• ارتباط اثر با سایر آثار

 

در این پژوهش موارد ذیل توسط محقق در نظر گرفته شدهاند ۱- جستجو در اطلاعات در رابطه با اثر موجود ۲- تقسیمبندی اطلاعات به منابع اولیه و ثانویه ۳- بررسی منابع اولیه: شامل اطلاعات دست اول مانند: گزارش شاهدان عینی، اسناد اصلی و غیره ۴- بررسی منابع ثانویه: شامل اطلاعات دست دوم مانند: توصیف یک واقعه توسط شخص ثالث، نقل قول از منابع تنظیم شده از منابع دست اول در کتب دیگر ۵- ارزیابی اطلاعات ۶- ارزیابی و نقد خارجی و داخلی ۷- نقد خارجی درستی اطلاعات ۸- نقد داخلی ارزش اطلاعات در این پژوهش، محقق بررسی مستندات تاریخی تدوین شده توسط مراجع علمی و نیز بهرهگیری از مقالات، پژوهشها و کتب نگارش شده درباره موضوع مقایسه اندیشه های احمد غزالی در سوانح العشاق با مثنوی معنوی مولوی و بررسی نقطه نظرات صاحبنظران و اندیشمندان و گردآوری این داده ها و فیشبرداری از اهم مطالب، و بیان اشعار مرتبط با ذکر مفاهیم و نقد شعر را مد نظر دارد.

ابزار گردآوری داده ها:

در این پژوهش، با توجه به روش آن که از نوع کتابخانهای بوده، از روش فیشبرداری به منظورجمعآوری داده های پژوهش استفاده خواهد شد. به این منظور از مهمترین نکات مرتبط به منظور استفاده در آن در قالب فیشهای از قبل تهیه شده استفاده میشود.

جامعه آماری، روش نمونه‏گیری و حجم نمونه:

جامعه آماری پژوهش شامل کلیه آثار تدوین شده مرتبط با خواجه مولوی و احمد غزالی میباشد.

فصل دوم

 

((بررسی شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی روزگار غزالی و مولوی))

۲- مدخل
ادبیات غنی پارسی عرصه یکه تازی وهنر نمایی شعرا واندیشمندان بزرگی بوده است که تاریخ فرهنگ وتمدن ایران اسلامی در طول تاریخ واعصار گذشته مدیون این خلافیت ها بوده است این ابتکارات وخلاقیت ها، بسیاری موارد در اوضاع برهه های زمانی شکل گرفته که بسیاری از این بزرگان در تیررس هجمه حاکمان ظالم ودگم اندیشی بوده اند که خلق چنین آثاری در آن دوران خود انقلابی عظیم وشاهکاری بزرگ و بی بدیل بوده است. شرایط فرهنگی جوامع آن روز ونفوذ فکری برخی بنام صوفی ویا زاهدان متعصب که گاهی کمترین وکوچکترین حرکت فکری را نوعی کفر والحاد دانسته وحتی بسیاری از این ادبا اندیشمندان را تا پای چوبه دار ویا طرد شدن از اجتماع می دانستند اما با وجود همه این محدودیت ها خلق آثار بزرگ وجاودانه ای چون مثنوی بزرگ مولوی ویا سوانح العشاق احمد غزالی که احیاء کننده رسالت عظیم عشق در عرفان بوده است.
بیشک امام احمد غزالی از شاعر و عالمان بیپروا وجستجوگری است که افکار او در پایان قرن پنجم هجری نه تنها بر روزگار خویش تأثیر گذاشت، بلکه اعصار پس از او را نیز متأثر کرد و، به تعبیر برخی محققان، افکار او تا زمان ظهور صدرای شیرازی، بر جامعه اسلامی سایه افکنده بود. این شاعر و عالم ناآرام شافعی و متکلم سنی مذهب لحظهای در اندیشه و درون خود قرار نداشت و دغدغه صیانت از دین خلائق، دائم او را به تفکر، موضعگیری و نواندیشی وا میداشت. غزالی متفکر و شاعر و عالمی برج عاج نشین و در پس پرده نبود، بلکه حریم فریبای قدرت دنیوی را درک کرد و از منظر تجربه و عملگرایی، اندیشهورزی کرد. او را به حق میتوان عالم عملگرا نامید؛ زیرا مواضع و رویکرد سیاسی او از پایگاه دین، ولی باصبغهای واقعگرا بیان شده است.

۲-۱- بررسی شرایط و اوضاع سیاسی اقتصادی و فرهنگی دوران غزالی

با به روی کار آمدن سلجوقیان بود که ایرانیان به نحو بارزی توانستند خود را از زیر بار تسلط تازیان به دور بدارند و دیگر فرمانهای خلیفه را گردن نگذارند. تا ظهور سلجوقیان با اینکه پادشاهان مقتدری از قبیل سلاطین سامانی و آل بویه و حتی سلطان محمود در ایران حکومت مستقل می کردند و اقتداری به تمام داشتند و از خلافت مجزا شدند ولیکن کشور ما به چند قسمت منقسم شد و یک نوع حکومت ملوک الطوایفی بر آن حاکم بود. مثلاً سلطان محمود با آن همه شوکت و جلال پادشاهی به سبب لشکرکشی به هندوستان و نزاع با ترکان ماوراءالنهر و خوارزمیان مجال آن را نیافت که فتوحات خود را در تمام ایران بسط دهد و حکومت واحدی تشکیل دهد.
سلجوقیان در اندک زمانی تمام ملوک الطوایف را از میان برداشته و در تمام ایران این سلطنت را برفراشتند و حتی ممالک مجاور آسیایی را تسخیر کردند و از آن همه یک کشور پهناور، به وجود آوردند که مرکز آن ایران بود، به طوری که در تواریخ مسطور است این روش در زمان حکومت آلپ ارسلان و به ویژه پسرش ملک شاه سلجوقی (حکومت ۴۸۵-۴۶۵ ه .) – که بیشک بزرگترین و مقتدرترین پادشاهان سلجوقی است – به منتهی درجه خود رسید، چه از حد چین تا مدیترانه و از شمال دریاچه خوارزم و دشت قبچاق تا ماوراء یمن به نام او خطبه می خواندند، و امپراطور روم شرقی و امرای علوی گرجستان و ابخاز به او خراج و جزیه می دادند و اصفهان در عهد او و خواجه نظام الملک ، از مهم ترین بلاد دنیا و یکی از آبادترین آنها بود و این پادشاه و وزیر و عاملان و بزرگان دیگر سلجوقی در آن شهر ابنیه بزرگی ساخته بودند که هنوز هم آثار یک عده آنها برجاست . رونق عمده سلطنت ملک شاه هم مرهون کفایت و لیاقت وزیر دانشمند و کاردان او خواجه نظام الملک طوسی است . چه اگر کفایت خواجه نظام الملک و قدرت قلم او با شجاعت و صلابت شمشیر آن دو سلطان سلجوقی یار و قرین نمی گردید و مملکت داری خواجه ضامن و پشتیبان کشور گشایی ایشان نمی شد دوام و بقای چنان دولت وسیعی محال می نمود (ستاری،۱۳۸۳، ۴۲).
غزالی که در نیمه دوم قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی) متولد شده بود، با دورانی مواجه شد که آنرا میتوان عصر انحلال و ضعف سیاسی و نظامی و عصر انحطاط در اخلاق و جمود فکری دانست، ارکان قدرت از مدت ها پیش متزلزل شده بود و نهضت اسماعیلیه و دعوت فاطمیان سرتاسر عالم اسلامی را گرفته بود، ترکان سلجوقی حکومت را بدست گرفته و در عصر آلب ارسلان مدارس نظامیه دایر میگردید. تأمین این مدارس هم برای دفاع از اصل سنت بود و این مدارس در مقابل مدرسه الازهر مصر بود، که بخاطر تأیید و یاری مذهب شیعه ساخته شده بود. در عصر غزالی نهضت اسماعیلیان و دعوت فاطمیان سرتاسر جهان اسلام را فراگرفته بود، به ویژه دراحساء که در آن جا هنوز دولت اسماعیلی پا برجا و نیرومند بود.
اختلافات فرقهای: غزالی در عصری میزیست که دین اسلام از مجرای اصلی و صحیح خود خارج شده و به وضعی افتاده بود که پیش از آن سابقه نداشت. اعتقاد مردم در اصل و حقیقت نبوت سستی گرفته بود و این سستی موجب ضعف ایمان و سستی در عمل به احکام دین شده بود.
یکی از ویژگیهای عصر غزالی اختلافات فرقهای، رواج مجادلات مذهبی و شدت گرفتن تعصبات دینی بود. در دوران زندگی او دنیای عالمان نیز همانند دنیای امیران و فرمانروایان پرآشوب بود. اگر در عصرآل بویه سنیان و شیعیان دربغداد در محله های مجزا میزیستند و همواره با یکدیگر درحال نزاع بودند، بعد ها در عصر غزالی حتی در میان پیروان مذاهب گوناگون تسنن، درگیری هایی رخ داد. غزالی خود نیز از حیث مذهبی، فردی متعصب در عقاید به شمار میرفت. اما آنچه بیشتر از همه غزالی را به خود مشغول میساخت، اختلافات فرقهای بین مردم در خراسان و جرجان بود که بعضی در فروع دین اختلاف داشتند مثل حنفی و شافعی و بعضی در اصول هم اختلاف داشتند و همه با هم متفقاً با شیعه مخالف بودند.
غزالی اختلافات فرقهای را سبب سستی عقیده و بی ایمانی مردم معرفی میکند و چهار گروه را مسبب این امر دانسته و میگوید: یکی آنها که در فلسفه خوض میکردند. دیگر آنها که دم از تصوف میزدند. دیگر آنها که مردم را به کیش اسماعیلی و باطنی میخواندند و چهارم روش و معامله کسانی که در میان مردم به دانشمندان موسوم شده بودند یعنی عالمان ادبی و متکلمان.
غزالی بحران موجود در جامعه را ناشی از تشتت فکری و هرج و مرج عقیدتی حاکم بر جامعه اسلامی آنروز میدید به گونهای که در عصر او، اشعری، حنبلی را تکفیر میکرد، حنبلی، اشعری را، اشعری معتزله را، معتزله، اشعری را.
غزالی که شخصی تیزبین بود در نظر اوّل دانست که بسیاری از معتقدات انسان از طریق تقلید حاصل میشود و به این حدیث از پیامبر توجه کرد که فرمود: کل مولود یولد علی الفطره فَاَبَواهُ یهُودانِهِ و ینصرانه و یمَجسانه. لذا از خود میپرسید مگر نه این است که ترسازاده در خانه پدر ترسا میشود و جهود در خانه جهود و… پس برای رسیدن به یقین و حقیقت چطور باید اینها را به کناری زد و به واقع رسید؟ این اوّلین سؤالی بود که در تمام طول زندگی غزالی او را به دنبال خودش میکشید (پورهادی،۱۳۹۱، ۷).
غزالی که<

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت fotka.ir مراجعه نمایید.

br />آدمی مذهبی و غم خوار دین بود، وقتی با این مشکلات روبرو شد، در صدد حل مشکلات و غوامض برآمد و برای این کار به هر علمی چنگ زد، در ادبیات و منطق و فلسفه کلام بر دیگر اقران برتری یافت. ضمن اینکه این عوامل درحمایت غزالی از خلیفه عباسی و سلطان سلجوقی سهمی بزرگ ایفا کردهاند.
ویژگی دیگر عصر غزالی اهمیت یافتن عالمان دینی بود. این عالمان از یک سو به شدت مورد توجه عامه دینداران بودند؛ زیرا مردم احساس میکردند که برای حل مسائل دینی خود به آنها نیازمندند. از سوی دیگر خلفا و سلاطین نیز به علمای دینی محتاج بودند؛ زیرا آنها بهتر از هرگروه دیگری میتوانستند حکومت را در نظر عموم مردم مشروع جلوه دهند.
یکی دیگر از ویژگیهای جامعه عصر غزالی، غلبه برداشت نقلی از دین به ویژه در میان اهل سنت بود. در این برداشت ظواهر آیات واحادیث مد نظر قرار میگیرند، نه ارائه تفسیری عقلانی از آنها. و این برداشت از جانب شاعر و عالمان ظاهرگرا، متصوفه وحاکمان وقت حمایت میشد. درباره غزالی می توان گفت که او از موضع متصوفه به سنت ضد عقلی گرویده بود.

۲-۲- غزالی در دستگاه سلجوقیان :

غزالی معاصر همین دولت بود و با بیشتر پادشاهان این دودمان هم عصر بود. سلطنت این دودمان که با همت رکن الدین ابوطالب معروف به طغرل در سال ۴۲۹ تأسیس شده بود و با کشور گشاییهای الپ ارسلان و ملک شاه و درایت خواجه بنیادی استوار یافته بود، پس از روزگار خواجه و قتل او در روز دهم ماه رمضان ۴۸۵ روز به ضعف نهاد و اگر چه فرزندان ملک شاه تا زمانی در این مرز و بوم حکومت کردند به ویژه سلطان سنجر با این همه دیگر آفتاب دولت سلجوقی در ایران به مغرب می خرامید. غزالی با بیشتر سلاجقه معاصر بود، چه ولادتش در اواخر عهد «طغرل » واقع شد و وفاتش در زمان سلطان محمد و همین سلطان است که غزالی کتاب «نصیحه الملوک » را برای او تألیف کرده است . غزالی نزد تمام سلاطین و بزرگان این دودمان محترم و معزز بود. آنها امام را بزرگ ترین دانشمند زمان خود می دانستند، غیر از اینها غزالی نسبت به بعضی از آنها حق تربیت و خدمت داشت و نسبت به برخی از آنها عتابهای شدید اعمال می داشت و همانند پدری آنها را پند می کرد و این کار جز از وی از کس دیگری امکان نتوانستی داشت .

۲-۲-۱- امتیازات دوران غزالی:

حیات غزالی که از نیمه دوم سده پنجم تا اوایل سده ششم هجری طول کشید روزگار درخشانی بوده که امتیازات مخصوص دارد: نخست ، کثرت عالمان و دانشمندان و وفور تألیف و تصنیف کتب ، به خصوص کتابهای مذهبی و معارف اسلامی مانند فقه و کلام و حدیث و این بدان سبب بود که مدارس اسلامی در این روزگار در بیشتر شهرها دایر بود و ارباب ذوق و استعداد در هر فنی از فنون دانش تألیف و تصنیف می کردند و از این رو، کمتر دوره ای در تمدن اسلامی می توان سراغ داد که این چنین تابان و درخشان باشد. دوم ، رواج بحث و جدل میان ارباب مقالات ، به خصوص دانشمندان اهل تسنن ، که کارشان سخت در رونق بود و سبب آن این بود که هم سلاطین سلجوقی و هم خواجه بزرگ نظام الملک طوسی سنی بودند و اعیان و رجال دولت نیز به هر صورت تابع ایشان بودند و از این رو، با تمام نیرو و ایمان خود نگاهبان اصول و عقاید اهل تسنن بودند.
سوم ، مرسوم شدن تبلیغات مذهبی و مجادلات فرقه یی و غلبه و شدت یافتن احساسات دینی در تمام مظاهر زندگی مردم ، که عالمان دین هر لحظه شعله آن را تیزتر می کردند و هر فرقه خود را «ناجی » و دیگری را «ضال » می پنداشتند چنان که خود غزالی بدان اشاره کرده و گفته است که : اختلاف مردم در ادیان و ملل و اختلاف پیشوایان مذاهب با آن همه فرقه ها و تباین راه ها، دریای ژرفی شده است که بسیاری در آن غرق شده اند و جز اندکی رهایی نمی توانند یافت ! و هر فرقه یی گمان می کند که او ناجی است و دیگران گمراه و هر گروهی بر آنچه دارند شادند! و این همان نکته است که سرور جهان از آن خبر داد که : به زودی امت من هفتاد و سه فرقه شوند؛ که ناجی آنها یکی بیش نیست و آنچه او وعده کرده بود اینک به ظهور آمده (همایی،۱۳۶۸، ۱۱۹).
میان فقیهان و عالمان مذاهب و ارباب مقالات در این دوره مناقشات و مجادلات مذهبی شدت یافته بود و هر زمان که جماعتی از آنها بهم می رسیدند و یا در مجلسی حاضر می آمدند مسائل علمی و مذهبی را مورد مذاکره قرار می دادند و برخی اوقات کار از مباحثه و مجادله به مشاجره می کشید و در این میان مردم عامه به طرفداری از اهواء و هوسهای ریاست طلبانه فلان یا بهمان برمی خاستند و گاه این بحثها بزد و خورد و کشتار نیز می انجامید! نمونه های پوچ و بلند بالای این مباحثات و مجادلات را در طبقات الشافعیه سبکی می توان دید. فن خطابه و جدل و خلاف که سه حربه برنده عالمان آن دوره بود، در این دوره رونقی به سزا گرفت و در این باب کتابها و رساله ها پرداختند و چه بسیار از دانشمندان که کوشیدند: تمام مطالب آنها را حفظ و بازگویی کنند و همانند ابواسحق شیرازی مسائل خلاف را چنان از برداشته باشند که یکی از مسلمانان سوره فاتحه را.
باطنیه یا اسماعیلیه که به امام معصوم دعوت می کردند مبلغان و داعیان دانشمند داشتند و آنها را به بلاد و ممالک اسلامی ، خاصه ایران ، می فرستادند. این جماعت که اغلب فداییان زبردست و دانشمند بودند دارای تشکیلات و سازمانهای مرموز شگفت آوری بودند و بیشتر به ایمان و اخلاص پیروان و هواداران خود متکی بودند و چون خلفای عباسی با این گروه به شدت دشمنی داشتند از سلاطین ایرانی مدد می گرفتند و سلاطین ایران هم یا بنا بر مصلحت یا از روی ایمان ، با اسماعیلیان و داعیان آنها به سختی مخالفت می کردند و آنان را قرمطی و خارجی و ملحد می گفتند و چون یکی از آنها را می یافتند، به انواع زجر و حبس و قتل می کشتند! و از همه بیشتر در این راه سلطان محمود غزنوی بود که به تعبیر بیهقی «انگشت ، گرد جهان کرده ، قرمطی می جست» .
صاحبنظران و فیلسوفان دست در کار تألیف و تصنیف رسالات علمی و کتب فلسفی بودند و از مدتها پیش یعنی از روزگار مأمون نیرو گرفته بودند و سخنان و مقالات خود را به گوش هوشمندان اقطار اسلامی رسانیده بودند و بدین جهت فقیهان و دانشمندان و مذهبی با آنکه خودشان در چندین جبهه مخالف می جنگیدند می بایست به این جماعت هم که بیش از همه فرق به افزار عقل و برهان مسلح بودند، جواب بگویند و این بیش از همه کار را مشکل کرده بود و در نتیجه عوامل و علل خانمان سوز تأسف آوری از قبیل جنگهای صلیبی که از سال ۴۹۰ تا ۶۹۰ به درشتی یا ضعف دوام داشت و نیز اختلاف سنی و شیعه ، یک خلجان و شورش و اغتشاش درونی در میان اسلامیان برپا شده بود که شاید در هیچ یک از اعصار اسلامی نظیر نداشته باشد (ستاری،۱۳۸۳، ۵۵).

۲-۲-۲- دوره اول زندگی غزالی:

نابغه بزرگ و حجت الاسلام ، امام زین الدین ابوحامد محمدبن محمدبن احمد غزالی طوسی ، در سال ۴۵۰ هجری از پدری کارگر که پشم می رشت و می فروخت به شهر طوس متولد شد، پدر امام در اوقات فراغ به حلقه های درس دانشمندان و به مجالس وعظ واعظان و محافل درس فقیهان می رفت ؛ سخن آنان را می شنید و بر دانش های آنان آگاهی می یافت و آنچه بیشتر از روزی او بود، در راه آنان خرج می کرد و همین آمد و شد و استماع مجالس وعظ و درس ، او را بر آن داشت که از خدا بخواهد فرزندی به او عطا کند تا از این گونه مجالس درس و وعظ بنیاد گذارد و مردم را به امور دینشان دانا گرداند و به خیر دنیا و آخرتشان بینا کند. خدا هم این خواهش او را پذیرفت و دو پسر به او داد: نخستین ابو حامد و احمد. چون وفات پدر نزدیک شد، ابو حامد و احمد را به دوستی صدیق به نام او ابو حامد احمدبن محمد رادکانی سپرد و بدو گفت : از اینکه خود درس نخوانده بودم پیوسته غمگین بودم ، دلم می خواست که با تعلیم این دو پسرم آن را جبران کنم ، دریغا که نشد! تو این مهم را انجام داده و آن دو را تعلیم کن و اگر در این راه تمام آنچه را که من باقی گذاشته ام صرف و خرج کنی ، باک مدار. به زودی مرده ریک پدر ته کشید و آن دوست مجبور شد آن دو را به مدرسه یی که در آن غذا و لباس دانشجویان را تأمین می کردند بسپارد. این کار در روح آن دو سخت تأثیر کرد و آنان را به تحصیل تشویق نمود، چه گاهی فقر جوهر انسان را بروز می دهد تا به امور کوچک سرفرود نیاورد و از این جا بود که غزالی همواره از آن یاد می کرد و می گفت : ما علم را به غیر خدا خواستیم ولیکن خدا نخواست که جز برای او باشد (سروش،۱۳۸۴، ۹۴).

۲-۲-۳- غزالی بر مسند نظامیه:

هنوز غزالی به سی سالگی نرسیده بود که تمام علوم رسمی و فنون متعارف زمان خود را از ادب فقه و اصول و خلاف و کلام و مبادی فلسفه رسمی فرا گرفته بود و استاد کامل گشته ، با وجود این باز در خدمت استاد خود به سر می برد و در نیشابور کم کم به کار تصنیف و تألیف شروع کرده بود تا اینکه به سال ۴۷۸ امام الحرمین درگذشت . غزالی پس از این واقعه در مُعَسْکَرِ نیشابور به خدمت وزیر نامدار سلجوقیان خواجه نظام الملک رسید، خواجه که نام و آوازه فضل او را از پیش شنیده بود مقدم او را گرامی داشت ، غزالی با عالمان و فقیهان مناظره کرد و بر آنها غالب آمد چنان که همگی یک دل و یک زبان و از بن دندان به فضیلت او معترف شدند. روزبه روز بر مقام و تقرب غزالی در نزد خواجه و ملک شاه افزوده می گشت تا اینکه منصب تدریس در نظامیه بغداد را به او مفوض کردند. خواجه به سال ۴۸۴ بر کرسی تدریس نظامیه بنشست . مدت چهار سال در بغداد به تدریس و وعظ و تذکیر و خطابه و مناظره و تألیف و تصنیف مشغول بود و صدها نفر شاگرد در حلقه درس او حاضر می شدند و پیوسته مقام ظاهری و عزت و حشمت او در افزایش بود. نوشته اند مدت سه سال از چهار سالی را که در بغداد بود مشغول کتابهای فلسفه بود تا از دقایق و نکته های این علم هم آگاه گردد. دوره اول زندگانی غزالی که می توان آن را «دوران صوری حیات غزالی » نام گذاشت بدینسان که در سی و نه سالگی او پایان می پذیرد که مصادف با سال ۴۸۸ هجری می شود (سروش،۱۳۸۴، ۹۶).

۲-۲-۴- دوره دوم زندگانی غزالی:

چون مدت عمر غزالی از ۳۹ روبه نشیب آورد، حالی پیدا کرد که به کلی با احوال سابقش فرق داشت ، دیگر آن غزالی که در سخن دلیر می آمد و راه کلام بر همگنان می بست از جوشش افتاده بود مثل این بود که تمام دانشهای رسمی در وجود او مرده بودند و جملگی فراموش شده بودند. همه شاگردان و دوستداران وهواداران از این واقعه ناراحت بودند ولیکن از درد پنهانی او آگاه نبودند، گروهی بر او تأسف می خوردند و جماعتی دیوانه اش می خواندند.

۲-۲-۵- در طلب حقیقت:

غزالی از سر همه تعلقات بگذشت و آنچه یک عمر در باطن داشت و به ظاهر نمی توانست آورد، سرانجام آشکار گشت . آن امر چه بود؟ عطش باطنی به درک حقیقت ! غزالی علوم رسمی را خوانده بود اما در باطن می دید که دردش با این جملات و این کلمات درمان نمی یابد. او در پی کیفیت و حال بود تا مگر راه به مقصود ببرد. دوستی و علاقه به تحقیق در طبیعت من سرشته بود، از آغاز جوانی تشنه درک حقایق بودم ، از مدتها پیش می خواستم حقیقت را دریابم ، چه کنم این عطش درونی در من اختیاری نبود توگویی غریزی و فطری من بود، من از عنفوان جوانی روح تقلید و تعبد را شکسته بودم ، چون می دیدم کودکان یهود و نصاری و مسلمانان جملگی در مهد تربیت پدر و مادر پرورش می یابند و به عقاید پدر و مادر و تلقینات نزدیکان برمی آیند و می بالند و حدیث معروف را که می گوید: هر مولودی نخست به فطرت اولیه از پدر و مادر متولد می شود. پس از آن پدر و مادر او را یهودی و ترسا و مجوسی می کنند ، شنیده بودم از این رو می خواستم آن فطرت اولیه را بجویم و بیابم تا مگر عقاید عارضی را که به تقلید از پدر و مادر و استادان در ذهن انسان پدیدار می آید پاک سازم . پیش خود گفتم : مطلوب من علم به حقایق امور است ، پس باید نخست بدانم که حقیقت علم چیست ؟ و از اینجا بر من آشکار شد که علم آن گاه یقینی تواند بود که معلوم بر طالب چنان منکشف گردد که شکی با آن باقی نماند و امکان غلط و پندار به هیچ وجه با آن مقارن نباشد و دل نیز به امکان آن گوایه ندهد. علم یقینی و مبرا از خطا، شایسته است که مقارن با یقین باشد بدان حد که اگر کسی بر بطلان آن تحدی نماید و مثلاً بگوید: که سنگ را به زر و چوب دستی را به اژدها مبدل می کند، در آن علم هیچ گونه شکی و انکاری حادث نگردد (احمدی، ۱۳۹۲، ۵).
چه مثلاً وقتی من دانستم که ده بیشتر از سه است ، اگر کسی بگوید: نه ، سه بیشتر از ده است به دلیل آنکه من عصا را به اژدها می گردانم و من نیز این کار را از او ببینم ، در معرفت من شکی پدیدار نگردد؛ شاید از کار او تعجب بکنم ولیکن شک در معلوم خودم نتوانم بکنم . پس فهمیدم که هر علمی که آن را من چنین ندانم و دوباره آن بدین پایه از قطع و یقین نرسیده باشم علمی است که بر آن هیچ اعتبار نیست ! پس در پی آن شدم که چنین علمی بیابم . از این رو، گرم در کار آمدم و برای آنکه بدین مطلوب برسم ، شروع کردم تا دانشهای خود را بررسی کنم ، پس دریافتم که من علم ندارم که بدین صفت موصوف باشد، مگر حسیات و ضروریات . چون از تمام دانشها امیدم بریده آمد بر آن شدم که بدانم : آیا وثوق من به محسوسات و ضروریات از نوع آرامش و وثوقی است که به تقلیدیات حاصل می گردد یا نه ؟ چون باریک شدم ، دیدم که بدبختانه در محسوسات هم آن امان و آرامش نیست زیرا شکم قوت گرفت و به من گفت : اطمینان تو به محسوسات از کجاست ؟ چه قوی ترین حاسه تو، بینایی است ، چون به سایه می نگرد حکم می کند که ایستاده است و تحرک ندارد و بدینسان حرکت را نفی می کند! چون ساعتی می گذرد میبینی که سایه متحرک بود منتهی یک مرتبه حرکت نکرده است ، بلکه تدریجاً و کم کم . ستارگان آسمانی را می بینی که بانداره ، از یک دینار کوچک ترند، ولیکن دلایل هندسی می گوید: که آنها از زمین بزرگ تر هستند! این مثالها و نظایر اینها اطمینان مرا از محسوسات هم ببرید، پیش خود گفتم : حال که حاکم عقل احکام حس را تکذیب کرد، شاید جز به عقلیاتی که «اولیاتشان» میگویند بر هیچ امری اطمینان نشاید داشت مثل اینکه می گوییم : «ده بزرگ تر از سه است .» و «نفی و اثبات جمع نمی شوند».
اما محسوسات هم به من گفتند: از کجا که اطمینانت به عقلیات همانند وثوق تو به محسوسات نباشد، چه تو پیش از این بدان واثق بودی ، چون حاکم عقلی بیامد مرا تکذیب کرد و اگر حاکم عقلی نبود، تو همچنان مرا تصدیق می کردی و از کجا که در فراسوی حاکم عقلی حاکم دیگری نباشد، از جواب درماندم پیش خود گفتم حاکم عقلی آمد خطاهای حسی را آشکار ساخت ، آیا امکان ندارد که حاکمی برتر از عقل باشد تا اشتباه های عقل را ظاهر نماید!؟ چون بیشتر تأمل کردم به صحت این شک دلیلی یافتم و آن این بود که گفتم : در عالم خواب چیزها می بینی و احوالی به نظرت می آید و گمان می کنی که جملگی آنها ثبات و قرار دارد چون بیدار می شوی می فهمی که آن همه اصل و ریشه یی ندارد و واقعی نیست پس از کجا که این امور که در بیداری به حس یا عقل بدانها اعتماد پیداکرده ای به نسبت با این حالتی که در آن هستی ، حق باشد و ممکن است برای تو حالتی دست دهد که نسبت آن بابیداری تو همانند نسبت ب

یداریت با خوابت باشد و بیداریت نسبت با آن همچون خواب.
آری اگر به این حالت بررسی یقین کنی که تمام آنچه به عقل خود دریافته اند خیالاتی است که هیچ سودی ندارد! و باشد که این حالت همان باشد که صوفیان آن را ادعا میکنند چه آنان گمان میکنند که وقتی در این حالت هستند در خویش فرو می روند و از حوادث خود غایب می شوند و احوالی را مشاهده می کنند که موافق این معقولات نیست و شاید این حالت همان مرگی باشد که پیامبر گفت : «مردمان خفتگانند که چون بمیرند بیدار شوند!» شاید زندگی دنیا هم به نسبت با آخرت خواب باشد که چون انسان بمیرد اشیاء برای او خلاف آنچه اکنون می بیند ظاهر می شود و در این حال است که او را بگویند «پوشش چشم ترا برداشتیم و امروز به دیدگان تو تیزبین شده است چون این خواطر و خیالات بر ذهن من خطور کرد و بر نفس من راه یافت ، در پی چاره ای گشتم ، اما ممکن نشد، چه جز با دلیل نمی شد آنها را دفع کنم و چون نصب دلیل جز با ترکیب علوم اولیه امکان نداشت و در آنها هم از پیش شک کرده بودم ترتیب دادن دلیل ممکن نشد، این درد سخت تر شد و نزدیک به دو ماه طول کشید و من در آن مدت وارد حالت سوفسطاییان شدم ولیکن گفتن و به زبان آوردن نتوانستم تا آنکه خدای بزرگ مرا از این مرض شفا داد و نفس به صراحت و اعتدال برگشت و چنان شد که ضروریات عقلی دگرباره مقبول و مؤثوق افتاد! لیکن این کار با نظم دلیل و ترتیب مقدمات درست نشد، بلکه به نوری بود که خدا در سینه من افکند و این نور است که کلید بیشتر دانشها و معارف است و آنان که گمان کرده اند کشف حقیقت موقوف بر تحریر ادله و برهان است از وسعت رحمت الهی بی خبرند! از این نور نمونه های بسیار وجود دارد، چنان که وقتی رسول را از شرح و معَنای آن در آیه : فمن یرداللّه ان یهدیه یشرح صدره للاسلام (س ۶/آیه ۱۲۵) پرسیدند، گفت : آن نوری است که خدا در دل میافگند. پرسیدند: علامت آن کدام است . فرمود: دوری از سرای فریب و روی آوردن به سرای جاویدان و از این راه باید که طلب کشف حقیقت کنند…» (سروش،۱۳۸۴، ۹۷).

