی انسان را خلیفه الهی می‌داند.^[۱۰۸]
فصل سوم
انسان و کمال او

فصل سوّم: انسان و کمال او

۳-۱. تعریف انسان

شناختی همه جانبه از انسان در نشئه ی دنیا و تبیین ابعاد وجودی او و تفاوت این ابعاد و سیر استکمالی او در دنیا برای تبیین مرتبه ی وجودی او در عالم خلقت، لازم به نظر می‌رسد؛ زیرا انسان با داشتن بعد جسمانی، حیات مادّی دارد و به واسطه‌ی بعد غیر مادّی، هم طراز مجرّدات است. از این رو در این فصل اشاره هایی اجمالی به این موارد خواهیم کرد.

۳-۱-۱. انسان در لغت

مفهوم انسان در لغت به معنای آدمی و جمع آن، مردم است و به دلیل فراموش کردن عهدی که با او بسته شده، انسان را، انسان گفته اند.^[۱۰۹] «انسان» در لغت؛ یعنی آدمی، مردم، بشر، اناسی و جمع آناس.^[۱۱۰]

• مرحله­ بعد، فاز جداسازی است که طی آن 200 میکرو­لیتر کلروفرم اضافه کرده و به مدت 15 ثانیه با دست تکان می­دهیم، سپسویال به مدت 5 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد.

• در ادامه، نمونه در دمای 4 درجه ی سانتیگراد، در دورg12000و به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ شد. سانتريفيوژ سبب تشکیل سه فاز می­ شود: فاز رویی که فاز آبی بوده و حاوی اسیدنوکلئیک می­باشد، فاز میانی که فاز پروتئینی بوده و فاز پایینی که شامل کلروفرم و ترایزول بوده است.

• مرحله­ بعد تشکیل شدن رسوب RNA است که طی آن به آرامی فاز آبی محتوی RNA، برداشته شده و به یک ویال دیگر منتقل شد و هم حجم مقدار انتقال یافته، الکل ایزوپروپانول اضافه شد.

• ویال به مدت 10 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد تا عمل رسوب گذاری به خوبی انجام شود. پس از آن، ویال به مدت 10 دقیقه در دور g12000، در دمای 4 درجه­ سانتیگراد سانتریفیوژ شد.

• پس از سانتریفیوژ، دو فاز تشکیل شد: محلول سوپرناتانت و رسوب RNA. محلول سوپرناتانت بالایی که حاوی ایزوپروپانول بود از سطح رسوب RNA کشيده شد. ویال حاوی رسوب RNA به مدت 10 دقیقه در دمای آزمایشگاه قرار داده شد تا خشک شود.

• در انتها 20 تا 50 میکرولیتر آب فاقد نوکلئاز^[59] به رسوب انتهایی ویال اضافه شد و رسوب در آب حل شد.

3-8-2- بررسی کیفی RNAهای استخراج شده به وسیله الکتروفورز روي ژل آگارز
نانودراپ دستگاهی است که شدت نور را بصورت تابعی از طول موج اندازه گیری می­ کند. در حقیقت این دستگاه با بهره گرفتن از میزان جذب نور، تعیین غلظت می­ کند. برای بررسی خلوص RNA­های استخراج شده، می­توان از نسبت جذب نوری در طول موج­های 260 و 280 نانومتر (A₂₆₀/A₂₈₀) استفاده کرد. این نسبت باید در بهترین حالت بین 8/1 تا 2 باشد و نسبت­های کمتر نشان دهنده آلودگی به پروتئین می­باشد.

روش کار:
ابتدا با 1 میکرولیتر آب مقطر دستگاه کالیبره شد. سپس 1 میکرولیتر RNAی استخراج شده روی لنز دستگاه قرارداده و جذب آن در طول موج 260 نانومتر خوانده شد. عدد خوانده شده توسط دستگاه، نشان دهنده غلظت RNA در یک میکرولیتر می­باشد. با بهره گرفتن از این غلظت مقدار RNAای که برای سنتز cDNA باید مورد استفاده قرار گیرد، محاسبه شد. براساس غلظت خوانده شده، به ‌منظور بررسي صحت استخراج RNA، از الکتروفورز 5/0 ميکروگرم RNA مورد نظر بر روي ژل آگارز 2/1% استفاده شد. براي اين منظور ابتدا 2/1 گرم پودر آگارز را در 100 ميلي­ليتر بافر TAE با بهره گرفتن از حرارت حل نموده و پس از يکنواخت و همگن شدن، محلول را در ظرف مخصوص و با قرار دادن شانه در آن، ريخته و پس از بستن ژل، به آرامي شانه را از داخل ژل خارج کرده و ژل را درون تانکي که حاوي بافر TAE است قرار داده شد. سپس RNA استخراج شده با مقدار مناسبي از رنگ بارگذاري^[60] مخلوط شد و در چاهک ژل آگارز 2/1% در بافر TAE تخليه شد و در ولتاژ 90 به مدت 40 دقيقه الکتروفورز گرديد. پس از آن، ژل به مدت 10 دقيقه در ظرف حاوي اتيديوم برومايد يک درصد رنگ­آميزي و سپس با آب مقطر شستشو داده شد و در زير نور ماوراءبنفش عکسبرداري انجام گرديد و روی ژل دو باند مشاهده شد که نشان دهنده صحتRNA­های استخراج شده بودند.
3-8-3- تیمار کردن نمونه­های RNAی استخراج شده
تیمارکردن نمونه های RNAی استخراج شده با DNase I صورت می پذیرد که این کار جهت حذف آلودگی ژنومی به کار می­رود. مقادیر بین 5/0تا 5 میکروگرم از RNA را می­توان تیمار کرد، ولی مقدار بهینه­ آن 1 میکروگرم است.
روش کار:
میزان 1 میکروگرم از محلول RNA(بر اساس جذب خوانده شده توسط نانودراپ) برداشته شده و به یک ویال منتقل شد، سپس با مواد ذکر شده در جدول زیر ترکیب می­ شود.
جدول(3-4): مواد مورد استفاده در تیمار نمونه­هایRNA

