۶

مهارتهای ناکافی تیم پروژه

۴۴%

۷

حوزه فعالیت نامشخص

۴۴%

۸

عدم وجود برنامه مشخص مدیریت تغییر

۴۳%

۹

عدم وجود یک نگرش فرآیندی به مساله

۴۱%

۱۰

عدم وجود انسجام در جنبه فناوری اطلاعات مساله

۳۶%

لئوپولس^[۶۹]، با شناسایی و طبقه بندی ریسک های پیاده سازی ERP در دسته بندی های خاص، یک ساختار­شکست­ریسک^[۷۰] بر مبنای ۵ گروه ریسک: فنی(سخت افزار/ فناوری، نرم افزار، امنیت)، مالی، مدیریت(پروژه، مشاور/تامین کننده، منابع انسانی)، حقوقی(قراردادی، قانون)و استراتژی ارائه می کند که می ­تواند ابزاری برای پیاده سازی سیستم های ERP آینده باشد. شکل ۲-۷، این گروه­بندی منبع­گرا از ریسک­های پروژه را نشان می دهد و سطوح پایین تر، تعریف تفصیلی از منابع ریسک پروژه را ارائه می کنند. این روش بر نخستین گام از فرایند مدیریت ریسک که شناسایی ریسک نام دارد تمرکز می کند. تحقیقات بیشتر می تواند شامل استانداردسازی گروه های ریسک و توسعه سایر گامهای مدیریت ریسک مانند تحلیل و کنترل ریسک باشد [۵۳].

شکل ۲- ۷ ساختار شکست ریسک پروژه ERP [53]
جیانگ^[۷۱]، عوامل موفقیت ERP در سازمانها و شرکتهای فنلاندی را ارزیابی کرد و عوامل مهندسی­مجدد، مدیریت پروژه مؤثر، حمایت مدیریت ارشد، انگیزش کاربران، فرآیندهای تجاری، تناسب سخت افزار و نرم افزار و آموزش را به عنوان عوامل کلیدی موفقیت مورد اشاره قرار داد. محقق در مقالۀ منتشر شده بیان نموده است که تحقق این شش عامل می ­تواند اتمام پروژه­ های پیاده سازی ERP را در زمان و با هزینۀ پیش بینی شده محقق کند [۴۵].
هالیکاینن^[۷۲] از تکنیک ANP و طراحی مدلی به کمک آن برای یافتن توالی پیاده­سازی ماژول­های ERP استفاده کرده است [۴۰].
کومار^[۷۳] و همکاران، معیارهای انتخاب بسته نرم­افزار ERP و موانع پیاده­سازی این سیستم­ها را، طی نظرخواهی از شرکت­های استفاده کننده از سیستم­هایERP شناسایی و معرفی کرده ­اند که در جدول ۲-۳ و ۲-۴ نشان داده شده است [۵۰].
جدول ۲- ۳ معیارهای انتخاب بسته نرم افزار ERP [50]

ردیف

معیارهای انتخاب بسته نرم افزار ERP

درصد پاسخ دهندگان

۱

کاربردی بودن سیستمها

۷۹%

درخصوص مالکیت محصولات عرضه شده در صنعت گردشگری باید گفت ازآنجا این محصولات اغلب ازجنس خدمات هستند،خریداردرقبال پرداختی که انجام می دهد،اجازه بهره برداری محصول برای دوره موقت نسبتاً کوتاهی رادریافت می دارد.همین مسئله سبب می شود که به واسطه جدا شدن مشتری ازمحصول پس ازبهره برداری خاطره آن درذهن مشتری کمرنگ شود. این موضوع درتکرارخرید مشتری ازمحصول مورد نظرنقش خاصی ایفامی کند.به این ترتیب است که عرضه کننده بایدتوسط اسباب هایی نظیرکارت ویزیت یاهدایای تبلیغاتی(مثل کیف سمیناربه عنوان یک رویداد)خودومحصول خودراپیش چشم مشتری نگاه دارد.این ویژگیهای خاص سبب می شود که بازاریابان اهمیت متفاوتی برای عناصرمختلف بازاریابی درهرمورد قائل شوند(دهدشتی و فیاضی،۱۳۹۰).