۲-۶- بررسی شرایط و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دوران مولوی:

عصری که مولوی در آن زیسته، از آشوب ترین و متزلزل ترین دوره های حکومت سلجوقیان در آسیای صغیر است. سپاهیان مغول که شرق را تصرف کرده بودند، پس از تسلط بر خوارزم و عراق، به علت عبور جلال الدین خوارزمشاه از آناتولی، شهر سیواس را ویران ساخته، به آتش کشیدند و قبل از ورود سپاه سلجوقی به آنجا، شهر را ترک کردند. متقابلاً سپاهیان سلجوقی، به سرزمین گرجیان که متحد مغولان بودند حمله کردند و برای انتقام از مغولان، آنجا را ویران ساختند. علاءالدین کیقباد که امپراتور درخشان ترین و لرزان ترین دوران حکومت سلجوقیان بود، گروهی از خوارزمشاهیان را در جلگه ارزروم سکونت داد، که در نتیجه، مغولان به شهر حمله کرده و بسیاری از مردم را قتل عام کردند. این پادشاه ضمن پرداخت به امور داخلی آناتولی، با جلوگیری از حمله مصریان به شهر خربوط، همواره برای ایجاد دولتی مستقل در ستیز بود.پس از علاءالدین در سال ۶۳۵ ه. سلجوقیان با سپاه مغول که شهر ارزروم را غارت کرده و مردم را قتل عام کرده بودند، روبرو شدند و شکست سختی خوردند و از آن پس، سلجوقیان آسیای صغیر، حکام دست نشانده مغولان شدند. پس از حکومت رکن الدین قزل ارسلان چهارم با وزرات معین الدین سلیمان، غیاث الدین کیخسرو سوم با حمایت معین الدین که همدست مغلولان بود به سلطنت رسید و با قتل او در ارزنجان، سراسر قلمرو سلجوقیان زیر تسلط غیاث الدین مسعود قرار گرفت. غیاث الدین که دوران سلطنتش با آشوب سپری شده و علاءالدین کیقباد سوم به جای او به سلطنت رسید که با مرگ او توسط مغولان در سال ۷۰۸ ه. امپراتوری سلجوقیان پایان یافت و حکومت های جدید محلی در سراسر آناتولی به قدرت نمائی پرداختند.

۲-۶-۱- اوضاع اجتماعی قرن هفتم هجری

عدم وحدت سیاسی که ناشی از ناتوانی حکومت مرکزی بود و بی نظمی اجتماعی که در اثر حمله مغولان ایجاد شده بود، موجب ناامنی سرزمین آناتولی و تسلط همه جانبه مغلولان بر حکام سلجوقی شد. ننگ های برادرکشی، مثل جنگ رکنالدین قلج ارسلان با عزالدین کیکاوس و مخالفت وزرا با پادشاهان به علت ناامنی، شورش حکام و اقدام سلاطین به قتل وزرای خویش؛ وضعیت اجتماعی نابهنجاری به وجود آورده بود و از جمله علل آشوب هایی بود که انبوه مردم را برای برانداختن حکومت متحد می کرد.مهم ترین شورش به رهبری فردی به نام ”بابا اسحاق“ صورت گرفت. او با افشای ظلم و ستم سلجوقیان، به مردم نوید می داد که به زودی این حکومت از درون رو به نابودی خواهد رفت و به این ترتیب خوارزمشاهیان ناراضی و ترکمن ها و روستائیان، با نیرویی عظیم، با قوای حکومتی به جنگ پردخته و چندین بار آنها را شکست دادند. ”بابا اسحاق“ در ”خانقاه آماسیه“ دستگیر و به دار آویخته شد ولی بابایی ها که به جاودانگی او اعتقاد داشتند به مبارزات خود ادامه دادند تا اینکه در جنگی عظیم با سپاهیان امپراتوری که از ملیت های گوناگون تشکیل شده بود، پس از نبردی دلیرانه که حتی زنان با گفتن ”لااله اله الله، بابا رسول الله“ شجاعانه می جنگیدند، بابایی ها شکست خوردند. ولی بابای دیگری مانند ”گیبکلوبابا“ (از پیروان و یاران بابا اسحاق)، ”بابا بکتاش“ (مقلب به ”بابا رسول الله“ که سرآمد جانشینان بابا اسحاق و سرور ابدالان و پیر قلندران شمرده می شد.) مقلب به ”حاجی بکتاش“، ”بابا صالتیق“ و جانشین او ”براق بابا “ (که مورد احترام مغولان بود و به عنوان ایلچی به گیلان رفت و به قتل رسید) باعث گسترش قیام عمومی در آناتولی و روم ایلی شدند و حتی برخی از اخلاف آنها، حکومت های محلی تشکیل دادند. مهمترین عامل نابسامانی و تزلزل پایه های حکومت در این دوران، عدم مدیریت و ناهماهنگی سران حکومت بود. خوشگذرانی درباریان و مالیات های سنگین و قحطی های ناشی از فقدان بارندگی و ناملایماتی از این قبیل، موجب بی نظمی و هرج و مرج و آشوب اجتماعی در این قرن بود.
پس از دوران سامانی که آغاز جدی شعر فارسی است، تا روزگار غزنوی و سلجوقی، شعر فارسی به رشد بسیار بالایی رسید. شاعران این عهد در سرودن هر نوع شعری توانا بوده و به رغم از بین رفتن بسیاری از سرودههای آنان، میرایی عظیمی بر جای مانده است. حتی ارائه فهرستی از این شاعران، خارج از حوصله این نوشتار کوتاه است.در عین حال، به طور پراکنده، و تنها به قصدآشنایی مختصر، به معرفی برخی از این شاعران و مضامین شعری آنها اشاره میکنیم .
جدای از نقش ادبی این شاعران برجسته که همه آنها از آن برخوردارند، میتوان شاعران این دوره را به دو دسته تقسیم کرد. شاعران شاعر و شاعران حکیم ما از هر دو قسم، کسانی را معرفی میکنیم:
امیر معزی (م ح ۵۲۰) از شاعران دوران ملکشاه و پس از آن سلطان سنجر است. شعر او در خدمت ستایش سلاطین و امیران سلجوقی است. وی پس از سالها که از خوان نعمت سنجر بهرهمند بود، به اشتباه در میدان شکار هدف تیر سلطان سنجر قرار گرفت و پس از مدتی جان سپرد. شعر وی، ویژگی خاصی از لحاظ محتوا نداشته، اما از لحاظ ادبی، ساده و بیپیرایه و قوی است.
حکیم مجدود بن آدم مشهور به سنایی غزنوی (م ۵۲۵) از شاعران بلند پایه خراسانی است که جدای از چند سالی که به کار مداحی سلاطین میپرداخت، به تصوف گرایید و شعر خود را در خدمت فلسفه و عرفان و اخلاق و کشف حقیقت قرار داد. اشعار دوران نخست زندگی وی، صرفاً در جهت کسب درهم و دینار بوده و محتوای آنها نیز با استخدام تعابیر ادبی به صورت شوخی و هزل و غیره، در خدمت ستایش این و آن بود، اما اشعار دوره دوم زندگیش، نشان از حکمت داشته او را از ردیف دیگر شاعران جدا کرده و کوی حکیمان نشانده است. وی در این بخش به بیان مسائل مختلف علمی و فلسفی و عرفانی پرداخته است.
او حد الدین محمد بن محمد مشهور به انوری (م حدود ۵۸۱) یکی از شاعران بلند پایه دوران سلجوقی است. دوران جوانی وی به تحصیل علوم رایج زمان در شهر طوس گذشت.پس از آن که نیروی شاعری او آشکار شد، به دربار سلطان سنجر پیوست. وی سخت درگیر سیاست شد و پس از آن که یکی از سلاطین غوری را هجو کرد، مورد خشم او واقع گردید. سلطان مزبور، پس از اسارت سلطان سنجر به دست ترکان غز، تلاش زیادی برای دستگیری انوری و کشتن وی انجام داد.
اشعار انوری به لحاظ سبک و سیاق، نوآوری فراوانی در شعر پارسی دارد و همیشه مورد توجه ادیبان و فرهیختگان بوده است.رشید وطواط (م ح ۵۷۳) یکی دیگر از ادیبان و شاعران این عهد است که در خوارزم، در خدمت اتسز بن محمد بود و در دیوان انشای وی به کار مشغول بود. او جثه کوچکی داشت و به همین دلیل او را وطواط میخواندند. از وی، افزون بر شعر، رسائلی بر جای مانده که مهارت و استادی وی را در ادب فارسی نشان میدهد.
وطواط در ادب عربی نیز بسیار توانا بود و با زمخشری، ادیب برجسته معاصر خود، مکاتباتی داشت. او صد کلمه امیر مؤمنان (ع) را به نثر فارسی ترجمه کرده و سپس هر جمله را در قالب یک دو بیتی ریخته است. این رساله به مطلوب کل طالب نامبردار شده است.
رشید وطواط نیز به دلیل همراهیش با خوارزمشاه خود را درگیر سیاست کرد و پس از شکست خوارزمشاه از سنجر، مورد خشم سلطان سلجوقی قرار گرفت.

۲-۶-۲- اشعار مذهبی:

این عوامل خود از دو جنبه قابل بررسی است :
۳-۱) تفاوت زبان بومی و فرهنگی با زبان فرهنگ عمومی جامعه:
در بسیاری از نقاط جهان زبانهای محلی متعدد و متفاوتی وجود دارند که مردم آنها با آن تکلم می کنند و تفکر انان نیز عموما تحت تاثیر این زبانهای محلی شکل میگیرد که عموما ساختی گسترده تر و پیچیده تر داشته و ارائه کننده مفاهیم و تجارب وسیع تر می باشد.بدین صورت دانش آموزانی که با زبان محلی تکلم می کنند عموما به زبان رسمی که در مدارس برای دانش آموزان مورد استفاده قرار میگیرد آشنا نشیند و این امر پیشرفت آنان را با مانع مواجه می سازد.
۳-۲) نگرش اجتماعی محل و خانواده نسبت به تربیت دانش آموزان از نظر جنسیت:
در بسیاری از کشورهای جهان بخش عظیمی از کودکان ،نوجوانان و جوانانی که از آموزش و پرورش محروم مانده اند یا پس از طی دوره ابتدایی اموزش و پرورش را ترک نموده انددختران می باشند. این واقعیت تا اندازه زیادی مولد کمبود امکانات و نیروهای لازم مخصوصا معلمان زن برای آموزش و پرورش و عمدتا در نقاط روستایی است و بخش عظیمی از آن نیز از نگرش کلی افراد در خانواده ها نسبت به تعلیم و تربیت دختران است که بر اثر عدم توجه به نقش مهم زنان در ساختن اجتماع و خانواده و احراز مشاغل و فعالیتهای اقتصادی دختران را نیازمند به آموزش پیشرفته نمی دانند و علی الرغم پیشرفت تحصیلی مطلوب دختران در نظام آموزشی با ازدواج زودرس آنها را از تحصیل علم و دانش باز داشته و باعث ترک تحصیل انها می شوند و مشکلات و مسائل فراوان روانی فاجتماعی و فرهنگی و اقتصادی برای آنان و جامعه به طور کلی فراهم می نمایند (پولادی،محمد علی، ۱۳۷۵).

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید.

۴) شرایط و عوامل خانوادگی :

مطالعه دانش آموزانی که دارای افت تحصیلی هستند نشان می دهد یکی از عوامل اصلی موثر بر این پدیده مسائل خانوادگی به ویژه از هم گسیختگی خانواده ،کم سوادی والدین ، مشکلات عاطفی ،انزوا ،جو اجتماعی روانی خانواده ،عدم ارتباط صمیمانه با پدر و مادر ،میزان درآمد خانواده ،شغل والدین ،میزان تفاهم والدین، حضور و یا عدم والدین ،وضعیت تحصیلی سایر خواهران و برادران می باشد که در سلامت روحی و جسمی دانش اموز تاثیر فراوانی می گذارد .دانش آموزی که از شرایط خانوادگی مناسب و پشتیبانی و حمایت عاطفی والدین خود برخوردار نیست و نیازهای روحی و روانی اش تامین نمی شود در پی ارضای احتیاجات خود دچار بی توجهی به تحصیل یا ترک آن می شوند.پاسخ گفتن به نیازها از سوی والدین لازمه موفقیت هر دانش آموز است درحالیکه برخی از والدین بدون آگاهی از وظیفه خود در قبال دانش آموز فقط از او انتظار موفقیت دارند.
نتایج یک تحقیق نشان می دهد که میزان تحصیلات والدین تاثیر فراوانی در کیفیت تحصیلی دانش آموز داردزیرا والدین تحصیل کرده به ویژه پدران در حل مشکلات درسی فرزندان بهترین یاور آنها خواهند بود. و می توانند برای فرزندان خویش الگوی بسیار زیبایی از تعلیم و تربیت باشند.

۵) تحصیلات والدین:

ازآن جا که تحصیلات والدین می تواند نقش مهمی در امر تربیت فرزندان داشته باشند و والدین تحصیلکرده به دلیل احراز مشاغل بهتر و مفید تر به خودی خوداز فرهنگ بالاتر ومحیط وموقعیت بالاتر ومحیط وموقعیت بهتری برخوردار خواهند بود و برخورداری از موقعیت خوب اجتماعی به نوبه خود تأثیر روی نگرش فرزندان نسبت به والدین واحساس امنیت و اعتماد به نفس آنها می شود ودرنتیجه بهتر می توانند با محیط خود ارتباط برقرار کنند و همین امر موجب رشد وشکوفایی استعدادآن ها می شود. درحالی که کودکی که والدین وی تحصیلات خوبی ندارند نه تنها نمی توانند به وجودآنها افتخار کنند بلکه در خود احساس حقارت می کنند. وارتباط وتعامل آنها از سایرین کمتر است .البته تحصیلات به تنهایی نمی توانند عامل پیشرفت فرد محسوب شود. اما ازآنجا که تحصیلات میتواند موجب آگاهی بیشتر وقرار گرفتن در وضعیت اجتماعی، اقتصادی بالاترگردد و نیز در تحقیقات ثابت شده که شغل و سطح اجتماعی والدین نیز رابطه مستقیمی با پیشرفت تحصیلی فرزندان دارند. بنابراین ملاک انتخاب تحصیلات والدین و تأثیری که بر روی پیشرفت تحصیلی فرزند آن ها می گذارد به این دلیل منظور شده است که خانواده های با تحصیلات بالاتر فرزند کمتری دارند و بنابراین بهتر می توانند با آنها در ارتباط باشند. معمولاً وقت بیشتری برای رسیدگی به مسائل آن ها را دارند.
کودکی که در کنار بزرگسالان تحصیلکرده واهل مطالعه وبا حوصله پرورش یافته و بزرگ می شود مسلما پیشرفت تحصیلی او از سایر کودکانی که ازچنین محیط مساعدی بی بهره اند به مراتب بالاتر است.(گورگی , معصومی ۱۳۸۱ ).
بی سوادی والدین :
« بی سوادی والدین نیز یکی از پارامتر هایی است که می تواند در افت تحصیلی دانش آموزان مؤثر باشد ، زیرا عدم توانایی والدین جهت کمک به فرزندان در امر تحصیل و نبودن پشتیبان در جهت راهمایی فرزندان ، می تواند سبب سر در گمی دانش آموز و ایجاد اضطراب در او گردد. همین عدم اطمینان در مورد آن چه که دانش آموز انجام می دهد و نبود راهنما در منزل سبب می شود تا دانش آموز با یقین و اطمینان کامل نتواند به پیش ببرد. البته این مطلب کلیّت ندارد و دانش آموزان با استعداد می توانند بدون راهنما نیز به سر منزل مقصود برسند و لیکن این موضوع ، مربوط به دانش آموزانی است که دارای استعداد کمتری هستند و جهت پیشرفت ، نیاز به یاری دهنده دارند. » .(گورگی , معصومی ۱۳۸۱ ).

۶) محدودیت های محلی و جغرافیایی و توزیع نامناسب امکانات ورزشی:

بررسی وضع آموزش و پرورش کشورهای مختلف مخصوصا کشورهای جهان سوم مشخص می کند که امکانات آموزش در مناطق روستایی به مراتب نامناسب تر و ناچیز تر از مناطق شهری است که هم مربوط به محدودیتهای مالی و کمبود بودجه آموزش و هم تا اندازه ای نیز ناشی از شرایط طبیعی و موقعیت جغرافیایی این مناطق است که هم به علت دور بودن و وجود جاده های نامساعد و نبود امکانات جاذبه ای برای معلمان با تجربه و کارآمد نداشته و از تاسیسات لازم نیز برخوردار گشته اند این عوامل همراه سایر شرایط ادامه موفقیت آمیز آنرا برای دانش اموزان ساکن در این مناطق غیر ممکن ساخته باعث ترک تحصیل و مردودی و افت می گردند.

۷) ارتباط با دوستان:

یکی از عوامل دیگر که سبب افت تحصیلی شدید دانش آموزان می شود معاشرت با افراد ناباب است. فراموش نکنید که دوستان در سرنوشت فرزندان شما نقش خیلی موثری دارند. بکوشید به طور غیر مستقیم کنترلی روی دوستان فرزندان خود داشته باشید و مراقب ارتباطهایی که آنها با دیگران در خارج از محیط خانواده برقرار می کنند باشید. در مدرسه دانش آموزان زیادی با افکار و شخصیت های متفاوت وجود دارند که همگی آنها می توانند تاثیرات مثبت و گاه نامطلوبی روی فرزند شما داشته باشند. طبیعتا شما همیشه نمی توانید همراه فرزند خود باشید ، ولی می توانید به او بیاموزید هر کسی را به دوستی قبول نکند. بکوشید علاوه بر داشتن شناختی از دوستان نزدیک فرزندان خود شناختی نیز از خانواده آنها داشته باشید.
کشش به سوی غیر همجنس
خیلی از دانش آموزان در فاصله سالهای راهنمایی – دبیرستان دل به عشقهای زودرسی می دهند که سبب انحراف فعالیت های ذهنی آنها از مطالب درسی به احساسات زودگذر می شود. در چنین شرایطی دانش آموزان به جای صرف انرژی خود برای مطالعه دل به احساسات خود و طرف مقابل می دهند و تمام تلاش خود را برای جلب توجه طرف مذکور متمرکز می کنند و از مسیر اصلی منحرف می شوند. باید دانست کمبود عاطفه در دانش آموزان به سرعت خود را نشان می دهد.
والدین می توانند برای بازگشت مجدد فرزند دانش آموز خود به مسیر اصلی زندگی نقش موثری در این خصوص ایفا کنند. ارتباط برقرار کردن با غیرهمجنس در طول تحصیل در سال های آخر دبیرستان که سالهای سرنوشت سازی در آینده دانش آموزان هستند سبب تغییر هدف و علاقه می شود. به دانش آموزان خود بیاموزید که دوست داشتن درس و نه دوست داشتن دیگران آنها را به پیروزی می رساند. دانش آموزانی که از درس راهی برای رسیدن به هدف نساخته اند انگیزه هم برای پیروزی ندارند.

۸) عدم وجود انگیزه تحصیلی در دانش آموز :

شاید به جرات بتوان گفت مهمترین عاملی که می تواند در نظام آموزشی ما اختلال ایجاد کند.این است که دانش آموزان نمی دانند چرا و با چه هدفی باید مدرسه بروند که این موضوع به عدم اطمینان دانش آموزان نسبت به آینده شغلی آنها مربوط می شود .ترس از قبول نشدن در امتحانات عدم استفاده از برنامه غذایی مناسب در روستاها و حاشیه شهر ها به علت فقر مالی در خانواده و فقدان برادر و خواهر تحصیل کرده ارتباط دانش آموزان با افراد شکست خورده تحصیلی خارج از مدرسه که به نوعی او را ترغیب ، به ترک تحصیل می کنند ،عدم ارتباط عاطفی دانش آموز با دبیر خود که گاهی مجبور است در برابر روش غلط تدریس دبیرش سکوت کند ،عدم تشویق دانش آموز از سوی مدرسه حتی به صورت جزیی که این امر در مورد دانش آموزانی که از اعتماد تشویق درونی نیز بی بهره اند آثار زیان بار بیشتری دارد.

 

 

نقش معلمان در افت تحصیلی دانش آموزان :

در گذشته معلم اساسأ منبع دانش و اطلاعات به شمار می رفت و نقش اصلی او عبارت بود از انتقال دانش و اطلاعات به ذهن دانش آموزان و وادار کردن آنها به تمرین و تکرار برای به خاطر سپردن هر چه بیشتر این اطلاعات،تنبیه مهمترین روش برای وادار کردن دانش اموزان به یادگیری بود زیرا این اعتقاد وجود داشت که عدم یادگیری دانش آموز صرفا به سبب بی میلی او به یادگیری است و بعبارت دیگر نمی خواهد یاد بگیرد.اما در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژی رادیو ، تلویزیون ،روزنامه ها ،مجلات ،فیلمها و غیره بعنوان منابع اطلاعات مهم به شمار می روند.بنابراین در جهان امروز معلم نه بعنوان منبع دانش و اطلاعات به شمار می رود و نه آنکه نقش او تنها انتقال دانش به ذهن دانش اموزان است .در چنین شرایطی نقش معلم آن است که به دانش آموزان بیاموزد که چگونه بیاموزند؟ به عبارت دیگر راه آموختن را به آنها یاد بدهد.معلم مناسب ترین شرایط را برای یادگیری دانش آموزان فراهم می آورد .کنجکاوی طبیعی آنان و فعالیت هایشان را در جهت سازنده هدایت کند و فرصت هایی را فراهم سازد که هر دانش آموز تا حداکثر ظرفیت خود رشد کند و استعداد و توانایی هایش را پرورش دهد(شریفی ،حسن پاشا ،رشد معلم اذرماه ۶۹-۷۰)

معلم کارآمد کیست؟

هرگاه دانش آموزان متوجه شوند که آنچه معلم به هنگام وعظ و خطابه در کلاس بیان می دارد، با آنچه وی عملااز خود بروز می دهد متفاوت است، یعنی هماهنگی بین عقیده وعمل او وجود نداشته باشد، آنان به چنین موعظه هایی توجه نخواهند کرد و در پی عمل کردن به آنها برنخواهند آمد. این تفاوت و ناهماهنگی ممکن است بین انتظارات معلم از دانش آموزان و امکاناتی که عملابه آنان داده می شود نیز مشاهده شود. اگر معلم به دانش آموزان گوشزد کند که مجاز نیستند قبل از آنکه زنگ تفریح زده شود کلاس را ترک کنند اما در عمل نتواند این قانون را جامه عمل بپوشاند اعتماد دانش آموزان نسبت به قدرت رهبری معلم به تدریج کاهش می یابد.
رفتار دانش آموزان همچنین تحت تاثیر اعمال معلم در موارد زیر است: معلم به اهمیت مطالعه و خواندن کتاب تاکید فراوان می گذارد، اما خود او حتی یک کتاب هم نمی خواند.
معلم رعایت اصول اخلاقی را محترم و مهم می شمارد ولی دائما بر سر مسائل جزئی با خشم و فریاد با دانش آموزان روبرو می شود. معلم تاکید می کند که احترام به عقاید و نظریات دیگران و بویژه دانش آموزان همواره موردنظر اوست، ولی مکررﭐ عقاید دانش آموزان را که به نظر خودش نادرست و احمقانه است به مسخره می گیرد. در تمام موارد دانش آموزان به جای توجه به آنچه معلم به شکل نظری بیان می دارد، به رفتارها و واکنش هایی که عملااز خود نشان می دهد گرایش پیدا می کنند. معلمان قاهر و زورگو با رفتارهای خصمانه اثرات زیان بخشی بر روی رفتار دانش آموزان دارند، در حالی که معلمان مهربان با رفتارهای غیرتهاجمی می توانند به سازگاری اجتماعی دانش آموزان خود کمک کنند. بعضی از نشانه های رفتارهای خصمانه عبارتند از اعمال قدرت، خجالت زده کردن و پافشاری در مطیع بودن دانش آموزان. برای رفتارهای ملایم و منطقی نیز می توان از تائید نظرات دانش آموزان، تشویق دانش آموزان به شرکت در بحث های کلاسی، اظهار علاقه نسبت به فعالیت های دانش آموزان و همدردی و درک دانش آموزان نام برد. دانش آموزان در کلاس هایی که توسط معلم مهربان و منطقی اداره می شود رفتارهای سازگارتر و ملایم تری از خود نشان می دهند و عکس این قضیه نیز صادق است. به این ترتیب نباید فراموش کرد که معلم می تواند تاثیر فوق العاده ای بر محیط کلاس و در نتیجه بر رفتار دانش آموزان داشته باشد. بین معلم و شاگرد نباید تاثیر دانش آموزان بر رفتار معلم را نادیده انگاشت، زیرا که این تاثیر و تاثر الزاما در یک فرایند دوطرفه انجام می گیرد. در اغلب موارد الگوی رفتاری و واکنش های (مثبت و منفی) معلم در کلاس رابطه و هماهنگی قابل توجهی با نوع رفتارها و واکنش های دانش آموزان در کلاس دارد. به طور کلی تدریس در کلاس به شکل یک رابطه دو جانبه رخ می دهد که در آن، دانش آموزان و معلمان یک واحد در هم تنیده را تشکیل می دهند. مثلاهنگامی که دانش آموزان در کلاس بدرفتاری می کنند برنگرش معلم نسبت به آنان تاثیر گذاشته و این نیز به نوبه خود بر نگرش دانش آموزان نسبت به معلمشان اثر خواهد گذاشت. این تاثیر و تاثرها نقش اساسی در بالاو پایین بردن سطح یادگیری دارد. (شریفی ،حسن پاشا ،رشد معلم اذرماه ۶۹-۷۰).

معلم واقعی کیست؟

بسیاری از معلمین تازه کار غالبا مقدار زیادی از وقت خود را به طراحی و تمرکز بر روی دروس و موضوعات صرف می کنند و فراموش می کنند که تدریس خوب صرفا به شیوه ها و کارافزارهای یادگیری خلاصه نمی شود. گروه زیادی از معلمین به هنگام تدریس، به جای آنکه شخصیت و رفتاری واقعی و طبیعی برای برقراری ارتباط با دانش آموزان از خود نشان دهند به ایفای نقش و بروز رفتارهای مصنوعی می پردازند. این گروه فکر می کنند که ایفای نقش می تواند آنان را در جلوگیری از بروز مسائل و مشکلات مربوط به نظم و انضباط محیط کلاس یاری دهد. رفتارهای سرد، خشن و دور از انسانیت بعضی از معلمان در محیط کلاس با فلسفه آموزش و نقش و رسالتی که به عهده آنان گذارده شده مغایرت دارد. این گونه رفتارها گاهی به این علت از آنان سر می زند که فکر می کنند در صورتی که رفتاری مهربانانه و روابطی دوستانه با دانش آموزان داشته باشند ممکن است آنان را افرادی سهل اندیش، بی کفایت و سست نظر قلمداد کنند. متاسفانه به دفعات زیاد مشاهده شده که معلمین تازه کار را با رهنمودهای غیرمنطقی و به دور از احساسات انسانی نظیر “از همان آغاز با سرسختی صدای دانش آموزان را خفه کنید” و یا قدرت و ریاست خود را به دانش آموزان نشان دهید و “به آنان اجازه ندهید در هیچ موردی اعتراض کنند” مواجه ساخته و بسیاری از این گونه معلمین نیز چنین رهنمودهایی را در تدریس خود به کار گرفته اند. این نگرانی وجود دارد که معلم ضمن اینکه به ایفای نقش می پردازد ممکن است آن را کاری راحت یا حداقل موفقیت آمیز بیابد و به تدریج در این قالب فرو برود. کم کم رفتارش بر محور اعتقادات سنتی سازمان می گیرد؛ به طوری که دیگر قادر نیست خود را از چنین قالبی رها سازد(شریفی ،حسن پاشا ،رشد معلم اذرماه ۶۹-۷۰) .

ویژگی های معلمان موفق و ناموفق

از دیدگاه انسان گرایانه می توان گفت معلمان کارآمد کسانی هستند که به مفهوم دقیق کلمه “انسان” هستند. آنان با برخورداری از زیباترین احساسات انسانی با روشی منصفانه، آزادمنشانه و فارغ از گرایش های دیکتاتور مآبانه با دانش آموزان رفتار می کنند و قادرند به راحتی و به شکل طبیعی با آنان روابط دوستانه و انسانی برقرار کنند. معلمان نالایق و ناموفق نیز به نظر می رسد که از احساسات انسانی بی بهره اند و همواره در پی جاه طلبی، اعمال قدرت و استفاده از شیوه های دیکتاتوری در کلاس هستند و کمتر به نیازهای دانش آموزان خود می اندیشند. گروهی چنین می پندارند که اگر کسی دانشجو یا طلبه خوبی باشد معلم خوبی نیز هست و چنین استدلال می کنند که هرگاه معلمی به موضوع تدریس خود تسلط داشته باشد می تواند به خوبی آن را تدریس کند، اگرچه این امر تا حدودی صحت دارد، ولی میزان دانش و تسلط معلم بر موضوع درس به تنهایی نمی تواند فضای خالی موجود بین تدریس و فراگیری را پر سازد. بهترین مثال این ادعا در مقاطع عالی تحصیلی مشاهده می شود. استادانی که بیشترین دانش را در یک موضوع خاص دارند الزاما از لحاظ تدریس بهترین استادان نیستند. در مورد این گروه معلمین بارها شنیده شده است که “موضوع درس را به خوبی می داند ولی قادر به برقراری ارتباط نیست، گوش دادن به حرف هایش سردرد می آورد یا موضوع درس را به شکل خام ارائه می دهد.” این عبارات نمایانگر آن است که مشکلات مربوط به روابط بین معلم و دانش آموزان صرفا ناشی از میزان دانش معلم نیست. این امر به آن معنا نیست که اهمیت تسلط معلم بر موضوع تدریس، نادیده انگاشته شود، بلکه خود نیز به عنوان آموزگار بر آن تاکید کافی داریم اما نگاهی به میانگین نمرات، ضریب هوشی و میزان آمادگی کارآموزان معلمی به هنگام طی دوره تربیت معلم این حقیقت را آشکار می سازد که بین عوامل مذکور و میزان موفقیت و کارآمدی این افراد در زمان تدریس عملی در کلاس ها همبستگی مختصری وجود دارد.
متغیرهای دیگری نظیر گرمی سخن و مهربانی و احساس مسئولیت در برابر نیازها و علایق دانش آموزان و رغبت به تدریس، رابطه معنی دارتری با موفقیت معلم و میزان آموخته های دانش آموزان دارد. به طور کلی هرچه بیشتر به جنبه های عاطفی و انسانی در کلاس توجه گردد بیشتر می توان به کارآمدی و اثربخشی تدریس معلم امیدوار بود. معلمی که اعتقاد دارد دانش آموزان از توانایی فراگیری برخوردارند، رفتار مطلوب تری از خود بروز خواهد داد تا معلمی که دانش آموزان را فاقد قدرت یادگیری می پندارد. به نظر می رسد که معلمین خوب و موفق را می توان با توجه به اعتقادات زیر نسبت به مردم از معلمین غیرکارآمد و ناموفق متمایز ساخت: معلم خوب، معتقد است که سایرین خود قادر هستند مشکلات و مسائل خویش را بررسی کنند و راه حل موفقیت آمیزی برای آنها بیابند.
دیگران را به منزله دوستان خود می پندارد و اعتقاد دارد که آنان همواره در راه تکامل خود گام بر می دارند.
دیگران در نظر او موجوداتی با ارزش و متعادلی هستند و هرگز کسی را عاطل و بی ثمر نمی انگارد. مردم و رفتار آنان را از دیدگاه رشد توسعه درونی نه محصولی از وقایع بیرونی برای شکل بخشیدن به موجودیت انسان، می نگرد و معتقد است که مردم از خلاقیت و پویایی کافی برخوردارند و این فکر که دیگران فاقد نیروی سازنده هستند هرگز در او راه پیدا نمی کند. می پذیرد که مردم ارزش این را دارند که مورد اعتماد و اطمینان قرار گیرند و به شیوه ای منطقی و قانونی با آنان رفتار گردد. معتقد است که مردم با برخورداری از تعالی بالقوه به سوی رسیدن به کمال در حرکت اند و آنان هرگز به منزله موانعی بر سر راه دیگران و تهدید آنان قلمداد نمی شوند(شریفی ،حسن پاشا ،رشد معلم اذرماه ۶۹-۷۰) .