نام ماده
مقدار

RNA
1µg

DNase I
1µl

RNase inhibitor (20 u/µl)
1µl

DNase I buffer
2µl

سپس جمع موارد فوق از عدد 20 کم شد تا مقدار آب فاقد نوکلئاز که می­بایست به این مواد اضافه می­شد، به دست آید. پس از اضافه کردن مواد با یکدیگر، ویال به مدت 30 دقیقه در دمای 37 درجه­ سانتیگراد در دستگاه ترمومیکسر قرار داده شد تا عمل انکوباسیون انجام گیرد. پس از این زمان، 2 میکرولیتر محلولEDTA^[61](25mM)، به ویال مذکور اضافه شد.EDTA یک کلات کننده­ فعالیت DNase I است و سبب متوقف کردن فعالیت این آنزیم می­ شود.پس از تیمارکردن، مجددا جذب RNA با نانودراپ خوانده شد. با کسب اطمینان از مناسب بودن غلظت RNA، از آن برای سنتز cDNA استفاده شد.
3-8-4- سنتز­DNA مکمل (cDNA) از روی الگوی RNA
با بهره گرفتن از فرایند نسخه برداری معکوس، رشته DNA از روی الگوی RNA ساخته می­ شود. محصول بدست آمده DNA­ی مکمل یاcDNA^[62] نام دارد. در واقع واکنش رونوشت برداری معکوس، واکنشی است که طی آن، آنزیم^[63]نسخه بردار معکوس، RNA را به cDNA تبدیل می­ کند.
از مقادیر 5/0 تا 2 میکروگرم می­توان برای سنتز cDNA استفاده کرد، ولی مقدار بهینه­ RNA برای سنتز cDNA از روی آن، 1میکروگرم است.
روش کار:
1- 1 میکروگرم از RNA­ی تیمار شده با IDNase برداشته شده و به داخل یک ویال 5/1 میلی لیتری ریخته شد. سپس 1میکرولیتر پرایمر هگزامر تصادفی^[64]، به آن افزوده شد.
2- توسط آب فاقد نوکلئاز، حجم داخل هر ویال به 12 میلی لیتر رسید.
3- ویال به مدت 5 دقیقه در دمای 70 درجه­ سانتیگراد قرار داده شد تا واکنش اتصال پرایمر به RNA به خوبی صورت پذیرد.سپس مجددا ویال به روی یخ منتقل شد.
4- سپس به ویال مواد زیر اضافه شد:
جدول(3-5): مواد مورد استفاده در سنتزcDNA

نیرزد بآن دم، که دل آرزو بچیزی نمود و نشد، ز آن او (عشقی، ۱۳۵۰، ص ۳۸۵)
زن در این شعر باز معشوق زمینی است که وسیلهای برای کامیابی است و از او به عنوان کالا استفاده میشود.

و جسم زن مدنظر است و ستوده شده است به عنوان نوعی از داراییهای مرد نگاه شاعر نیز نگاهی مرد سالارانه است که در اینجا با توجه به نظر سهراب سپهری به زن با نام چراغ لذت مینگرد.
کابینه نیم بند
ای یار لطیفه گوی مرشد با آنهمه منطق چرندی
«کابینه نیم بند» خواندی این دولت آبروی مندی
آنزن که عفیف و بی کمال است زآن عالمه لوند بهتر
آن میوه که بو ندارد اصلا زآن میوه که کرده گند بهتر
زآن دولت عهد با عدو بند کابینه نیم بند بهتر
جواب عشقی
گفتی که زن نجیبه باید: در خانه نشسته، کم خروشد
آن زن که نجیبه است با کس از خانه برون، همی نجوشد
هر جا که رود تو مطمئن باش در حفظ خود او، نکو بکوشد
و آنزن که لوند بود بر عکس پند و سخن تو، کی نیوشد؟
هم عصمت خود، دهد برندان هم آبروی ترا فروشد
آن به که زن لوند خانه: بنشیند و خون دل بنوشد (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۰۷- ۴۰۸)
ابتدای شعر با دفاع از کابینه سروده شده است و در جواب مقالهای نوشته شده است در اینجا عشقی از زنان عفیف و نجیب در مقابل زنانی که دلبری میکنند دفاع میکند و معتقد است زن با آگاهی از محیط اجتماع و با حفظ عفت میتواند به اجتماع بیاید و دوشادوش مردان به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی بپردازد نباید به خاطر عقاید قدیمی که زن اگر در خانه باشد در امان است او را از اجتماع دور کنیم عشقی با آوردن تمثیل فقط زن را مورد خطاب قرار نداده است بلکه آن را وسیلهای برای مقایسه دو دولت یعنی اولی (زن عفیفه) کابینه نیم بند که با دشمن سازگار نیست و در مقابل او اطاعت کننده بی چون و چرا نمیباشد دومی (زن لوند) را با دولتی که با دشمن سازگار است و در مقابل او اطاعت کننده بی چون و چراست و دروغهای آنان را صدق میپندارد عشقی به زن نگاهی متجددانه دارد و میخواهد زن به حقوق اصلی خود دست یابد.
آبروی دولت
دولت بریش زرد «ظهیر» آبرو گرفت کناس را بیار، که کابینه بو گرفت
طوری نموده بود به جمهوریت … گویی پسر عموست که دختر عمو گرفت
که اعتدال و گه رادیکال، گاه سوسیال، بدتر از آن زنیست که هفتاد شو گرفت (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۱۷- ۴۱۸)
در اینجا شاعر ضمن بیان اوضاع مملکت و سر سپردگی عاملان حکومت به دولتهای اجنبی و فرمان پذیرفتن از آنان کشور بیگانه را نظامی مرد سالار میداند که به زن دختر عمو به عنوان کالایی مینگرد که فقط وسیله کامیابی آنهاست در اینجا با تمثیل شاعر مشخص میشود که حقوق زنان پایمال شده است و به آنان به عنوان جنس دوم که قدرت اختیار و عمل را از دست دادهاند نگریسته میشود و با نگاهی دیگر زن به عنوان عزت و شرف و ناموس است و وطنی که بر باد میرود و شخصیت او مدنظر نیست.
ماستمالی
هر آنکه بی خبر از فن … شد دچار زندگی پست و نان خالی شد
بود یکی ز رجال بزرگ امروزی از آن سبب که زن خلق، در لیالی شد (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۲۰- ۴۲۲)
در این شعر ضمن بیان شرح حال سردمداران پست که به خاطر بی کفایتی از عهده اداره امور مملکت بر نمیآیند نصیر الدوله را مثل زنی میداند که در شب متولد شده است نگاه شاعر به زن با آنکه همیشه دیدی ارزشمندانه داشته است مرد سالارانه است در اینجا مرد را از زن کمتر دانسته است که از عهده انجام امور خود بر نمیآید و به زن به دید تحقیر مینگرد و به قصد تحقیر و دشنام دادن به مردان آنان را به زن تشبیه کرده است.
خر تو خر
این چه بساطی است، چه گشته مگر؟ مملکت از چیست؟ شده محتضر
موقع خدمت همه مانند خر جمله اطباش، به گل مانده در
به به از این مملکت خر تو خر
مادر بیچاره، فتاده علیل دخترک اندر پی هر کج سبیل
پرستارانش ز وزیر و وکیل جمله فتادند، بفکر آجیل
به به از این مملکت خر تو خر (عشقی، ۱۳۵۰، ص ۴۲۴)
در اینجا شاعر اشاره دارد به وضع نابسامان زندگی زنان در جامعه که باعث میشود به بیراهه کشیده شوند و این نتیجه حکومت بی قانون است در اینجا عشقی به دفاع از زن میپردازد و شخصیت او را بالاتر از آن میداند که زیر چکمه نابرابری لگدمال شود جبر زمانه که باعث تحقیر شخصیت زن شده است نکوهش میکند و به عاملان تبعیض علیه زنان مرده باد میگوید.
در هجو وحید دستگردی
ای وحید دستگردی! شیخ گندیده دهن ای بنامیده همی، گند دهانت را سخن
عارف و عشقی همی گیرند پول از انگلیس تف برویت: ای کنیز پست «سرپرسی لرن»
زن صفت! مانند بچه مرده زن نالیدهاند سالها از دست ظلم انگلستان این دو تن
کیست آنکس، کو ندارد شعری از عارف زبر؟ در کدامین قریه ویران، کدامین بیوه زن؟ (عشقی، ۱۳۵۰، صص ۴۲۸- ۴۳۱)
در شعر شاعر ضمن هجو و نکوهش وحید دستگردی او را مانند زنان میداند و تحقیر میکند میتوان گفت شاعر نیز از جو مرد سالارانه که به مدح مردان و تحقیر زنان میپرداختهاند نتوانسته جدا شود وقتی به خشم میآید بدترین فحشها را نثار ناموس (زن) میکند که از آوردن آنها به خاطر اینکه عفت کلام رعایت نشده است معذوریم.
عشقی میپندارد زنان باید از قید و بند تحمیلی رها شوند و با مردان مساوی باشند اما عیبی نمیبیند که برای تحقیر و دشنام مردان آنان را به زن تشبیه کند.
وی با عنوان کردن مرد به نام کنیز علاوه بر تحقیر به یکی از جنبه های استثمار بانوان اشاره دارد که در آن روزگار کمرنگ شده است.
در هجو شیخ ممقانی
از دست هر که هر چه بستانده و ستانی از دست تو ستانند، با دست آسمانی
کف رنج بیوه گانرا، مال یتیمه گانرا اموال این و آنرا، حینی که میستانی