۲-۲-۸)ویژگیهای امور خدماتی
چها رویژگی اصلی خدمات دربازاریابی گردشگری به شرح ذیل است :
ناملموس بودن :
خدمات ، ناملموسند یعنی نمی توان آنها را پیش از خرید دید، لمس کرد یا حس نمود . وظیفه اصلی بازاریابی خدمات این است که گونه ای خدمات را قابل لمس کند ، یا نفع کاربرد آنها را نشان دهد(ونوس و دیگران،۱۳۸۶).
نامشابه بودن و نا پیوستگی :
کیفیت خدمات اغلب متفاوت و ناپیوسته است . خدمات وابسته به افرادی است که آن را ارائه می دهند ؛ به همین دلیل کیفیت آنها متغیر است، چون افراد قابلیت‌های گوناگون و حتی عملکردی متفاوت دارند . (همان ماخذ)
تفکیک ناپذیری :
سومین اختلاف بین خدمات و محصولات که با عامل دوم یعنی ناپیوستگی نیز ارتباط دارد تفکیک ناپذیری خدمات است . در اغلب موارد مصرف کنندگان نه می توانند و نه می خواهند تا «خدمت» را از ارائه دهنده آن و وضعیت و شرایط دریافت خدمات جدا سازند. (همان ماخذ)
غیر قابل ذخیره بودن :
ذخیره خدمات با محصولات متفاوت است . ذخیره موجودی حتی در مورد محصولات نیز دشوار است ؛ زیرا بعضی از آنها ضایع می شود و برای حمل و نقل آنها نیز باید هزینه هایی متحمل شد . در مورد خدمات هزینه ذخیره و نگهداری یک خدمت برابر است با هزینه کسی که خدمت ارائه می دهد بعلاوه هر نوع وسیله مورد نیاز او برای ارائه خدمت . (همان ماخذ)
با توجه به چهار ویژگی خدمات می توان محصولات را از خدمات متمایز ساخت. موسسات گوناگونی وجود دارند که خدماتی – تولیدی هستند و ترکیبی از محصولات ملموس و ناملموس را ارائه می دهند .(همان ماخذ)
۲-۲-۹) مدیریت بازاریابی خدمات
در بازاریابی خدماتی ، کارکنان در جذب مشتریان و ایجاد و حفظ ارتباط با آنان نقش اصلی را به عهده دارند . این جنبه از بازاریابی خدماتی موضوع تازه ایی را مطرح ساخته است که آن را «بازاریابی داخلی» می نامند . بازاریابی داخلی بدین مفهوم است که کارکنان و امور مربوط به آنان (گزینش ،استخدام ،آموزش ، پرورش و ارتباطات ) در موفقیت سازمانهای خدماتی نقش حیاتی دارند (ونوس و دیگران، ۱۳۸۶).
۲-۲-۱۰) آمیخته بازاریابی خدمات
آمیخته بازاریابی خدمات شامل هفت عامل محصول (خدمت) ، قیمت ، توزیع، ترفیع، کارکنان ، امکانات فیزیکی و مدیریت عملیات است .
الف)محصول (خدمت )
دو عامل در زمینه محصول باید مورد توجه قرار گیرد که عبارت است از:
حق انحصاری : یکی از ویژگیهای هر محصول جدید ، قابلیت اختراع و حق امتیاز آن است ؛ یعنی با اختراع محصول جدید، برای تولید کننده آن یک حق انحصاری به وجود می آید . تفاوت عمده محصول و خدمات این است که خدمات دارای حق انحصاری ، یا حق اختراع نیستند.
نام ونشان:یکی اززمینه های مهم دربازاریابی محصولات،استراتژی نام ونشان است.باتوجه به اینکه خدمات ناملموسند،علامت یک موسسه خدماتی درتصمیم گیریهای مصرف کنندگان بسیارموثراست(ونوس ودیگر،۱۳۸۶).
ب) قیمت :
درزمینه فعالیتهای خدماتی،قیمت باروشهای گوناگونی تعیین می شودکه به دو روش متداول و مهم اشاره می کنیم :
۱- روش قیمت تمام شده یا هزینه ها بعلاوه سود . این روش بر اساس کل هزینه های مربوط به ارائه خدمت بعلاوه درصد ثابتی سود است که در اغلب سازمانهای خدماتی حرفه ای متداول است .
۲-روش نرخ بازگشت سرمایه گذاری : تعیین قیمت خدمات در این روش بر مبنای سرمایه گذاری انجام یافته و بازگشت موردنظر است و در بعضی از موسسات خدماتی عمومی کاربرد دارد . قیمتها در فهالیتهای خدماتی دو نقش عمده دارند که عبارت است از :
تاثیر گذاری بر درک و تصمیم گیری مصرف کنندگان
تاثیر گذاری بر مدیریت عملیات .
بعضی از سازمانهای خدماتی برای خدمات خود، مطابق با شرایط تقاضا در ایام هفته ، ماه ، فصل و سال ، « قیمتهای ویژه ای» ارائه می دهند تا بتوانند تعادلی در عرضه و تقاضای خدمات به وجود آوردند (همان ماخذ:۳۷۸).
ج) توزیع یا مکان
به دلیل ماهیت تفکیک ناپذیری خدمات از ارائه دهندگان آن، عامل توزیع در استراتژی بازاریابی خدمات اهمیت بسیاری دارد . با توجه به افزایش و شدت رقابت ، ارائه خدمات در مکان مناسب و محلهای مورد نظر مشتریان عاملی تعیین کننده در جذب و نگهداری مشتریان است؛ به همین دلیل امروزه هتلهای بزرگ ، موسسات بیمه ، سازمانهای آموزشی و پرورشی ، بانکها و شرکتهای حمل و نقل به ایجاد شعبات در مناطق مختلف پرداخته اند تا ضمن ارائه خدمات بهتر ، حوزه وسیعتری را تحت پوشش قرار دهند (همان ماخذ:۳۷۸).
د) ترفیع
ارزش و اهمیت ترفیع برای سازمانهای خدماتی در منافعی است که از خرید خدمات آنان حاصل می شود . در بسیاری از موارد روش های ترفیعی محصولات و خدمات مشابهند ، اما روابط عمومی یکی از روش های مهم در خدمات محسوب می شود . باید توجه داشت که در مورد اعلان عمومی ، محل و زمان ارائه آن را رسانه های گروهی تعیین می کنند (همان ماخذ:۳۷۹).
ذ)کارکنان
افراد سازمان خدماتی یا کارکنانی که خدمات را به مشتریان ارائه می دهند عوامل اصلی بازاریابی خدماتی به حساب می آیند ، زیرا بسیاری از مشتریان ، ارائه دهندگان خدمات را به نام سازمان می شناسند . علاقه مندی ، توانایی ،ادب، ابتکار،دلسوزی ، بر خورد ، آراستگی و وقت شناسی کارکنان عوامل مهمی در کامیابی موسسات خدماتی است (همان ماخذ:۳۷۹).
ه) امکانات و داراییهای فیزیکی
این امکانات باعث تسهیل فعالیتها در انتقال و ارائه خدمات می شود . در زمینه خدمات علاوه بر تاسیسات و امکانات مشهود ، باید به امکانات نامشهود – که در فراهم آوردن خدمات نقش اساسی دارند – نیز توجه کنیم ؛ برای مثال کسانی که در شهرهای بزرگ به شهر بازی می روند، علاوه بر خدماتی که در قالب وسایل گوناگون بازی دریافت می کنند به امکانات و تسهیلات دیگری نیز نیاز دارند که ممکن است بعضی از آنها مشهود نباشد ؛ مانند وجود محلی برای پارک کردن اتومبیلها، علامتها و نشانهایی برای راهنمایی مردم و رستوران و غرفه های غذایی که از امکانات فیزیکی در زمینه بازاریابی خدماتی است (همان ماخذ:۳۷۹).
و) مدیریت عملیات یا فرایند
موجود بودن و کیفیت مناسب و پایدار خدمات را تضمین می کند . وظیفه و نقش این عنصر آمیخته بازاریابی خدماتی ، ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضای خدمات است . با توجه به غیر قابل ذخیره بودن خدمات ، مدیریت عملیات باید از طریق روش های تخصصی و حرفه ای بتواند نیازهای خدماتی را در هر زمان چه هنگام نیاز شدید و چه هنگام نیازهای مقطعی و همگانی بر آورده سازد . همراه با پیشرفت تکنولوژی و سرعت فزاینده دگرگونیها ، بسیاری از زمینه های خدماتی در حال تغییر است . این تغییرات خود ایجاد کننده انواع خدمات تازه ای است که برای اداره آنها به مدیران کارآمد در همه زمینه ها از جمله مدیریت بازاریابی خدمات نیاز داریم (همان ماخذ:۳۷۹).
گفتار سوم
قیمت گذاری درخدمات گردشگری
۲-۳) قیمت در گردشگری
در سال های اخیر ، بیشتر ین رشد صنعت گردشگری در بخش مراکز اقامتی ،مهمان پذیرها در شرکت های زنجیره ای یا بخش شرکتی صنعت اتفاق افتاده است . رهبران صنعت مهمان پذیری مانند :ماریوت ، اینترنشنال ، هال ، مک دونالد، برگر کینگ و .. افزایش سهم بازار خود در برابر سازمان های مستقل و شرکت های زنجیره ای کوچک تر ادامه می دهند . در حالی که این مسئله باعث ایجاد رقابت در بازار شده و مسئله بازاریابی و قیمت گذاری را در صنعت گردشگری حساس تر می نماید . قیمت گذاری و روش های قیمت گذاری در صنعت گردشگری از اهمیت بالاتری برخوردار است و بررسی بهترین روش قیمت گذاری در صنعت گردشگری در مناطق گردشگری از اهمیت بالاتری برخوردار است .(فیاضی ، ۱۳۹۰ : ۱۶)