درآموزش چه خبر است؟

گاهی علت افت تحصیلی یا شکست درسی دانش آموز را باید در مدرسه جستجو کرد. اهم عللی که می توان از این نظر مورد بررسی قرارداد، به شرح ذیل است.

شیوه تدریس معلم :

می توان گفت هر دانش آموز به شیوه خاصی مطالب درسی را درک و فرامی گیرد. وظیفه معلم است که با شناخت دانش آموزان و آگاهی از چگونگی کاربرد شیوه های مختلف تدریس مدل مناسبی برای تدریس انتخاب کند.
گاهی علت افت تحصیلی دانش آموز این است که شیوه تدریس معلم مطابق روش یادگیری دانش آموز نیست.

برنامه درسی مدرسه :

گاهی علت افت تحصیلی این است که برنامه درسی طراحی شده از طرف مدرسه مناسب نیست ؛ مثلا دروس نسبتا سخت را پشت سر هم و یا در ساعاتی گذاشته اند که عموما دانش آموزان خسته هستند.

انتظارات و پیش داوری های معلم :

معلم در اولین برخورد با شاگردان خود سعی می کند، با پیشداوری خود آینده تحصیلی آنها را مجسم کند.
مطالعات نشان داده است که این قضاوت ها بر میزان پیشرفت و یا شکست دانش آموز در دروس تاثیر دارد، به این صورت که اگر دانش آموزی که نمرات متوسط دارد به یک معلم معرفی کنیم و به او بگوییم تیزهوش است و نمرات درخشانی خواهد آورد؛ خود این دادن نگرش در ارتباط با معلم با دانش آموز تاثیر خواهد گذاشت و باعث پیشرفت درسی وی خواهد شد.
نتیجه این که معلمان باید از پیش داوری بویژه از نوع منفی آن بپرهیزند، زیرا خود این امر منجر به شکست او خواهد شد.

شرایط فیزیکی کلاس :

دمای مناسب یکی از ضروریات یک کلاس درس است و در غیر این صورت می تواند به عنوان یک متغیر مزاحم مانع توجه دانش آموزان به معلم و درس شود . بنابراین یک کلاس درس باید از دمای مناسب در فصول سال بهره مند باشد . اگر فضای کلاس برای نشستن و راه رفتن مناسب نباشد، نور کافی نداشته باشد و یا تابلوی کلاس طوری نصب شده باشد که همه به راحتی نتوانند از آن استفاده کنند ، منجر به افت آموزشی خواهد شد . در مورد نقش تراکم کلاس ( تعداد دانش آموزان کلاس ) مطالعات نشان می دهد که در کلاس های کم تراکم ، موفقیت دانش آموزان بیشتر نیست ، مگر آنکه کلاس کمتر از ۱۵ نفر باشد که در این صورت امکان آموزش انفرادی فراهم می شود . همچنین می توان اظهار داشت که میزان پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در کشورهای صنعتی در کلاس های بیشتر از ۴۵ نفر و در کشورهای در حال توسعه در کلاس های بیش از ۵۵ نفر کاهش می یابد . جالب توجه است که در مقایسه تطبیقی انجام شده بین دانش آموزان پایه پنجم ۱۵ کشور ، کره با تراکم ۶۰ نفر در کلاس و ژاپن با ۴۲ دانش آموز در کلاس ، رتبه اول را به دست آورده اند . بنابراین آنچه در پیشرفت دانش آموزان نقش مهمی ایفا می کند ، تراکم کلاس نیست بلکه مهمتر از آن ، چیزی است که در کلاس اتفاق می افتد . در مورد کلاس های با تراکم بیش از ۶۰ دانش آموز هیچ مطالعه ای در دسترس نیست و به نظر می رسد که عدد ۶۰ را بتوان به عنوان تراکم حداکثر به حساب آورد ، مشروط برآنکه اتاق درس به اندازه کافی باشد و معلم قبلا” با شیوه تدریس در این گونه شرایط آشنا شده باشد .

تعویض مکرر معلمان:

جابه جایی معلمان در طول سال تحصیلی و ناتوانی بعضی دانش آموزان به منظور سازگاری با روش تدریس و خصوصیات معلم ممکن است بویژه در مقاطع آموزشی پایین تر، منجر به افت تحصیلی شود.
ارزیابی نادرست معلمان از عملکرد دانش آموزان ، کنترل نامناسب کلاس از سوی معلم ، فقدان وسایل کمک آموزشی ، کمبود کتب درسی ، عدم همکاری و ارتباط بین اولیا و مدرسه ، عدم وجود نظم و انضباط در کلاس و مدرسه و کمبود فضاهای آموزشی از دیگر علل موثر در افت تحصیلی دانش آموزان هستند

کیفیت پایین امکانات آموزشی:

کمبود و کیفیت پایین امکانات آموزشی نه تنها در افت تحصیلی تاثیر دارد بلکه به خاطر اینکه وجود امکانات کافی و مناسب آموزشی مکمل تلاشهای معلم در آموزش و ارتقاءکارایی او دارد. وقتی سازمانهای آموزشی از امکانات آموزشی لازم برخوردار نباشند تلاشهای دانش آموزان به همراه کادرهای آموزشی و تربیتی ره به جایی نبرده و موجب به هدر رفتن زحمات چندین ساله آنها خواهند شد. کمبود مدارس و فضاهای آمزشی ، کمبود امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی ،هر کدغام به نحوی در کیفیت آموزش تاثیر دارند و زمینه را برای افت تحصیلی آماده می سازند. علاوه بر آنها نامناسب بودن ساختمانهای اختصاص یافته به مدارس نیز علتی از علل می باشد .طبق آمار و تحقیقات به عمل آمده سه استان ،یزد،کرمان و اصفهان که از نظر ساختمانهای آموزشی نسبت به سایر استانها در وضعیت بهتری قرار دارند درصد قبولی بالاتری را به خود اختصاص داده اند که مؤید این علت می باشد. علاوه بر امکانات آموزشی و تفریحی ،حجم زیاد کتابهای درسی نیز به میزان قابل توجهی در میزان افت تحصیلی دخلت دارد . و این موضوع به خصوص در مورد کتابهای نظام جدبد آموزش متوسطه بیشتر صدق می کند. علاوه بر موارد فوق کمبود وسایل کمک آموزشی در مدارس نیز یکی از علل افت تحصیلی در رابطه با امکانات آموزشی می باشد.‍ (بهروش،علی، روزنامه اطلاعات ،۱۳۷۸).

علل افت تحصیلی از نظر گزارشگران یونسکو:

آمارهای موجود در ۲۰ کشور جهان نشان می دهد که نسبت تکرار سالهای تحصیلی در ۴۲ کشور آفریقایی ۱۶ درصد در ۲۴ کشور آمریکای لاتین و جزایر کارائیب ۱۲ درصد و در ۳۲ کشور آسیا و اقیانوسیه ۸ درصد و در ۲۳ کشور منطقه اروپا و شوروی ۲ درصد بوده است و نسبت متوسط همه این نواحی ۱۰ درصد می باشد از این تعداد ۴۲ کشور را از گروه کشورهای در حال توسعه است ۵۹ کشور باقی مانده نسبت افت تحصیلی بین ۱۰ تا ۴۷ درصد دارا می باشند که در کشورهای آسیا و اقیانوسیه بین ۰ تا ۱۸ درصد می باشد(گزارشات یونسکو۱۳۶۵).

فیروزه و صنایع مرتبط آن در همه جا ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است.از آنجایی که این سنگ قیمتی به کشورهای مختلف به خصوص کشور های عربی صادر می شود بسته بندی شکیل و مناسبی ندارد و صاحبان صنایع برای بسته بندی آن از کاغذهای معمولی و مدل های پیش پا افتاده استفاده می کنند.برای حل این مسئله به دنبال راه حل های جدید هستیم تا بتوانیم با یک بسته بندی متفاوت وجذاب بر ارزش آن بیفزاییم و آن را پر اهمیت تر جلوه دهیم ،با این کار به ملت هایی که این سنگ قیمتی را تهیه می کنند بفهمانیم که ما برای حفظ صنایع ملی خودمان می کوشیم و اهمیت و خواص این سنگ را کشف می کنیم.

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت ۴۰y.ir مراجعه نمایید.

۱-۲-۱ فیروزه چیست؟

یک آلومینیوم فسفات آبدار مس است.فیروزه به معنای سنگ ترکی است، پس از استخراج رگه های این سنگ از معادن برای تراش، آن را ابتدا به کشور عثمانی (ترکیه حاضر) فرستاده و سپس قسمت عمده آن از طریق جاده ابریشم به کشورهای مختلف صادر می شد. از این رو اروپاییان که برای نخستین بار این سنگ را در عثمانی مشاهده کردند، نام آن را سنگ ترکی نهادند. با توجه به شرایط بسیار سخت تشکیل فیروزه، تنها منبع شناخته شده این سنگ گرانبها تا زمان های طولانی معادن فیروزه نیشابور بود که برخی از انواع آن از کیفیتی استثنایی برخوردار بودند. جهت درک اهمیت جواهرات خصوصا فیروزه در روزگار گذشته تنها اشاره به این نکته که بخش قابل توجهی از فیروزه ها و لاجوردهایی که به طور گسترده در مقبره ها و تابوت فراعنه مصر به کار رفته از ایران در آن زمان صادر شده است.با توجه به اینکه در ساختمان فیروزه مقادیری آب وجود دارد، در صورتی که فیروزه در جای گرم و خشک نگهداری شود به تدریج آب خود را از دست داده و رنگ آن کمرنگ خواهد شد. از این رو سنگ های فیروزه نیشابور به سبب داشتن رنگ عالی، سختی بالا و وجود مقادیر کم آب در ساختمان فیروزه، از کیفیتی خاص برخوردارند.

تصویر۱-۲ﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﻠﻲ ارﺗﻔﺎﻋﺎت ﻣﺤﺪوده ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

۲-۲-۱ آب و هوای منطقه

ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻠﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آب و ﻫﻮای ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﻓﺮاوان ﺑﻴﻦ ﻧﻘﺎطﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ .وﻟﻲ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎی ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن در ﻳﻚ دوره ۲۴ ساله در حدود ۱۴٫۵ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﮔﺮاد اﻧﺪازه ﮔﻴﺮی ﺷﺪه اﺳﺖ .ﺑﻌﻼوه ﻣﻲ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آب و ﻫﻮای ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ در داﻣﻨﻪ رﺷﺘﻪ ﻛﻮه ﺑﻴﻨﺎﻟﻮد ﺳﺮد ﺗﺮ از ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ دﻣﺎی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ .وزش ﺑﺎد در اﻏﻠﺐ اﻳﺎم ﺳﺎل در اﻳﻦ ﻣﺤﺪوده دﻳﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎ رش ﺑﺎران ﻣﻮﺳﻤﻲ در ﻓﺼﻮل زﻣﺴﺘﺎن و ﺑﻬﺎر اﻏﻠﺐ ﺑﺎﻋﺚ اﻳﺠﺎد ﺳﻴﻼب در ﻣﺤﺪوده رودﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎی و آﺑﺮاﻫﻪ ﻫﺎ ﻣﻲ ﮔﺮدد.

۳-۲-۱ وضعیت اجتماعی

در نزدیکی معدن فیروزه دو روستای معدن علیا و سفلی قرار دارند که مجموعاً دارای حدود ۳۵۰ خانوار سکنه می باشد . به علت کمبود بارندگی در این منطقه ، کشاورزی رونق چندانی ندارد و اندک آبی که از قنات های کوچک منطقه بدست می آید صرف آبیاری باغات گردو و انگور و کشت صیفی جات می گردد . به علاوه در سال هایی که بارندگی مناسبی وجود دارد می توان مزارع نسبتاً نخود و هندوانه را در منطقه مشاهده کرد که به صورت دیم کاشته شده اند . دامداری نیز در این منطقه به صورت سنتی دیده می شود که عمدتاً به صورت نگهداری گوسفند می باشد . به صورت کلی می توان گفت که زندگی مردم این منطقه وابساته به صنعت فیروزه بوده و قریب به اتفاق آن ها یا در معدن فیروزه شاغل هستند و یا به تراش سنگ فیروزه و خرید و فروش آن اشتغال دارند .

۴-۲-۱ اسناد تاریخی

اسناد تاریخی و باستان شناسی فراوانی برای قدمت فیروزه در ایران یافت شده است . در حفاری های شهر سوخته سیستان که مربوط به ۲۳۰۰ سال پیش می شود مقادیر زیادی فیروزه ، عقیق و لاجورد کشف شده است . ولی قدیمی ترین آثاری که از فیروزه کشف شده است مربوط به حفاری های اخیر آقای دکتر کاراژیان و گروه همراه ایشان در محدوده شهر قدیم نیشابور می باشد . در این حفاری اسکلتی مدفون مربوط به یک زن حدود ۴۵ ساله در میان بقایای یک لایه تاریخی یافت شده است که یک قطعه فیروزه سوراخ شده در نزدیکی کمر اسکلت شناسایی شده است . آزمایش روی استخوان ساق پای این اسکلت مطلق به۴۳۶۰ سال پیش از میلاد را نشان می دهد که قدیمی ترین نمونه فیروزه تراشیده کشف شده در حال حاضر می باشد .

تصویر۱-۳ﭘﺸﺖ و روی ﻓﻴﺮوزه ﺗﺮاﺷﻴﺪه ﺷﺪه و ﺳﻮراخ ﺷﺪه ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ۴۳۶۰ سال قبل از میلادو ﻣﺤﻞ ﺷﻨﺎ ﺳﺎﻳﻲ آن در ﻛﻨﺎر اﺳﻜﻠﺖ

۵-۲-۱ دﻟﻴﻞ ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮد ﺑﻮدن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

با وجود آنکه در سال های اخیر و با کشف معادنی در ایالات متحده آمریکا و چین ، این کشور ها در حجم تولید فیروزه از ایران سبقت گرفته اند ولی بی تردید مرغوبترین و با ارزش ترین فیروزه در جهان کماکان متعلق به معدن فیروزه نیشابور می باشد . دلیل تمایز فیروزه نیشابور از دیگر فیروزه های موجود در جهان رنگ بی نظیر و منحصر یه فرد آن است . به صورتی که در اغلب نقاط جهان فیروزه نیشابور را با نام اختصاصی فیروزه آبی می شناسنند . امروزه معدن فیروزه نیشابور سالیانه ۴۰ تن سنگ خام فیروزه تولید می نماید که در تاریخ چندین هزار ساله آن کم نظیر می باشد .

۳-۱ تعریف مشکل

سنگ فیروزه از مشهورترین سوغات شهرستان نیشابور به شمار می آید که شهرت جهانی دارد و از این رواولین ارتباط مشتری با کالاهای غیر نفتی از طریق بسته بندی است و این در حالی که بسته بندی مناسبی برای صادرات این کالا در نظر گرفته نمی شود و این امر موجب شده که شهرت جهانی فیروزه نیشابور دربازارهای جهانی کاهش یابد.

باید با جلوگیری از ورود کالاهای تقلبی به جای کالاهای ایرانی دربازار جهانی از حیثیت و آبروی بخش تولید داخلی کشوردر بازار جهانی حمایت کنیم. چنانچه قواعد صادرات را رعایت کنیم و بر پایه برنامه در این مسیر گام برداریم، می توانیم به آینده صادرات کالاهای غیرنفتی امیدوار باشیم. تمرکز بر روی صادرات کالاهای غیر نفتی، می تواند دراین منطقه علاوه بر ایجاد اشتغال، ثمرات بی شماری برای اقتصاد کشور داشته باشد زیرا با توسعه صنعت بسته بندی و ایجاد صنایع تبدیلی در کنار ظرفیت های صنعتی این استان می توانیم تا حدودی زیادی تاثیر گذار باشیم.

اولین ارتباط دیداری مشتری با کالاها ی غیر نفتی از طریق بسته بندی است زیرا بسته بندی نامناسب بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می گذارد.
بسته بندی زیرمجموعه و تابعی از دانش و هنر بسیار گسترده تری به نام بازاریابی است، زیرا یکی از ابزارهای بسیار کارآمد در بازارجهانی و رقابت بسته بندی شکیل و مناسب است وبه همین علت با بسته بندی های مناسب کالاهای غیرنفتی می توانیم صادرات این کالاها را در بازارجهانی گسترش دهیم.

صادرات غیرنفتی پروژه خیلی بزرگی است زیرا اقتصاد برخی از دولت ها بر صادرات غیرنفتی استوار است و از این راه، سود سرشاری به دست می آورند و با توسعه صنعت بسته بندی و ایجاد صنایع تبدیلی در کنار ظرفیت های صنعتی این استان می توانیم تا حدودی زیادی مشکلات بیکاری را برطرف کنیم.

۴-۱ اهمیت مسئله

فیروزه از اهمیت و ارزش زیادی برخوردار است. با در نظر گرفتن این موضوع آن طور که باید به آن ارزش داده نشده است و در هنگام خرید دارای بسته بندی شکیل و زیبایی نمی باشد بخصوص که فیروزه صادر می شود و باید در بازار خرید بیشتر روی آن فوکوس شود، به خاطر همین راه حل هایی ارائه می دهیم که این سنگ قیمتی علاوه بر پر اهمیت بودن آن دارای جذابیت بیشتری، هم از نظر خود سنگ و هم از لحاظ بسته بندی توجه بیشتری را به خود بگیرد.

۱-۴-۱ دلیل انتخاب موضوع

۱-ارائه راه کارهایی مفید برای صنایع دستی.

۲-کمک به حفظ صنایع دستی و اثار ملی.

۳-بررسی چالش ها در بسته بندی صنایع دستی.

۴-اهمیت دادن به بسته بندی صنایع دستی.

۵-جلب مشتری برای خرید صنایع دستی.

۶-ارزش نهادن صنایع دستی ایران برای کشورها.

۷-نگه داری آثار برای انتقال به نسل های آینده.

۲-۴-۱ نقش صنایع دستی در اقتصاد کشور

صنایع دستی هر جامعه کانال ارتباط فرهنگی بین مناطق مختلف جغرافیایی است.صنایع دستی در کشور می تواند برای همیشه ارزش های بومی و دینی ملت را در خود ضبط و به درون خانواده های مختلف کشور ببرد.کیفیت بالا، تناسب با ارزش های بومی و مذهبی و لحاظ خرده فرهنگ ها در عرصه صنایع دستی کشور از مزایای قابل توجه و ویژگی های منحصر به فرد صنایع دستی کشور است.توسعه صنایع دستی در کشور باعث اشتغال جمعیت زیادی از نیروی نیازمند به کارمی شود. با تولید و توسعه صنایع دستی در کشورعلاوه بر اینکه عده زیادی مشغول به کار می شوند، نوعی فرهنگ سازی وسیعی نیز در جامعه صورت می گیرد.وقتی طرحی ملی یا مذهبی از طریق صنایع دستی وارد خانواده ای می شود، فرهنگ و سنن محل تولید خود را منتقل، معرفی و تثبیت می کند و اهالی منطقه جدید نیز آن را می پذیرند و از همین طریق فرهنگ سازی وسیعی در جامعه شکل می گیرد.

۳-۴-۱ نقش بسته بندی در جامعه

بسته بندی به محافظی اطلاق می شود که به کمک آن سلامت کالای بسته بندی شده پس از تولید تا مرحله مصرف حفظ می شود. بسته بندی افزون بر این حفاظت، نقش دیگری نیز بر عهده دارد و آن شناساندن کالا به خریدار است. بسته بندی مانند پل ارتباطی میان خریدار و کالاست که به وسیله نمایش مناسب و جذاب کالا به آن شخصیت می دهد. صنایع بسته بندی، وظیفه بزرگی را در ماندگاری، حفاظت، نگهداری، سهولت و دوام طی حمل و نقل و انتقال کلیه محصولات به عهده دارند. در ضمن، بسته بندی مناسب و شکیل در بازاریابی و جلب رضایت مشتری نقش بسزایی ایفا می کند که این موضوع هم در بازار داخلی و هم در امر صادرات از اهمیت ویژه ای برخوردار است .

۴-۴-۱ نقش بسته بندی در صادرات

۱-۴-۴-۱ بسته بندی نا مطلوب آفت اعتبار کالای ایرانی در بازار جهانی

یک بسته بندی شکیل و کارآمد می تواند نبض بازار جهانی را در دست بگیرد؛ محصولی که با هزینه و رنج بسیار در کشور تولید می شود باید بسته بندی مطلوب و جذابی داشته باشد تا به مقصد برسد و در بازارهای جهانی شهرت کسب کند، امابسته بندی زیرمجموعه هنر بازاریابی است که نشانگر رشد ساختار تولید و بازار هر کشوری به شمار می رود، از این رو بسته بندی نامطلوب آفت اعتبار کالای ایرانی در بازارهای جهانی شده است. بسته بندی محصولات راز طلایی رشد صادرات غیرنفتی محسوب می شود، عمده محصولات به دلیل نامطلوب بودن فرآوری و بسته بندی نه تنها با عرضه فله ای ارزآوری شان کاهش یافته بلکه روز به روز جایگاه صادراتی خود را در بازارهای جهانی از دست می دهند و با نام و برند کشورهای دیگر در بازار جهانی عرضه می شوند.

۲-۴-۴-۱ بایدها و نباید ها در بسته بندی صادراتی

ویژگیهای تاثیر گذار در یک بسته بندی برای جلب نظر مشتریان و همچنین راحتی مصرف کننده و متمایز در بین بسته بندی های صادراتی می تواند در بازاریابی کالاها مفید باشد. به فیزیک ز یبای آن، مقاومت بسته بندی، هندسه بسته بندی، درج اطلاعات دقیق بر روی بسته و مشخصات آن توجه زیادی باید کرد، این مسئله در جهت آشنائی بیشتر مردم با آن کالا و بالا رفتن فروش و رضایت مشتری کمک به سزائی می نماید.

۳-۴-۴-۱ ویژگیهایی که در یک بسته بندی صادراتی باید رعایت شود

شکل هندسی مناسب برای حداقل فضای اشغالی در زمان چیدمان

کاهش هزینه های بسته بندی و حمل و نقل در حد امکان

چند منظوره بودن بسته و قابلیت مصرف بسته برای مصارف دیگر و دفعات بیشتر

توجه به بسته بندی های مشابه رقیب در بازار

استفاده بهینه از فضا و کاهش حجم بعد از مصرف

توجه به حفاظت کالا

توجه به عرف و آداب و رسوم جامعه و فرهنگ و الگوی مصرف مشتریان

هماهنگی فرم و رنگ در بسته بندی های صادراتی با محصول

۴-۴-۴-۱ وفاداری مشتریان به نام تجاری محصول

وفاداری مشتریان، امروزه، کلید موفقیت تجاری محسوب می شود. با افزایش وفاداری مشتریان سهم بازار و میزان سوددهی بنگاه اقتصادی بالا می رود. درک بازار با برنامه ریزی و اتخاذ استراتژی های مناسب جهت وفادار کردن مشتریان و افزایش نرخ وفاداری آنها، منافع بلندمدت برای بنگاه های اقتصادی به وجود می آورد. با پیشرفت فناوری و رقابتی تر شدن شرایط بازار در بخش های مختلف تولیدی و خدماتی، مشتری وفادار به عنوان سرمایه اصلی محسوب می شود.

نام های تجاری از زمره با ارزش ترین دارایی ها محسوب می شوند که باعث افزوده شدن ارزش نهایی محصول می شوند و در حال نفوذ به زندگی شخصی افراد هستند و ممکن است ارزش ها، اعتقادات، سیاست ها و حتی افراد را تحت تأثیر قرار دهند. اهمیت ایجاد و حفظ وفاداری مشتری، تبدیل به تمرکز اصلی در بازاریابی شده است. سطح بالای وفاداری مشتریان به نام تجاری باعث ایجاد یک سری مزیت های رقابتی و تأثیر مثبت بر افزایش درآمد نام تجاری و کاهش هزینه های بازاریابی می گردد.

۵-۴-۴-۱ نقش بسته بندی در محیط

۱-۵-۴-۴-۱ حفظ و نگهداری کالا

حفظ و نگه داری کالا یکی از مهمترین خواص بسته بندی است و باعث حفظ کالای داخل آن می شود تا سالم به دست مصرف کننده برسد.

۲-۵-۴-۴-۱ جذابیت و زیبایی

جزو عوامل تبلیغاتی دربسته بندی می باشد و باعث جلب توجه مشتری می شود و شخص را به خرید تشویق می کند و این باعث بالارفتن عرضه و تقاضا می شود و نیز اقتصاد را تقویت می کند.

۳-۵-۴-۴-۱ جلب توجه مشتری

جزء مراحل اولیه تأثیر گذاری و باعث می شود که یک بسته در میان بسته های دیگر خود را بیشتر نشان دهند.

۴-۵-۴-۴-۱ ایجاد علاقه

بعد از جلب توجه باعث می شود که شخص نسبت به آن بسته احساس علاقه کند.

۵-۵-۴-۴-۱ ایجاد تمایل به خرید

شخص بعد از ایجاد علاقه، تمایل به خرید پیدا میکند و سعی به خرید آن بسته می کند و فکر می کند به آن احتیاج دارد و تمایل خود را حس می کند.

۶-۵-۴-۴-۱ تحقق عمل خرید

در نهایت عمل خرید که مهمترین است تحقق پیدا می کند و بسته موفق میشود.

۷-۵-۴-۴-۱ ارضای خواسته مشتری

بعد از عمل خرید کار پایانی ارضاء خواسته مشتری است.

۶-۴-۴-۱ عناصر اصلی در بسته بندی

۱-طراحی بسته بندی

۲-هدایت دادن به بسته

۳-رنگ ها

۴-شکل

۷-۴-۴-۱معادن فیروزه دنیا

۱-۷-۴-۴-۱ ایران

مهمترین معدن فیروزه ایران،درشمالشرق ایران ودرنیشابورواقع است که یکى از قدیمى ترین معادن دنیا مى باشد . دردیگرنقاط ایران،ازجمله دامغان،کرمان و …….نیزمعادنى وجوددارد .برای هرایرانی نام فیروزه تداعی گر معدن فیروزه نیشابور است معدنی که پس از ۷ هزارسال هنوز چراغی روشن دارد قدیمی ترین تراش از فیروزه معدن نیشابور مجسمه ای به شکل یک گوساله است که حدود ۷ هزار سال قدمت داشته و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود. فیروزه ایرانی در دنیا آنچنان شناخته شده است که برای سنجش کیفیت سایر فیروزه ها این سنگ قیمتی کشور به عنوان مقیاس به کار گرفته می شود. معدن فیروزه نیشابور در ۴۵ کیلومتری شمال غرب این شهرستان در جاده قدیم سبزوار و در روستایی به نام «معدن» قرار گرفته است. با وجود گذشت هزاران سال از استخراج این معدن هنوز به رغم توسعه علم اکتشاف در ایران اکتشاف معدن فیروزه نیشابور همچنان مسکوت مانده و عملا اقدامی انجام نشده است. این معدن از گذشته توسط بومی های منطقه به استخراج رسیده وروش استخراج نیز سینه به سینه در اختیار اهالی روستای معدن قرار گرفته است.

◄   معدن فیروزه نیشابور :

معدن فیروزه نیشابور در مقطع لاوهای ناحیه جنوب غار آبدارکوه رئیس از جنوب به شمال است.قسمت اعظم فیروزه که تاکنون استخراج شده از این واحد است و به علاوه این واحد شدیدا تحت تاثیر فرسایش سطحی سوپرژن[۵] قرار گرفته است و مقدار آنیک[۶] تا ۳ درصد است. در بعضی مناطق فیروزه جانشین آپاتیت شده و همچنین درداخل فیروزه رگچه ها و دانه های پیریت و آلونیت دیده می شوندیکی از عوامل کنترل کننده فرسایش و کانی سازی تکتونیک ناحیه است.

تجمع مینرالیزاسیون[۷] فیروزه معمولا در سنگ های سیاه درون گیر و در مجاورت زون های دگرسانی صورت می گیرد.

تصویر ۱-۴ مسیرهای دسترسی به معدن فیروزه نیشابور

◄   معدن فیروزه باغو :

این معدن در فاصله ۱۳۰ کیلومتری دامغان قرار گرفته است. در این معدن فیروزه بیشتر در مجاورت گرانودیوریت[۸] ایجاد شده که سنگ مزبور را می توان یک سنگ منبع کانی سازی فیروزه شناخت. همچنین آپلیت[۹] های مربوط به گرانودیوریت محتوی دانه های پراکنده فیروزه بوده و به علاوه مجاور این آپلیت ها دارای فیروزه هستند. دانه ها و رگچه های فیروزه در ناحیه ای از توده آذرین درونی که به شدت شسته شده و عمل کائولینیتیزاسیون در آن انجام گرفته به وجود آمدهاست.

◄   فیروزه عبدالله گیو :

سنگ میزبان فیروزه عبدالله گیو همانند فیروزه نیشابور شامل مجموعه ای ازسنگ های آذر آواری نظیر تراکیت، تراکیت آندزیت است.