۲-۱-۱مروری بر تاریخچه کیفیت:

۲-۱-۲-تاریخچه کیفیت

درسال۱۹۲۴ شوهارت مطا لعه کنترل کیفیت آماری SQCرا آغاز نمود در سال ۱۹۵۰دکتر دمینگ با آشنایی با روش SQC مهندسان ومدیران ارشد اجرایی سازمانهای بزرگ ژاپنی را آموزش داد. در سال ۱۹۶۰اولین دوایر کنترل کیفیت به منظور بهبود کیفیت ایجاد شدند در دهه ۱۹۸۰مفهوم مدیریت کیفیت جامع منتشر شد سرانجام در دهه ۱۹۹۰ISO۹۰۰۰و ISO۹۰۰۰عنوان مدل جهانی و استانداردجهانی برای سیستم کیفیت شناخته شدند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)

مدیریت کیفیت فراگیر،ابتدا در عملیات تولید تکراری بکار گرفته شد. مشکلات زیادی در توسعه و تسری این مفاهیم و ابزار به دیگر اهداف داشت بعضی از سئوالات که آیا کیفیت در تمام کارهای تجاری (کسب و پیشه )که خروجی های آنها اطلاعات و خدمات حرفه ای است بجای تولید ملموس قابلیت کاربرد دارد و براساس اصول شناخته شده دکتر دیمینگ : یعنی تمرکز به کنترل کیفیت آماری یک فرضیه و متدولوژی ساخته و آزمایش شده است. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹).
▪ این اصول بشرح زیر دارای سه اصل اساسی است.
۱. تمرکز بر توجه سازمان بر درک و جوابگویی به نیازهای مشتری یکی از سه اصل اساسی است. رو در رویی با مشتریان(داخلی وخارجی) برای درک سطح انتظارات یا پیش بینی انتظارات آینده، فرایند طراحی شده ای ارائه خواهد کرد تا کوشش های کسب و پیشه را به مشتری گره بزند و یک چهارچوبی پیشنهاد می شود تا به کمک آن به تعریف شاخص و معیاری در مقابل انتظارات پایه ای مشتریان داخلی و خارجی برای خدمات کیفی باشد. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)
۲٫بهبود مستمر (دائمی) همه محصولات و خدمات و فرایندها بصورت سیستماتیک دومین اصل اساسی است؛ بکارگیری موفقیت آمیز چرخه دمی دگ(PCDA) و کایزن همراه با شناخت هر فرایند بطور جامع و اندازه گیری کارائی آن و سپس ساخت اصول قابل درک و پیاده کردن حد و حدود برای آن با بکارگیری در عملیات تولیدی شروع می شود. ابزار کیفیتی پایه را می توان اکنون به همه کارها که شامل سیستم های اطلاعاتی، بازاریابی، مالی، حمل و نقل، مراقبتهای بهداشتی، آموزش، سازماندهی، مهندسی، تحقیق و توسعه وغیره می شود ،تسری داد.
۳.مشارکت فراگیر همه مشترکین اصل اساسی سوم است نقش رهبری و حمایت مدیریت عالی و چگونگی استفاده از سیستم برای عموم، تشویق و تواناسازی در رهبری را شناسایی می کند، مثالهایی در چگونگی نظام دادن کامل و مشارکت عرضه کنندگان و اندازه گیری پیشرفت اهداف آنها فراهم می شود و توجه به کارکنان و درگیر نمودن تمام اعضاء سازمانی و جلب حمایت آنها در فرایندها و تصمیم گیری ها وتولیدخدمات ومحصولات است کیفیت براساس سینرژی تمام کارکنان است نه نمایندگان آنها, بنابراین به مطالعه موردی کیفیت درسه کشور آمریکا ، تایوان و ایران با توجه به اصول سه گانه فوق می پردازیم.(جعفری ودیگران۱۳۷۹)
۲-۱-۲-۱-مدیریت کیفیت فراگیر در آمریکا:
در طی چند سال گذشته، کشور آمریکا در بازار جهانی با رقابت شدیدی روبرو بوده است. از یک طرف کشورهای اتحادیه اروپایی و از طرف دیگر کشورهای جنوب شرقی آسیا و جدیداً کشور چین از رقبای عمده ایالات متحده آمریکا در عرضه تولیدات و تجارت و اقتصاد هستند و انقلاب بین المللی در کیفیت و بهره وری، فشار سنگینی را به اقتصاد آمریکا وارد نموده است.
نقطه نظرات دمینگ آمریکایی جان تازه ای به حیات اقتصادی ژاپن در دهه ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ بخشید. آمریکائیان بطور شتابزده ای دریافتند که از قافله کیفیت عقب مانده اند. بنابراین با گسیل داشتن کارشنان خود با ژاپن و ورود مشاوران ژاپنی به آمریکا نشان دهنده این امر بود که در دهه ۱۹۸۰ آمریکا شعار ملی خود را در سطح کشور شکار کیفیت بود. آمریکائیان توانستند نسخه مدیریت کیفیت فراگیر آمریکایی را با بهره گرفتن از دستاوردهای جدید مدیریت کیفیت فراگیر ژاپن به روز کنند و تا حدی از عقب ماندگی خود در کیفیت نسبت به ژاپن بکاهند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)