قیمت‌گذاری از نظر لغوی ‌:قیمت از نظرلغوی یعنی سنجش، ارزیابی، اندازه و معیار. قیمت در بازار عبارت است از ارزش مبادله‌ای کالا و خدمت که به صورت واحد پول بیان می‌شود.
بر این اساس، ‌قیمت‌گذاری‌ بطور ساده‌ یعنی‌ تعیین‌ قیمت‌ برای‌ کالا یا خدمت‌. قیمت‌گذاری‌ فعالیتی‌ است‌ که‌ باید تکرار شود و فرایندی‌ مداوم‌ و پیوسته‌ است. این‌ تداوم‌ ناشی‌ از تغییرات‌ محیطی‌ و نبود‌ ثبات‌ در شرایط‌ بازار است‌ که‌ لزوم‌ تکرار این فرایند را توجیه می‌کند.
تعریف قیمت: مجموع رقم پولی ای است که مشتری حاضراست به ازای دراختیارگرفتن محصول بپردازد. ازسوی دیگرقیمت درواقع بیانگرارزشی است که محصول برای مشتری ایجاد می کند. همین موضوع را وقتی ازمنظرعرضه کننده بنگریم باید گفت، قیمت مبلغی است که بابت محصول می توان ازمشتری اخذ نمود. به عنوان مثال وقتی درپروازمعینی دونوع خدمات یکی اقتصادی ودیگری فرصت کلاس به مشتریان با دوقیمت متفاوت عرضه می شود، اختلاف این قیمتها درتفاوت میان ارزشهای ایجاد شده درمحصول مختلف است. درصنعت هتلداری نیزوقتی تفاوت درقیمت محصولی معین، بخوانیم اقامت دراتاق متعارف یک هتل ۴ستاره درطول زمان های اوج سفروفصل غیرسفررا مقایسه کنیم، بازاین اختلاف درقیمت ها حاصل ارزش ایجاد شده است که اینجا به زمان اقامت ارتباط می یابد. زیرا اینجا برای مشتری دراختیارداشتن اتاق موردنظردرایام اوج سفراست که ایجاد کننده ارزشی بیشترخواهد بود. اما هرقیمتی وقتی معنی پیدا می کند که دیگرجنبه های آمیخته بازاریابی مشخص باشد. منظوراین است که هرخریداردرهرزمان معین برای نوع خاصی ازمحصول، دراندازه ومارک معلوم که ازطریق کانال توزیع وبه روش مشخصی نیزترویج شده، قیمت معینی پرداخت می نماید. شرایط فروش نیزمساله قیمت گذاری را پیچیده ترمی کند. مبادله به صورت نقد،نسیه،با کارت اعتباری ویا اقساط صورت می پذیرد واین خود منجربه تغییرقیمت می شود. بنابراین، قیمت یک مفهوم نسبی است که به دیگراجزاء آمیخته بازاریابی، شرایط مبادله، وهزینه های پنهان ناشی ازطبیعت شخصی خریدار( ازجمله وقت،انرژی،هزینه فرصت) بستگی دارد(دهدشتی و فیاضی ،۱۳۹۰).
۲-۳-۱) عوامل موثربرتعیین قیمت
مجموعه عوامل متعددی ازسوی صاحب نظران به عنوان عوامل موثربرتعیین قیمت عنوان گردیده اند. این عوامل را می توان اهداف بازاریابی بنگاه، ترکیب آمیخته بازاریابی، ساختاربازار، رفتارتقاضای مصرف کننده، هزینه های تولید و بازاررسانی و عوامل خارجی ازقبیل محدودیت های حاصل از قانونگذاری و تعیین مقررات دولتی دانست. یک قیمت، یک پیشنهاد و سنجشی از نبض بازا راست. امرقیمت گذاری می بایست به روابط سایرعناصر درکانال بازاریابی توجه داشته باشد. مسائل وعوامل رقابتی نیزبرقیمت گذاری موثرند. مساله دیگرقوانین ومقررات موضوعه دولتی است که بیش از هر جنبه دیگری بر قیمت گذاری درآمیخته بازاریابی تاثیردارند.پس همانگونه که مشاهده می شود قیمت گذاری یک محاسبه ساده برای جبران هزینه و یا ایجاد سود مشخص نیست، بلکه باید دربین عواملی که از قیمت کالا متاثرمی شوند تعادل ایجاد نماید(فرزین،۱۳۸۴).
۲-۳-۲)تصمیمات قیمت گذاری
تصمیمات قیمت گذاری ازاهمیت خاصی برخوردار است، زیرابطورمستقیم برمشتری اثرمی گذارد. بنابراین قیمت نقش مهمی دررابطه پویای فروش وسودآوری موسسه ایفا می کند. قیمت دربسیاری ازتصمیمات بازاریابی ازجمله معرفی یک محصول جدید، تعیین ویژگیهای محصول، تنوع طرحها، ومیزان بودجه ترویج محصول نقش اساسی دارد. دربسیاری موارد عوامل برون سازمانی براهمیت تصمیم گیری می افزایند. افزایش سرعت پیشرفت فن آوری موجب تسریع حرکت کالا در دوره حیات آن شده و قیمتها به طور مداوم تغییرمی کند. رقابت قیمتی کالاها با مارکهای متفاوت، وکالاهای جانشین منجربه تغییرات تصمیم گیری درمورد قیمتها می گردد(همان ماخذ).
دراقتصادبازارآزاد،قیمت همیشه برمیزان تقاضای کالاوخدمات تاثیردارد.این مواردخودموقعیت رقابتی،وسهم شرکت ازبازارراتحت تاثیرقرارمی دهند.بنابراین بازاریاب بایدازخودسوال کندکه تاچه اندازه می توان بدون کاهش تقاضا،برقیمت افزود؟ویابه منظوراستفاده ازمزیت افزایش تقاضاتاچه اندازه می توان ازقیمت کاست؟ ازاین روهدف، تعیین قیمتی برای کالا است که درآمد کلی ایجاد شده، سود قابل قبولی را حاصل سازد(فیاضی و دهدشتی،۱۳۹۰).
۲-۳-۳) ساختاربازارفعالیت
ازمنظراقتصادی یکی ازمهمترین عوامل موثربرتعیین قیمت، ساختار بازاری است که بنگاه مورد نظردرآن به فعالیت مشغول است. ساختاررقابتی، رقابت انحصاری،انحصارچند جانبه وسرانجام انحصارکامل چه درعرصه تامین منابع یادرعرضه محصول برشکل گیری قیمت محصول ما موثرند(تاج زاده ،۱۳۸۶).
در ادبیات اقتصاد خرد،بنگاههای فعال در صنعتی با شرایط رقابتی، در عمل نقشی در تعیین قیمت محصول ندارند. آنها محصول به نسبت همگن، باسهمی اندک از بازار را در شرایطی که اطلاعات به نسبت کامل در اختیار هر دو سوی عرضه کننده و متقاضی است به بازارعرضه می دارند. دریک فضای کاملاً رقابتی، اقدامات ترویجی عموماً اثربخش نبوده و در واقع ازمیان برنده منابع موسسه تلقی می شوند. بنگاه در این وضعیت تابع شرایط مجموعه عرضه و تقاضا بوده و قیمت پذیراست(تاج زاده ،۱۳۸۶).
درصنعت گردشگری علیرغم اینکه نظیربسیاری فعالیت های دیگرعلی الخصول بازارهای رقابت کامل وجود ندارند، لیکن برخی فعالیتها شرایطی نزدیک رقابت داشته وتا حدود بسیاری تابع نتایج آن وازجمله قیمت پذیری بنگاهها هستند. هتلهای کوچک ومنفرد، کافه ها یا رستورانهای غذای سریع کوچک وغیرزنجیره ای ورانندگان وسائل نقلیه نظیرتاکسی ها دراین وضعیت قراردارند(همان ماخذ: ۲۹).
با تغییرساختار بازار به سمت رقابت انحصاری ازتعداد بنگاههای عرضه کننده کاسته می شود هرچند آنها همچنان پرشمارهستند، لیکن در چنین فضایی وزن بنگاهها و سهم آنها از بازار یکسان نبوده و بنابراین امکان نقش آفرینی در تعیین قیمت حداقل ازسوی برخی ازآنها وجود دارد. درنتیجه شیوه قیمت گذاری ممکن است به سمتی پیش رود که در عمل بنگاههای بزرگتر نقش رهبری قیمت را در بازار عهده دارشوند و بنگاههای کوچکتر از ایشان درقیمت گذاری پیروی نمایند. درچنین بازاری است که به دلیل ایجاد تمایزدرمحصول، امکان بهره برداری از تبلیغات وجود دارد و هزینه های تبلیغاتی به بنگاههای تحمیل می شود. درصنعت گردشگری فضای فعالیت بنگاههایی همچون هتل ها از چنین بازاری برخوردار است(تاج زاده ،۱۳۸۶).
۲-۳-۴)عوامل خارجی موثربرقیمت گذاری
شرایط ومتغیرهای اقتصاد کلان جامعه ای که بنگاه در آن به فعالیت مشغول است، نظیر رخ دادن رکود یا رونق اقتصادی و مواجهه اقتصاد با تورم سبب می شوند که هزینه های عرضه محصول تحت تاثیر قرار گیرند. به عنوان مثال وقوع تورم به افزایش سطح دستمزدها منجرشده و با توجه به کاربر بودن صنعت گردشگری، هزینه های تولید بنگاهها افزایش می یابد. به هنگام رکود اقتصادی نیز در نخستین واکنشها نسبت به وقوع آن، سفر به طور متعارف ازجمله محصولاتی است که از سبد مصرفی خانوارها خارج شده و بنابراین ضریب اشغال محصولات گردشگری کاهش یافته و بنگاهها به سختی خواهند توانست از پس تامین هزینه ها در این شرایط رکوردی برآیند، در چنین وضعیتی روی آوردن بنگاهها (هتل ها،رستوران ها،تورگردانان) به سوی کاهش قیمت برای تثبیت تقاضا دور از ذهن نیست.وضع قوانین و مقررات گذاری یا لغوآنها نیز بر هزینه ها و قیمت عرضه محصولات صنعت گردشگری موثراست(رنجبران وزاهدی،۱۳۸۹).
۲-۳-۵)روش های قیمت گذاری
پس ازمعرفی عوامل موثربرقیمت،اینک زمان پرداختن به روش های قیمت گذاری رسیده است قیمت گذاری برمبنای هزینه تمام شده محصول،قیمت گذاری برمبنای ارزش بازار،وقیمت گذاری رقابتی ومناقصه(ونوس،۱۳۸۶).