مجموعه سنگ ها تحت تاثیر فازهای تکتونیکی مختلف قرار گرفته و معمولا چنین نواحی با شدت خردشدگی بالا، بیشترین تمرکزکانی سازی را در خود جای می دهند. بر این اساس این ساختارهای تکنوتیکی به عنوان یکی از عوامل کنترل کننده کانی سازی فیروزه مطرح هستند.

۲-۷-۴-۴-۱ امریکا

       معادن فیروزه آمریکایى ،در بیابان هاى جنوب غرب آمریکا گسترش داشته ،مهمترین آنها معادن نوادا و آریزونا و نیو مکزیکو مى باشد .فیروزه هاى این معدن داراى تنوع رنگ از آبى تا سبز و طرح هاى مختلفى در ماتریکس مى باشد.

◄   معدن جواهر آبی :

معدن جواهر آبی در نزدیکی کوهستان باتل،گونه مهمی از فیروزه راتولید می کند که از آبی تند تا سبز تیره که با یک شدت با هم ترکیب شده اندو به طور نامنظم در ماتریکسی پراکنده اند. هنگامی که دیگر معادن موجوددر نوادا، که دارای همان نام معدن جواهر آبی کوهستان باتل بوده و حدودا درسال ۱۹۳۴ تولید خود را آغاز کردند، امروزه بسته هستند، محصول فیروزه معدن جواهر آبی بسیار ارزشمند است. زیرا بسیار خوشرنگ و سخت بوده و همچنین برای کلکسیونرها نیز بسیار مطلوب است.

◄   معدن کاندلاریا:

معدن کاندلاریا یک معدن کوچک در ایالت نوادا است. این معدن سنگ هایی درابعاد بسیار کوچک تولید می کند و تنها در بعضی مواقع از سال فعال است. دراین معدن یک سنگ با کیفیت فیروزه به رنگ آبی تیره با تناوبی از سیاه وقهوه ای، همراه با ماتریکسی غیررگه ای است. فیروزه های استحصال شده از این معدن جذاب بوده ولی به دست آوردن آن تا حدودی مشکل است. زیرا در بسیاری اوقات، مقدار در دسترس این فیروزه اندک بوده و از این رو یکی از سنگ های بسیار مطرح برای کلکسیونی شدن است.

۳-۷-۴-۴-۱افغانستان

چهار معدن مهم فیروزه این کشور یعنی معادن پنجشیر، یاقوت جگدلک، لعل بدخشان و نورستان بشکل غیر فنی استخراج شده به بازار هندوستان و مارکیت پاکستان بفروش می رسد.

فصل دوم:

گردآوری اطلاعات))

-شناسایی سنگ فیروزه

-تقسیم بندی فیروزه

-خصوصیات فیروزه

۲٫گردآوری اطلاعات:

۱-۲ شناسایی سنگ فیروزه

بر اساس نوع، درصد ترکیبات و محل تشکیل رنگ هایی دارد که در طیف وسیعی از آبی کم رنگ تا آبی پر رنگ و سبز روشن و در مواردی سبز تیره نمودار می شود. جلای آن واکسی یا چینی و سختی آن ۵ الی ۶ است که هر چه میزان آب در ساختمان آن افزایش یابد از سختی آن کاسته می شود.

تصویر۲-۱ نمونه ای ازسنگ فیروزه

۲-۲ دسته بندی فیروزه از نظر سنگ

جزو سنگ های نیمه قیمتی است، ولی فیروزه عجمی درجه یک نیشابور قیمتش با برلیان برابری می کند.

۳-۲ تقسیم بندی فیروزه نیشابور

به صورت کلی تقسیم بندی های مختلفی برای فیروزه نیشابور می توان در نظر گرفت . این تقسیم بندی ها می تواند بر اساس خواص مختلفی از جمله رنگ ، خواص فیزیکی ، شکل ظاهری ، نحوه استخراج ، کیفیت و ارزش سنگخام فیروزه ، نوع و شکل فیروزه تراشیده و … باشد . در ادامه به تقسیم بندی های مختلف فیروزه اشاره خواهد شد .

۱-۳-۲ انواع فیروزه نیشابور از نظر نوع ذخیره

به صورت کلی دو نوع ذخیره استخراجی در محدوده معدن فیروزه نیشابور وجود دارد . اول فیروزه موجود در رنگ بکر و دوم فیروزه پلاسری که در اصطلاح محلی به آن « فیروزه خاکی » گفته می شود . فیروزه خاکی به صورت عمده در بخش هایی از رسوبات ناحیه جنوبی معدن فیروزه یافت می شود . این رسوبات از گذشته های دور توسط افراد محلی جهت استحصال فیروزه سنگ جوری می گشته است . ولی امروز به دلایل مختلف از جمله رونق گیری معدن اصلی تقریباً استفاده از این منابع پلاسری متوقف گشته است .

۲-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ طرح و شکل ظاهری

از لحاظ طرح وشکل ظاهری به دو دسته کلی عجمی و شجری تقسیم بندی می گردد .

۱-۲-۳-۲ عجمی

تصویر۲-۲فیروزه عجمی خام (سمت راست)فیروزه عجمی به شکل نگین انگشتری (سمت چپ)

۲-۲-۳-۲ شجری

تصویر۲-۳فیروزه شجری خام (سمت راست)فیروزه شجری به شکل نگین انگشتری (سمت چپ)

۳-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاط رنگ

یکی از اصلی ترین پارامتر ها جهت تعیین ارزش و قیمت گذاری فیروزه رنگ آن است . فیروزه های موجود در معدن نیشابور را می توان به رنگ های متفاوتی مشاهده کرد که به صورت کلی می توان آن ها را به دو دسته آبی و سبز تقسیم بندی نمود . دلیل تفاوت رنگ فیروزه وجود ناخالصی های موجود در آن است ، چراکه فیروزه خالص به خاطر دارا بودن عنصر مس آبی رنگ می باشد . ولی عناصر دیگر باعث تغییر رنگ آن می شود که مهمترین آن ها عنصر آهن می باشد . اضافه شدن این عنصر به صورت ناخالصی به کانی فیروزه باعث سبز شدن رنگ آن می شود . به علاوه رنگ فیروزه می تواند پر رنگ یا کمرنگ باشد ، چه فیروزه آبی که رنگ آن ممکن است از سفید مایل به آبی تا آبی آسمانی و نهایتاً آبی سیر باشد و چه فیروزه سبز رنگ که می تواند بین سفید مایل به سبز تا سبز چمنی و سبز لجنی تغییر رنگ داشته باشد . این تغییر رنگ عموماً به خاطر تفاوت میزان عناصر اصلی و فرعی موجود در فیروزه است . چراکه در طی فرایند جانشینی ممکن است مقدار عناصر فلزی وارد شده به ترکیب فیروزه متغیر باشد . یکی دیگر از عوامل موثر در رنگ فیروزه مقدار آب موجود در آن است . همانطور که از فرمول شیمیایی فیروزه ( مشخص است ، چهار مولکول آب در ترکیب شیمیایی ان دیده می شود که به آن آب تبلور گفته می شود . اگر مقدار این آب در اثر تبخیر کم شود فیروزه به میزان قابل توجهی کمرنگتر می گردد به همین دلیل است که فیروزه استخراجی از معدن پس از خروج از تونل که محیطی مرطوب است کم رنگ تر از زمان استخراج خود می شود و اگر هر چند وقت یک بار فیروزه را مرطوب کنیم بسیار پررنگتر و زیبا تر خواهد بود .

تصویر۲-۴ چند نمونه فیروزه خام و تراشیده به رنگ سبز

تصویر ۲-۵ چند نمونه فیروزه خام و تراشیده به رنگ آبی

۴-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ کیفیت و ارزش اقتصادی سنگ خام فیروزه

به صورت کلی سنگی که از معدن فیروزه استخراج می شود ، قبل از فروش از لحاظ ارزش اقتصادی تقسیم بندی می گردد . در این مرحله سنگ از نظر نوع ماده معدنی و ارزش اقتصادی آن به دسته های مختلف تقسیم می گردد تا قیمت گذاری و فروش آن آسان تر و منصفانه تر انجام شود . در این تقسیم بندی سنگ خام فیروزه به شش گروه تفکیک می شود.

۱-۴-۳-۲ عجمی

تصویر ۲-۶ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻴ ﺮوزه ﻋﺠﻤ ﻲ اﺳﺘﺨﺮاﺟ ﻲ از ﻣﺤﺪوده ﭼﺎه آﺑﺪار

۲-۴-۳-۲ چغاله

تصویر۲-۷ﭼﻐﺎﻟﻪ ﻫﺎ ی ﻣﺤﺪوده ﻏﺎر دم دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪ ی ﺷﺪه و آﻣﺎده ﻋﺮﺿﻪ ﺑﻪ ﺑﺎزار

۳-۴-۳-۲ سنگ رگه دار

تصویر ۲-۸ ﺳﻨﮓ ﻫﺎ ی رﮔﻪ دار اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺤﺪوده ﺗﻮﻧﻞ زاک

۴-۴-۳-۲ توفال

تصویر ۲-۹ دو ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺗﻮﻓﺎل اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه از ﻣﺤﺪوده ﭼﺎه آﺑﺪار

۵-۴-۳-۲ شکوفه و خزامه

پس از این که فرایند تقسیم بندی سنگ خام فیروزه به اتمام رسید ، مقداری از قطعات فیروزه که چه در زمان استخراج و چه در زمان دسته بندی شکسته و ریز دانه شده اند ، بر جا می ماند . این فیروزه ها توسط الک ههای مخصوص که اندازه تقریبی آن ها تا ماش است الک می شود . به فیروزه های درشت تری که برای الک باقی می مانند « شکوفه » و به فیروزه های ریز تری که از الک رد می شوند « خزامه » گفته می شود . لازم به یاد آوری است که از این فیروزه های ریز دانه جهت تهیه صنایع دستی مختلف مانند تابلوهای خطاطی با فیروزه استفاده می شود .

۵-۳-۲ تقسیم بندی فیروزه از لحاظ کار استخراجی آن

از گذشته های دور در معدن فیروزه نیشابور رسم بر آن بود که فیروزه استخراجی از هر جبهه کار به صورت جداگانه دسته بندی گشته و به فروش برسد . به احتمال فراوان این مساله به خاطر تفاوت موجود در نگ و بافت ، خواص تراش پذیری و جلاپذیری فیروزه های استخراجی از جبهه کارهای مختلف می باشد. نه تنها رنگ و خواص ظاهری فیروزه های استخراجی از نقاط مختلف معدن فیروزه متفاوت است، بلکه به خاطر قرار گیری این جبهه کارها در زون های مختلف آلتراسیونی ، سنگ مادر در بر گیرنده فیروزه نیز در آن ها متفاوت است . در حال حاضر چهار منطقه استخراجی مختلف در معدن فیروزه نیشابور وجود دارد که شامل چاه آبدار ، تونل غار سبز ، تونل غار دم و تونل زاک می باشد . در این جا لازم به یاد آوری است که روش نوین معدنکاری از تونل جهت دسترسی به ماده معدنی فیروزه تنها در سده اخیر از سال های میانی دهه ۱۳۲۰ در معدن فیروزه رایج گردیده است و پیش از آن از حفر چاه ها و چاهک ها ی عمودی جهت استخراج استفاده می شده است . در گذشته در هر نقطه ای که رگه فیروزه در سطح زمین مشاهده می گردیده ، حفاری در همان نقطه و به صورت دنبال رگه انجام می شده است . با توجه به عمودی بودن رگه های فیروزه در معدن نیشابور ، این حفریات عموماً شکل عمودی و یا نزدیک به عمود به خود گرفته اند . در اصطلاح محلی به این حفریات قدیمی « غار » گفته می شود .درحال حاضر ۳۵ عدد از این غارهای قدیمی در محدوده ی معدن فیروزه نیشابور قابل شناسایی است که شامل موارد زیر می شود: غار کَمَری ، غار مسلم ،ساعدی ،سرکوه ساعدی ،غارسبط ،سرکوه سبز،میله شهپری ،انجیری ،اردلانی ،غار زرد ،میله رکنی ،آبدار،گُلهی ،ته میدان ،چخماقی،خُورج سیاه ،خُورج سفید ،غاردم ،اسب کش،چراغ کش،کربلایی کریمی،آغال(لانه ) روباه،میله بالاخره،حلوایی ،زاک بالا،زاک پایین ،سه تخت ،پشکل دان،گنبدچه،ملکی،شهپردار ،خردان،گَه زار ،غار سرخ و عبدالزارق . در طول تاریخ و در کتاب ها ، رساله ها ، سفر نامه ها و مقالات مختلف ،تعداد متفاوت و عمدتاً بیشتری از آنچه که در بالا ذکر شده برای غارهای قدیمی معدن ذکر شده است . علت این موضوع آن است که در طول تاریخ چند هزار ساله معدن نام بسیاری از این غارها چندین و چند بار عوض شده است . بعضی از آن ها چندین سال متروکه بوده اند و بعد از چند سال شروع به کار مجدد نام جدیدی یافته اند . و یا با عوض شدن مالک یک محدوده استخراجی نام آن محدوده نیز عوض شده است . به عنوان مثال می توان به غار عبدالزارق اشاره نمود . در گذشته یکی از مرغوب ترین فیروزه های معدن نیشابور از این غار استخراج می شده است . ولی این غار در گذشته به نام ابواسحاقی معروف بوده است و حتی در غزل دیوان حافظ به همین نام از آن ذکر شده است :

« راستی خاتم فیروزه بواسحاقی خوش درخشید ولی دولت مستعجل بود »

وجه تسمیه این غار های قدیمی نیز متفاوت است و حتی علت نام گذاری بعضی از آن ها چون غار دُم و غار خُورج نا مشخص می باشد و در جایی ثبت نشده است . بعضی از این غار ها نام صاحب خود را به همراه دارند به عنوان نمونه می توان به غار کربلایی کریمی ، غار ملکی و غار مسلم اشاره نمود . بعضی از آن ها به خاطر رنگ فیروزه یا سنگ زمینه موجود در آن ها نامگذاری شده اند مانند غار زرد ،غار سبزو غار حلوایی . بعضی به خاطر شکل خود نامگذاری شده اند مانن گنبدچه و ته میان . عده ای نیز نام خود را از خصوصیات منحصر به فردشان گرفته اند به عنوان نمونه غار انجیری که دارای چند درخت انجیر در دهانه خود می باشدو یا غار آبدار چراکه در آن از چند متری سطح زمین به پایین تراوش آب وجود دارد .

تصویر۲-۱۰از راﺳﺖ ﺑﻪ ﭼﭗ ﻓﻴ ﺮوزه ﻫﺎ ی اﺳﺘﺨﺮاﺟ ﻲ از ﭼﺎه آﺑﺪار، ﺗﻮﻧﻞ ﻏﺎر ﺳﺒﺰ، ﺗﻮﻧﻞﻏﺎردم و ﺗﻮﻧﻞ زاک

۴-۲ اسامی سنگ فیروزه و انواع آن پس از قیمت گذاری

۱-۴-۲ عجمی

فیروزه ای گرد و درشت است. دارای‏ فیروزه‏ی تقریباً خالص به رنگ آبی سیر که به اصطلاح فیروزه‏ تراشها «گرچه[۱۰]» نامیده می‏شود. این نوع فیروزه، وقتی‏ تراشیده شد، تبدیل به فیروزه‏یی صاف و خوش‏رنگ می‏شود، جنس آن سخت است. فیروزه‏ی عجمی، گران‏قیمت‏ترین نوع‏ فیروزه است.

۲-۴-۲ عجمی نیم رنگ

که از نوع قبلی، کم‏رنگ‏تر است‏. این نوع فیروزه را گویا در بعضی از کشورهای خارجی، به طور مصنوعی، رنگ می‏کنند.

۳-۴-۲ عربی

فیروزه‏ی تخت را گویند وجه تسمیه‏ این نوع فیروزه، آنست که در عربستان، موردپسند و تقاضاست‏ و دارای رنگ آبی سیر است و از نظر قیمت با نوع «عجمی»، تفاوت بسیار دارد.

۴-۴-۲ توفال

از جنس عربی است که سنگ آن، از میان‏ رفته و فقط لایه ای از فیروزه، با رنگ آبی سیر، باقی مانده که‏ پس از تراش، «فیروزه‏ی باب کربلا» نامیده می‏شود.

۵-۴-۲ توفال نیم رنگ

تفاوت آن با نوع قبلی آنست‏ که به رنگ روشن‏تر است.

۶-۴-۲ توفال سفید

رنگ آبی خیلی روشن دارد.

۷-۴-۲ چغاله

فیروزه ای است درشت، شبیه «فیروزه‏ی‏ عجمی» اما به رنگ آبی کم رنگ. جنس آن سست است، به طوری که نمی توان آن را به خوبی جلا داد و پرداخت کرد. به آن فیروزه‏ی «باب مکه» هم می گویند چون مورد پسند کشور عربستان سعودی می‏باشد. چغاله، از نوع نازل فیروزه ی نیشابور است.

۸-۴-۲ شجری

فیروزه‏های رگه‏دار را می گویند.‎ سنگ‏ آن به شکلی است که گویی دانه‏هایی ریز و درشت فیروزه را بر زمینه‏یی از رنگ سیاه یا زرد، پهلوی هم می گویند. وجه تسمیه ی‏ «شجری» آنست که گاه رگه‏های آن، به صورت شاخه‏های درخت،‏ نمایان می‏شود.

۹-۴-۲ شکوفه

فیروزه ای است ریزتر از «چغاله» و فیروزه ی کمی دارد. این سنگ فیروزه را به صورت «شکوفه» یا «اشک» یا «لوز» می‏تراشند.

۱۰-۴-۲ چال یا نرم

این فیروزه، کمی بزرگ تر از «عدس» در سنگ های معدن دیده می‏شود. آن را به صورت گرد می‏تراشند. این فیروزه، قبلا در آمریکا فروش داشت و همچنین‏ به هندوستان صادر می شد و در آن جا برای خال‏بینی که نوعی‏ آرایش سنتی زنان هند است، مورد استفاده قرار می گرفت و نیز از آن نوعی انگشتری بنام «انگشتری بمبئی» می‏سازند که موردپسند مردم هند است. از این نوع فیروزه، در تهران، انگشتری‏ دوطبقه می‏سازند که به انگشتری «شکوفه» معروف است.

۱۱-۴-۲ درشت

سنگ های نسبتاً بزرگی است که در آن‏ رگه‏های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می شود. این‏ نوع فیروزه، نازل ترین نوع فیروزه ی نیشابور است.

۵-۲ مشخصاتی که فیروزه را بر این اساس قیمت گذاری می کنند

سنگ فیروزه، یک نوع سنگ آتش‏فشانی است که پس از فعل و انفعالاتی شیمیایی، در طی قرن ها تبدیل به دانه‏ها یا رگه‏هایی آبی‏رنگ در میان توده‏های سیاه سنگ یا خاک شده‏ است. ضخامت رگه‏های فیروزه دراین سنگ های سیاه در حدود چند میلیمتر است که بندرت به یک سانتیمتر می رسد. اما طول آن ها از چند سانتیمتر تا چند متر هم دیده شده است. ابعاد دانه‏های فیروزه در سنگ نیز در حدود چند میلیمتر است ولی‏ فیروزه‏هایی که در حفره‏های خاکی معدن پیدا می‏شود نسبتا بزرگترند و تا یکی دو سانتیمتر ضخامت پیدا می‏کنند. این نوع،‏ مرغوب ترین نوع سنگ فیروزه است.

انواع فیروزه، پس از قیمت گذاری بنا به نوع، جنس،رنگ،محل مصرف فیروزه ، هر یک به اسمی نامیده می شود. این اسامی، شاخص نوع‏ فیروزه است و هنوز در میان سوداگران فیروزه و فیروزه تراش ها و جواهرفروش ها معمول است.

۶-۲ انواع فیروزه

۱٫فیروزه در بین جواهرات درجه دوم بهترین سنگ می باشد . رنگ داخلی و خارجی آن یکسان بوده و فرقی نمی کند.

۲٫فیروزه ۲ نوع دارد : ۱- فیروزه مشرقی (مانند فیروزه نیشابور) که رنگ آن هیچ زمان خراب نمی شود

۲- فیروزه مغربی که رنگ آن خراب شده و به سبز تبدیل می گردد . فیروزه به رنگ های آبی ، سبز و سفید وجود دارد ، که گرانترین نوع آن فیروزه مشرقی به رنگ آبی فیروزه ای می باشد.

۷-۲ خصوصیات فیروزه

۱-۷-۲ ترکیب شیمیایی

فسفات آلومینیم و مس آبدار

۲-۷-۲ رنگ

آبى ،سبز ،سبز آبى

۳-۷-۲ سختی

۵-۶

۴-۷-۲ ضریب شکست

۶۲/۱

۵-۷-۲ سیستم تبلور

ترى کلین

۸-۲ صنایع مرتبط با فیروزه

۱-۸-۲ صنایع دستی فلزی

ساخت زیورآلات

۲-۸-۲ صنایع دستی سنگی

تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی

فیروزه کوبی

مرصع کاری

۹-۲ خطرات تهدید کننده فیروزه

دو خطر جدى ،فیروزه را تهدید مى کند ؛یکى صدمات ناشى از ضربات سخت و دیگرى ،تغییر رنگ فیروزه که ناشى از ساختار متخلخل فیروزه است .

۱۰-۲ محصولاتی که فیروزه در آن کار می شود

علاوه بر زینت آلات زنانه و مردانه ‏ با بهره گرفتن از فیروزه،اشیاء مختلفی‏ را زینت می دهند و می فروشند از این قبیل؛ قلیان، چپق، نی سیگار، دسته‏ی شمشیر، قاب قرآن، صندوقچه، عصا، مجسمه، سنجاق کراوات و نیز آویزه‏هایی به شکل قلب و تخم مرغ نیز می‎سازند همچنین آیاتی از قرآن کریم را با بهره گرفتن از فیروزه‏ی‏ تخت به صورت تابلوهایی زیبا درمی‏آورند. علاوه بر این، کلمات‏ مقدسی از قبیل «اللّه» و اسامی ائمه -به خصوص «حضرت علی‏ (ع)» و نام«پیامبر» (حضرت محمد(ص) را از فیروزه‏ می تراشند. از فیروزه‏ی «شجری» اشیاء زینتی به شکل کاسه، بشقاب و همچنین انواع پرندگان به خصوص طاووس می‏سازند.

۱۱-۲ موادی که باعث تغییر رنگ فیروزه می شود

فیروزه تنها سنگ معدنی است که به مواد روغنی حساسیت دارد، چون منافذش حالت تخلخلی دارد و مواد روغنی را جذب خودش می کند، به مرورزمان باعث تغییر رنگ فیروزه می شود و وقتی تغییر رنگ داد سبز مات می شود و به این ترتیب قیمت و کیفیت فیروزه کاهش پیدا می کند. وقتی سبز مات شد اگر میلیون ها تومان باشد دیگر هیچ ارزشی ندارد. تنها راه نگهداری این است که از مواد روغنی حتی کرم و عطر و ادکلن دور نگه داشته شود. حتی در کمدی که عطر و ادکلن است نباید فیروزه را نگه داشت، البته تغییر رنگ در نگین فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در فیروزه یا حتی در اثر مواد شیمیایی موجود در مواد آرایشی بانوان نیز رخ می دهد.

– لوسیون ها و عطر ها ،منجر به تغییر رنگ فیروزه مى شود .

– از تمیز کننده اولترا سونیک مورد جواهرفیروزه استفاده نشود .

– اگر نگین فیروزه به روى پایه نقره استوار است ،برخى ترکیبات مورد استفاده براى تمیز کردن و صیقل دادن نقره که حاوى اسید است ،به فیروزه صدمه می رساند.

۱۲-۲ تاثیرات و فواید فیروزه روی بدن انسان

سنگ فیروزه به عوارض عملکردهای نادرست کبد و غدد کمک میکند. چشمها را نیرو میبخشد و علیه بیماریهای چشم و گردش خون مؤثر است. التهابات ریوی و بیماریهای دستگاه تنفسی را درمان کرده، در برابر افسردگی مفید بوده و قلب را تقویت میکند.فیروزه برای همه بیماریها که بر اثر کمبود مواد غذائی و تغذیه بد ایجاد میشوند به کار میرود. معمولاً هنگام پارگی رباطها و تاندونها، جریان خونی را در بافتهای عضلانی زیادتر میکند. همچنین به خاطر درخشش خود، شادی آور است و اهرمی سودمند برای جبران کمبود اکسیژن، مسمومیتهای خونی و استرس میباشد. سنگ فیروزه کمک مؤثری به درمان آن نواحی از بدن که تحت هجوم ویروس ها و باکتری ها هستند مینماید. گفته شده فیروزه از عملکرد و شفابخشی بیکران خود آگاهی ندارد.

فیروزه سنگی توانمند و حامی به شمار میرود. این سنگ باعث شادی و نشاط در افراد غمگین و افسرده میشودو به آنها نیروی لازم برای به انجام رساندن کارهای سخت با ظرافت و چابکی را منتقل میکند.

۱۳-۲ تقسیم بندی فیروزه در هنگام تراش

سنگ هایی که ریز هستند و امکان نگهداشتن آنها در میان انگشت ها جهت تراش وجود ندارد، این نوع سنگ ها را روی چوب حصیر می چسبانند تا از چوب به عنوان دستگیره برای نگهداشتن سنگ در دست استفاده شود و به آن سرچوبی گفته می شود و سنگ های درشت تر را که با دست امکان نگهداشتن آن باشد جدا سازی می کنند سپس توسط دستگاهی دیگر که چرخ تراش نام دارد و دارای یک تیغه از جنس فلز که دارای سختی زیادی است فیروزه ها را به صورت اشکال مختلف تراش می دهند.

تصویر ۲-۱۱ سنگ های ریز

تصویر ۲-۱۲ سنگ های درشت

۱۴-۲ اشکال فیروزه تراشیده

۱-۱۴-۲ تراش سنتی

الف) تراش سنتی؛ از قدیم الایام، فیروزه را جز موارد استثنایی، فقط به دو شکل بیضی و گرد (دایره) و به اندازه‏های مختلف می‏تراشیدند؛ هم‏اکنون نیز این دو شکل‏، رواج بیش تری دارد و نود درصد فیروزه‏های تراشیده به این دو شکل‏ است. البته جواهرفروشی ها نوع گرد آن را مرغوب‏تر می دانند. این‏ دو نوع فیروزه است که بر روی انگشتری برنجی قرار می دهند.

۲-۱۴-۲ تراش جدید

ب) تراش جدید؛ از ۵۰ سال پیش ]حدود نیمه ی دهه ۱۳۴۰[ تاکنون، فیروزه را به‏ شکل های دیگری نیز می‏تراشند و البته هر شکل آن، در جواهرسازی، مصرف خاصی دارد. شکل های جدید عبارتند از: لوزی، اشک یا بادامی، مستطیل، سه گوش، دل، کوبیسم (بی‏شکل است.)

۱۵-۲ انواع ومشخصات فیروزه تراشیده

۱-۱۵-۲ عجمی

الف) مشخصات فیروزه ی عجمی خوب:

— رنگ آسمانی سیر دارد.

— درشت است.

— رگه و لکه ندارد.

— «خط فارسی» نگین (خط دور نگین) متناسب است.

— ضخامت فیروزه، زیاد است.

— «برس» ندارد (برس؛ ذرات ریز و سفید آهک را گویند) چه این که این ذرات روغن و آب را به خود جذب می کند و موجب فساد فیروزه می‏شود.

— وزن مخصوص آن نسبت به دیگر فیروزه‏های هم حجم، زیادتر است.

۲-۱۵-۲ شجری

— به رنگ آبی سیر است.

— درشت است.

— رگه‏های سیاه دارد.

— رگه‏های آن نقش زیبایی ایجاد کرده است.

۱۶-۲ قیمت گذاری فیروزه تراشیده

فیروزه‏ی تراشیده را بر حسب نوع، جنس آن به انواع‏ زیر قیمت گذاری می‏کنند:

۱-۱۶-۲ عال عجمی

عالی ترین نوع فیروزه تراشیده را گویند و لفظ «عال» مخفف کلمه «عالی» است. «عال عجمی»، دارای سه شماره است: شماره‏ی ۱ به نام «عال» (عالی ترین نوع فیروزه است)؛ شماره‏ی ۲ به نام «دو عال»؛ شماره‏ی ۳ به نام «سه عال».

۲-۱۶-۲ عجمی درجه مرغوب

به چهار درجه رقم‏بندی می شود: شماره‏ی ۴ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۵ درجه‏ی ۲؛ شماره‏ی ۶ درجه‏ی ۳؛ شماره‏ی ۷ درجه‏ی ۴.

۳-۱۶-۲ عال عربی

تقریباً نوع پایین فیروزه است و دو درجه دارد: شماره‏ی ۸ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۹ درجه‏ی ۲٫

۴-۱۶-۲ عربی درجه مرغوب

نوع نازل تر است و سه‏ درجه دارد: شماره‏ی ۱۰ درجه‏ی ۱؛ شماره‏ی ۱۱ درجه‏ی ۲؛ شماره‏ی ۱۲ درجه‏ی ۳٫

۵-۱۶-۲ شجری تراشیده

فیروزه‏ی شجری تراشیده: این نوع فیروزه‏، فقط ۵ درجه دارد با پنج شماره.

۱۷-۲ انواع دستگاه فیروزه تراشی

دستگاه‏ تراش فیروزه دو نوع است: یکی دستگاه قدیمی که با «کمان» و«زه‏رود» و به کمک دست راست به راه می‏افتد، و دیگری دستگاه برقی است که جدید است. دستگاه قدیمی هنوز در کنار دستگاه جدید (برقی)، به حیات خود ادامه می دهد.

۱۸-۲ عملیاتی که در مورد فیروزه تراشی استفاده می شود

۱-۱۸-۲ باب حبه

شکستن سنگ فیروزه‏ و جدا کردن قسمت زائد آن است. این عمل، از نظر فن فیروزه تراشی، حائز اهمیت بسیار است. کارگری که «باب حبه» می کند باید آشنایی کامل با طبیعت سنگ فیروزه داشته باشد. بداند که سنگ را از کجا قطع کند تا صدمه‏یی به فیروزه وارد نیاید و با در نظر گرفتن مقدار فیروزه‏ ای که در آن سنگ است‏ برای یکی از شکل های تراش، آماده شود از این رو، کارگر فیروزه تراش قبل از شکستن‏ سنگ فیروزه‏، آن را با نظر مجرب خود بررسی می‏کند و به‏ دقت تصمیم می گیرد، آنگاه با «چفت» یا «اجنه»سنگ را می شکند.

۲-۱۸-۲ چفت

ابزاری است فلزی، که برای‏ «باب حبه» کردن فیروزه‏ی «عجمی» که پُرگوشت و کم سنگ‏ است به کار می‏آید. چفت، تقریباً همان انبردست است؛ دو دسته‏ به طول ۵/۱۴ سانتیمتر و ضخامت ۵/۰ سانتیمتر دارد و دهانه‏ ی آن در حدود ۵/۱ سانتیمتر باز می‏شود و قسمت های زائد را در دهان می گیرد و جدا می‏کند.

۳-۱۸-۲ اجنه

برای «باب حبه» کردن فیروزه‏ی‏ «سنگدار» به کار می رود. که در شکستن، به ظرافت کم تری محتاج‏ است. «اجنه»، نوعی چکش دو لبه‏ای است فلزی، که دسته‏ای‏ چوبی دارد به طول ۳۱ سانتیمتر.