۲-۱-۲-۲-کاربرد مدیریت کیفیت در تایوان:

درمطالعه ای از ۵۰۰ شرکت عالی کشور تایوان, باتوجه به اینکه بطور مداوم،کشورهای منطقه اقیانوس آرام (جنوب شرقی آسیا)از رکود اقتصادی بدلیل بحران های مالی زیان دیده بودند. برعکس کشور تایوان، البته جدا از رقبای منطقه ایش توانسته است این بحران ها را به فرصت تبدیل کند. در کنار عوامل مالی که توسط اقتصاددانان بحث می شود. مدیریت کیفیت هم باید بعنوان عامل عمده ای در این بهبود نگریسته شود این تحقیق چگونگی بکارگیری موضوعات کیفیت مخصوصاً مدیریت کیفیت جامع در دهه گذشته در صنعت تایوان را بررسی می کند پرسشنامه هایی برای جمع اطلاعات از ۵۰۰ شرکت عالی تایوان طراحی شده اند. تجزیه و تحلیل آماری برای ارزیابی اثرات مدیریت کیفیت جامع و همچنین پیشنهاداتی برای بهبود ارائه می کند. دراین بررسی نرخ پاسخ گویی به تحقیق ۲۵% بود (از ۳۰۰ پرسشنامه ۷۵ پرسشنامه). دو پرسشنامه بدلیل اینکه بدلیل نامناسب بودن جوابها معتبر نبودند البته، نهایتاً ۷۳ پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.در میان ۷۳ شرکتی، که بطور معتبر به پرسشنامه ها پاسخ داده بودند ۳۹ شرکت از آنها قبلاًَ ازمدیریت کیفیت جامع استفاده کرده بودند. این مطالعه بیان می کند که بیشتر از نصف شرکتها بطور عادی خود را با روش مدیریت کیفیت جامع برای بهبود عملکردشان در کیفیت سازگارکرده اند. البته ۱۵ شرکت از ۳۴ شرکت هنوز استفاده نکرده اند, نشان داده اند که آن شرکتها بامدیریت کیفیت جامع درآینده نزدیکی سازگار خواهند شد.به این باوردست یافته اند که مدیریت کیفیت جامعآنها را بهبود عالی در کیفیت و سهم بازار رهنمون می سازد. از آنجائیکه زمان کاربردمدیریت کیفیت جامع برای شرکتهایی که ازمدیریت کیفیت جامع استفاده کرده اند۱۸%از ۱۰ سال بیشتر و ۳۳% بین ۵ سال تا ۱۰ سال و ۳۶% از ۱ سال تا ۵ سال و ۱۳% کمتر از ۱سال است. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
بعضی از ایده های فلسفه مدیریت کیفیت جامع را برای آزمون موضوعاتی در مورد درک ازمدیریت کیفیت جامع ارائه شده است (در قسمت پرسشنامه) نتایج دلگرم کننده هستند ،از آنجا که بعضی از شرکتهای پاسخگو بخوبی و بطور نوید بخشی این قسمت را جواب دادند در حدود ۸۵%از شرکتهای پاسخگو با شاخص سه اصل مدیریت کیفیت جامع آشنا هستند. (جعفری و دیگران، ۱۳۷۹)
اندکی ابهام در موردمدیریت کیفیت جامع وجود دارد( بطور مثال مدیریت کیفیت جامع نیاز به انجام کار زیادی یا جمع آوری داده ها و تیم های سازمان یافته دارد.) که ممکن است شرکتهای پاسخگو گیج شوند.
البته، این امر بر مطالعه تاثیری ندارد و برای بررسی بیشتر ارزشمند است، البته تمام ۳۹ شرکت پاسخگویی که مدیریت کیفیت جامع را بکار گرفته اند موقعیت بکارگیری از مدیریت کیفیت جامع در تایوان در بررسی مورد استفاده قرار می گیرند.
پاسخ به آمادگی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع بیشتر از ۷۰% پاسخها بود که موید کاربرد مدیریت کیفیت جامع به تغییرات سازمانی نیاز دارد،می باشد. در حدود ۲۸% از پاسخ دهندگان دانسته اند که فرهنگ سازمانی هم بایستی تغییر یابد همچنین طبقه بندی دراز مدت راهبردها، تعهدات مدیریت عالی ادغام رضایت مشتری بامدیریت کیفیت جامع و تاکید به درگیر نمودن کارکنان و آموزش اکثر شرکتهای پاسخگو تجارب مثبتی است که آن شرکتهایی را بطور جدی آماده بکارگیری مدیریت کیفیت جامع هستند، آگاه سازد. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه،تایوان)
بیشتر کار برای انجام درجه ای از ترکیب مدیریت مالی ومدیریت کیفیت جامع مورد نیاز است از آنجا که هنوز در حدود نصفی از شرکتهای پاسخگو، مدیریت کیفیت جامع را با مدیریت مالی ترکیب نکرده اند و ممکن است باعث شود کاربردمدیریت کیفیت جامع در این شرکتها ناکارآمد باشد.
در تلاشهایی که شرکتها در بکاگیری مدیریت کیفیت جامع کرده اند، اکثر این شرکتها تلاشهای عمده ای در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع انجام داده اند شکل ۶ خود ارزیابی از تلاشهای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع در شرکتهای پاسخگو را نشان می دهد. همانطور در شکل دیده می شود، مسئولیت کیفیت می تواند تلاش قابل ملاحظه ای باشد که شرکتهای پاسخگو برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع نشان داده اند. آن به تمام نیروی کاری برای درک اینکه کیفیت، مسئولیت هر شخصی در سازمان است ، نیاز دارد. البته آموزش بنظر می رسد بطور مداوم در شرکتهای پاسخگو، کمتر قابل توجه باشد، فقط تلاشهای متوسط دقیق در اجرای مدیریت کیفیت جامع انجام شده اند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
درگیر نمودن مدیریت عالی، مدیریت میانی، نیروی کاری توسط مقیاس لیکرت از یک تا ۵ اندازه گیری می شود.
نتایج نشان می دهند که اکثر این شرکتها در حقیقت تعهداتی از مدیریت عالی و مدیریت میانی و نیروی کاری کسب کرده اند البته درجه درگیری مدیریت میانی نسبتاً بیشتر از مدیریت عالی و نیروی کاری است.
همچنین تیمهای هدایت کیفیت، برای بکارگیری (اجرای) مدیریت کیفیت جامع در یک شرکت اساسی اند. اکثر شرکتها (در حدود ۸۵%) تیمهای هدایت برای برنامه ریزی و رهبری و مدیریت دارند. البته تقریباً همه شرکتها رویه های جزئی و مستنداتی برای اجرای مدیریت کیفیت جامع دارند .
شرکتهای متفاوت با مشکلات متفاوتی بهنگام اجرای مدیریت کیفیت جامع روبرو خواهند شد. بررسی نشان داده که اکثر مشکلات از دانش و درک ناقص در موردمدیریت کیفیت جامع، مقاومت و عدم توافق کارکنان و عدم تداوم حمایت مدیریت عالی می باشند در میان این مشکلات، عدم مداومت حمایت مدیریت عالی مشکل ترین مساله برای حل است. جدول شماره ۳ تداوم و درجه شدت مشکلات و موانع مدیریت کیفیت جامع را نشان می دهد. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه،تایوان)
زمان ارزیابی عملکرد اجرا (بکارگیری) مدیریت کیفیت جامع، مقیاس های لیکرت هم برای ارائه درجه موفقیت شرکتها استفاده می شود.