ریسک پذیری

استرنبرگ (۱۹۸۸)، لند و جارمن (۱۹۹۸)، تورنس (۱۹۸۸)، اکوال (۱۹۷۶)، آمابیل (۱۹۸۸)، اسرنبرگ و لابارت (۱۹۹۱)، دراکر (۱۹۹۱)، ایساکسن و لایر (۲۰۰۱)، نلسون و کوئیک (۱۹۹۴).

استقلال

بارون و ایگان (۱۹۶۸)، کراتچ فیلد (۱۹۷۰)، استین (۱۹۷۴)، آلبام (۱۹۷۶)، بارون و هرینگتون (۱۹۸۱)، پایان (۱۹۸۷)، تورنس (۱۹۸۸)، کرتون (۱۹۸۹)، برولین (۱۹۹۲)، نلسون و کوئیک (۱۹۹۴).

نیاز به موفقیت

کوبرگ و چاسمر (۱۹۸۷)، موریسون، اونز، گلنون و آلبرشت (۱۹۶۲)، استین (۱۹۷۴)، استرنبرگ (۱۹۸۸)، گاردنر (۱۹۹۳)، برولین (۱۹۹۲)، اندرسون (۱۹۶۶).

اعتماد به نفس

بول (۱۹۶۰)، میکنون (۱۹۶۲)، موریسون، اونر، گنون و آلبرشت (۱۹۶۲)، کلاین، توکر و اندرسون (۱۹۶۶)، جیمز، چین و گالدبریج (۱۹۹۲)، گاردنر (۱۹۹۳).

سبک شناختی

گلد اسمیت (۱۹۸۷)، ایساکسن و پوسیو (۱۹۸۸)، کرتن (۱۹۸۰،۱۹۹۹)، لینکلن ( ۲۰۰۲)، آمابیل (۱۹۹۶)، وودمن، ساویر و گریفین (۱۹۹۲)، ماستن، کالدویل و کالبرت (۱۹۸۷)، کلر (۱۹۸۶).

هوش

وایت (۱۹۶۹)، کرتنبرگ (۱۹۷۲)، لوئیس( ۱۹۹۹)، آناستازی و شیفر (۱۹۷۱)، کتزل و جکسون (۱۹۶۲).

چالش پذیری

گری و دیویس (۱۹۷۷)، استرنبرگ (۱۹۸۰)، سیکزنتمی هالی (۱۹۹۳)، اکوال (۱۹۹۱)، آمابیل (۱۹۸۸)، ایساکسن (۱۹۹۵).

۲-۶-۲) عوامل گروهی:
انسان ذاتا موجودی اجتماعی است. تمایل افرادبه معاشرت با یکدیگرهدفی فی ذاته دارد.بر اساس یکی از نظریه های اساسی درباره خلاقیت ، یکی از مهم ترین کارکردهای گروه، سینرژی خلاق می باشد.چنانچه فعالیتهای خلاق در گروه انجام شود به صورت متزاید در آمده و حالت سینرژیکی به خود می گیرد. زیرا اعضای گروه به واسطه تفاوتهای فردی ، ایده ها و راه حلهای بیشتر و بهتری ارائه خواهند کرد.(لوایز۲۰۰۰)خلاقیت در سازمان عمدتا اقدامی تیمی است. که ناشی از فرایند تعامل بین اعضای گروه می باشد.چرا که عمده خروجی های خلاق سازمان نظیر سفینه ها،مدارس،پارکها،کامپیوتر و … نتیجه خلاقیت جمعی و گروهی است. بر این اساس مهمترین متغیرهای گروهی موثر بر خلاقیت عبارتند از:«اندازه گروه»،«تنوع گروه»،«انسجام گروه»،«سیستم ارتباطات گروه« (ما امیری، ۱۳۸۶).
۲-۶-۲-۱) اندازه گروه:
اندازه گروه بر رفتار گروه اثر می گذارد. تحقیقات نشان می دهد که برای انجام دادن کارهای تخصصی،گروه های کوچکتر(۵ تا ۷ نفر) اثر بخش تر از گروه های بزرگتر عمل می کنند.آمابیل و دبونو طی یک تحقیقاتی نشان دادند که گروه های بین (۵ تا ۹ نفر) و (۴ تا ۸ نفر) عضو از میزان خلاقیت قابل توجهی بر خوردارند.