۴-۱۸-۲ حبه کردن

وقتی فیروزه، «باب حبه» شد، یعنی‏ قسمت های پُرسنگ و زائد خود را از دست داد؛ هنوز دارای‏ ذرات زائدی است و لبه‏ها و پهلوهایی دارد که باید گرفته‏ شود و فیروزه به صورت «حبه» درآید. برای این کار، فیروزه‏ی‏ «باب حبه» را در میان تکه پارچه ای که به «لتّه‏ی کار» معروف‏ است، با سه انگشت دست چپ می گیرند و به طرف «چرخ تراش» می برند؛ تا قسمت های زائد و زوایا و کناره‏هایی که قبلاً حذف‏ نشده و باقی مانده است با این دستگاه تراشیده شود.

۵-۱۸-۲ خم تراش یا چرخ حبه

چرخی است مدور از سنگ سمباده که‏ برای حبه کردن سنگ فیروزه در دستگاه فیروزه‏تراشی قرار می گیرد.

۶-۱۸-۲ سر چوب کردن

در این مرحله، باید فیروزه را سر چوب قرار داد تا برای تراش بعدی آماده شود. این مرحله،‏ از مراحل قبل، دقیق‏تر ‎است؛باید آن را با چسبی به نام کندل بر سر چوبی به اسم لوخ چسباند(چون ریز است و در دست قرار نمی گیرد)تا راحتتر تراش بخورد.

۷-۱۸-۲ کندل

نوعی چسب است که برای‏ چسباندن فیروزه بر سر «لوخ» می سازند و عبارتست از: «گل‏ روشویه» و «لار» (نوعی چسب) و روغن پیه.

۸-۱۸-۲ لوخ

چوبی است که از ساقه‏ی نوعی نی‏ می سازند و فیروزه‏تراش ها آن را از ساحل «کشف رود» که اهالی‏، آن را دریا می‏نامند می‏آوردند این ساقه‏ها را به وسیله نوعی‏ قیچی که به آن «گاز» می‏نامند به قطعات ۵/۱۳ سانتیمتری‏ درمی‏آورند.

۹-۱۸-۲ لار

نوعی چسب می باشد.

۱۰-۱۸-۲ کشکول

در کنار دستگاه،‏ پیاله‏ی کوچکی به نام «کشکول» قرار دارد که پر از آب می‏کنند و فیروزه را در فواصل تراش در آن فرو می برند، تا خیس شود و بهتر آماده ی تراش باشد.

۱۹-۲ افرادی که در قیمت گذاری فیروزه نقش دارند

در گذشته، قیمت گذاری در سر معدن انجام می شد و به اصطلاح محلی، به عهده‏ی «عبا به دوش‏ها» بود. عبا به‏ دوش ها، معتمدین «ده معدن» بودند که به نشانه‏ی شیخوخیت‏ و ریش سفیدی، عبا بر دوش می‏انداختند. اینان، علاوه بر این، فیروزه‏شناس نیز بودند، و «مقومی» می دانستند.

بدین ترتیب در روز جمعه، از طرف‏ «معدن مدار» یا «مباشر» او ،«پلوپزان» می کردند و سه تن یا بیش تر از «عبا به دوش‏ها» که در کار فیروزه و شناخت آن، صاحب‏ اطلاع و نظر بودند. دعوت می شدند. اینان، پس از صرف ناهار، فیروزه‏ها را بر روی سفره‏یی می ریختند و در حضور آنان و «ضابط باشی» و یا «مباشر»، فیروزه‏ها را قیمت گذاری و تفکیک‏ می کردند. آن گاه، دستمالی را که همراه داشتند باز می کردند و بدون احتیاج به سخن گفتن و بحث، انگشتان دست یکدیگر را در زیر دستمال در دست می گرفتند و به اصطلاح محلی «زیر جلی» نظر خود را در مورد قیمت فیروزه به «معدن‏مدار» یا نماینده ی او -«ضابطباشی» یا مباشر- اعلام می کردند. این نوع‏ قیمت‏گذاری، با انگشتان، در میان سوداگران مروارید، در دریای‏ عمان هم رایج بوده است. بدین نحو که با توجه به فیروزه‏یی که پیش چشم داشتند اگر چهار انگشت طرف مقابل را در دست می گرفتند نشانه‏ی‏ آن بود که جنس چهارصد تومان می‏ارزد، یا چهارهزار تومان‏ یا چهل هزار تومان و اگر دو انگشت را می‏فشردند نشانه‏ی‏ دویست تومان یا دوهزار تومان بود .پس از این که همه‏ی «عبا بدوش‏ها» نظر خود را درباره‏ی قیمت‏ فیروزه‏ها اعلام می کردند. صاحب مال –یعنی«معدنمدار»یانماینده‏اش- مختاربودکه هریک ازقیمت هارا که صحیح‏تر تشخیص‏ می دهد بپذیرد.

ضرورت «زیرجلی» به لحاظ دو نکته بود. اول‏ آن که؛ معمولاً «عبابدوش‏ها»، سواد خواندن و نوشتن نداشتند تا نظر خود را با یادداشت بر روی کاغذ اعلام دارند. دوم آنکه؛‏ باید هر مقوم، به طور مستقل، قیمت‏گذاری می کرد تا در قیمت‏گذاری‏، تحت تأثیر دیگران قرار نگیرد.

گاه، بنا به صمیمیت قبلی و اعتماد جمعی از انجام تشریفات‏ تقویم «زیرجلی» صرف‏نظر می کردند و قیمت‏گذاری آشکارا انجام می گرفت و پس از اظهارنظرهای دوستانه، تقویم پایان‏ می گرفت. هنوز تقویم زیرجلی در میان سوداگران فیروزه در مشهد، رایج است.

پس از تقویم، هر نوع فیروزه را در کیسه‏ ای جداگانه‏ می ریختند و قیمت آن را بر روی کارتی می‏نوشتند و در داخل‏ کیسه می انداختند و سر کیسه را مهر و موم می کردند آن گاه‏ فیروزه‏ها توسط شخصی مورد اعتماد یا به وسیله ی یکی از شرکاء معدن‏دار، به مشهد حمل می شد.

تصویر ۲-۱۳ ﻛﺎرﮔﺮان ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر در ﺣﺎل ﻛﺎرﻛﺮدن

۲۰-۲ ابزارآلاتی که در هنگام استخراج فیروزه به کار می روند

بعضی ابزارالات هنگام کندن و استخراج کردن فیروزه از دل کوه استفاده می شود که شامل:

دیلم،پتک،کلنگ،غربیل،کروه(چراغی ایست از جنس حلب)روغن دون،انبون(پوست گوسفند را پس‏ از جدا کردن، به صورت کیسه‏ای در می آوردند و چون «غربیل» برای حمل سنگ های فیروزه به کار می‏بردند)چالشویی،غلتاندن(پهلوهای زائد نگین را می‏گیرند و به صورت یک منحنی متناسب‏ درمی‏آورند)چرخ غلتاندن یا چرخ برش(این چرخ را از سمباده و «لاک» (نوعی چسب) می‏سازند)جلا کردن،چرخ سمباده،بید زدن(فیروزه‏ی جلا داده را هم چنان که بر سر لوخ است به چرخ می‏زنند)

۲۱-۲ استخراج فیروزه به روش قدیمی و کنونی

شیوه قدیمی استخراج:

تا سی سال پیش، معدن فیروزه، به صورت بسیار اولیه‏ استخراج می شده است. هانری رنه المانی که در سال ۱۹۰۷ میلادی به ایران سفر کرده و از معدن فیروزه گذشته، در سفرنامه‏ی خود می‏نویسد: «فیروزه را به دو طریق استخراج‏ می‏ نمایند: طریق اول، آنست که سنگ های معدن را می‏ترکانند و فیروزه را به دست می آورند و طریق دوم، آنست که در رسوبات‏ یا جاهایی که سابقاً استخراج بعمل می آمده کاوش می‏کنند. نتیجه‏ی طریق اخیر، بیش تر از طریق اول است….» استخراج‏، به طریق دوم، صورت یک کاوش ساده را داشته و با کلنگ انجام‏ می شده. اما طریق اول، بسیار مشکل و پُرزحمت بوده است. بدین ترتیب که کارگری، یک میله ی بلند آهنی، به نام « دیلم» به دست می گرفته است و نوک تیز آن را بر روی صخره‏ای‏ قرار می داده، آن گاه کارگری دیگر، با یک «پتک» سنگین‏ و بزرگ، ضرباتی بر سر دیگر دیلم فرود می آورده است. تا حفره‏یی در حدود دو وجب در صخره‏ی سخت ایجاد کند. هر کارگر، به هنگام کوبیدن هر ضربه ی محکم پتک آهنین بر «دیرم»، از ته‏ دل فریاد برمی آورد: «علی جان»، دیگری پاسخ می داد: «علی‏ زورت بده» یا «علی یارت. بهتر بزن»، بدین ترتیب در دل کوه،‏ فریاد انسان رنجبر و ابزارش با ناله‏ی شکستن صخره‏های سیاه‏ در هم پیچیده و آوای مصاف انسان و طبیعت را به وجود می آورد. پتک کوبیدن، علاوه بر زور، احتیاج به مهارت داشت چه‏ اگر در فضای تاریک غار، مرد پتک زن کوچک ترین غفلتی می کرد، پتک با همه‏ی سنگینی و محکمی به سختی بر روی دست مرد دیلم‏دار فرود می‏آمد و دستش را خرد می کرد. پس از این که‏ حفره ایجاد می شد؛ داخل آن را از باروت پُر می‏کردند و فتیله ای به آن وصل کرده، اطراف آن را با گل می‏پوشاندند؛ آن گاه انتهای فتیله را آتش می زدند. و خود کمی دورتر در پناه گاه هایی، البته نه چندان مطمئن، پنهان می‏شدند تا انفجار صورت گیرد. پیش از این طریق، فقط استخراج در کوه، مانند کار در تپه خاکی، فقط با کلنگ انجام می شد. هر روز، کلنگ خود را تیز می‏کردند و به جان کوه می‏افتادند. بدین شیوه ی نادرست،‏ قسمتی از فیروزه، نرم می شد و قسمتی دیگر، سالم تر به دست‏ می‏آمد.

درباره روش استخراج فیروزه نیشابور معدن فیروزه نیشابور باید بیان نمود که روش نوین معدن کاری و استفاده از تونل جهت دسترسی به ماده معدنی فیروزه تنها در سده اخیر و از سال های میانی دهه ۱۳۲۰ در معدن فیروزه نیشابور رایج گردیده است و پیش از آن از حفر چاه ها و چاهک های عمودی جهت استخراج فیروزه استفاده می شده است . در گذشته در هر نقطه ای که رگه فیروزه در سطح زمین مشاهده می گردیده ، حفاری در همان نقطه و به صورت دنبال رگه انجام می شده است . و با توجه به عمودی بودن رگه های فیروزه در معدن نیشابور ، این حفریات عموماً شکل عمودی و یا نزدیک به عمود به خود گرفته اند . در اصطلاح محلی به این حفریات قدیمی « غار » گفته می شود . ولی در حال حاضر و جهت ایجاد دسترسی به ماده معدنی و به منظور تسهیل در حمل مواد باطله به بیرون محیط از تونل های افقی استفاده می شود و مواد باطله با بهره گرفتن از ریل و واگن به بیرون معدن حمل می گردد .

شیوه کنونی استخراج

اکنون معدن دارای ۳۰۰کارگر و ۲۰ کارمند است که‏ یک نفر مهندس، سرپرستی آن ها را به عهده دارد. کارگران به‏ میزان تخصص و سابقه‏ی کار، بین ۶۰۰ تا ۷۰۰تومان مزد می گیرند و از بیمه نیز برخوردارند. آنان در حدود ۷ ساعت در روز، کار می کنند و ساعت ۱ بعد از ظهر کارشان پایان می گیرد. در آغاز ورود به معدن، برای رعایت ایمنی به کلاه فلزی مخصوص‏ کار در معدن مجهز می‏شوند و هر گروه در قسمتی از غار، به‏ جدا کردن سنگ فیروزه می‏پردازد. این کار را «ورچیدن» می‏نامند. هر قسمت از غار را که برای استخراج‏ باز می‏کنند یک پیشکار می‏نامند. و پیشکارها را با شماره‏های‏۱، ۲، ۳، … نامگذاری می کنند. کارگران معدن فیروزه، چون‏ بسیاری از کارگران معادن، افرادی بی‏اطلاع و معمولی نیستند. اینان اغلب فیروزه‏شناسند و انواع فیروزه را از هم تمیز می دهند و معمولاً در مورد خواص این یا آن نوع فیروزه، بگومگو دارند و فیروزه‏شناسی نوعی اشتغال ذهنی برای آنانست حتی می توان‏ گفت که به فیروزه عشق می‏ورزند.

تصویر ۲-۱۴ معدن فیروزه قبل از انفجار

۲۲-۲ نحوه ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻓﻴﺮوزه از ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ

در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻧﺤﻮه ﺟﺪا ﻛﺮدن ﻓﻴﺮوزه از ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﺎﻟﻴﺎن دور اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﭘﺬﻳﺮد .ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻓﻴﺮوزه ﺧﺎم در ﻣﻴﺎن ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮓ ﺑﺎﻃﻠﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮاری ﺑﻮده و ﺗﻨﻬﺎ از ﻋﻬﺪه ﻛﺎﮔﺮان ﺑﺎﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮ ﻣﻲ آﻳﺪ . در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ، ﻛﺎرﮔﺮان ﺑﺎ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮدن ﻣﻮاد ﺣﻔﺮ ﺷﺪه از ﻛﻮه، ﻓﻴﺮوزه ﻣﻮﺟﻮد در آن را ﺟﺪا ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ این کار سنگجوری ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮای ﺑﻬﺘﺮ و راﺣﺘﺮ ﺷﺪن اﻳﻦ ﻛﺎر اﺑﺘﺪا ﻣﻮاد ﺣﻔﺮ ﺷﺪه را ﺷﺴﺘﻪ و ﺳﭙﺲ ﺳﻨﮕﺠﻮری ﻣﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﺎ ﺧﺎک آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و ﻗﻄﻌﺎت ﻓﻴﺮوزه ﻧﻤﺎﻳﺎن ﮔﺮدﻧﺪ .ﺑﻪ اﻳﻦ روش اﺻﻄﻼﺣﺎ ﭼﺎﻟﺸﻮﻳﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد.

تصویر ۲-۱۵ ﺣﻤﻞ ﻣﻮاد ﺑﻪ ﻛﻤﻚ واﮔﻦ و ﻟﻮﻛﻮﻣﻮﺗﻴﻮ در ﻣﻌﺪن ﻓﻴﺮوزه ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر

۲۳-۲ محبوبیت رنگ های فیروزه در میان جهانیان

در کشورهای اروپایی رنگ سبز فیروزه و در ایران، آمریکا و اکثر کشورهای آسیایی رنگ آبی آسمانی آن دارای محبوبیت بیشتری است.

۲۴-۲ تعداد رنگهای فیروزه و مرغوبیت آن
رنگ های متفاوتی دارد؛ از آبی بسیار کمرنگ متمایل به سفید شروع می شود تا آبی بسیار پررنگ و سبز کمرنگ تا پررنگ، در واقع این سنگ طیف های رنگی متفاوتی دارد، ولی هر چه فیروزه آبی تر باشد گرانتر است.

۲۵-۲ ویژگی های یک فیروزه خوب

هر چه آبی تر و بدون رگه تر و برجسته تر یعنی قلوه ای باشد، گرانبهاتر است.

تصویر ۲-۱۶ ﻓﻴ ﺮوزه آﺑ ﻲ ﻧﺎم اﺧﺘﺼﺎﺻ ﻲ ﻓﻴ ﺮوزه ﻧﻴ ﺸﺎﺑﻮر در ﺟﻬﺎن

۲۶-۲ چگونگی استفاده از فیروزه نیشابور

نکته حائزاهمیت درباره فیروزه این است که حدود ۹۰ درصد فیروزه نیشابوربه کشورهای دیگر مخصوصا آمریکا صادر می شود و بعد از برش خوردن با نام فیروزه غربی به فروش می رسد اما در بازار داخلی استفاده از فیروزه های ارزان قیمت داخلی رواج زیادی دارد. مردم ایران به دلیل هزینه بالای فیروزه های باکیفیت نیشابور ترجیح می دهند از فیروزه های مصنوعی و رنگ شده وارداتی استفاده کنند.

۲۷-۲ تشخیص فیروزه از متشابهات طبیعى و مصنوعى آن

۱-۲۷-۲ پلاستیک

یکى از جایگزین ها یا متشابهات فیروزه ،پلاستیک خالص است که به هیچ وجه ،ترکیب فیروزه را نداشته ،تنها داراى رنگ آبى شبیه به فیروزه است .این مواد پلاستیکى فشرده شده یا قالب زده مى شود که عنوان فیروزه هاى بلوکى نیز به آنها اطلاق مى شود .جنس این فیروزه ها ى پلاستیکى ،امروزه سلولوئید[۱۱](Celluloid) است که پلاستیکى شفاف از جنس نیتروسلولز مى باشد .گاهى اوقات تکه هاى کوچکى از مواد مختلف ،حاوى پیریت به این متشابهات اضافه مى شود تا این پلاستیک ها هر چه بیشتر به فیروزه شبیه شوند .جهت شناسایى این فیروزه هاى تقلبى مى توان با توجه به جنس آنها از (( تست تخریبى )) استفاده کرد .این تست ،با نزدیک کردن یک سوزن داغ به پشت نگین انجام مى شود .حرارت سوزن ،منجر به ذوب شدن و ایجاد حفره اى کوچک در فیروزه پلاستیکى مى شود.از سوى دیگر ،بوى پلاستیک را نیز مى توان با نزدیک کردن سوزن به سنگ ؛در صورت بالا بردن دقت و توجه کردن استشمام کرد.

۲-۲۷-۲ رنگ شده

هولیت یا هاولیت نوعى کانى ،با ترکیب سیلیکات و کلسیم است که داراى ساختار متخلخل بوده و به راحتى رنگ مى پذیرد .در صورت اضافه کردن رنگ آبى به این سنگ با توجه به دارا بودن ساختار تار عنکبوتى بسیار شبیه به فیروزه خواهد شد.روش ها و تست ها ى گوهر شناسى از جمله وزن مخصوص ،ضریب شکست و مشاهدات میکروسکوپى ،به خوبى در تفکیک این دو کانى کمک مى کند.

۳-۲۷-۲ مالاکیت و آزوریت

فیروزه اغلب با این دو کانى اشتباه مى شود .اگر چه گاهى اوقات ،این دو کربنات مس نمونه هایى بسیار شبیه به فیروزه را داراست .بررسى مشخصات گوهر شناسى و کانى شناسى ،به تفکیک این دو کانى از فیروزه کمک مى کند.

۲۸-۲ ویژگی های فیروزه چینی

آنها مواد سیاهی را به سنگ تزریق می کنند، اینها رگه نیستند. وقتی فیروزه چینی را در دست می گیرید سبک تر از فیروزه نیشابور است.

۲۹-۲ حدود قیمت سنگ فیروزه

از کیلویی صد هزار تومان تا کیلویی ۳۰ میلیون تومان بر حسب نوع سنگ متفاوت است.

۳۰-۲ فعالیت هایی از فیروزه که در مشهد انجام می شود

استقرار۸۵درصدواحدهای تراش سنگ های قیمتی درمشهداست، این شهررا مرکز دادوستد وقطب سنگ های قیمتی ونیمه قیمتی معرفی کردند. اززمان اکتشاف سنگ معدن تازمان تراش سنگ وفروش آن،حدود۲۰۰ حرفه مختلف ایجاد می شود.کشورهابه سمت کارروی سنگ های قیمتی روی آوردند. اولین واحدطراحی خدماتی جواهرات در مشهد افتتاح شده است.اشاره به فعالیت بیش از ۶۰۰ واحد صنفی که ۳۶۰ واحد دارای پروانه به کار فیروزه و عقیق تراشی در مشهد و استان مشغول به کار هستند، وقتی سنگ معدن به عنوان ماده خام در اختیار کارگاه های فیروزه تراشی قرارنگیرد ،آن هامجبورند سنگ های خام قیمتی را ازدیگر کشورها مثل تبت،آریزونای آمریکاویا مصرواردکنند. بااشاره به کیفیت مطلوب وجهانی فیروزه نیشابور،میزان صادرات غیررسمی فیروزه به مراتب ازصادرات رسمی بیشتراست.

۳۱-۲ دلیل اعتقاد مردم به فیروزه

۱- کمیاب بودن: معدن سنگ فیروزه تنها منحصر به چند کشور جهان می باشد که بزرگترین و مرغوبترین آن در ایران قرار دارد.

۲- دشواری استخراج: به خاطر این که فیروزه بصورت رگه هایی در سنگ قرار دارد الزاما برای استخراج آن از معدن باید از روش سنتی و دستی (نیروی انسانی) بهره گرفت تا به رگه های فیروزه صدمه ای وارد نگردد و نیز بهترین بهره وری از رگه ها صورت پذیرد که این امر نیاز به وقت، دقت، حوصله و تخصص دارد که موجب سختی استخراج این سنگ گرانبها می گردد.

۳- تعدد مراحل تولید: از مرحله استخراج سنگ فیروزه در معدن تا رسیدن آن بدست خریدار مراحل متعددی طی می گردد. در معدن سنگ فیروزه نیشابور ایران از هر ۱۵۰۰ کیلوگرم سنگ خام فقط ۳کیلوگرم سنگ فیروزه استخراج می گردد که این خود گواه بر کمیاب بودن و با ارزش بودن این گوهر الهی است.

۴-  دارا بودن نقوش و رگه های زیبا: سنگ فیروزه بهترین و منحصر به فرد ترین سنگ قیمتی است که در آن می توان رگه های زیبایی از اشکال اشیاء، گیاهان، درختان و… را یافت که این خصیصه فیروزه موجب دو چندان کردن زیبایی و ارزش آن شده است.

۵- خواص دارویی: از آنجائیکه فیروزه از ترکیب چند عنصر تحت شرایط خاص محیطی پدید آمده، سولفات قلیایی آلمینیوم به فرمول ترکیبی {CuAl6(Po4)4(OH)8,5H2O} دارای خواص شیمیایی خاصی می باشد.

۶-  سنگ آرزو: قدما و پیشینیان و بزرگان بر این عقیده بودند و هستند که فیروزه سنگ آرزوست بدین معنی که با نگاه کردن و لمس کردن فیروزه و نیت کردن و (آرزو کردن) می توان به آرزوی خود دست یافت.

۷- ارزش اقتصادی: به دلیل ارائه تمام موارد فوق الذکر (کمیابی، زیبایی، رگه ها و…) این سنگ تزئینی علاوه بر دارا بودن ارزش هنری و معنوی دارای ارزش بالای مادی نیز می باشد به طوری که فیروزه هایی در جهان یافت می شوند که به علت منحصر به فرد بودن آنها (بزرگی، رنگ، کیفیت فوق العاده و یا نقش زیبای آن) قابل قیمت گذاری نیستند و یا اگر قابل قیمت گذاری باشند توسط کارشناسان حرفه ای بین المللی این مهم صورت می پذیرد.

انرژی های موجود در این سنگ جهت موارد زیر مفید میباشد:

– تحریک و راه اندازی نیروها و چاکراهای انسان ها

– آرامش دادن، بیدار شدن نیروهای درونی افراد

– درمان انواع بیماری های معده همچون : زخم، ورم، درد و…

– حرکت چا کرای فرد

– تثبیت انرژی درمانگر و درمان انواع سر درد، میگرن، دردهای عضلانی و استخوانی و درمان یبوست

– بیداری چشم سوم.

۳۲-۲ بررسی بازار

۱-۳۲-۲ سنگ های قیمتی

۱-۱-۳۲-۲ طبیعی

۱-۱-۱-۳۲-۲ الماس

اَلماس یکی از سنگ های قیمتی و یکی از آلوتروپهای کربن است که در فشارهای بالا پایدار است.

الماس در حالت پایدار دارای ساختار بلندروی (مکعبی) است. الماس ساختار منشوری نیز دارد که این ساختار بصورت شبه پایدار در طبیعت به صورت کانیلونسدالنیت وجود دارد.

۲-۱-۱-۳۲-۲ زمرد

زُمُرُّد گونه ای از سنگ های گران بها است. این سنگ که از سیلیکات آلومینیوم و بریلیوم تشکیل شده در سنگهای پگماتیت یافت می شود.

واژه زمرد عربی است که خود گویا از واژه ای سانسکریت به معنی سبز گرفته شده است. نام اصلی فارسی آن دوال یا دوبال است.

۳-۱-۱-۳۲-۲ فیروزه

فیروزه یک کانی کمیاب و ارزشمند آبی نزدیک به سبز است که خواهان فراوانی دارد. این کانی به دست فیروزه تراشان شکل داده می شود و به عنوان نگین برای انگشتر، گردنبند، گوشواره و دیگر جواهرات به کار می رود.

پیش تر این کانی تنها از سنگ فیروزه به دست می آمد ولی امروزه همانند دیگر کانی ها مصنوعی نیز فرآوری می شود به گونه ای که حتی تشخیص طبیعی یا مصنوعی بودن آن برای کارشناسان نیز بسیار دشوار است.

۴-۱-۱-۳۲-۲ یاقوت

یاقوت یکی از کانی های سنگ های آذرین، است که بعد از الماس سخت ترین کانی ها محسوب می شود. ترکیبات شیمیایی یاقوت آلومین خالص است که ممکن است به مقدار کم با مواد دیگر از قبیل کروک و آهن آغشته شود. در لایه های آتشفشانی قدیمی هند و تبت یافت می شود و دارای اقسام مختلف می باشد که مرغوب ترین و قیمتی تر از همه یاقوت آتشی است.

۲-۱-۳۲-۲ مصنوعی

۱-۲-۱-۳۲-۲ سمنت پلاست

سمنت پلاست آمیزه ای از سنگدانه های مقاوم ،مواد سخت کننده وپلیمر است که با طیف وسیعی رنگ قابل عرضه می باشد.تمامی رنگ های به کار رفته منشا معدنی وطبیعی داشته و به طور کاملا عمقی می باشند و در مغز محصولات وجود دارند.این رنگها کاملا مقاوم در برابر نور خورشید و عوامل جوی میباشند. از دیگر خصوصیات این سنگ ها می توان به تک لایه بودن آنها اشاره کرد. در محیط فشار وخلا ویبره می شوند و ترکیب آنها شامل در صد بالایی از دانه های به هم پیوسته از آگرگاتهای سنگ طبیعی است .

۲-۲-۱-۳۲-۲ کامپوزیت

کامپوزیت های معدنی، از ترکیب مواد معدنی بازیافتی با رزین ها حاصل می شوند که نمونه بارز آن، سنگ های مصنوعی هستند. سنگ مصنوعی از بازیافت ضایعات سنگ طبیعی تحت پرس و فشار در مرحله اول و در نهایت پخت در مرحله دوم تولید می شوند. فرایند پخت، مهم ترین مرحله تولید سنگ های مصنوعی است. در این فاز، رزین های مختلف با سنگ های بازیافتی ترکیب و در حرارت و فشار کنترل شده پخت می شوند.

۱-۲-۲-۱-۳۲-۲ انواع سنگ با سطوح مختلف

۱ – سنگ با سطوح صاف شامل صیقلی، مات و نیمه مات

۲ – سنگ با نقوش برجسته

۲-۲-۲-۱-۳۲-۲ انواع سنگ با طرح های مختلف

۱ – سبک سفال

۲ – سبک معرق

۳ – سبک مس

۴ – سبک مشبک

۵ – سبک کاشی

۶ – سبک گچبری

۷ – سبک چرم

۸ – سبک فرش

۹ – سبک چوب

۳۳-۲ افراد مرتبط با محصول

۱-۳۳-۲ تولیدکنندگان

سنگ تراشان

معدن کاران

کارگر فیروزه تراش

قلم زنها

۲-۳۳-۲ فروشندگان

تجار فیروزه

جواهر فروش ها

تجّار فیروزه و جواهرفروش ها به وسیله‏ی دلال ها ، فیروزه‏ی تراشیده را از فیروزه‏تراش می خرند. معامله‏ بدین ترتیب است که دو نفر «دلال»، یکی از طرف‏ فروشنده و یکی از طرف خریدار معین می شوند.

مقدار خرید سالیانه فیروزه

جواهر فروش به صورت گرمی فیروزه را تهیه می کند و فیروزه را بر اساس نوع سنگ،رنگ،جنس و … خریداری می کند.

۳-۳۳-۲مشتریان

توریستها

مسافرین

خانم ها

مشتریان فیروزه و جواهرات فیروزه نشان، … اغلب‏ زائران و مسافران ایرانی و جهانگردان خارجی و بیشتر خانم ها هستند. اکثر مشتریان فقط توجه به رنگ فیروزه دارند و فیروزه‏ را به شیوه‏ی مقایسه انتخاب می‏کنند بدین معنی که چند نگین‏ هم‏شکل و هم‏جنس را کنار هم می‏چینند و هرکدام خوش‏رنگ‏تر باشد برمی گزینند.

جهانگردان فرانسوی، بیش تر فیروزه‏ی سبزرنگ مایل‏ به زرد را می‏پسندند و مشتریان آمریکایی، فیروزه‏ی «عجمی» و یا «شجری» رگه مشکی را ترجیح می دهند. مشتریان ایرانی‏ فیروزه دو گروه هستند؛ گروهی که فیروزه را فقط به قصد تجمل‏ می خرند و معمولا زینت‏آلات فیروزه نشان را که همراه با برلیان‏ و دیگر جواهرات گرانبهاست انتخاب می‏کنند. گروه دیگر، آنانی هستند که فیروزه را به اعتقاد تبرک و تقدس می خرند و اینان به فیروزه‏ی گران‏قیمت و مرغوب، چندان پای‏بند نیستند و اکثر آنان را طبقات کم‏درآمد تشکیل می دهند، که به زحمت‏ مبلغی از درآمد روزانه‏ی خود را پس‏انداز کرده‏اند تا بتوانند با این صرفه‏جویی از فیروزه -این سنگ پاک و مقدس- انگشتری‏ تهیه کنند.

بودجه مشتری

بودجه مشتری برای خرید فیروزه بین ۱۰۰ هزار تومان تا ۴۰۰ هزار تومان می باشد.

طبقه اجتماعی مشتری

مشتری ها جز طبقه اجتماعی ممتاز و متوسط هستند.

۳۴-۲ نمونه های موجود در بازار

۱۲۰هزارتومان ۱۶۵هزارتومان ۱۸۵هزارتومان

ظروف قلمدان آویز تزیینی جعبه هایی از جنس نقره

تصویر ۲-۱۷ نمونه های موجود در بازار

۳۵-۲ محدودیت ها

با شناخت و بررسی نیازها و خواسته های کاربر باید به محدودیت های موجود که بر نتیجه پروژه اثر گذار است پرداخت.

۱-۳۵-۲ محدودیت مواد

مواد انتخابی باید به گونه ای باشد که در درجه اول وزن حجمی پایین و همچنین قیمت مناسب،حمل ونقل آسان داشته باشد.