بعضی فکر می کنند که ممکن است اجرای مدیریت کیفیت جامع سازمان رابا محدودیت هایی روبروکند و بعضی فکر کنند که منافعی که توسط مدیریت کیفیت جامع ناشی می شوندکمتر از حد انتظارند. بطور مثال نهایتاً در حدود ۷۰% از شرکتها معتقدند که بکارگیری (اجرای)مدیریت کیفیت جامع آنها را اخیراً در بحران مالی منطقه اقیانوس آرام نجات داده است با مرور آزمون نتایج، درمی یابیم که درجه موفقیت شرکتها در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع و بطور مثبتی با عوامل مطالعه شده در هر قسمت از پرسشنامه ها تلاش در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع و درگیری کارکنان رابطه نسبی و مثبتی با عملکرد کاربرد (اجرای) مدیریت کیفیت جامع در مقایسه با سایر عوامل دارد.
کاربرد (اجرای( مدیریت کیفیت جامع برای ۵۰۰ شرکت در کشور تایوان دقیقا رشد آرامی است ،فقط ۵۰%از شرکتهامدیریت کیفیت جامع را اجرا کرده اند و حدود نیمی از ۵۰% شرکتهایی هستند که مدیریت کیفیت جامع را بیشتر از ۵ سال بکار نگرفته اند البته در میان این شرکتهایی که، مدیریت کیفیت جامع را بکار نگرفته اند معتقدندمدیریت کیفیت جامع می تواند به بهبود عملکردشان کمک کند این شاخصها که فلسفه مدیریت کیفیت جامع بطور تدریجی توسط (شرکتها) در تایوان پذیرفته شده است و یک عامل استراتژیک بهبود برای رقابت جهانی درآینده خواهد بود. البته، از آنجائیکه هنوز بسیاری از شرکتهای متوسط و کوچک در تایوان وجود دارند که سازمان ساختار یافته کاملی دارند، سرمایه کافی ندارند (در این ۵۰۰ شرکت لیست نشده اند). (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ،تایپه، تایوان)
توضیح مستدل اینکه موفقیت اجرای مدیریت کیفیت جامع برای تمام صنایع در تایوان بتدریج رشد می کند، زیر سئوال است و نیازمند تحقیق بیشتری است.
پدیده جالب دیگری عبارتست از صنایع خدماتی که بنظر میرسد اجرای مدیریت کیفیت جامع در آنها کمتر از صنایع تولیدی است. توسط این حقیقت می تواند بیان کننده این باشد که فلسفه مدیریت کیفیت جامع در سیستمهای خدماتی نسبتاً غیر ملموس است. اکثر شرکتها دانستند که اصول اساسی درمدیریت کیفیت جامع وجود دارند، و چگونه زیر ساختارها مستلزم تغییر می شوند آنها حمایت مدیریت عالی و درگیر نمودن مدیریت میانی و نیروی کار، را بدست می آورند.
اما این فکر مشتریان درونی و بیرونی هنوز برای آنها گیج کننده است. آنها گرایش به تاکید بر مشتریان بیرونی دارند اما از مشتریان درونی غافلند. این می تواند بعنوان این حقیقت معمولی هزینه مصرفی کمتری در آموزش و برنامه ها تحصیلی در نظر گرفته شود.
در روابط مشتری و عرضه کننده این مفهوم از پیوند راهبردی بطور کامل توسط شرکتهای تایوانی پذیرفته نشده است. آنها هنوز رویه های از کسب مواد با کمترین هزینه بجای نگهداری محکم اعضاء با کیفیت عرضه کنندگان را ترجیح می دهند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
از آنجا این موضوعات در ۵۰۰ شرکت عالی تایوان هستند، اندازه این شرکت ها نسبتاً بزرگ است.
این بررسی توضیح می دهد این شرکتها گرایش به تشکیل توسط ساختارهای سازمانی صف و ستاددارند تا ساختارهای صفی که برای شرکتهای کوچک مناسب تر ند . نوع ماتریسی سازمان، اگرچه درمدیریت کیفیت جامع کاراتر است ولی کاربرد آن خیلی اندک و رشد کمی دارد. بنابراین برای این شرکتها کمتر مورد پسند قرار می گیرد.
اگر چه در این شرکت ها تیمها اداره برنامه ریزی و هدایت و کنترل و اداره بکارگیری مدیریت کیفیت جامع را بعهده دارند.
تیمهای هماهنگ کننده توسط اعضاء با تخصصهای متفاوت از سوی مدیریت عالی برای قسمت عملیات نیروی کاری ، سازماندهی می شوند نقش خیلی مهمی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع ایفا می کنند.
بطور خلاصه اکثر شرکتها گرایش مثبتی دارند هنگامی که به سئوالات ما در مورد چگونگی موفقیت آنها در بکارگیری مدیریت کیفیت جامع جواب می دادند این شاید توسط این دو روش توضیح داده شود.
نخست: شرکت بطور واقعی بهبود داده می شود و تاثیرات می توانند برحسب کاهش هزینه افزایش فروش، افزایش عملکرد و ارتقاء تصویر محصول شناسایی شوند. (شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان)
دوم: اینکه ، شرکت بطور واقعی بهبود را تجربه نمی کند. و تاثیرات برحسب شاخصهای فوق الذکر مرتبط با کیفیت مهم نیستند. البته، از آنجائیکه شرکت ها قبلاًمدیریت کیفیت جامع را برای مدتی بطور کامل اجرا کرده اند، شرکتها بطور اساسی معتقد به اجرای موفقیت آمیزمدیریت کیفیت جامع هستند و در آینده نزدیک بهای آنرا خواهند پرداخت این بطور واقعی در تجزیه و تحلیل ما از داده ها اتفاق افتاد، از آنجا که در حدود ۱۰% از شرکتها اظهار نمودند که آنها در اجرای مدیریت کیفیت جامع موفق هستند اما، پیش بینی عمده این اظهارات را تایید نکرد. (بطور مثال آنها سئوالات در قسمت ۸این پرسشنامه را با درجه پائین از رضایت پاسخ می دهند).
همچنین نتایج نشان می دهند که درجه موفقیت اجرای مدیریت کیفیت جامع بطور مثبتی با عوامل مطالعه شده مخصوصاً آمادگی برای بکارگیری مدیریت کیفیت جامع، تلاش برای اجرای مدیریت کیفیت جامع، درگیر نمودن کارکنان در اجرای مدیریت کیفیت جامع رابطه دارد این حقیقت روشن و مستدلی است از آنجا که مدتی شرکت بخوبی آمادگی دارد و تلاش در اجرای مدیریت کیفیت جامع را دارد. و همچنین کسب درگیر نمودن تمام نیروی کاری، این موفقیت مدیریت کیفیت جامع قابل انتظار در هر زمان است اکثر شرکتها معتقدند که اجرای مدیریت کیفیت جامع آنها را در جداسازی اخیر از بحران های مالی منطقه اقیانوس آرام (جنوب شرقی آسیا) کمک کرده است. مباحثی توسط این حقیقت که مدیریت کیفیت جامع می تواند بطور واقعی موفقیتهای فیزیکی و مالی شرکتها را توضیح دهد.
مدیریت کیفیت جامع یک سازمان کاراتر و موثرتر، منصف تر و معتبرتری را شکل می دهد که می تواند با انواع تغییرات دست و پنجه نرم کند.
(یو- شینگ هانگ: دانشگاه تامکانگ، تایپه، تایوان R.O.C )