۲-۶-۲-۲) تنوع گروه:
در ادبیات خلاقیت در سازمان به تنوع گروه به عنوان پیش شرط لازم برای عملکرد خلاق نگاه شده است. صاحب نظران معتقدند که تنوع گروه از طریق ایجاد دیدگاه های مختلف و بهبود حل خلاق مسئله ، افزایش دامنه دانش ، مهارت و دیدگاه های در دسترس گروه، ترکیب ایده ها و تحریک جستجو برای راه حلهای مختلف موجب افزایش سطح خلاقیت می شود.
۲-۶-۲-۳) انسجام گروه:
عبارت است از میزانی که افراد گروه جذب یکدیگر شده و یکدیگر را حمایت کرده و در هدفهای گروه منسجم می شوند.خصوصیاتی نظیر احترام قائل شدن به ایده های همدیگر،وجود صداقت و راستی بین کارکنان و مدیریت، هم سطح بودن توان افراد،داشتن هدف و چشم انداز مشترک، فضای عاطفی گروه باعث انجام اعمال خلاقانه می شود.
۲-۶-۲-۴) سیستم ارتباطات گروه:
ارتباطات را می توان تسهیم اطلاعات و انتقال معنی بین افراد از فرستنده به گیرنده بطوری که برای هر دو طرف قابل درک باشد یا فرایند انتقال اطلاعات،احساسها،حافظه ها و افکار در میان افراد تعریف کرد. (اسمیت۱۹۶۱ و کان۱۹۷۴) محققین دریافتند که نوع کانال ارتباطی و میزان آن برخلاقیت در سازمان تاثیر دارد. نظیر ارتباطات رو در رو، میان افراد، بین افراد وسایر گروه های سازمان،بین افراد سطوح مختلف سازمان، بین افراد با افراد خارج از سازمان، ارتباطات باز و آزاد و همچنین دسترسی سریع و آسان به اطلاعات موجود در سازمان و منابع اطلاعات برون سازمانی.
۲-۶-۳) عوامل سازمانی:
حتی خلاق ترین افراد در محیط نامناسب ممکن است موفق نباشند. با بیش از دو دهه تحقیق در زمینه ارتباط بین محیط کار و خلاقیت که در آن ده‌ها سازمان و صدها فرد و گروه مورد پژوهش قرار گرفتند به این نتیجه رسیدند که خلاقیت به شدت متاثر از محیط کسب و کار است. فیدلر^[۸۴] (۱۹۸۵) بیان میدارد، تغییر افراد دشوار است و بهترآن است که به جای تلاش برای تغییر دادن افراد، موقعیت (محیط) آنها را تغییر داد. همانطوری که کشاورز نمی تواند جوانه را از دانه بیرون بیاورد، اما می تواند شرایط مناسب را برای رشد دانه فراهم سازد. در مورد خلاقیت نیز همین وضع صادق است (مال امیری، ۱۳۸۶). مطالعات و تحقیقات انجام شده در محیط سازمانها بیانگر این است که خلاقیت متاثر از متغیر های سطح سازمان می باشد. بر این اساس جنبه های سازمانی که تاثیر برجسته ای روی خلاقیت دارند عبارتند ار: سبک رهبری، ساختار سازمانی، سیستم پاداش، جو سازمانی و منابع (مال امیری، ۱۳۸۶).
۲-۶-۳-۱) سبک رهبری:
یکی از جنبه های سازمانی تاثیرگذار بر خلاقیت سبک رهبری است که می تواند خلاقبت را در یک زمینه سازمانی تحریک نماید. اگر سبک رهبری با انتظارات کارکنان تناسب نداشته باشد و افراد کار خود را فقط به دلیل مقامی که رهبر دارد، انجام دهند در این صورت می توان گفت رهبر موفق بوده ولی اثر بخش نیست. زیرا افراد تنها به دلیل کنترل پاداش و تنبیه رهبر، مطابق خواست او عمل می کنند.توافق قابل توجهی بین اندیشمندان وجود داردکه سبک رهبری مورد نیاز برای خلاقیت و نوآوری ،سبک مشارکتی است.بدین معنی که افراد در زمینه تعیین اهداف بلند مدت و چشم انداز سازمان مشارکت داده شوند، با هم فکری کارکنان مسائل را حل کنند، به کارکنان اجازه دهند که اعمال بصورت آزادانه و نه مبتنی بر دستور و آمرانه بودن انجام دهند، ارائه پاداش ارزشمند برای کار خلاق ،تشویق به همکاری با دیگران در کار، افتخار کردن به موفقیت های کارکنان.
۲-۶-۳-۲) ساختار سازمانی:
ساختار سازمانی یکی از ابعاد سازمان است که آنرا نحوه تقسیم کارها و فعالیتها وهماهنگی . ترکیب این کارها و فعالیتها می دانند. همچنین ساختار سازمانی را بعنوان الگوی وضع شده ای از روابط بین عناصرو اجزاء یک سازمان می دانند. تارو در این زمینه کاست (۱۹۸۵) بیان می کندزمانی که تمام امور به دقت سازمان داده شود، هیچ درزی در سازمان نیست که علفی هرز در آن بروید، ولی معنای دیگر ساختار یافتگی زیاد آن است که هیچ درزی در سازمان نیست که گلی در آن بروید و بشکفد. صاحب نظران انواعی برای ساختار قائلند که می توان آنها را در قالب سه دسته کلی تقسیم کرد. «ساختارهای مکانیکی و ارگانیکی»، «ساختارهای سنتی و ترکیبی»، «ساختارهای مینتزبرگ«.
الف: ساختارهای مکانیکی و ارگانیکی:
ویژگیهای ساختارهای مکانیکی عبارتند از: شرح وظایف دقیق و مشخص،ارتباطات عمودی و رسمی ،رسمیت زیاد، هرم سازمانی بلند،سیستم تصمیم گیری متمرکز، اما سازمانهای ارگانیکیدارای شرح وظایف منعطف،رسمیت کم،ارتباطات همه جانبه و غیررسمی، هرم سازمانی تخت و سیستم تصمیم گیری غیر متمرکز.
ساختارهای سنتی و ترکیبی: این ساختارها را می توان در قالب ساختارهای مبتنی بر نوع عملیات نظیر«ساختارهای وظیفه ای»،«ساختار محصولی»،«ساختار جغرافیایی»، «ساختار پیوندی» و«ساختارماتریسی»تقسیم بندی کرد.بر این اساس در ساختار وظیفه ای افراد از مهارتها و معلومات مشابهی برخوردارند که مناسب بروز و ظهور خلاقیت نمی باشند.ساختارهای محصولی بر اساس نوع محصولاتی که تولید می کنند طراحی می شود و برای تولید هر محصول واحد مستقلی ایجاد می شود که زیر نظر مدیریت سازمان فعالیت می کنند.ساختار جغرافیایی بر مبنای مناطق جغرافیایی طراحی می شوند و بر این اصل استوار است که فعالیت هر منطقه باید به یک مدیرگزارش شود.سازمانهای بزرگ معمولا این ساختار را انتخاب میکنند.ساختار پیوندی ترکیبی از ساختارهای مختلف می باشد.ساختارهای ماتریسی برای سازمانهایی که چندین نوع محصول یا خدمت تولید و ارائه می کنند استفاده و طراحی می شود.
ب: ساختارهای مینتزبرگ:

در داده پردازی از مدل معادلات ساختاری^[۱۰۶] (SEM) استفاده شده است. برای انجام تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار LISREL 8.54 استفاده شده است.