۲-۳۵-۲ محدودیت ساخت و تولید

قابلیت ساخت و اجرای آسان یک طرح و متعلقات آن موضوعی است که باید به آن توجه نمود.شرایط استفاده،مواد موجود،تکنولوژی در دسترس،قیمت نهایی و… از جمله عوامل اثر گذار در روند طراحی می باشند.نوآوری در خلق یک طرح جدید با توجه به نیاز روز ،وظیفه اصلی یک طراح است.

۳۶-۲ محیط زیست

۱-۳۶-۲ نقش ضایعات فیروزه

۱-۱-۳۶-۲ قبل از دستیابی

کارگران، هر بامداد که وارد غار می‏شوند. با اشتیاق‏ خاص و نگاه دقیق و کنجکاو به بررسی حاصل انفجاری که بعدازظهر روز قبل انجام داده ‏اند می پردازند تا ببینند معدن چه‏ به بار آورده است. بر سر فیروزه ای که می‏یابند با هم بحث و گفتگو می کنند. هرکس فیروزه ای قیمتی بیابد تشویق می‏شود.

۲-۱-۳۶-۲ بعد از دستیابی

فضولات معدن را به وسیله ی واگن‏ها به خارج از معدن حمل می کنند و در فضای باز در محلی که با مدخل تونل معدن در حدود ۵۰ متر فاصله دارد انبوه می کنند. در نزدیکی‏ این محل، خط سفیدی با گچ کشیده شده است. تا به جز مأموران مجاز فیروزه‏یاب، کسی از آن خط عبور نکند و به فضولات‏ معدن نزدیک نشود. زیرا احتمال دارد که در تاریکی معدن،‏ قطعاتی فیروزه‏دار از چشم دور مانده و هنوز در داخل فضولات‏ باقی مانده باشند. از این رو، عده ای مأمور وارسی این فضولات‏ هستند که اجازه دارند از خط سفید عبور کنند و فیروزه‏های‏ باقی‏مانده را جمع‏آوری کنند و در کیسه‏ ای بریزند و به انبار ببرند.

تصویر ۲-۱۸ مسیر استخراج فیروزه وحمل آن با واگن

۳۷-۲مزایا و معایب خصوصی سازی صنعت فیروزه

۱-۳۷-۲شرایط معادن فیروزه قبل از واگذاری به بخش خصوصی

قبل از واگذاری معدن فیروزه به بخش خصوصی، اداره اتحادیه فیروزه تراشان خراسان، فیروزه را به طور مستقیم و به قیمت بسیار پایین از اداره معدن خراسان می خرید و بین اعضای خود توزیع می کرد.

۲-۳۷-۲مشکلات و مزایای خصوصی سازی

واگذاری معدن فیروزه شهرستان فیروزه خراسان رضوی به بخش خصوصی باعث کارآفرینی و بهبود معیشت مردم در این شهرستان و روستاهای اطراف شده است، ولی بسیاری از فیروزه تراشان مشهدی از فروش سنگ خام فیروزه با قیمت بالا توسط این بخش به متقاضیان گلایه مندند.به خاطر همین مسئله عده زیادی از فیروزه تراشان به دلیل قیمت بالای فیروزه نیشابور، به فیروزه هایی که از خارج کشور بویژه آمریکا وارد می شود، روی آورده اند.
فیروزه نیشابور چند سال است که در اختیار خود نیشابوری هاست و آنها هم فیروزه ها را به صورت حراج و با قیمت های بسیار بالایی به ترکیه، پاکستان، عربستان و چند کشور عربی دیگر صادر می کنند.

صنعتگران از این که بهره برداری از معدن فیروزه به بخش خصوصی واگذار شده، راضی هستند، ولی از افزایش خودسرانه قیمت فیروزه زیان می بینند.سنگ های قیمتی با قیمت گران به دست فیروزه تراش می رسد و همین مسأله باعث شده قیمت فیروزه سیر تصاعدی داشته و دائم در نوسان باشد.

بزرگ ترین مشکل فیروزه تراشان، گرانی شدید سنگ فیروزه است، به طوری که قیمت سنگ فیروزه حداقل ۸۰ درصد افزایش یافته است و به علت نوسان قیمت در بازار و کاهش تقاضا، خیلی از فیروزه تراشان به شغل های دیگر روی آورده اند.

از ۱۲ سال پیش که این معادن از بخش دولتی به بخش خصوصی و شرکت تعاونی روستاهای معدن فیروزه واگذار شد، این شرکت تعاونی دیگر حاضر به فروش فیروزه خود با قیمت بسیار پایین و با ضرر به اتحادیه فیروزه تراشان مشهد نیست و اعلام کرد که فیروزه خود را از طریق مزایده به فروش می گذارد و فیروزه تراشان مشهدی هم می توانند در این مزایده شرکت کنند که این امر به مذاق آنها خوش نیامد و خرید سنگ خام از این معدن را متوقف کرده و به سنگ های بی کیفیت دیگر استان ها یا کشورهای خارجی روی آوردند.

۳-۳۷-۲مشکلات فیروزه تراشان

یکی از این مشکلات ایجاد ترک و شکستگی هنگام تراش سنگ است که به میزان زیادی از ارزش سنگ می کاهد و ضرر زیادی را متوجه فیروزه تراش می کند و دلیل آن نیز ضربه موج انفجار هنگام استخراج سنگ از معدن است.

و دوم این که نبود ابزار آلات موردنیاز کار می باشد، ابزاری مانند تیغ دستگاه برش یا سفیداب جلا دهنده روی سنگ،پیش از این از آلمان وارد می شد که بسیار با کیفیت بود، اما اکنون از چین وارد می شود که بسیار بی کیفیت است و موجب ترک روی سنگ و بی صرفه شدن این کار می شود و افراد زیادی را اکنون نسبت به ادامه کار در این صنعت بی انگیزه و بی رغبت کرده است.

۴-۳۷-۲ سود و منفعت برای روستاییان

با خصوصی سازی معدن فیروزه اهالی روستا که قبل از آن به دلیل بیکاری به دیگر شهرها مهاجرت کرده بودند، به روستاهای خود بازگشتند، در حالی که پیش از این فقط کارگران معدن فیروزه را می شناختند و اهالی منطقه حتی رنگ فیروزه را هم ندیده بودند، زیرا سنگ های فیروزه مستقیم از معدن استخراج و راهی مشهد می شد، اما اکنون ۹۰ درصد جوانان دو روستای معدن فیروزه، فیروزه تراش هستند و بقیه اهالی روستا و جوانان شهرستان فیروزه و نیشابور هم در بخش خرید و فروش و بازاریابی آن کار می کنند و از این طریق به زندگی خود سروسامانی داده اند.

۳۸-۲ به کارگیری اصول در بازاریابی

کشور ایران در حوزه اقتصاد مرحله زیست گذرانی را پشت سر نهاده و جهش ورود به مرحله صنعتی شدن (اقتصاد چند قطبی) را آغاز نموده که تواماً رفتار آنلاین اجتماع، مسائل جمعیت شناختی و روانشناختی را در بر می گیرد.بازاریابی جهانی شامل فرایند تمرکز منابع و اهداف شرکتها روی فرصتها و نیازهای محیطی است. اگرچه اصول بازاریابی فراگیر است ولی بازارها و مشتریان متفاوتند به این معنی که هر کشور و هر شخصی منحصر به فرد و بیانگر این واقعیت که همیشه نمی توان تجربه یکسانی را در همه جوامع اقتصادی بکار برد و اینجاست که اصول سه گانه بازاریابی یعنی خلاقیت ، تمایز و نوآوری بیشتر از قبل احساس می گردد.بسیاری از بازاریابان بسته بندی( packaging ) را همراه با عناصر دیگر آمیخته بازاریابی یعنی قیمت ، کالا ، مکان و تبلیغات پیشبردی می دانند.

۳۹-۲تکنولوژی

۱-۳۹-۲ دستی

تمام مراحل فیروزه تراشی به صورت دستی بوده و هیج تکنولوژی خاصی درآن استفاده نمی شود.

۲-۳۹-۲ تولید انبوه

فیروزه به صورت انبوه استخراج و به صورت دستی تولید می شود.

۴۰-۲ قوانین

۱-۴۰-۲محلی

سنگتراشان معدن فیروزه همان افراد محلی و بومی هستند که این کار را نسل به نسل منتقل کرده اند.

۲-۴۰-۲ داخلی

واحدهای تولیدی داخلی باید به مجموعه هایی چابک درجهت افزایش توانایی و کامیابی در بازارهای جهانی متغیر و در حال دگرگونی گام برداشته بنحوی که در بازارهایی با طیف گسترده محصولات و الگوهای عمرهای کوتاه سودآور و سفارشهای فردی و اختیاری را با تنوع هر چه بیشتر تولید و صادر نمایند.

ارائه راه کارهایی برای بهترین بسته بندی

­-  ایجادوتخصیصی ارانه از سوی دولت به تولیدکنندگان جهت دسترسی به مواد اولیه درجه یک وماشین آلات پیشرفته بسته بندی.

– الزام واحدهای تولیدی به جذب وبکارگیری کارشناس صنایع تبدیلی و بسته بندی به منظور بررسی و تایید کیفیت انطباق محصول که به نوعی در زمینه رفع مشکلات اشتغال نیز اثربخشی را بهمراه دارد.

– الزام واحدهای تولیدی به مستند سازی هر واحد در امر بسته بندی کالاها پیرو اجرایی نمودن طرح کدینگ کالا.

– آموزش وتوجیه هیاتهای تجاری اعزامی به کشورهای هدف جهت تخصصی شدن هرچه بیشتر بازاریابی و الزام حضور کارشناس رفتار مصرف کننده در تیم مذکور.
– برگزاری دوره های آموزشی بسته بندی زمانبندی شده مطابق بااستانداردهای جهانی به منظور فرهنگ سازی ، افزایش سطح مهارت و دانش فنی افراد همگام با تکنولوژی روز دنیا.

– برگزاری هر چه بیشتر سمینارهای تخصصی بسته بندی وتعامل با دانش آموختگان دانشگاه بصورت مستمروهدفمند.

–  تشویق وترغیب واحدهای برتر در صنایع تبدیلی و بسته بندی و همچنین تقویت کلینیکهای تخصصی درسازمان توسعه تجارت .

– تمرکز بررعایت مقررات استانداردهای اجباری بسته بندی ویژه کالاهای تولیدی صادراتی.
– ایجادخوشه های تخصصیص بسته بندی درشهرستانها درمقیاسهای کوچک جهت سهولت دسترسی تولیدکنندگان محلی،ارتباط ومشاوره .

۳-۴۰-۲ بین المللی

۱-۳-۴۰-۲ قوانین صادرات

انجام آزمون واسطه باهدف اطمینان از دارابودن جذابیت کافی در مواجهه وانتخاب محصول و همچنین آزمون مصرف کننده با این هدف که اطمینان حاصل شود عکس العمل مصرف کننده نسبت به بسته بندی مثبت و مساعد است یا خیرانجام می گیرد.مدیریت فروش مطلوب برای سلامتی سیستم اقتصادی کشورها ضروری است و موفقیت فروش حضوری اثر مستقیمی بر موفقیت کلی بازاریابی دارد و بعبارتی مدیریت فروش حضوری را می توان قلب مدیریت بازاریابی نامید.با عنایت به اینکه در عصر حاضر مرحله معرفی محصول به بازارهای جهانی را پشت سر گذارده و بهترین شیوه ورود به بازاریابی ناشناخته صادرات غیر مستقیم می باشد که در مقایسه باسایر روشها ریسک کمتری را به دنبال دارد و از سوی دیگر فروش حضوری مستلزم ایجاد هزینه است ، لذا از عوامل قابل توجه در بازاریابی به منظور پر کردن خلاء تاثیر فروشندگان ، تقویت ظاهر مناسب بسته بندی بعنوان عامل بصری بازاریابی محصول می باشد.

۲-۳-۴۰-۲ قوانین بسته بندی های صادراتی

بسته بندی برگ برنده نهایی در بازار فروش بوده و برای نگه داشتن بسته بندی می بایست تغییراتی جزئی اما دائمی در آن ایجاد نمود.روانشناسی رنگها نیز یکی از موضوعات مرتبط با موضوع قابل بحث می باشد چه بسا رنگهای متفاوت در کشورهای مختلف ممکن است معانی و تعابیر مثبت و منفی زیادی را از بعد فرهنگ مصرف آن جامعه در برداشته باشد.به طور مثال محصولی با کیفیت عالی و بسته بندی مناسب ولی رنگ آمیزی مغایر با فرهنگ مصرف بازار هدف ، نتوانسته بازار داری نماید.از دیگر موارد حائز اهمیت در فرهنگ مصرف جوامع ، شکل ظاهری و سهولت کاربرد می باشد بنحوی که با توجه به وجود هزینه های بسته بندی و عدم اعمال سلیقه از سوی تولید کننده ، محصولات بصورت فله صادر شده و در کشور ثانی مطابق فرهنگ مصرف بسته بندی و با برند آن کشور صادر گردیده است وبه اصطلاح بازاری خاکستری را بوجود آورده اند. به منظور کاهش تعارضات فرهنگی باید بطور دائم با الگوهای رفتاری ، فرهنگی و اجتماعی مشتریان و مصرف کنندگان بازارهای گوناگون آشنا بوده تا ضمن رعایت اصول بسته بندی سبز(استفاده بهینه از زمان مواد و هزینه) بتوانند بیش از رقبا محصولاتی مناسب و مطلوب برای هر یک از گروه های خاص فرهنگی فراهم آورند.بستر سازی در این خصوص جهت قرابت با بازارهای جهانی نیازمند یک استراتژی مستمر و بادوام است.

۳-۳-۴۰-۲ هدف از بسته بندی های صادراتی

بسته بندی مناسب انگیزه لازم برای تولید را به تولید کنندگان داده و تاحدودی آنان را در مقابل رقبای مقلد حفظ و در نهایت تنوع و حق انتخاب بیشتری را برای مشتری فراهم می نماید.بسته بندی به نوعی یک فرصت اشتغال و یک کمک کننده مهم جهت کارآیی مدیریت ارتباط با مشتری و اثر بخشی صادرات به منظور انتقال پیام به خریدار بشمار می رود .
برای یک تولید کننده محصول صادراتی اولین مرحله تعیین مفهوم بسته بندی است که تعیین می کند بسته بندی اساساً باید چگونه بوده ، برای یک کالای خاص چه کاری را انجام دهد ، آیا هدف اصلی بسته بندی مراقبت از محصول و یا معرفی روش جدید و نوآورانه توزیع محتواست و یا اینکه وظیفه انتقال پیامی درباره کالا یا شرکت را بعهده دارد و یا هدف دیگری داشته است؟پس از تعیین مفهوم بسته بندی باید دیگر ارکان بسته بندی نظیر اندازه ، شکل ، مواد اولیه مصرفی و رنگ را مدنظر قرار گرفته و با هم همخوانی داشته و در نهایت آزمونهای قبل از فروش محصول صورت پذیرد.

۴-۳-۴۰-۲ نحوه بسته بندی

درج اطلاعات کامل محصول روی بسته بندی ، ظاهر جذاب ، راحتی حمل و نقل ، انبارداری وشرایط اقلیمی،سهولت بازشدن وکاربردمحصول ازویژگیهای یک بسته بندی مناسب می باشد.همانطور که بسته بندی هزینه زاست ،از سویی دیگر موجب ایجاد ارزش افزوده در محصول می گردد که می تواند تا حدودی هزینه های مذکور را تعدیل نماید.
بسته بندی عضوی از زنجیره ارزش یک کالا می باشد که در نهایت به افزایش ارزش نهایی کالا کمک می کند. لازم بذکر است که این ارتقاء کیفی در صنعت بسته بندی تا یک نقطه مشخصی جایز بوده و از آن نقطه به بعد چیزی جز اتلاف هزینه و از بین بردن تولید آن کالا را نخواهد داشت .

فصل سوم:

بسته بندی))

-بسته بندی چیست؟

-کارکردهای بسته بندی

-عملکردهای بسته بندی

۳.بسته بندی:

۱-۳ بسته بندی چیست؟

در تعریف بسته بندی آمده است که بسته بندی به معنای تهیه ظرف محافظ یا سیستمی که سلامت کالای «مظروف»رادرفاصله تولیدتامصرف حفظ کند وآنرا از ضربات، صدمات، لرزش، فشار وارتعاش مصون نگهدارد واز سوی دیگر بسته بندی به مثابه یک فرهنگ بومی، یا ملی و اقلیمی سیستمی است که از سویی موجبات ایجاد ارتباط بین تولید کننده و توزیع کننده را فراهم می آورد و از سوی دیگر بین آن دو و مصرف کننده ارتباط منظم و قابل اطمینانی برقرار می کند. با توجه به مطالب فوق مشخص می شود که به بسته بندی باید با دو دید کاملاً متفاوت ولی همسو، نگریست، دیدی معطوف به شرح وظیفه یک ظرف در قبال مظروفش و دیدی که بیشتر جنبه فرهنگی دارد و به نحوی با روحیه، خصلتها، آداب و رسوم، موقعیت اقلیمی و منطقه ای کالا و به طور کلی فرهنگ سازنده و کشور تولید کننده آن مربوط می شود. این یعنی که بسته بندی، نظامی است مرکب که هم وظیفه حفاظتی دارد و هم نقش فرهنگ ارتباطی را بازی می کند و واجد جنبه اطلاع رسانی است و می تواند به عنوان یک رسانه، نقش آفرینی نماید.

عصر کنونی را عصر ارتباطات نام نهاده اند و از آن روست که گسترش آگاهی و رشد ذهن بشری در مقابل عینیت و محیط از یک سو و پیشرفت وسایل ارتباطی از سوی دیگر به انسان و کم و کیف ارتباط او با محیط عینی و ذهنی اش، جایگاه ویژه ای بخشیده است. انسان امروزی به هر شکل و در هر کجا که زندگی می کند با توجه به نیازهای متنوع و روز افزونی که دارد، خواه ناخواه با دنیایی از علائم، تابلوها، بسته بندی های متفاوت کالاها و ابزارهای تبلیغاتی سر و کار دارد. تبلیغات تجاری و بازرگانی، امروز میلیون ها نفر را به خود جلب کرده و خود یکی از مشاغل و بخش های سود آور اقتصادی شده است. نه تنها معرفی کالا ها و خدمات، بلکه رقابت های تجاری نیز بدون تبلیغات مؤثر و گسترده میسر نیست.

امروزه پیشرفت و توسعه فن آوری در جهان بر همه ی فعالیت های انسان تأثیر گذار بوده است و هم زمان با این امر، توسعه ارتباطات و وسایل ارتباط جمعی نیز توانسته است تبادل اطلاعات و اطلاع رسانی را در جهان به صورت گسترده ای جریان دهد. بدیهی است شرکت در این توسعه فن آوری و استفاده از پیشرفت وسایل ارتباط بصری همگانی با توجه به ارزش های فرهنگی، ذوق فردی وبیانی نو امری لازم وجدی می باشد. یکی از وسایل ارتباط بصری، بسته بندی کالا ها است که در رویت مصرف کنندگان می باشد. بسته بندی کالا در تمامی جهان دو نقش بسیار مهم را ایفا می کند. ۱- مظروف ساختن کالا ۲- معرفی بهتر کالا و تشویق مخاطب به خرید آن.

در واقع می توان گفت بسته بندی به عنوان یک فروشنده خاموش قلمداد می شود، زیرا کالا ها مستقیماً خود را به خریدار نمایش نمی دهند و این پوشش آن ها است که با اشکال مختلف و جملاتی کوتاه، معرف جنس داخل آن ها می باشد واطلاعات لازم را به مخاطب (خریدار) ارائه می دهد، بدین ترتیب بسته بندی به عنوان اولین وسیله ارتباط بصری با مخاطب محسوب می شود.

۲-۳ کارکردهای بسته بندی

بسته بندی کارکردهای متنوعی دارد؛ از کارکرد هایی با ماهیت فنی گرفته تا آن هایی که با بازاریابی مربوط می شوند.

کارکردهای بسته بندی متخصصان فنی بسته بندی نیازمند مهارت های علمی و مهندسی می باشند، در حالی که متخصصان بازاریابی نیازمند مهارت هایی در زمینه درک هنری و انگیزشی هستند. غیر از خود محصول که مشتری در صورت خرید با آن آشنا می شود، اولین و نزدیک ترین ارتباط بصری مشتری با کالا از طریق بسته بندی است. بسته بندی نا مناسب، بر روحیه جامعه مصرف کننده تأثیر نا مطلوبی برجای می گذارد. به طوری که استنباط مصرف کننده از محصول، با بسته بندی نا مناسب مانند تأثیر رفتار فروشنده بی حوصله درآخر وقت کار روزانه است، که اغلب از نظر روانی موجب رنجش خاطر مشتری می گردد. اما بسته بندی مناسب از طریق ارتباط بصری اطلاعات کاملی را در مورد محصول و تولید کننده به مخاطب یا مصرف کننده منتقل می کند.

۳-۳ عملکردهای بسته بندی

به طور کلی بسته بندی دارای ۴ عملکرد و یا وظیفه اصلی است:

۱٫عملکرد تکنیکی و حفاظتی

۲٫عملکرد اقتصادی

۳٫عملکرد تبلیغاتی

۴٫عملکرد اطلاع رسانی بسته بندی و فروش

الف.تولید کنندگانی که در صدد طراحی و تهیه محصول جدیدی هستند باید به این نکته توجه کنند که اگر برداشت دقیقی از گروه هدف در ذهن داشته باشد مطمئنا شاهد رشد تولید و سود ناشی از آن می شوند.

ب.مهمترین نکته این است که بسته باید سریعا در میان انبوه محصولات نظر خریدار را به خود جلب کند. یک بسته بندی خوب باید در نقش یک فروشنده ساکت عمل کند و بسته باید به نوعی باشد که خریدار آنرا به یاد بسپارد و برای خرید های مکرر بعدی به آن مراجعه کند.

ت.بسته نه تنها باید فرآورده را محفوظ نگه دارد، بلکه باید مصرف کننده را جذب کند و اطلاعات لازم را به بیننده بدهد. در ضمن فرآورده داخل آن را باید بتوان به راحتی از درون آن خارج کرد و موقعی که خالی شد بتوان پوشش هر بسته را از بین برد.

ج.بسته ها سوای جلب خریدار، اطلاعات لازمی، هم به وسیله رنگ و هم به وسیله عبارت و نشانه ها در اختیار مصرف کننده می گذارند. بدین ترتیب بسته بندی از یک وسیله ساده محافظت محصول به یکی از عوامل اصلی فروش بدل گشته و حلقه اصلی زنجیره ای شده است که تولید کننده را به مصرف کننده مرتبط می نماید.

چ.یک بسته بندی خوب هم باید با روحیه کالا هماهنگ باشد و هم باید عنصری و ابتکاری در خود داشته باشد تا بتواند خریدار را به خود جلب کرده و در یاد او بماند.

۴-۳ ویژگی های یک بسته بندی خوب

یک بسته بندی خوب، از محصول در طی حمل و نقل، فرایند بارداری، قفسه مغازه خرده فروشی و در قفسه خانه مشتری مراقبت می کند. تا زمانی که توزیع محصول را در زمان و مکان مفید ارائه کند. بسته بندی از طریق فراهم آوردن درجه مناسبی از حفاظت در مقابل شکستگی، فاسد شدن و گم شدن محتویات محصول، به ارزش محصول می افزاید.

به طور کلی می توانیم وظایف بسته بندی را به طور خلاصه به صورت زیر بیان کنیم: حفاظت و نگهداری کالا منظور از «حفاظت» پیشگیری از آسیب فیزیکی و منظور از«نگهداری» توقف یا جلوگیری از تغییرات شیمیایی و بیولوژیکی می باشد.

۱-۴-۳ آسان ترشدن استفاده از محصول

بسته بندی عملکرد مناسبی برای واسطه ها، توزیع کنند گان و مشتریان جهت آسایش ارائه می کند. بسیاری از تسهیلات که به وسیله یک بسته بندی مناسب ارائه می شوند، چیز هایی نظیر برچسب محصول، نحوه مصرف و استاندارد بودن می تواند باشد./

۲-۴-۳ نقش اطلاع رسانی بسته بندی

بسته بندی می تواند به کسب یک شناخت کلی از محصولات مختلف توسط مصرف کننده کمک کند که آرم یا نام شرکت مربوطه بیشترین وظیفه را در این میان به عهده دارد.

۳-۴-۳ بازاریابی برای محصول

در جایی که رقابت بین شرکت ها پیش می آید بسته بندی برتر می تواند در شناخت محصول شرکت از محصول رقبا مفید واقع شوند. جلب توجه، مصرف کننده بسته بندی به فروش محصول در مغازه کمک می کند به عبارتی بسته بندی می تواند همانند یک فروشنده موفق در تبلیغ کالای درون خود کار آمد باشد.

۴-۴-۳ بسته بندی،وظیفه حفاطتی

بسته بندی سیستم مرکبی است که هم وظیفه حفاظتی[۱۲] و هم وظیفه ارتباطی یا اطلاع رسانی[۱۳] را بر عهده دارد. به همین جهت بسته بندی به عنوان یکی از رسانه ها، محمل ها یا طریق ایجاد ارتباط و اطلاع رسانی نیز مورد مطالعه قرار می گیرد.

در بسته بندی اگر پوشش حفاظتی در حد کفایت نباشد، کالا از نظر فیزیکی آسیب می بیند اگر پوشش، اطلاعاتی نادرست داشته باشد، اعتماد مخاطب (خریدار) از بین می رود.

۵-۴-۳ ساختار اطلاعاتی بسته بندی

ساختار اطلاعاتی یا پوشش اطلاعاتی، دقت و ظرافت فوق العاده ای می طلبد، تخصص های گوناگونی را به کار می گیرد و در روح و روان و فکر و اندیشه مخاطب رسوخ می کند. این پوشش به طور مستقیم از زمان، تکنولوژی و فرهنگ تأثیر می پذیرد مانند محتوی، خود تاریخ انقضایی را یدک می کشد. به همین دلیل است که بسته بندی کالا ها، هر چند وقت یکبار، با تغییر تکنولوژی ساخت یا کشف رنگ های جدید در بسته بندی تغییر می یابند و دگرگون می شوند.

بسته بندی علاوه بر قابلیت حمل و نقل، با نوآوری می تواند در زمینه های تکنیکی، هنری و ارتباطی، کالا را برای بازار جذاب و قابل جلب توجه کرده و از این نقطه نظر میان کالا و مصرف کننده رابطه نوینی برقرار سازد، کمتر پدیده ای ارتباطی مانند بسته بندی، دو ویژگی جاذبه فردی و اجتماعی را تواماً با خود همراه دارد. در تعریفی سیستماتیک، بسته بندی را می توان پوششی از یک سیستم دانست که کالا نامیده می شود و کالا عبارت است از دانشی که توسط انرژی در جرم ثابت شده است؛ از طرف دیگر هر سیستمی که محتوای دانش است به ناچار دارای دو نوع پوشش نیز می باشد: یکی پوشش حفاظتی و دیگری پوشش ارتباطی، اطلاعاتی.

۵-۳ طراحی گرافیک بسته بندی

از دیگر زیرشاخه های هنر گرافیک کاربردی طراحی گرافیک بسته بندی است که در وجه تبلیغاتی نیز می تواند مورد بررسی قرار گیرد. طراحی بسته بندی، هنر، علم و تکنولوژی را هم زمان با هم به خدمت می گیرد تا اثری قابل طرح در برابر دیدگان انتقادی مردم را داشته باشد. مردمی که دارای سلایقی بسیار متنوع هستند. به همین دلیل در کنارتوجه به عناصر زیبایی شناختی، وجه کاربردی هنر گرافیک هدف خلق اثر قرار می گیرد.
میتوان هنر طراحی بسته بندی راازحساس ترین زیرشاخه های گرافیک کاربردی دانست چراکه رضایت مصرف کننده وتولیدکننده بایددرکناراصول علمی طراحی موردتوجه هنرمندطراح قرارگیرد. هنر طراحی بسته بندی در زندگی روزمره انسان ها رخنه کرده است.

برای کالاهای گوناگون، بسته های مختلف با جنس های گوناگون و متفاوت و طرح های مختلف به کار برده می شود. در برخی بسته ها مانند قوطی فلزی و یا بسته های مقوایی محتویات داخل بسته مشخص نیست و خریدار کالا جنس مورد دلخواه را نمی تواند ببیند.

در اینجاست که طراح گرافیست با به نقش کشیدن تصویر و نقشی مناسب ازمحتویات داخل بسته وبسترسازی مناسب گرافیکی اعتماد مشتری را برای خریدکالانسبت به خودجلب نماید. البته این عکسهاوتصاویربه صورت وشیوه های مختلفی در طراحی بسته بندی استفاده می شود که بستگی به نوع کالا، مخاطب و بازار هدف دارد. گاهی با توجه به مخاطب بسته، لازم است از تصاویر و نقوش سمبلیک استفاده نمود. گاهی بسته احتیاج به یک شخصیت تصویر سازی شده دارد و گاهی نیز تصاویر واقعی یا گرافیکی از محتویات داخل بسته، نقش موثرتری خواهد داشت که البته تمامی اینها به دانش طراح گرافیست و شناخت او از طراحی و گرافیک و بازار دارد.

یک طراحی بسته بندی موفق، با داشتن طرح و یا تصاویر مناسب با آن می تواند در بازار هدف موفق تر از سایر رقبا باشد چیزی که کشور ایران در این مورد با چالش های فراوانی با آن روبرو است. در بسته بندی های موفق، دارا بودن تصویر به صورت یک نیاز درآمده است و تصاویر زیبا و رنگین، چشم های مخاطبین را به سوی خود جلب می نماید. حتی دارابودن عکس باعث انگیزش و تحریک در خرید کالا می گردد و شخص را متقاعد می سازد تا کالای مورد نظر را حتی برای یک بار خریداری نماید. در این حالت مصرف کنندگان از روی طرح و نقش بسته آنها که به نوعی نشان بدل گشته اند، آنها را می شناسند. البته اگر طرح و نقش های روی بسته به صورت ادامه دار و تعریف شده در طراحی ها وجود داشته باشند، می توانند به نشان آن برند تبدیل گردند.

اما گاهی یک عکس مناسب، قدرت و تاثیر بیشتری به طرح می بخشد، به شکلی که استفاده از عکس بیشتر مورد استقبال طراحان و سازندگان بسته بندی قرار گرفته است. از عکس در همه بسته ها برای ایجاد جذابیت و معرفی کالا استفاده گشته، به ویژه در اجناسی که جنبه تزیینی و یا کاربردی خاص دارند، عکس و تصویر به مخاطب کمک می کند تا کالای مورد نظر را عینا شناسایی کرده و یا کاربرد آن را بهتر درک نمایند.

طراحی و گرافیک زیبا در بسته بندی می تواند احساسات خریداران را مورد هدف قرار دهد که می تواند: ایجاد حس لوکس بودن محصول و در مقابل آن، ایجاد حس کم ارزش بودن یک محصول را ایجاد کند.