۲-۱-۲-۳-بررسی موردی کاربردمدیریت کیفیت جامع در سازمانهای کشورایران:

بررسی طرح تکریم ارباب رجوع در شرکت سهامی بیمه ایران در راستای کاربردمدیریت کیفیت جامع در شرکتهای دولتی ایران در یک فضای رقابتی سازمانها تنها در صورتی بقا خواهند داشت که بتوانند رضایت مشتریان خود را تضمین کنند سود کوتاه مدت به بهای از دست دادن رضایت مشتری به عدم بقای سازمان در بلند مدت منجر خواهد شد. بجای انطباق مشتری با خدمات سازمان، باید سازمان خود و فعالیتهایش را متناسب با نیازها و انتظارات مشتریان شکل دهد از این رو میزان رضایت مردم و مراجعان از خدمات ارائه شده توسط سازمانها بعنوان یکی از شاخصهای اصلی سنجش رشد و کارآمدی نظام اداری و اجرایی کشور تلقی می شود و موضوع طرح تکریم ارباب رجوع با توجه به تصویب و موافقت شورای عالی اداری بعنوان یکی از برنامه های هفتگانه تحول نظام اداری یا شماره ۱۸۵۴۰/۱۳ مورخ ۱۰/۲/۸۳ به دستگاه های اجرایی ابلاغ شد.شرکت سهامی بیمه ایران جهت تحقق این مصوبه اقداماتی را در خصوص اجرای این طرح انجام داد و طرح تکریم در نیمه دوم سال ۱۳۸۲به اداره کل ارزیابی عملکرد محول شد. (داود، حسین زاده و صدیقه صائمیان ،۱۳۸۱)
پس از ابلاغ طرح تکریم ارباب رجوع، توسط معاون طرح و برنامه بعنوان دستورالعمل اجرایی به تمام استان ها و شعب سراسر کشور ارسال شد و در راستای این دستورالعمل، اداره کل ارزیابی عملکرد فعالیتهای جدی را انجام داد روش های طرح تکریم در بیمه ایران.
۱.شفاف و مستندسازی نحوه ارائه خدمات به ارباب رجوع که شامل:
الف) نوع خدمات قابل ارائه به ارباب رجوع