روابط بین متغیر ها در مدل معادلات ساختاری به دو حوزه کلی تقسیم می شود:
۱) روابط بین متغیر های پنهان با متغیرهای آشکار
۲) روابط بین متغیر های پنهان با متغیر های پنهان.
دسته اول تحت عنوان مدل اندازه گیری^[۱۰۷] و دسته دوم تحت عنوان مدل ساختاری^[۱۰۸] نامیده می شوند. شکل کلی مدل معادلات ساختاری به صورت زیر است که در آن:

Г (گاما) نشان‌دهنده تأثیر مستقیم متغیرهای  بر متغیرهای
β (بتا) نشان‌دهنده تأثیر متغیرهای  بر سایر متغیرهای
(زتا) نماد خطاهای معادلات در رابطه ساختاری بین  و
نماد همبستگی بین  ها
نماد همبستگی بین  ها می باشد.
SEM رویکرد آماری جامعی برای آزمون فرضیه‌هایی درباره روابط بین متغیرهای مشاهده شده^[۱۰۹] و متغیرهای مکنون ^[۱۱۰] می‌باشد. از طریق این رویکرد می‌توان قابل قبول بودن مدل‌های نظری را در جامعه‌های خاص با بهره گرفتن از داده‌های همبستگی، غیرآزمایشی، و آزمایشی آزمود. یکی از قوی‌ترین و مناسب‌ترین روش‌های تجزیه‌ و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی تجزیه‌وتحلیل چند متغیره است، زیرا ماهیت این‌گونه موضوعات چند متغیره بوده و نمی‌توان آن‌ ها را با شیوه دو متغیری (که هر بار تنها یک متغیر مستقل با یک متغیر وابسته در نظر گرفته می‌شود حل نمود.
تجزیه ‌وتحلیل چند متغیره به یک‌سری روش‌های تجزیه‌ وتحلیل اطلاق می‌شود که ویژگی اصلی آن‌ ها، تجزیه‌وتحلیل همزمان K متغیر مستقل و n متغیر وابسته است. تجزیه‌وتحلیل ساختارهای کواریانس یا مدل‌سازی علّی یا مدل معادلات ساختاری، یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه‌وتحلیل ساختارهای داده‌ای پیچیده است و به معنی تجزیه ‌و تحلیل متغیرهای مختلفی است که در یک ساختار مبتنی بر تئوری، تأثیرات همزمان متغیرها را برهم نشان می‌دهد. این روش ، ترکیب ریاضی و آماری پیچیده‌ای از تحلیل عاملی، رگرسیون چند متغیره، و تحلیل مسیر است که در یک سیستم پیچیده گردهم آمده تا پدیده‌های پیچیده را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار دهد (هومن، ۱۳۸۴). مدل معادلات ساختاری به دو فاز کلی تحلیل عاملی تائیدی و تحلیل مسیر تقسیم می شود. در قسمت اندازه گیری ارتباط نشانگر ها یا همان سوالات پرسشنامه با سازه ها مورد بررسی قرار می گیرد و در قسمت ساختاری ارتباط عامل های مورد بررسی با یکدیگر جهت آزمون فرضیات مورد توجه هستند.
در ابتدا تحلیل عاملی صرفاً یک روش آماری اکتشافی بود، اما اخیراً این امکان به وجود آمده که بتوان با بهره گرفتن از تحلیل عاملی آزمون فرض انجام داد (پل کلاین، ۱۳۸۰). تحلیل عاملی یکی از روش‌های آماری است که برای بررسی ارتباط بین متغیرهای مکنون و متغیرهای مشاهده شده به کار می‌رود و بیانگر مدل اندازه‌گیری است و تحلیل عامل تأییدی CFA معمولاً به مرتبه اول و مرتبه دوم تقسیم می‌شود (هومن، ۱۳۸۴).
در مدل ساختاری نیز روابط بین صفت های مکنون در خور توجه است. در واقع در مدل ساختاری روابط موجود بین صفت های مکنون که بر اساس نظریه استخراج شده اند با توجه به داده های گردآوری شده از نمونه تبیین می شوند؟
۳-۱۳-۱ تحلیل عاملی
بسیاری از روش‌های آماری روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته را بررسی می‌کنند ، اما تحلیل عاملی^[۱۱۱] با آن‌ ها تفاوت دارد. این روش برای مطالعه الگوی روابط میان تعداد زیادی متغیر وابسته بکار می‌رود و هدف آن کشف چیزی درباره ماهیت متغیرهای مستقلی است که بر آنها تاثیر می‌گذارد، حتی اگر این متغیرها هرگز به گونه مستقیم اندازه‌گیری نشده باشند. بنابراین هدف تحلیل عاملی ، کشف ساده‌ترین الگو از میان الگوهای مربوط به روابط آن متغیرها می‌باشد. این روش به دنبال درک این مطلب است که آیا متغیرهای مشاهده شده را می‌توان بر پایه تعداد کمتری متغیر (عامل) به گونه وسیع و اساسی تبیین کرد (هومن و عسگری؛ ١٣۸۴، ص۱۴۴). تحلیل عاملی به دو صورت اکتشافی^[۱۱۲] و تاییدی^[۱۱۳] انجام می‌شود. هدف از تحلیل عاملی اکتشافی، بررسی یک حوزه برای کشف ابعاد یا سازه‌های اصلی آن حوزه است به همین علت بود که اسپیرمن (١۹٠۴) تحلیل عاملی را در حوزه توانایی‌های انسان بوجود آورد. بعبارت دیگر تحلیل عاملی اکتشافی زمانی بکار می‌رود که پژوهشگر شواهد کافی قبلی و پیش تجربی برای تشکیل فرضیه درباره تعداد عامل‌های زیربنایی داده‌ها نداشته باشد. در صورتیکه تحلیل عاملی تاییدی یک مدل آزمون تئوری است. تحلیل عاملی تاییدی بوسیله یورس گوک (١۹۷٣) ابداع شد. این روش بر اساس مطالعات قبلی یا بر طبق نظریه مورد بحث، برای متغیرها بار عاملی فرض می‌شود آنگاه برای برازش هر چه دقیق تر بارهای ماتریس هدف، تحلیل عاملی تاییدی انجام می‌شود. بعلاوه می‌توان میزان موفقیت برازندگی را سنجید (کلاین؛١٣۸۰، ص۲۰۶).
۳-۱۳-۱-۲ تحلیل عاملی تائیدی
تحلیل عاملی تاییدی در واقع یک مدل آزمون تئوری است که در آن پژوهشگر تحلیل خود را با یک فرضیه قبلی آغاز می‌کند. این مدل که مبتنی بر یک شالوده تجربی و نظری قوی است مشخص می‌کند که کدام متغیر با کدام عامل و کدام عامل با کدام عامل همبسته است. برای ارزشیابی روایی سازه نیز یک روش قابل اعتماد به پژوهشگر عرضه می‌کند تا از این طریق بتواند به گونه بارزی فرضیه‌هایی را درباره ساختار عاملی داده‌ها که ناشی از یک مدل از پیش تعیین شده با تعداد و ترکیب مشخصی از عامل‌ها می‌باشد (هومن؛ ١٣۸۵، ص۱۵۸).
تفاوت اصلی بین تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدی در این است که روش اکتشافی با صرفه‌ترین روش تبیین واریانس مشترک زیربنایی یک ماتریس همبستگی را مشخص می‌کند در حالیکه روش تاییدی، تعیین می‌کند که داده‌ها با یک ساختار عاملی معین، هماهنگ است یا نه. در تحلیل عاملی اکتشافی، مقصود تجسس داده‌های تجربی به منظور کشف و آشکارسازی ویژگی‌های خاص و روابط مورد علاقه آن‌ ها است بدون آنکه مدل معینی بر داده‌ها تحمیل شود. چنین تحلیلی می‌تواند ساختارساز، مدل‌ساز یا فرضیه‌ساز باشد. اما در تحلیل عاملی تأییدی، پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می‌شود داده‌های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتا اندک، توصیف، تبیین یا توجیه می‌کند. این مدل مبتنی بر اطلاعات پیش تجربی درباره ساختار داده‌ها است که می‌تواند به شکل تئوری یا فرضیه، یک طرح طبقه‌بندی کننده معین برای گویه‌ها یا پاره تست‌ها در انطباق با ویژگی‌های عینی شکل و محتوا، شرایط معلوم تجربی، و یا دانش حاصل از مطالعات قبلی درباره داده‌های وسیع باشد (هومن؛ ١٣۸۵، ص۱۵۹).
۳-۱۳-۲ معادلات ساختار یافته:
یکی از قوی‌‌ترین و مناسب‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل در تحقیقات علوم رفتاری و اجتماعی برای موضوعات چند متغیره، مدل معادلات ساختاری است. تجزیه وتحلیل ساختارهای کوواریانس یا مدل‌سازی علّی یا همان مدل‌های معادلات ساختاری، یکی از اصلی‌ترین روش‌های تجزیه و تحلیل ساختار داده‌ها‌ی پیچیده است و به معنی تجزیه وتحلیل متغیرهای مختلفی است که در یک ساختار مبتنی بر تئوری، «تاثیرات همزمان» متغیرها را بر هم نشان می‌دهد. در این فرایند ابتدا یک سری مراتب علّی مطرح می‌شود که در آن برخی از متغیرها ممکن است علت احتمالی متغیرهای دیگری باشد، اما بطور قطع نمی‌توان معلول آن باشد. این روش ترکیب ریاضی و آماری پیچیده‌ای از تجزیه و تحلیل عاملی، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر است که در یک سیستم پیچیده گردهم آمده‌اند. از جمله مفاهیم اولیه آماری به کار رفته در ارتباط با میانگین و انحراف معیار است که با ضرب کلیه اعداد مرتبط در عدد ثابت K، میانگین و انحراف معیار K برابر می‌شوند. بر این اساس، ما می‌توانیم وجود رابطه خطی بین دو متغیر X و Y را به طور غیرمستقیم با مقایسه واریانس X و Y آزمون نماییم. این ایده در ارتباط با چندین متغیر بوسیله مجموعه‌ای از معادلات خطی گسترش یافته است. به این ترتیب آماردانان روش‌هایی برای آزمون اینکه آیا مجموعه‌ای از واریانس‌ها و کوواریانس‌های موجود در ماتریس کوواریانس از ساختار خاصی پیروی می‌کنند، توسعه داده‌اند. در واقع مدل معادلات ساختاری، یک ساختار علّی مشخص شده بین مجموعه‌ای از سازه‌های مشاهده ناپذیر است که هر یک توسط مجموعه‌ای از نشانگرها اندازه‌گیری می‌شود و می‌توان آن را از لحاظ برازش در یک جامعه مشخص نمود. یک مدل کامل معادلات ساختاری شامل مدل ساختاری متغیرهای مکنون یعنی سازه‌های نظری مشاهده ناپذیر و مدل اندازه گیری روابط بین متغیرهای مشاهده پذیر یا همان نشانگرها و متغیرهای مکنون یعنی مشاهده ناپذیر است. محققان پژوهش‌های رفتاری مایل به دانستن میزان پیش بینی تغییرات متغیر وابسته توسط متغیرهای موجود در مدل هستند. برای این کار به  یا ضرایب ثابت هریک از روابط علّی نگاه می‌کنیم. این مقدار نشان دهنده درجه تطابق مدل طراحی شده با دنیای واقعی یا میزان کاربردی بودن مدل است. لازم به ذکر است که حداقل نمونه لازم برای اجرای مدل‌های معادلات ساختاری ١۰۰مورد است (عسگری؛ ١٣۸۶، ص۱۰۳).
۳-۱۳-۲-۱ مدل یابی معادلات ساختاری^[۱۱۴]
یک تکنیک تحلیل چند متغیری بسیار کلی و نیرومند از خانواده رگرسیون چند متغیری است که به پژوهشگر امکان می دهد مجموعه ای از معادلات رگرسیون را به گونه هم زمان مورد آزمون قرار دهد (هومن،١٣۸۴، ص۱۱)
روش لیزرل ضمن آنکه ضرایب مجهول مجموعه معادلات ساختاری خطی را برآورد می کند برای برازش مدل هایی که شامل متغیرهای مکنون، خطاهای اندازه گیری در هر یک ازمتغیرهای وابسته و مستقل، علیت دو سویه، هم زمانی و وابستگی متقابل می باشد طرح ریزی گردیده است. اما این روش را می توان به عنوان موارد خاصی برای روش های تحلیل عاملی تاییدی، تحلیل رگرسیون چند متغیری، تحلیل مسیر، مدل های اقتصادی خاص داده های وابسته به زمان، مدل های برگشت پذیر و برگشت ناپذیر برای داده های مقطعی / طولی، مدل های ساختاری کوواریانس و تحلیل چند نمونه ای (مانند آزمون فرضیه های برابری ماتریس کوواریانس های، برابری ماتریس همبستگی ها، برابری معادلات و ساختارهای عاملی و غیره) نیز به کار برد.
۳-۱۳-۲-۲ مدل اندازه گیری
در مدل اندازه گیری روابط بین صفت های مکنون و نشانگر ها در خور توجه است. منظور از صفت مکنون متغیری است که بصورت مستقیم نمی توان اندازه گیری نمود و باید آن را از طریق نشانگر ها یا متغیر های مشاهده پذیری که بصورت مستقیم قابلیت اندازه گیری را دارند مورد سنجش و اندازه گیری قرار دهیم. تحلیل عاملی تاییدی اساساَ یک روش آزمون فرضیه است و این مطلب را بیان می کند که آیا نشانگر هایی که برای معرفی سازه یا متغیرهای مکنون در نظر گرفته شده اند واقعا معرف آن ها هستند یا نه، را می آزماید و همچنین مشخص می نماید که نشانگر های انتخابی با چه دقتی معرف یا برازنده متغیر مکنون هستند. در مدل معادلات ساختاری برای آزمون معناداری پارامترهای مد نظر در مدل از شاخص آماری t استفاده می شود لذا پارامترهایی که دارای مقادیر بزرگتر از ۹۶/۱ هستند از لحاظ آماری معنی دار هستند (هومن،١٣۸۴، ص۲۴).
۳-۱۴ اصطلاحات مدل یابی معادلات خطی
مدل سازی معادلات ساختاری بر پایه فرضیه هایی درباره وجود روابط علی در بین متغیرها، مدل های علی را با دستگاه معادلات خطی آزمون می کند. بدین ترتیب، SEM روابط ساختاری بین شرایط ساختاری معین و مفروض را می‌آزماید و برآورد روابط علی میان متغیرهای نهان (مشاهده نشده) و نیز روابط بین متغیرهای اندازه‌گیری شده (مشاهده شده) را امکان پذیر می سازد.
متغیرهای مستقل که فرض برآن است که بدون خطا اندازه‌گیری می شوند، متغیرهای برونزا^[۱۱۵] یا جریان دهنده^[۱۱۶] و متغیرهای وابسته یا میانجی^[۱۱۷] متغیرهای درونزا^[۱۱۸] یا جریان گیرنده^[۱۱۹] نامیده می شوند. متغیرهای آشکار^[۱۲۰] یا مشاهده شده به گونه مستقیم توسط پژوهشگر اندازه‌گیری می شود، در حالی که متغیرهای نهان یا مشاهده نشده به گونه‌ای مستقیم اندازه‌گیری نمی شوند، بلکه بر اساس روابط یا همبستگی های بین متغیرهای اندازه‌گیری استنباط می شوند. این برآورد به همان طریق که یک تحلیل عاملی اکتشافی حضور عامل های نهان را از واریانس مشترک بین متغیرهای مشاهده شده استنباط می کند، بدست می آید.
بنابر آنچه که گفته شد، مدل معادلات ساختاری شامل دو مولفه است: مدل اندازه‌گیری که در آن متغیرهای نهان پیشنهاد و از طریق CFA آزمون می شود و مدل ساختاری که در آن متغیرهای نهان و متغیرهای مشاهده شده‌ای که نشانگر متغیرهای نهان است از یک راه منطقی با هم مرتبط می شوند.
کاربران SEM روابط میان متغیرهای مشاهده شده و مشاهده نشده را با بهره گرفتن از نمودار مسیر^[۱۲۱] نشان می دهند. این نمودار که نقش اساسی در مدل یابی معادلات ساختاری بازی می کند، مانند فلوچارتهای رایانه‌ای است، که متغیرهایی را که با خطوط بیانگر جریان علی با هم متصل شده‌اند، نشان می دهد.
مقایسه این دو ماتریس منجر به تولید یک ماتریس باقیمانده^[۱۲۲] می شود و این تکرارها تا جایی ادامه می یابد که این ماتریس باقیمانده به حداقل ممکن برس .
۳-۱۵ شاخص های برازش مدل معادلات ساختاری
برای برازش مدل، از شاخص‌های شناخته شده برازش مانند شاخص برازش مقایسه­ ای (CFI)، ریشه میانگین مجذور پسماندهای استاندارد شده (SRMR)، شاخص نرم شده برازندگی (NFI)، شاخص نرم نشده برازندگی (NNFI)، شاخص برازندگی فزاینده (IFI)، شاخص نیکوئی برازش (GFI)، شاخص تعدیل شده نیکوئی برازش (AGFI) استفاده شده است که در ذیل تشریح شده‌اند.
۳-۱۵-۱ شاخص نرم شده برازندگی(NFI)
شاخص NFI را می­توان بر پایه تابع برازندگی (F) یا مشخصه  نشان داد. این شاخص که آن را بنتلر و بونت (١۹۸٠) پیشنهاد کرده ­اند، برازش­های دو مدل مختلف را در یک مجموعه از داده ­ها مقایسه می­ کند. یکی از این مدل­ها ممکن است مدل صفر یا خط پایه باشد. که در آن a, b مدل‌های رقیب و n مدل صفر است؛ مدل n می‌تواند همان مدل b باشد.