در این زمینه باید در انتخاب رنگ ها دقت کافی داشت. به طور مثال استفاده از رنگ صورتی، مشکی در هر نوع بسته بندی زیبا نیست. هم چنین استفاده از رنگ های قرمز و نارنجی که موجب جلب توجه وتحریک مخاطب و جذب نگاه مصرف کننده می گردد، می توان استفاده نمود. طراحی شلوغ بسته بندی ها، ارائه اطلاعات بیش از حد بر روی بسته و استفاده زیاد از رنگ های سرد و تیره، از اشتباهاتی است که می توان در طراحی و گرافیک بسته ها به آن اشاره کرد.

برخی فرمها،رنگهاوتصاویر در یک فرهنگ، معانی خاص یافته اند. بنابراین فرهنگ گروه مصرف کننده، در لیست اولویت یک طراح برای به تصویر کشیدن و طراحی یک بسته است، به خصوص زمانی که محصول برای صادرات تولید شود.

هم چنین طراح باید در مورد قدرت اثرگذاری عناصر بصری اطلاعات کامل داشته باشد. او با توجه به بررسی شرایط جامعه و مطالعه روند مصرف محصول، بهترین رنگ، فرم، طرح، تصویر و نوشته را برای بسته بندی آن انتخاب می کند. هم چنین طراح باید تسلط کافی به شناخت و روان شناسی رنگ ها داشته باشد.

۶-۳ چگونه یک طراحی بسته بندی به انتخاب اول تبدیل می شود؟
طراحی بسته بندی، یک فرایند آگاهانه و حرفه ای است. طراح یک بسته بندی باید نیاز مشتریان و مخاطبان و حتی برداشت های ناخودآگاه آنها را نسبت به آنچه که می بیند و لمس می کند، بداند و بیان کند. پس یک طراح باید بر شخصیت افراد و تمایل آنها حتی بیش از خودشان مطلع باشد.

طراحی و گرافیک بسته، لباس یک کالاست. به همین دلیل است که دربسیاری ازمواقع ارزش طراحی وگرافیک بسته بندی بیش ازکالای درون آن است وشرکتهای تولید محصول نهائی نیز باید به این موضوع توجه ویژه داشته باشندکه امکان عرضه یک کالای بسیارخوب و با کیفیت امابدون طراحی و گرافیک و بسته بندی زیبا و مناسب در بازارهای جهانی ضعیف و حتی غیرممکن است. اتفاقی که همواره در کشور ایران تکرار می گردد و هیچ استراتژی دقیقی برای غلبه به این ضعف پیش بینی نمی شود.

بسته بندی یکی از زیر مجموعه های بازاریابی است که در ایران معنا و مفهوم کالا و طراحی و گرافیک بسته، بسته بندی و بازاریابی به خوبی جا نیفتاده است.

۷-۳ بررسی رنگ در بسته بندی و ارتباط آن با فروش

در روان شناسی نوین”رنگ”و”رنگ ها”یکی از معیارهای سنجش شخصیت به شمار می آیند؛ چرا که هر یک از آن ها تاثیر خاص روحی وجسمی را در یک فرد باقی گذارده و رنگ نشان گر وضعیت روانی و جسمی وی می باشد. این موضوع با توجه به پیشرفت های دو دانش فیزیولوژی و روانشناسی به اثبات رسیده است. پیداست که انسان از روزگاران بسیار دور تاکنون تحت نفوذ و تاثیر رنگ های پیرامون خود بوده است و درصد سال اخیر که صنعت رنگ سازی به نقطه اوج تحول خود رسیده است، تاثیر مزبور دو چندان شده و در همه ارکان زندگی روحی ما رخنه کرده است.

رنگ های اصلی عبارت از قرمز، آبی، زرد و رنگ های نور اصلی عبارت است از قزمز، آبی، سبز؛ تفاوت بین رنگ و نور رنگی در سبز و زرد است.برخی از روانشناسان عقیده دارند رنگی که برگزیده و دلخواه کسی است، می تواند گویای خصوصیات اخلاقی و روانشناسی او باشد. پس بدین شکل کار طراحان و گرافیست ها مشکل می شود چرا که باید طوری عمل کنند که تمام سلیقه ها و علایق مخاطب و مصرف کننده را پوشش دهند. در طراحی باید به این نکته توجه کردکه مخاطب چه کسی است و نوع محصول عرضه شده چیست که براین اساس با درک و شناخت کافی ازعلم،هنر،خلاقیت وتسلط برروانشناسی رنگهاطرحی راآماده کندکه مورد توجه تمامی اقشارومصرف کنندگان قراربگیرد.رنگ ها هر کدام گویای پیام وجذابیت خاص خودهستند که به نیاز از آنها استفاده یا با هم ترکیب می شوند. هم چنین باید به رابطه ی دقیق بین محصول و نوع بسته بندی آن در محل فروش فکر کرد. در بسیاری موارد طراح علاوه بر آشنایی با تکنیک های هنری و شناخت روانشناسی رنگ باید از علم خواص مواد محافظتی که در ساخت بسته بندی ها به کار می روند نیز مطلع باشد. هر جنس و کالا، رنگ خاص خود را می طلبد و طراح می بایست با دانش و اطلاع کافی دست به انتخاب رنگ بزند.طراحی بسته بندی یکی از مهم ترین زیرشاخه های هنر تبلیغات است و نقش ارزنده ای را در جریان اقتصادی جوامع بازی می کند. صادرات کالاها بیش از آن که به کیفیت محصول وابسته باشد در گرو طراحی خوب بسته بندی و مورد پسند خریدار است.
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد استفاده به جا از رنگ ها است. به عنوان مثال رنگ سبز بسته به جای استفاده می تواند بیان گر فساد و پوسیدگی و از طرف دیگر می تواند بیان گر طراوت و تازگی باشد.در انتخاب رنگ محصولات غذایی و نوشیدنی ها، علاوه بر توجه به رنگ ماده غذایی می توان با توجه به ویژگی های گروه مصرف کننده از رنگ ها به عنوان ابزاری قدرت مند بهره جست.

به عنوان مثال در طراحی جعبه چای های گیاهی می توان از رنگ های ملایم و لطیف که مترادف فرآورده های گیاهی است، بهره گرفت. اما در مورد چای واقعی می توان با بهره گرفتن از زمینه تیره، حس مرغوبیت محصول را در ذهن مشتری ایجاد نمود و استفاده از تصاویر مرتبط نوعی تشخص به محصول می بخشد.استفاده مناسب از رنگ سبب انتقال پیام و سهولت پیدا کردن محصول در چیدمان مغازه می گردد.

نکته دیگر این که اگرچه استفاده از چاپ رنگ ارزشمند است، اما طراحان در برخی موارد متوسل به انتخابی جسورانه و استفاده از بسته بندی تک رنگ می شوند. به عنوان مثال در مورد فرآورده های ویژه مردانه استفاده ازحداقل رنگ می تواند نمایان گر پیامی محکم و مردانه باشد.از رنگ های آبی، سبز و زرد به منظور تداعی شادابی و حیات در بسته بندی محصول استفاده می شود. استفاده از این رنگ ها یکی از ساده ترین و گویا ترین روش هایی است که برای نشان دادن خنکی وتازگی در بسته بندی محصولاتی مانند: آب معدنی ، سبزیجات و میوه ها استفاده می گردد.به عنوان نمونه استفاده از رنگ آبی قوی و آرام بخش به عنوان رنگ زمینه برای ارائه فرآورده ی اسپری پا بسیار حساب شده به نظر می آید و طراح توانسته با بهره گیری از توانایی رنگ آبی برای القا پاکیزگی و خنکی این حس را به مصرف کننده القا کند. هم چنین استفاده از رنگ های روشن مانند صورتی روشن و آبی و زرد روشن برای بسته بندی هایی که حاوی محصولاتی لطیف و ملایم بسیار به جا است.گاهی برای ایجاد تأثیراتی از فریبندگی و کیفیت عالی می توان در رنگ بندی از مقداری طلایی و یا نقره ای به همراه رنگ هایی متالیک از آبی، قهوه ای، فیروزه ای و خاکستری و خرمایی استفاده کرد. از این ترکیب بندی ها برای محصولاتی همچون شکلات، عطر و محصولاتی که نیاز به القا قیمت گران دارند به کار برده می شود.پس ما می توانیم با به کارگیری رنگ مناسب و زیبا در امر جذب مشتری و فروش بیشترمحصول قدمی بزرگ را برداریم وتضمینی باشیم برای جلب مشتری.در انتها باید خاطر نشان کرد که انتخاب رنگ در بسته بندی باید به احساس ناشی از آن بر روی گروه هدف دقت کافی شود.

تصویر۳-۱بررسی رنگ در بسته بندی و ارتباط آن با فروش

۸-۳ بررسی سمت راست یا سمت چپ بودن تصویر وارتباط آن با فروش

تخمین زده شده که ۷۳ درصد از تصمیمات خرید در محل فروش کالا گرفته می شود. پس باید در انتقال مفاهیم و ایجاد درکی صحیح به خریدار کمک کرد. استفاده از محرک های کلامی در طراحی از سمت راست طرح و برای استفاده از تصاویر از سمت چپ تصویر استفاده نماییم.

این مسأله به این خاطر است که نیمکره چپ به طور کلی مسؤل واژه پردازی است در حالی که نیمکره راست به طور کلی فرآیندهای مهم تصویری مانند نام تجاری محصول (لوگوی شرکت) را بر عهده دارد. عدم تقارن این ادراک حاکی ازآن است که برای به حداکثررساندن فراخوان،کلمات بایددرطرف سمت راست بسته ، تصاویر باید در سمت چپ بسته به کار برده شوند چرا که سیستم بینایی برعکس عمل میکند.بسته بندی بایدیک نقش کلیدی درمحل فروش ر ابازی کند.که این مستلزم طراحی بسته به روش علمی است.

۹-۳ بررسی خلاقیت گرافیکی در بسته بندی و ارتباط آن با فروش 

خلاقیت یک فرایند ذهنی است که شامل تولید ایده یا مفاهیم جدید و یا ایجاد ارتباط های تازه بین ایده ها و مفاهیم موجود،

عدالت
عدالت حالت و ملکه ای است که آدمی را باز می دارد از اینکه خدای تعالی را نافرمانی کند ، بنابراین شهادت فاسق یعنی کسی که مرتکب گناه کبیره می شود و یا در گناه صغیره اصرار و تکرار دارد قبول نیست . بلکه اگر نگوئیم اقوی حداقل نزدیکتر به احتیاط آنست که مرتکب گناه صغیره را نیز ملحق به فاسق بدانیم مگر آنکه توبه کرده باشد و عدالتش به ظهور رسیده باشد .
طهارت مولد ( حلال زاده بودن )
مشهور فقها برآنند که طهارت مولد در شاهد شرط است ، لذا شهادت ولدالزنا قبول نیست این شهرت آن قدر وسیع است که نزدیک است به حد اجماع برسد و دلیل آن ، روایات مستفیض است .
شیخ طوسی در النهایته ، شهادت ولدالزنا در امور جزئی و کم اهمیت را پذیرفته است که مستند ایشان ، روایات عیسی بن عبدالله است ، ولی این روایت را باید بر تقیه حمل کرد و هر گاه ولدالزنا مجهول الحال بوده و از طریق معتبر ، ولدالزنا بودن او ثابت نشده باشد ، شهادتش پذیرفته است ، ولو مشهور به ولدالزنا باشد . (نجفی ، محمد حسن ،جواهر الکلام ،ج۴۱ ، ص ۱۱۷)
مرحوم امام خمینی درباره فرد مجهول الحال ، قائل به تفصیل است :
بالاخره اگر نسبت فرد مجهول الحال (پس از فحص و جستجو ) به فردی معلوم شد ، شهادتش پذیرفته است ، ولو ولدالزنا بودنش بر سر زبانها باشد ، ولی اگر نسبت او به کسی معلوم نشد ، پذیرش شهادتش مشکل است .
شهید اول به سید مرتضی و ابن ادریس نسبت داده است که آنان علت عدم پذیرش شهادت ولدالزنا را کافر بودن او می دانند و رد آنها می گوید : « علت عدم پذیرش شهادت ولدالزنا ، عدم طهارت مولد آن است ، نه چیز دیگر »
انتفاع تهمت در شهادت
شرایطی که در شاهد شرطی می باشد باید به هنگام شهادت دادن ( ادای شهادت ) در آنان فراهم باشد نه به هنگام شاهد بودن ( تحمل شهادت ) دشمن دنیوی مانع پذیرفته شدن شهادت می گردد و دشمن دنیوی به این شکل است که معلوم شود شاهد از ناراحت شدن کسی که علیه او شهادت می دهد خوشحال شود و بر عکس ( از خوشحال شدن او ناراحت گردد ) در صورتی که دشمن به نفع دشمن خود شهادت دهد به شرطی که این دشمن باعث فسق نباشد شهادت او پذیرفته می شود . (زیرا با شهادت به نفع او ، ذی نفع بودن شاهد منتفی می شود )
۲-۲-۲ شهادت غیر قابل قبول
۱-شهادت شریک به نفع شریک دیگر در مالی که میان آنها مشترک است
۲-شهادت وصی نسبت به متعلق وصیت
۳-شهادت طلبکاران به نفع مفلس ( یعنی بدهکاری که به ورشکستگی او حکم شده است )
۴-شهادت مولی درباره عبد خود
۵-شهادت عاقله نسبت به نقض عدالت شاهدانی که در جنایت خطایی ، شاهد بوده اند ( تا بدینوسیله از پرداخت دیه رهایی یابند )
همچنین شهادت کسی که زیاد دچار اشتباه می شود به گونه ای که نمی تواند موضوع شهادت را به حافظه خود بسپارد پذیرفته نمی شود ( حتی اگر آن شخص عادل باشد ) همچنین شهادت کسی که خودش داوطلبانه ( و بدون درخواست قاضی ) شهادت دهد پذیرفته نمی شود مگر این که موضوع شهادت حق الله باشد ( مانند این که شهادت دهد فلان کس نماز و زکات و روزه خود را ترک کرده است ) اگر (پس از صدور حکم ) قاضی متوجه شود شاهدی که شهادت داده ، شرایط لازم را دارا نبوده است باید حکم خود را نقض کند ( زیرا خطای آن آشکار شده است )
۲-۲-۳ احضار شهود:
۱ – مواد قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۱۴۸ – ((قاضی اشخاصی را که به تشخیص خود یا به معرفی شاکی یا اعلام مقامات ذیربط و یا تقاضای متهم لازم بداند برابر اصول مقرر احضار مینماید.))

برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت tinoz.ir مراجعه کنید.

در این فصل به ارائه مطالب و نتایج حاصله پرداخته می شود. همان طور که گفته شد تحلیل محتوا در نظریه پردازی داده بنیاد همزمان با جمع آوری داده ها صورت می گیرد و عملاً نتیجه گیری نیز همزمان با تحلیل محتوا صورت می گیرد.

در این بخش با ارائه سؤال اصلی در مورد استانداردهای شغلی مدیران مدارس متوسطه مراحل گفته شده جهت کدگذاری و مدل سازی به بحث گذاشته خواهد شد و نتایج حاصله ارائه می گردد.

سؤال اول پژوهش

مؤلفه های استانداردهای شغلی مدیران مدارس متوسطه چیست؟

همان طور که در فصل سوم بحث شد، پیرامون این سؤال، با توجه به مطالعات کتابخانه ای به عنوان راهنمای مصاحبه سؤالاتی طرح شد که البته به اقتضاء هر فرد، سؤالات مربوطه پرسیده شد. چون هدف یافتن استانداردهای شغلی مدیران مدارس متوسطه بود، یافته ها نیز متناسب با سؤال اصلی و کلی مورد کنکاش قرار گرفت.

مصاحبه ‎شوندگان مطالب و نکات زیادی را در این رابطه عنوان داشتند که نهایتاً از مجموع ۱۵ ساعت مصاحبه با ایشان، بیش از ۳۰۰ صفحه متن به صورت دقیق پیاده سازی گردید.

کدگذاری باز

همان طور که گفته شد، اولین گام در تحلیل داده های خام، کدگذاری باز یا آزاد است. در این مرحله داده ها به بخش های مجزا تقسیم شده و برای هر بخش عنوانی[۵۴] که معرف آن بخش باشد در نظر گرفته می شود.

دانلود متن کامل پایان نامه در سایت fumi.ir

در همان حال که قطعات معنی دار متن مشخص می شد، رمزگذاری نیز صورت می گرفت. بدین صورت که قطعات داده ها، با نمادها و کلمات توصیفی، نشانه گذاری شدند.

در انتها بیش از ۶۷۰ کد اولیه از این متون استخراج گردید که در آن کدهای تکراری نیز دیده می شد.

در جدول زیر نمونه ای از کدها که به دفعات بیشتری تکرار شده است، مشاهده می گردد.

جدول ‏۴‑۱: نمونه آماری کدگذاری باز

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ردیف	کد و مفهوم اولیه	تعداد دفعات تکرار
۱	صبر و سعه صدر	۲۱ بار
۲	ریسک پذیری	۱۴ بار
۳	خلاقیت و نوآوری	۱۳ بار
۴	شناخت مشکلات دانش آموزان	۱۲ بار
۵	تصمیم گیری مشارکتی	۱۲ بار
۶	برنامه ریزی عملیاتی سالانه	۱۱ بار
۷	شناخت و همراهی با مشکلات کارکنان	۱۰ بار

برای پی بردن به نحوه کدگذاری ها، به عنوان نمونه مصاحبه با مصاحبه شونده شماره پنج در جدول صفحه بعد آورده می شود.

جدول ‏۴‑۲: نمونه کدگذاری آزاد (مصاحبه شونده شماره ۵)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جمله	کدگذاری آزاد
خیلی از مشکلات از طریق دانش آموز به ما منتقل می شود که باید آن را حل کنید.	ارتباط نزدیک با دانش آموزشناخت مشکلات دانش آموز
نباید آن قدر شل بگیرید که خیلی باز و رها باشد، که باز هم افراد سوءاستفاده کنند و دانش آموز سوءاستفاده کند و ببیند و امینی گذشتش خیلی بالاست و من حتی تقلب هم می کنم، من را می بخشد می داند که اگر من این کار انجام بدهد من پای آن می ایستم و یک خطوط قرمزی وجود دارد؛ یعنی خط قرمز صد در صد وجود دارد.	رعایت خطوط قرمز
گفتم من بارها صحبت می کنم که آن ها را قانع کنم که لباس فرم را انجام بدهند.	قانع کردن دانش آموزان در فعالیت ها
گفتم اول لباس فرم را می دهم که خودشان انتخاب کنند و نمی آیم لباس فرم را با آن ها تحمیل کنم.	مشورت از دانش آموزان در مسائل مربوط به خودشان
در برخورد با دانش آموز برخورد با همکار باید سعه صدر داشت.	سعه صدر
خیلی خودم ایمان دارم از خود دانش آموزان استفاده می کنم، باید به دانش آموز شخصیت داد.	تکریم دانش آموزمسئولیت دهی به دانش آموز
ما یک دانش آموزی داشتیم که خیلی درس هایش خوب بود و در سال دوم و سوم ضعیف شده و بچه متارکه بود.	اطلاع از وضعیت خانوادگی دانش آموزشناخت مشکلات دانش آموز
این که دانش آموز را بشناسید که مشکلاتش چیست و مشکل آن را بدانید چیست، این مسائل است که می شود به دانش آموز کمک کرد.	شناخت مشکلات دانش آموز
در یک جاهایی که می شوی احساس می کنی که شاید دیگر مثلاً در حیطه تخصصی ما نیست دچار مشکل می شوی.	دخالت در مشکلات در حد تخصص
به یک جایی می رسید و به یک حد علمی برسیم که فردا جایگاه خودتان برود بالا، کمک به موقعیت شما می شود، اگر قدمی که برمی داریم و در حیطه مسئولیت پذیری خودم باشد. باید تخصص خود را گسترش بدهند کار خود را ازنظر علمی بالا ببرد.	افزایش تخصصمسئولیت پذیری
اگر در کار مدیر و معاون مدرسه بحث عدالت و انصاف نباشد ممکن است دانش آموز ترک تحصیل کند.	انصاف در ارتباط با دانش آموزحساسیت در ارتباط با دانش آموز
اگر قضیه عدالت نباشد ممکن است سرنوشت او عوض بشود، آینده او عوض شود و این اتفاق خواهد افتاد.	انصاف در ارتباط با دانش آموز
ماه رمضان شده است همه روزه هستند، من، منِ مدیر مریض هستم و نمی توانم روزه بگیرم، می روم در آبدارخانه و یک چیزی می خورم! چرا در آن بازه زمانی باید چیزی بخوریم؟ که ۵۰۰ و ۴۰۰ دانش آموز را به شما نگاه می کنند.	عمل به گفته های خودالگو بودن مدیر برای دانش آموز
۵۰۰ تا دوربین بر روی شما زوم است و همه دارند ضبط می کنند که خودشان را درست می کنند بر مبنای که چرا داری این کار را می کنی.	الگو بودن مدیر برای دانش آموز
۱۰۰ درصد باید بعضی جاها ریسک کرد.	جایگاه ریسک در مدیریت
وقتی مدیر می آید تشخیص می دهد که این بند آیین نامه را اگر اجرا کند مشکلی به وجود بیاید، آنجا باید ریسک کرد. آنجا قضیه ریسک است.	ریسک در عمل نکردن به آیین نامه بر اساس مصلحت مدرسه
هدف این طرح این بود که یک قدم جلو برویم، با چه چیزی می توانیم این کار را بکنیم جز با خلاقیت علمی.	خلاقیت در جهت حرکت روبه جلو
مدیریت چیزی نیست که بخواهد آنجا زور به کار برد و فشار به کار برد من فکر می کنم تنها قضیه ای که نمی تواند جایگاهی داشته باشد بحث وضعیت جسمانی است.	اهمیت کم وضعیت جسمانی
دانش آموزانی که مثلاً در خانه مشکل دارد، این عواطف و احساساتش ارضا نمی شود، اگر ما بنا باشد که این دانش آموز خوبی باشد ما باید این را تأمین کنیم.	محبت به دانش آموز
زیاد باید وقت بگذارد مدیریت، زمان ندارد، نمی توانیم بگوییم که ما الآن در مدرسه هستیم ما در خانه هم هستیم باید فکرمان کار بکند.	وقت گذاری و توجه دائمی
بعضی ها آن قدر کوتاه می آیند که بعضی ها سوءاستفاده می کنند؛ منجر به سوءاستفاده نشود، آن قدر هم سخت نگیرد که باعث شود نیروهای خود را از دست بدهد.	اعتدال در کوتاه آمدن
یک سری جاها است که باید آدم فن سخنوری را بداند که آنجا جواب دهد، جلساتی که با خود اولیا می گذاری، جلسات کلی، آدم باید بیاید و بتواند صحبت کند یا جلساتی که با خود دانش آموزان می گذارید یا حتی جلسات خصوصی.	فن سخنوری در تعاملات
مدیریت چون آینده خود را می بیند ممکن است در اول این با شکست هایی مواجه بشود، فرازونشیب هایی داشته باشد، خیلی از افراد بیایند و بگویند برنامه ای که ایشان، این، می گوید عملی نمی شود، ولی محکم دنبال آن را می گیرد و اعتمادبه نفس داشته باشد.	اعتمادبه نفس در فعالیت های جدید
وقتی می آید در مدرسه پوشش و لباس او الگو است مدیر الگو است.	ظاهر الگو
من اول گفتم که ۴۰۰ تا دانش آموز دوربین ها همه زوم کرده و روی آن هستند همه دارند یاد می گیرند.	الگو بودن مدیر
و اگر استقلال به مدیر بدهد و مدیران سوءاستفاده نکند به سود دانش آموز است.	استقلال از طرف اداره آموزش وپرورش
یک چیزی که هست در شخصیت و مدیریت بحث ایثار و ازخودگذشتگی خیلی مهم است.	ازخودگذشتگی و ایثار
بیشتر باید مدارک بالاتر داشته باشد تا نوع آن!	اهمیت مدرک
آشنایی با اینترنت، اکسل، ورد و این ها، همه ما دوره ها را گذراندیم، دوره های کامپیوتر را گذراندیم.	ICDL
اگر بنا باشد کار پژوهشی داشته باشیم و برنامه عملیاتی داشته باشید و برنامه ریزی داشته باشید و من آنجا وارد می شوند و این کار پژوهشی اگر درست انجام شود خوب است.	پژوهش برای نیازهای مدرسهبرنامه عملیاتی متناسب با نیازها
اگر مدیران را بعد از ۱ سوم خدمتشان انتخاب کنیم خیلی خوب است و نظر من همین است تجربه معلمی داشته باشد.	۱۰ سال تجربهتجربه معلمی
اگر من نرفته باشم سر کلاس، نمی توانم معلم را درک کنم.	درک معلم
آیین نامه های انضباطی و درسی و همه این ها را باید اطلاع داشته باشد.	تسلط بر آیین نامه ها
دوره های ضمن خدمت عالی است و باز هم اگر همین طور در قسمت قبل که گفتم پژوهش و تحقیق کردن استفاده کنند و هدف ما امتیاز به دست آوردن نباشد.	دوره های ضمن خدمت کاربردی
نمی خواهیم شما صرفاً سخن گو باشید کارگاهی باشید و وارد بحث شویم.	دوره های ضمن خدمت به صورت کارگاهی
یک بحث آموزش مسائل خانواده بود.	دوره های ضمن خدمت برای بحث های خانواده
امسال آمدند و در کامپیوتر و فضای مجازی انجام شد.	ضمن خدمت برای فناوری های جدید و رایانه و فضای مجازی
پارسال از دانشگاه فردوسی یک طرحی آمدند و اجرا کردند اینجا، یک سری مشکلات همین جا وجود داشت، یک خانم دکتری بود که من استقبال کردم، اگر این ارتباطات باشد با دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی دانشجویانی که من آمدم به رئیس دانشکده روان شناسی آقای دکتر یزدی بود با ایشان صحبت کردم گفتند چرا شما نمی آیید.	ارتباط دانشجویان رشته های پزشکی، علوم تربیتی، تربیت بدنی و روان شناسی با مدرسه
اول آن نظر خود را می دهد و به نتیجه و جمع بندی می رسیم و تصمیم گیری ها مشورتی است.	نظرخواهی از همهتصمیم گیری مشارکتی
من خودم فکر می کنم آن کار را انجام دهم خیلی بهتر است، حتی نقاشی مدرسه را مشورت می کنم و خیلی از کارها را دیگر را هم باشد از چند نفر می پرسم و مشورت می کنم.	مشورت در تصمیم گیری های فردی
رفاه دانش آموز و وضعیت آموزشی در صدر کار باید باشد و ملاک کار ما باید باشد.	دانش آموزان در اولویت تصمیمات
در اداره هم جلساتی داریم جلسه مدیران است که می آیند و بدآنجا نظراتی می دهند، خیلی مواقع هست که نظر می دهیم آنجا و نظر ما را قبول می کنند این هم می شود.	تأثیر در تصمیمات اداره آ.پ.
اگر مدیری که تعیین می شود برای ۱ سال باشد، برنامه یک ساله خود را باید بداند، چه کار می تواند بکند.	برنامه سالانه
برنامه ریزی توسط خود مدیر انجام می شود، هرکسی پیشنهاد هایی را در حوزه خودش می دهد اینجا جمع بندی می شود و به صورت برنامه درمی آید.	استفاده از نظرات همه در برنامه ریزیبرنامه ریزی کلان مدیر
این برنامه که باید بسته بشود در شهریور باید بسته بشود.	زمان تهیه برنامه سالانه
ما باید برای ۴ سال بعد برنامه ریزی کنیم، کلاس دوم سوم چهارم باید برنامه درازمدت داشته باشیم.	برنامه ریزی مدت دار
باید برنامه درازمدت داشته باشیم نمی شود برای ۱ سال برنامه داشته باشیم ما برای آزمایشگاه اینجا تأمین بشود کارگاه کامپیوتر برای آینده می خواهیم.	برنامه سالانه در راستای برنامه مدت دار
اگر اختلاف شدید داشتند می آیند مدیریت و مدیریت آن را حل می کند.	حل اختلافهماهنگی
بیشتر تأمین اعتبار ما که بخواهد تأمین بشود کمک اولیا است و مشارکت های مردمی.	جذب مشارکت های مردمی
یک مقداری هم کلاس های فوق برنامه که ما می گذاریم در طول سال طبق آیین نامه نزدیک ۲۷% یا ۳۰% مربوط می شود به دبیرستان، آن مبلغ را دبیرستان برمی دارد.	جذب منابع از فوق برنامه
حالا این محیط های آموزشی می شود که داخل کلاس ها بیرون و این ها بالاخره یک فضایی باشد که آرامش داشته باشد لذت ببرد تنفر نداشته باشد.	فضاسازی مدرسه و امکانات رفاهی
بیشتر ما باید محیطی برای او آماده کنیم این محیط تنوعی داشته باشد.	تنوع در محیط مدرسه
بالاخره تنبیه برخورد انضباطی است با کارکنان تذکرات است و اگر تذکرات کاربردی نداشت و دبیر واقعاً ضعف دارد و دانش آموز دارد ضرر می کند گزارش می دهیم به اداره و از آنجا می آیند بررسی می کنند و آن ها تصمیم می گیرند که با او چه کار کنند.	تنبیه و برخورد با کارکنان خطاکار
عملکرد آن ها در کلاس مشخص است خیلی راحت فرم های ارزیابی داریم و آن ها را بررسی می کنیم، عملکرد در کلاس مشخص است و نظرسنجی از دانش آموز می کنیم.	ارزیابی معلمان از طریقعملکرد و نتیجه در کلاس   و نظرسنجی از دانش آموزان
بهترین کاری که ما می توانیم بکنیم این است که سد و آن اختلافی که بین مدیر و معلم است را برداشت باید بشود.	نگاه همکارانه به کارکنان
دانش آموزی ما داشتیم رفته بود از دبیرستان، هر وقت می آمدیم قدم می زدیم، رفته فلان دبیرستان، حالا من اسم نمی آورم، گفت: ۶ ماه رفتم، هنوز مدیر خودمان را ندیدم، فقط می دانم آن اتاق، اتاق مدیریت است.	حضور در بین دانش آموزان
تشخیص بدهد که امروز آمده نگرانی و ناراحتی دارد و با مشکل آمده وارد مدرسه شده و تشخیص بدهد، اگر شده کمک آن بکند، می تواند بگوید کلاس نرو و من جای تو بروم، یک کسی را به جای تو می فرستم، یک ساعت استراحت کند.	تشخیص مشکلات همکارانهمراهی با مشکلات آنان
دانش آموزان ما مشکل زیاد دارند بی نهایت مشکل دارند، یعنی می آیند در مدرسه، بالاخره ما باید اینجا سر کلاس که دبیران می آیند گزارش می دهند که دانش آموز رفتم سر کلاسش، سرحال نبود، سریع یکی از همکارانمان، حالا پرورشی باشد، ناظم باشد، با او صحبت کند.	تشخیص مشکلات دانش آموزتلاش در جهت رفع مشکل
معاونین ما بعضی ها که آموزشی هستند، اولیا را از دور می بینند می گویند این که در فلان است برای چه آمده و چه برخوردی دارد و حتی برخوردهای آن ها را می شناسد.	شناخت کامل مدرسه از خانواده
اگر مشارکت اولیا باشد خیلی از کارها را ما می توانیم با رایزنی با اولیا انجام بدهیم در جاهای مختلف.	مشارکت والدین در ارتباطات برون مدرسه ای
شهرداری یکی از جاهایی است که در تعامل باید باشیم.	ارتباط با شهرداری
اگر تعامل داشته باشیم مرکز بهداشت می آییم.	ارتباط با مراکز بهداشت
بازدید داشته باشیم میراث فرهنگی موزه ها آن ها می توانند با آن ها ارتباط داشته باشیم و به ما کمک کنند و حتی جای های تفریحی.	ارتباط با میراث فرهنگی و مراکز تفریحی
بهترین ابزار این است که خودش باید نفوذ داشته باشد که هرچه می گوید انجام دهند، بداند که حرف زمین نمی خورد.	تأثیر و نفوذ فکری در بین کارکنان
اگر بنا باشد در مدرسه کاری اتفاق بیفتد و کمدی باشد مدیری می آید که گوشه ای کمد را می گیرد و نمی گوید من مدیر هستم اگر مدیر بتواند خودش را به چنین جایگاهی برساند احترام و محبوبیت آن بین همکاران بیشتر است.	نگاه همکارانه به کارکنان
ولی اگر درست کار کند همین امتحاناتی که داریم برگزار می کنیم حق الزحمه مراقبین خیلی کم است خیلی از همکاران ما قبول نمی کنند چون نمی توانیم آن را تأمین کنم و امتحان را من همین طوری برگزار می کنم و می گویم بیایید همین طوری آن ها می گویند ما می خواهیم با شما این حرف ها را نداریم به خاطر رفاقت به خاطر خودت به خاطر جو مدرسه می آییم.	افزایش روابط غیررسمی و صمیمی با همکاران

کدگذاری محوری

همان طور که مفصل در فصل قبل بحث شد، به دنبال کدگذاری باز، گام بعدی، پالایش و تمیز دادن مقوله های حاصل از کدگذاری باز است. به این ترتیب که از انبوه مقوله هایی که در کدگذاری باز به دست آمده اند، مقوله هایی انتخاب می شوند که به نظر می رسد دقیق شدن در آن ها نتایج ثمربخش تری به دنبال خواهد داشت (حریری، ۱۳۸۵).