۳۳/۱۳

۵۰

۶۷/۴۱

۴۳

۸۳/۳۵

۱۱

۱۷/۹

۱۲۰

۱۰۰

بررسی آمارهای ارائه شده از طرف مسئولین و نیز مشاهده مستقیم آزمایشگاههای مدارس، نشان می‌دهد که در چند سال اخیر تلاش‌های زیادی جهت تجهیز مدارس از لحاظ مواد شیمیایی، ابزار، تجهیزات و نرم افزارهای ویژه آموزش مجازی و شبیه سازی فعالیت‌های عملی صورت گرفته است؛ اما این اقدامات تاثیر اندکی در استفاده اثربخش از آزمایشگاهها و انجام فعالیت‌های عملی درمدارس دوره متوسطه داشته است(حسینی،۱۳۸۱).
همچنین مطالعات مختلف (بدریان، ۱۳۸۵؛ کیامنش، ۱۳۸۲) نشان می‌دهند که بسیاری از کشورهای برخوردار که دارای مدارس و آزمایشگاههای بسیار مجهزمی‌باشند(از جمله آمریکا)، فاقد کیفیت آموزشی مقبول و مؤفقی هستند. همچنین برخی از کشورهای نیمه برخوردار و یا حتی کم برخوردار که از حیث برخورداری از امکانات و وسایل آزمایشگاهی در حد مطلوبی نیستند، کارنامه درخشانی در آموزش علوم و مهارت‌های پایه دارند. این وضعیت در کشورایران و نیز مدارس مناطق مختلف قابل مشاهده است. برگزاری مسابقات دانش‌آموزی انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی که هر ساله به صورت منطقه‌ای و کشوری برگزار می‌شود، نشان داده است که اغلب مدارس موفق در زمره مدارس کم برخوردار و نیمه برخوردار هستند.
این امر نشان می‌دهد که شاخص‌های موفقیت در میزان پیشرفت تحصیلی و نیز مسابقات آزمایشگاهی برخی از مدارس کم برخوردار و حتی غیر برخوردار از امکانات فیزیکی و تجهیزات آزمایشگاهی، در مقایسه با مدارس مشابه اما برخوردار، چشمگیرتر بوده است. بررسی‌های اولیه نشان داده است که میزان توجه ویژه معلم، مدیر و کادر اداری این مدارس موفق، دلیل اصلی انگیزش وموفقیت دانش‌آموزان بوده و کمبود امکانات نتوانسته است مانع اجرای فعالیت‌های آزمایشگاهی شود. مدیران مدارس به عنوان برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران اصلی فعالیت‌های آموزشگاهی نقش پررنگ‌تری در این امر داشته و اهتمام ویژه آنان به استفاده بهینه از امکانات آزمایشگاهی و آموزش اثربخش علوم پایه نقشی تعیین کننده دارد. توجه ویژه مدارس برخوردار به آماده‌سازی دانش‌آموزان جهت قبولی در آزمونهای ورودی دانشگاهها سبب گشته است تا در این نوع مدارس به جای پرداختن به آموزش عمیقتر و مفهومی‌تر علوم، آموزش کلیشه‌ای و کنکور محور ملاک قرار گرفته و بخش اعظم زمان کلاس‌های درسی صرف ارائه مطالب بیشتر و نکات کنکوری گردد تا بدینوسیله شانس قبولی دانش‌آموزان در دانشگاهها افزایش یابد. این در حالی است که رویکرد آزمونهای ورودی دانشگاهها در سالهای اخیر به سنجش مفاهیم و مهارت ها معطوف شده و دانش‌آموزانی که مطالب را عمیقتر و مفهومی‌تر فرا گرفته‌اند (از طریق انجام فعالیت‌های آزمایشگاهی)، شانس قبولی بیشتری دارند.
بررسی مطالعات انجام شده در زمینه دست‌یابی به حیطه‌های بالاتر سطوح شناختی و مهارتی در انجام فعالیتهای آزمایشگاهی، نشان داده است که این مهارت‌ها را می‌توان به پنج سطح مختلف طبقه‌بندی کرد. این طبقه‌بندی به صورت زنجیره‌ای و سلسله مراتبی ازساده به مشکل تنظیم می‌شوند طبقات بالاترضمن اینکه ویژگی‌های خاص خود را دارند، ویژگی‌های طبقات پایین‌تر را نیز شامل می‌شوند.
براساس این طبقه‌بندی، سطوح مختلف مهارت‌های کسب شده در انجام آزمایش به شرح زیر است:
۱- مرحله تایید: ساده‌ترین و پایین‌ترین سطح از مهارت‌های انجام آزمایش است که شامل تایید نظریه و مفاهیم مطرح شده در کلاس درس بوده و فراگیران در این مرحله می‌توانند موضوع‌های انتزاعی را به شکل واقعی تجربه کنند.
۲- مرحله بیان یا توصیف: عبارت است از توصیف نظریه، حقایق و واقعیتهای علمی. در این مرحله فراگیران برای آگاهی از نظریه‌ها، مفاهیم و پدیده‌های جدید ترغیب شده و به بررسی رابطه بین متغیرهای موجود در پدیده علمی مورد مطالعه می‌پردازند.