کدهای به دست آمده از مرحله قبلی دوباره دسته بندی شدند. در این مرحله کدهای به دست آمده، ازنظر محتوایی و به شکلی مفهومی چندین بار و با دقت مرور شدند و در دسته هایی که ازنظر مفهومی مشترک هستند، قرار گرفتند. برخلاف مرحله قبل، که کدها نوعی تعریف[۵۵] بودند، در این مرحله کدها مفاهیم[۵۶] مرتبط با تعاریف هستند. هدف اصلی این مرحله کاهش دادن مجموعه اولیه کدها به چارچوب تبیینی مقوله های سطح بالا است. این کار با مرتبط کردن مقوله ها با یکدیگر، به هر نحو ممکن و حتی با شکستن مقوله ها در واحدهای کنترل پذیرتر انجام می گیرد. البته ممکن است نتوان همه کدهای مرحله اول را به هم مرتبط نمود. ممکن است بعضی کدها فقط توصیفی باشند و امکان ارتباط دادن آن با سایر کدها وجود نداشته باشد (خامسان، ۱۳۸۸؛ نقل در طالب زاده شوشتری، ۱۳۹۰).

لازم به ذکر است که کدگذاری محوری از همان مصاحبه اول و پس از کدگذاری باز انجام می گیرد و به همین دلیل در طول اجرای پژوهش تغییراتی نیز شامل حال آن می شود. به عنوان مثال درحالی که تا مصاحبه های پایانی به نظر می رسید کد باز «انگیزه و علاقه به مدیریت» جزء کد محوری «ویژگی های شخصی مدیر» باشد؛ اما با توجه به مصاحبه های بعد و مرور مصاحبه های قبل مشخص گردید که «انگیزه» خود جایگاهی محوری در استانداردهای شغلی مدیران ایفا می کند.

نمونه ای از کدگذاری محوری در جدول ‏۴‑۳ آورده شده است.

جدول ‏۴‑۳: نمونه کدگذاری محوری

 

 

 

 

 

کدگذاری باز	کدگذاری محوری
تأثیر و نفوذ تصمیمات اداره آ.پ. + پیگیری حضوری در اداره آ.پ. + اعتمادبه نفس در مقابل تصمیمات غلط اداره آ.پ. + مطالبه گری از اداره آ.پ. + تعامل با اداره آ.پ. جهت کسب استقلال + تعامل با اداره آ.پ. جهت پشتیبانی از برنامه ها + سعه صدر در برابر روابط خشک و مقررات اداره + مقابله با بخشنامه های غلط + آگاه کردن مدیران بالادستی از خطاهایشان	ارتباط با اداره آ.پ.
داشتن برنامه سالانه + تفویض اختیار در برنامه ریزی + زمان برنامه ریزی سالانه + برنامه ریزی مدت دار + برنامه ریزی سالانه در راستای برنامه مدت دار+ توانایی برنامه ریزی + داشتن تقویم اجرایی+ شناخت وضعیت موجود + شناخت وضعیت سایر مدارس + اطلاع و توجیه خانواده جهت برنامه سالانه + عملی بودن برنامه سالانه + رعایت چارچوب بخشنامه ها + اولویت بندی متناسب با اهداف مدرسه + اطلاع و توجیه دانش آموزان درباره برنامه سالانه + شفافیت برنامه ها + جایگاه متزلزل مدیران + هماهنگی با اسناد بالادستی آ.پ. + اولویت داشتن مسائل دانش آموزان	برنامه ریزی
جذب مشارکت های مردمی + جذب منابع از فوق برنامه + استفاده از دبیران توانمند + استفاده از تمام ظرفیت های مدرسه + توسعه امکانات متناسب با نیاز و ظرفیت + تعامل در جهت جذب منابع + تعامل با محیط بیرونی جهت جذب بودجه + تعامل با خیرین	جذب بودجه
توانایی ICDL + تسلط بر آیین نامه ها + گذراندن دوره های ضمن خدمت + تحصیل در تربیت معلم + مدرک مدیریت + اطلاع از مسائل روز اجتماع + اطلاع از حسابداری + اطلاع از روش تحقیق + اطلاع از اصول اخلاق کاری + اطلاع از دروس دبیرستان + توجه به عوامل تربیتی خارج از مدرسه + اطلاع از علوم روانشناسی + اطلاع از مشاوره + اطلاع از روش تدریس + اطلاع از برنامه ریزی درسی + شناخت مشکلات + مخاطب شناسی + به روز بودن اطلاعات سیاسی و اجتماعی + انسان شناسی + شناخت منابع مالی و مدیریت مالی + جامعه شناسی	علم و آگاهی

با بررسی شش صد و هفتادوهفت کد به دست آمده از مرحله قبل، ۲۷ کد و مفهوم محوری استخراج شد که مشروح آن را مشاهده خواهید کرد.

ارتباط مؤثر با اداره آموزش وپرورش

بخشنامه ها و آیین نامه های ابلاغی و تصمیماتی که توسط مدیران بالادستی در اداره آموزش وپرورش برای مدیران مدارس متوسطه گرفته می شود، ایشان را ناگزیر می کند که با اداره آموزش وپرورش ارتباط مؤثری برقرار کنند.

تأثیرگذاری بر تصمیمات اداره ناحیه آ.پ.، تعامل مستمر جهت پشتیبانی اداره از برنامه های مدرسه و رسیدن به استقلال کاری از طریق آن، و درعین حال مطالبه گری از مدیران بالادستی و مقابله با تصمیمات غلطی که احیاناً به صورت بخشنامه صادر می شود، مؤلفه هایی است که می تواند نشانگر یک ارتباط مؤثر با اداره آموزش وپرورش در جهت رسیدن به استانداردهای شغلی مدیریت مدارس متوسطه باشد. به عبارت دیگر ارتباط مدیر مدرسه با اداره آموزش وپرورش و مدیران بالادستی باید فعالانه باشد نه منفعلانه.

به عنوان مثال در این رابطه مصاحبه شونده شماره ۴ اذعان می دارد: «مدیر مدرسه تعاملش با مسئولین اداره باید در سطح خیلی بالایی باشد، این خودش باعث می شود که استقلال داشته باشد، و کارها را به نحوی خودش مدیریت بکند و بتواند با کمک اداره انجام دهد.»

ارتباط مؤثر با والدین

ازنظر تمامی مصاحبه‎ شوندگان ارتباط والدین با مدرسه از جهات مختلف موردنیاز مدیریت و رشد دانش آموز است؛ جایگاه تربیتی خانواده بر روی دانش آموز و ظرفیت های بالای نهفته در درون خانواده ها این ارتباط را اجتناب ناپذیر می کند، اما با توجه به نگرش غلط والدین ها این ارتباط جزو دشوارترین کارهای یک مدیر می تواند باشد. مصاحبه شونده شماره ۴ در این رابطه می گوید: «اولیاء حتی چندین سال بود که جرئت نمی کردند بیایند مدرسه. [با این دیدگاه] که مدرسه دعوت کرده که پول بگیرد. یادم هست در دعوت نامه ای که من دعوت کرده بودم… می گفتم بنویسید که هدف ما مادیات نیست، پول نیست تا اولیا بیایند.»

بدین جهت برای ایجاد اعتماد والدین، مدیر باید اقدامات بسیاری را انجام دهد که از آن جمله می توان به شناخت کامل مدرسه از خانواده ها و برنامه ریزی جهت رفع نیازهای ایشان، برخورد با والدین متناسب با اقتضائات هرکدام، مشارکت والدین متناسب با علایق ایشان، شفافیت در برنامه ها و اطلاع رسانی برنامه های مدرسه به ایشان نام برد.

به عنوان مثال مصاحبه شونده شماره ۳ درباره نحوه تعامل با والدین می گوید: «جلوی خانواده ها آدم (مدیر) باید بیشتر کوتاه بیاید. من خودم مقابل افرادی که آگاهی کمتری نسبت به مسائل آموزش وپرورش دارند، که مخصوصاً پدر و مادرند، یک مقدار با صبر و حوصله و تعامل بیشتری برخورد می کنم.»

ارتباط مؤثر با دانش آموز

دانش آموزان به عنوان مشتریان مدارس و کسانی که تمامی برنامه های آموزش وپرورش متوجه آنان است، باید در فکر و عمل مدیر جایگاه محوری را ایفا کنند. ارتباط مدیر با دانش آموزی که بیشتر بر اساس احساساتش تصمیم می گیرد و عمل می کند، ظرافت بسیار زیادی را می طلبد، به طوری که بنا به نظر مصاحبه شونده شماره ۵ «اگر در کار مدیر و معاون مدرسه بحث عدالت و انصاف نباشد ممکن است دانش آموز ترک تحصیل کند، اگر قضیه عدالت نباشد ممکن است سرنوشت او عوض بشود آینده او عوض شود و این اتفاق خواهد افتاد.»

مدیر در تعامل با دانش آموز باید با رعایت نکاتی چون محبت و عدالت، توجه به دانش آموزان و مشورت از ایشان، حضور در بین دانش آموزان و ارتباط مستقیم با ایشان و مسئولیت دهی به دانش آموزان، درنهایت در دانش آموز دبیرستانی ایجاد شخصیت و هویت نماید.

مصاحبه شونده شماره ۸ در این رابطه خاطره ای را نقل می کند: «… بچه ها دیدند ارزش برایشان قائل شدیم، بعد دیدم کم کم همین بچه هایی که می گفتند پول نداریم، گفتم هر چقدر پول دارید ماهی ۱۰۰۰ تومان بیاورید به انجمن اولیا کمک کنید، دیدیم از فردا همین بچه هایی که پول ندارند، در آن زمان که منظورم حدود ده سال پیش دهه ۸۰ است، ماهی صد، صد و پنجاه هزار تومان، صد و بیست هزار تومان پول جمع می شد.»

ارتباط مؤثر با محیط بیرون

ارتباط با نهادهای اجتماعی خارج از مدرسه و استفاده از ظرفیت های آن در رشد و ترقی مدرسه و دانش آموزان بسیار می تواند مؤثر باشد. به خصوص دانشگاه ها به عنوان مراکز تولید علم و همچنین مکانی که آینده دانش آموزان با آن گره خورده است، نقش مؤثری را می تواند در ارتباط با مدرسه ایفا کند.

به طوری که مصاحبه شونده شماره ۱ در این رابطه می گوید: «بچه ها را می بریم که دانشگاه را ببینند، و آزمایشگاه ها بینند، فضای دانشجویی را ببینند، چون اگر این ارتباط نباشد یک دفعه من دیپلم می گیرم و وارد دانشگاه می شوم، از هول حلیم در دیگ می افتم، خودم را گم می کنم.»

از دیگر نهادهای مورد تأکید مدیران مدارس جهت ارتباط مدرسه با آن، شهرداری است؛ به خصوص در خصوص جذب امکانات و منابع مالی و مادی.

ارتباط مؤثر با معلم و کارکنان

ارتباط با معلم به عنوان بازوی اجرایی برنامه های مدرسه و کسی که بیشترین ارتباط مستقیم را با دانش آموز دارد از اهمیت بالایی برای مدیر برخوردار است.

نکته مهم در تعامل با معلم و کادر مدرسه نوع نگاه و نحوه برخورد مدیر با ایشان است. با توجه به این که در آموزش وپرورش اکثر افراد مشغول در مدرسه به نوعی معلم بوده یا هستند، وجود این نگاه می تواند راهگشای تعاملات مؤثر بین مدیر و بقیه افراد باشد. «به هرحال در سیستم آموزش وپرورش همیشه به من می گویند، هرکسی که دارد فعالتی می کند، نهایتش معلم است، یعنی هرلحظه به او بگویند گچ و تخته (معلم باش)» (مصاحبه شونده شماره ۷).

نکته دیگری که در تعامل مدیر با معلم و کارکنان باید به وجود بیاید این است که معلم و کادر مدرسه احساس بکند که مدیریت مدرسه به او اهمیت می دهد. مصاحبه شونده شماره ۹ در این رابطه اذعان دارد: «وقتی همکار من، مجموعه من، بداند و احساس کند که من به او اهمیت می دهم، او برای من مهم است، با جان ودل بیشتر کار می کند»

انگیزش

یکی از راه های افزایش بازدهی و اثربخشی در معلم، کارکنان و دانش آموزان افزایش انگیزه در آنان است. این امر به خصوص در فضای آموزش وپرورش که تماماً انسانی است مورد تأکید اکثر مصاحبه شوندگان بود. مصاحبه شونده شماره ۲ در این رابطه می گوید: «وقتی دبیر می آید اینجا و انگیزه کار ندارد، به لحاظ آن نگرانی هایی که دارد از جاهی دیگر ، از برخورد مثلاً سیستم آموزشی با او ، نحوه ی حقوق، ارتباطش با مردم. خوب این ها اگر مدیر نتواند به اصطلاح بی انگیزه بودن او را ترمیم بکند و اگر نتواند درواقع در او ایجاد تحرک و پویایی بکند کاری نمی شود کرد.»

ازنظر مدیران مدارس متوسطه با بهره گرفتن از خلاقیت در تشویق افراد فعال (چه کادر، چه دانش آموز) می توان انگیزه بالایی در افراد ایجاد کرد. یکی از روش های ایجاد انگیزه در کادر مدرسه ازنظر مصاحبه شونده شماره ۱ استفاده از روش دلفی است.

آموزش منابع انسانی

معلم و کادر مدرسه با توجه به تغییرات شدید محیطی و به روز بودن نسل امروزی دانش آموزان نیازمند آموزش در مسائل مختلفی هستند.

مدیر علاوه بر دوره های ضمن خدمتی که معمولاً اداره آموزش وپرورش برای معلمان و کادر مدرسه برگزار می کند، خود نیز باید به دنبال آموزش نیروهایش باشد. در این میان علاوه بر آموزش هایی که می تواند برای مباحث فناوری ها جدید، روش تدریس و یا مسائل خانوادگی برای منابع انسانی خود داشته باشد، استفاده از فرصت های مختلف همچون جلسات شورای دبیران، اردوها، و… جهت ارائه مباحث روز، می تواند تأثیر به سزایی در ارتقای سطح کارکنان داشته باشد. مصاحبه شونده شماره ۱ در مورد ارتقای سطح نیروی انسانی این گونه می گوید: «مدیر با توجه به شرایطی که در آن قرار می گیرد می تواند یک جلسه توجیهی برای کارکنان خود بگذارد مثلاً اگر یک جلسه دوساعته دارد نیم ساعت را اختصاص بدهد به طرح موضوع در ارتباط با آن موضوع خاص.»

برنامه ریزی

قطعاً بدون داشتن یک برنامه صحیح نمی توان مدیریت اثربخشی داشت. داشتن یک برنامه عملیاتی در چارچوب اسناد بالادستی آموزش وپرورش و مطابق آن تدوین یک تقویم آموزشی زمان بندی شده از نیازهای ضروری مدیریت است.

در این میان توجه به چند نکته ضروری است؛ قبل از برنامه ریزی باید اهدافی برای مدرسه مشخص کرد و برای رسیدن به این اهداف و متناسب با وضع موجود برنامه ای نوشته شود که بتوان به حداقل ۶۰ درصد از آن در طول سال عمل کرد. باآنکه مدیر توانایی برنامه ریزی درسی و آموزشی را دارد اما از تمام ظرفیت نیروی انسانی خود برای برنامه ریزی در جهت هماهنگ شدن ایشان باید استفاده کند.

مصاحبه شونده شماره ۶ در جهت ضرورت ارائه برنامه به والدین و دانش آموزان می گوید: «اول سال من می روم سر کلاس، شرایط مدرسه و خودم را می گویم و مطابق آن عمل می کنم . باید مسائل را [برای والدین و دانش آموزان] تبیین کنیم.»

پژوهش

مدیر مدرسه متوسطه در جهت رشد و ارتقاء مدرسه و یا جلوگیری از کاهش بازدهی و یافتن نواقص خود نیازمند پژوهش در ابعاد مختلف مدرسه است. مصاحبه شونده شماره ۴ درباره ضرورت پژوهش این گونه می گوید: «اگر بخواهد حتی خودش موفق باشد و گاهی نقاط ضعف خودشان متوجه بشود، حتماً باید به مسائل پژوهشی آگاه باشد، البته به تجربه می گویم بعد از چندین سال متوجه شدم اگر من مدیر بخواهم موفق باشم باید از زبان گروه های مختلف آموزشی، دانش آموزان جدا، همکاران اداری جدا، همکاران آموزشی جدا، از زبان آن ها غیرمستقیم باید نظر بگیرد.»

یکی از انواع پژوهش که مدرسه به آن نیاز فراوان دارد موردکاوی در زمینه های مختلف است. «در بحث آموزشی هم کار پژوهش می کنیم در بحث پرورش هم کار پژوهشی می کنیم در بحث مالی ام کار پژوهشی می کنیم در بحث صرفه جویی و کار پژوهشی می کنیم» (مصاحبه شونده شماره ۱).

تجربه

از موارد مورد تأکید مصاحبه شوندگان جهت استانداردهای شغلی مدیران مدارس متوسطه، داشتن تجربه به خصوص در عرصه معلمی است. مصاحبه شونده شماره ۱۰ از ضرورت این تجربه این گونه سخن می گوید: «در مدیریت آموزشی همه افراد ابتدابه ساکن وارد مجموعه کلاس می شوند. لذا خود تجربه کلاس داری (معلمی) و تجربه برخورد با دانش آموز یکی از مهم ترین تجربه ها است.»

از دیگر تجربه هایی که می تواند مدیر را در کارش موفق بکند، تجربه معاونت است. «من چون معاون دبیرستان بودم در مدیریتم موفق شدم و بهتر عمل کردم، اگر مستقیماً مدیر می شدم این قدر موفق نمی شدم. حداقل باید یکی دو سال معاون باشی» (مصاحبه شونده شماره ۶).

همچنین مدیر مدرسه در جهت قرار گرفتن در مسائل روز بین دانش آموزان و آشنایی بیشتر با آنان بهتر است که در کلاس درس نیز حضور پیدا کند. مصاحبه شونده شماره ۹ درباره ضرورت حضور در کلاس می گوید: «مدیر اصلاً باید معلمی کرده باشد و معلمی بکند. من امسال خواهش کردم از دوستان یک تایمی رو برای حضور من در کلاس اختصاص بدهند.»

تصمیم گیری

روش مورد تأکید تمامی مصاحبه شوندگان در بحث تصمیم گیری، استفاده از تصمیم گیری مشارکتی و خرد جمعی است. حتی برخی تأکید دارند که در تصمیم گیری هایی که فردی نیز قرار است انجام گیرد، باز هم از افرادی مشورت گرفته شود. مشارکت دادن تمامی افراد حتی دانش آموزان در مسائل مربوط به خودشان باعث همراهی در اجرای آن برنامه و فعالیت خواهد شد.

مصاحبه شونده شماره ۵ دراین باره می گوید: «من خودم فکر می کنم آن کار را انجام دهم خیلی بهتر است حتی نقاشی مدرسه را مشورت می کنم و خیلی از کارها را دیگر را هم باشد از چند نفر می پرسم و مشورت می کنم.»

دو نکته در مورد تصمیم گیری باید مدنظر قرار گیرد:

1. اولویت قرار دادن دانش آموزان، اهداف و نیازهای مدرسه (استفاده از روش حل مسئله)
2. مسئولیت هر تصمیم برای مدرسه درنهایت بر دوش مدیر است.

مصاحبه شونده شماره ۸ درباره وجود مسئولیت بر دوش مدیر می گوید: «چون مسئول و جوابگوی همه ی امور در مدرسه مدیر است، مدیر مشاوره بگیرد، ولی حرف آخر را باید خودش بزند، چون پاسخ گوی اصلی اوست.»

تفکر کل نگر و سیستمی

مدیر مدرسه باید به مسائل از دید کلی نگاه کند نه جزئی؛ و از طرف دیگر برنامه ها و فعالیت ها را به هم پیوسته و در یک فرایند معنا بخشد. تفکر کل نگر و سیستمی باعث می شود تا در تحلیل هر مسئله ابعاد و جوانب مختلف آن را در نظر بگیرد.

توجه به تمامی ابعاد انسانی و یکی و هم وزن دانستن آموزش وپرورش، بینش بهتری به مدیر جهت قرار دادن هر چیز در جای خود می دهد. مصاحبه شونده شماره ۱ این مسئله را این گونه بیان می کند: «من مخاطب شناسی ام خیلی مهم است؛ از دیدگاه روان شناختی باید طرف را بشناسم، ازنظر جامعه شناختی باید بتوانم تحلیل کنم، از دیدگاه حتی ژنتیکی، حتی ازنظر چهره شناسی، ساختار قامتی، همه این ها مؤثر است.»

جذب بودجه

با توجه به شرایط کنونی آموزش وپرورش و عدم وجود سرانه کافی سالانه برای مدارس، مدیر جهت اداره مدرسه باید بتواند از کانال ها و طرق مختلف برای مدرسه جذب بودجه نماید.

مشارکت های مردمی و والدین، خیرین، برگزاری کلاس ‎های فوق برنامه مفید، استفاده درست از ظرفیت های موجود مدرسه، و… راه هایی است که مدیر متناسب با اقتضائات خود و مدرسه می تواند ازآن جهت جذب بودجه استفاده نماید. مصاحبه شونده شماره ۳ از ضرورت جذب بودجه می گوید: «الآن در حال حاضر، [مدیر] باید تقریباً ۹۰ درصد، ۱۰۰ درصد از بودجه اش را از مشارکت های مردمی و خیرین تأمین کند، چون دیگر آموزش وپرورش هیچ [بودجه ای] نمی دهد.»

خلاقیت

خلاقیت مدیر از چند بعد حائز اهمیت است:

1. با توجه به شرایط مالی آموزش وپرورش، بدون خلاقیت و ابتکار نمی توان فضای مدرسه را شاداب نگه داشت.
2. در روابط انسانی و انگیزه دهی خلاقیت اثربخشی بسیاری دارد.
3. با توجه به شتاب تغییرات در محیط جامعه، ارتباط با دانش آموزان نیازمند خلاقیت است.
4. اثربخشی در آموزش وپرورش دانش آموزان با بخشنامه های صادره از طرف اداره آ.پ. امکان پذیر نیست؛ مدیر با خلاقیت خود است که می تواند دانش آموز را در زمینه های مختلف رشد دهد.

مصاحبه شونده شماره ۱۰ خلاقیت را این گونه معنا می کند: «خلاقیت یعنی چیزهایی که اصلاً تعریف شده نیست و کسی هم به آن فکر نمی کند [را انجام دهید]. این طرح گفتمان آموزشی کار خلاقانه ای است. ۲-۳ سال است بخشنامه ای شده؛ اما سال های سال این اتفاق در مدرسه من می افتد.»

ریسک پذیری

«وقتی مدیر می آید تشخیص می دهد که این بند آیین نامه را اگر اجرا کند مشکلی به وجود می آید، [و اجرا نمی کند] آنجا باید ریسک کرد، آنجا قضیه ریسک است» (مصاحبه شونده شماره ۵).

با توجه به شرایط و اتفاقات بسیاری که در مدرسه رخ می دهد، و اقتضائات بسیاری که عموماً از طرف اداره آ.پ. نمی تواند مدنظر قرار بگیرد، در بسیاری از برنامه ها که در تعریف اداره نیامده است، مدیر در جهت مصلحت دانش آموز و مدرسه برای اجرا یا عدم اجرای آن باید ریسک کند. ریسک کردن جزو لاینفک مدیریت آموزشی در مدارس متوسطه است.

مصاحبه شونده شماره ۹ ریسک کردن را این گونه معنا می کند: «به هرحال هر مدیری یک حیطه اختیاراتی دارد وقتی از آن حیطه اختیارات خودش سعی بکند گام بلندتری بردارد می گویند ریسک کرده است.»

از طرف دیگر مصاحبه شونده شماره ۸ ریسک را در هر کار جدیدی که در تعریف اداره آ.پ. یا خانواده ها و دانش آموزان نباشد می داند: «نوع نگاه شما به مسائل آموزشی [یا] مثلاً پرورشی متفاوت هست از نوع نگاهی که مثلاً اداره دارد، یا مجموعه انتظاراتی که خانواده دارد یا حتی دانش آموز ؛ولی اگر بخواهی یک کار جدیدی را انجام بدهی و شروع کنی با سختی هایی همراه است، که به آن می گویند، قدرت ریسک.»

به نوعی می توان گفت که خلاقیت و ریسک پذیری در کنار هم معنا می شوند.

سازمان دهی

بدون شک مدیریت در هیچ سازمان و نهادی بدون سازمان دهی امور و واسپاری کارها به دیگران معنا نخواهد داشت؛ و مدرسه نیز از این قاعده مستثنا نیست. با توجه به نظرات مصاحبه شوندگان می توان سازمان دهی در مدرسه را در دو قسمت معنا کرد:

1. انجام امور به وسیله دیگران و تفویض اختیار به ایشان.
2. برقرار نظم و انضباط و ساختار در تمامی امور.

مصاحبه شونده شماره ۱۰ دراین باره می گوید: «مدیر باید بحث اجرای کار به صورت تشکیلاتی را مشخص کند، که معاون پرورشی فلان مسئولیت را دارد، و مشاور فلان مسئولیت.»

علم و آگاهی

مدیر در مدرسه بدون داشتن علم، دانش و آگاهی از مسائل مختلف، نه می تواند کارهایش را درست انجام دهد و نه می تواند با هیچ کدام از افراد ارتباط مؤثر برقرار کند.

آگاهی های عمومی ICDL، اطلاعات و مدرک مدیریتی، آگاهی از حوزه های مختلف علوم انسانی، اطلاعات و آگاهی های به روز از مسائل اجتماعی و سیاسی، آگاهی از مدیریت مالی، تسلط بر آیین نامه های اداری، و آشنایی با دروس مقطع متوسطه، علوم و آگاهی هایی است که یک مدیر جهت برقراری ارتباط و مدیریت بر کارها به آن نیازمند است.

مصاحبه شونده شماره ۹ در مورد علوم موردنیاز مدیر این گونه می گوید: «مدیر باید مثل یک اقیانوس کم عمق باشد. در تمام زمینه های علمی و اعتقادی، به هرحال مباحثی که از طریق دانش آموز و والدین و افرادی که با آن ها در تعامل هست، اطلاعات داشته باشد بتواند جواب بدهد صاحب نظر باشد.»

کنترل

کنترل در مدیریت آموزشی خلاصه می شود در نظارت، ارزیابی و بازخورد. یک مدیر باید از طرق مختلف بر کار دانش آموز، معلم و کادر خود نظارت داشته باشد؛ آن ها را مورد ارزیابی قرار دهد؛ و بازخورد لازم را متناسب با اقتضای هر فرد ارائه دهد.

مصاحبه شونده شماره ۱ در مورد ارزیابی و نظارت از کانال های مختلف اذعان دارد: «ضمن اینکه [ارزیابی رسمی] هر سه یا چهار ماه است، یک ارزیابی هم ازنظر اولیاء داریم، یک ارزیابی هم از [نظر] دانش آموزان داریم و خودمان هم یک ارزیابی مستمر از دبیر برحسب قراردادی که اول سال با او می بندیم داریم.»

با توجه به نظر مصاحبه شوندگان نظارت و ارزیابی باید به صورت مستمر از تمامی افراد صورت گرفته، ثبت شده، و در همان زمان بازخورد داده شود.

محیط و جو مدرسه

محیط و جو مدرسه هم از لحاظ فیزیکی و ظاهری و هم از لحاظ روانی باید مساعد برای دانش آموزان و معلمین و کادر مدرسه باشد.

تمامی برنامه هایی که مدیر برای فضای مدرسه اجرا می کند درنهایت باید به یک چیز ختم شود؛ رضایت کادر و دانش آموزان از محیط مدرسه.

مصاحبه شونده شماره ۴ با بیان خاطره ای این مطلب را این گونه عنوان می کند: «در بعضی از مواقع من داشتم در محیطی که کلاس های ما تعدادی میز و نیمکت داشتند و کلاسی هم بود که میز و نیمکت نداشته، فرش پهن بوده و آنجا [کلاس] برگزار می شد؛ ولی موفقیت آن کلاسی که میز و نیمکت نداشته بیشتر بوده؛ اینجا محیط و پذیرش محیط را هم توسط دانش آموزان و هم اولیای مدرسه مثل دبیر و این ها خیلی مؤثر است.»

همچنین مصاحبه شونده شماره ۱ درباره جو مدرسه این گونه می گوید: «در محیط های فرهنگی و آموزشی مهم ترین عاملی که می تواند رضایتمندی را در افراد ایجاد بکند، این است که به افکارش احترام بگذاریم و این احساس را طرف ایجاد بکنیم که اینجا متعلق به خودت است.»

مدیریت بحران

مدیریت بحران در مدرسه در دو موقعیت نمود دارد:

1. اتفاقات غیرمترقبه؛ مثل زلزله، آتش سوزی، آسیب دیدگی افراد و…
2. بحران های ناشی از برخوردها و تنش های شدید میان افراد