۳- مرحله استقرایی: عبارت است ازدرک حقایق علمی وبسط آنها جهت رسیدن به حقایق دیگر. دراین مرحله فراگیران می‌توانند واقعیت‌ها وحقایق را به حالت معنی‌دارسازمان داده وبه یک قاعده کلی و یا اصل برسند. این مرحله سبب پیدایش یقین شده و به عنوان روش آزمایشی و یا مشاهده‌ای جهت جمع‌ آوری مدارک، بررسی و ارزش سنجی فرضیه‌ها و رسیدن به یک جمع بندی کلی از یک پدیده علمی می‌شود.
۴- مرحله قیاس: عبارت است از درک حقایق و مفاهیم علمی و مقایسه آنها با حقایق مشابه. در این مرحله فراگیران می‌توانند پدیده‌ها و حوادث را بر مبنای مفاهیم و اصول علمی آموخته شده تبیین نمایند. رسیدن به
مرحله استدلال قیاسی این توانایی را در فراگیران ایجاد می‌کند تا بتوانند قوانین و نظریه‌های علمی را بسط داده و به مفاهیم و نظریه‌های ویژه و تخصصی دست یابند.
۵- مرحله رشد مهارت در حل مسئله و تمرین پژوهش: پیچیده‌ترین و بالاترین سطح از مهارت‌های قصد شده در انجام آزمایش بوده و عبارت است از دست ورزی و توانایی انجام کار با ابزار، وسایل آزمایشگاهی و به کارگیری نظریه‌های علمی در حل مسائل. در این مرحله فراگیران می‌توانند بر مهارت‌های مورد نیاز فعالیت‌های آزمایشگاهی تسلط یابند. آشنایی و تسلط بر روش علمی، کشف مسئله، انجام پژوهش و به کارگیری رویکرد اکتشافی، سبب می‌شود تا فراگیران بتوانند به مهارت حل مسئله در پدیده‌های علمی دست یابند. این مراحل در اهداف قصد شده در آموزش علوم یکی پس از دیگری مورد تاکید است.
شایان ذکر است که اهداف قصد شده در آموزش علوم رسیدن به بالاترین سطح مهارت (حل مسئله) توسط فراگیران است.با انجام هرکدام ازمراحل ذکر شده وگذربه مرحله بعدی، میزان گستردگی، پیچیدگی وسطح علمی فعالیت‌های عملی نیزافزایش می‌یابد. فراگیران با انجام مرحله به مرحله هرکدام از این فعالیت‌ها، به مهارت مورد نظر دست می‌یابند(استامولیزز وتساپارلیز^[۸۶]،۲۰۰۳ به نقل از بدریان، ۱۳۸۵).
بررسی نتایج پژوهش‌ها نشان داده است که بیشتر فعالیت‌های عملی صورت گرفته درآزمایشگاه، کلاس درس و حتی محیط خارج از مدرسه، در راستای «تایید» ویا «بیان» پدیده یا نظریه علمی مورد مطالعه بوده وکمتربه مراحل «استقرایی» و «قیاس» توجه می‌شود. این امر سبب می‌شود تا فراگیران نتوانند مهارت‌های
لازم برای حل مسئله و انجام پژوهش را کسب نمایند. دلیل اصلی این امرعدم استقبال فراگیران از افزایش سطح علمی وپیچیدگی فعالیت انجام شده می‌باشد. بنابراین معلم با دیدن ظرفیت پایین فراگیران درانجام آزمایشهای پیچیده، رغبت کمتری برای انجام این نوع فعالیت‌ها نشان داده و در نتیجه دست‌یابی به سطوح بالاتر مهارت امکان پذیر نخواهد بود (وایت^[۸۷]،۱۹۹۶ به نقل از بدریان ، ۱۳۸۵).
روش های نظام‌مند برای پرداختن به ساختن‌گرایی،آموزش منبع محور و یاددهی- یادگیری پروژه محور از جمله روش های جدیدمطرح شده برای فایق آمدن براین گونه مشکلات است.
(مک کوماس،۱۹۹۹ به نقل از بدریان)با برقراری یک ارتباط منطقی می توان بین روش‌های یادگیری پروژه- محوری وحل مسئله،رابطه برقرارکرد.بالاترین سطح یادگیری به حل مسئله ختم شده وفراگیرمی‌تواندعملکردی همانند دانشمندان داشته باشد.برای رسیدن به این مرحله، فراگیر بایددرروش یادگیری پروژه- محوری مهارت لازم را کسب نماید. دراین روش، موضوع یا مسئله وهمچنین نحوه فعالیت فراگیردرقالب روش کارتوسط معلم تعریف شده و پس از اتمام فعالیت، معلم به ارزشیابی عملکرد فراگیر می‌پردازد. در این روش فراگیر فاقد استقلال در یادگیری بوده و همه فعالیت‌ها تحت کنترل معلم است تا فراگیر بتواند به مهارت مورد نظر دست یابد. این مهارت علاوه بر مرحله تایید، شامل بیان و تصویر نظریه یا پدیده علمی نیز می‌شود.
درادامه فعالیت‌ها، برای رسیدن فراگیر به مرحله استقرایی و قیاس در مهارت‌ها، آمیخته‌ای از روش پروژه- محور وحل مسئله مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، فراگیر با راهنمایی معلم موضوع یا
مسئله مورد پژوهش را تعریف کرده و به تنهایی اقدام به حل آن می کند. معلم که ناظر بر فعالیتهای فراگیر است، فقط در نقش مشاور ایفای نقش نموده و با اتمام فعالیت فراگیر، چند گزینه جهت ارزشیابی فعالیت فراگیر پیشنهاد می‌کند و فراگیر با انتخاب یکی از این روشها به ارزشیابی عملکرد خود می‌پردازد. با اجرای این روش و کسب مهارت در مراحل استقرایی و قیاس، فراگیر می‌تواند به تنهایی موضوع یا مسئله‌ای را طرح کرده و روشی را برای حل آن پیشنهاد نماید. مهارت وبینش فراگیردراین مرحله به قدری رشدکرده است که می‌تواند به تنهایی عملکرد خودرا ارزشیابی نماید. پژوهشگران متعددی ازجمله کولبورن^[۸۸](۱۹۹۷)، توماس^[۸۹](۲۰۰۰)، به نقداین روش پرداخته و کارایی آن را به جهت پیچیده بودن و نیازبه خروج ازبرنامه درسی رسمی زیر سوال بردند با بررسی انواع روش‌های رایج در آموزش آزمایشگاهی، چهار سبک از آزمایش‌های معروف را نام برده و ویژگیهای هر کدام را بر شمرد. این سبک‌ها عبارت بودند از: «آزمایش‌های تفسیری»، «آزمایش‌های کاوشگری»، آزمایش‌های اکتشافی» و«آزمایش‌های حل مسئله‌ای».ویژگی هرکدامجازروش‌های ذکرشده دررجدول۲-۱۵آورده شده است (دامین^[۹۰] ،۱۹۹۹٫ به نقل ازبدریان، ۱۳۸۵).
جدول ۲ - ۱۶ ویژگی انواع روش‌های یاددهی –یادگیری عملی آزمایشگاهی

روش کار

رویکرد

برونداد

ویژگی
سبک
و نوع آزمایش

داده شده

استقرایی

از قبل مشخص

تفسیری

فراگیر ساخته

قیاسی