یا

چون دامنه NFI بین صفر و یک قرار دارد یک مدل مطلوب به حساب می ­آید. بنتلر و بونت (١۹۸۰) مقادیر NFI برابر یا بزرگتر از ۹/۰ را در مقایسه با مدل صفر به عنوان شاخص خوبی برای برازندگی مدل‌های نظری توصیه کرده ­اند (هومن ١٣۸۴)، در حالی که برخی از پژوهشگران نقطه برش۸۰/۰ را به کار می­برند و بایرن (١۹۹۸) و و مولایک و همکاران (١۹۸۹) نقطه برش بزرگتر از ۵/۰ را توصیه می‌کنند (اولیری کلی و وکارکا، ١۹۹۸).
۳-۱۵-۲ شاخص نرم نشده برازندگی (NNFI)
شاخص نرم نشده برازندگی (NNFI) یا شاخص اکر لوئیس مشابه NFI است امّا برای پیچیدگی مدل جریمه می‌پردازد و نه فقط در مقایسه یک مدل با مدل صفر بلکه در مقایسه مدل­های مختلف نیز کاربرد فراوان دارد. هر چند مقدار NNFI نسبت به تغییرات حجم گروه نمونه مقاوم است امّا چون دامنه آن محدود به صفر و یک نیست تفسیر آن نسبت به NFI دشوار تر است. بر پایه قرارداد مقادیر کمتر از ۹/۰ مستلزم تجدید نظر در مدل است.

اگر این شاخص بزرگتر از ۰/۱ باشد برابر با ۰/۱ قرار داده می‌شود و مانند شاخصهای بنتلر و بونت تفسیر می‌گردد. توجه داشته باشید که مقدار کوچک  (تا آنجا که کوچکتر از ۰/۱ نباشد) دلالت بر برازش بهتر مدل دارد. به طوری که طبق نظر بولن (١۹۸۹)، کامینز و ملول (١۹۸١) و هیر و همکاران (١۹۹۵)،  مقدار مناسبی برای برازش مدل می‌باشد.

Oklahoma City (ProCurePTC), Oklahoma

۲۰۰۹

۲۱

Heidelberg (HIT), Germany

۲۰۱۰

۴۰

تعداد مراکز پروتون‌تراپی: ۲۷

تعداد کل بیماران درمان شده: ۷۳۸۰۴

۲-۲- انواع مختلف برهم‌کنش پروتون با ماده

پروتون‌ها به سه روش متمایز با ماده برهم‌کنش می‌کنند. آن‌ ها از طریق هزاران برخوردی که با الکترون‌های اتمی دارند، دچار کاهش سرعت می‌شوند و از طریق هزاران برخوردی که با هستۀ اتمی دارند، منحرف می‌گردند. پروتون‌ها گاهی به هسته نیز برخورد می‌کنند که طی آن ذرات ثانویه‌ای تولید می‌شوند. این فرآیندها به ترتیب توقف^[۷۸]، پراکندگی^[۷۹] و برهم‌کنش‌های هسته‌ای^[۸۰] نام دارند. فرآیندهای توقف و پراکندگی از طریق برهم‌کنش‌های الکترومغناطیسی که بین بار پروتون و بار الکترون‌های اتمی یا هسته صورت می‌گیرد، ایجاد می‌شوند. چنین برهم‌کنش‌هایی، ساده هستند و به خوبی قابل درک می‌باشند؛ ضمن اینکه تئوری‌های ریاضی‌وار و جامعی برای توصیف آن‌ ها وجود دارند. در مقابل، تصویر کلی که از برهم‌کنش‌های هسته‌ای وجود دارد، با مدل‌هایی درهم‌آمیخته شده است. این برهم‌کنش‌ها نسبتاً کم اتفاق می‌افتند و با تقریب‌های ساده نیز می‌توان آن‌ ها را برای کاربردهای پرتودرمانی، در حد کافی و مورد نیاز لحاظ کرد.

۲-۲-۱- تئوری توقف پروتون

تئوری توقف به‌طور کامل در سال ۱۹۳۳ توسعه داده شد. اصل مهم دربارۀ پروتون‌ها این است که آن‌ ها در مادۀ جامد یا مایع به واسطۀ برهم‌کنش با الکترون‌های اتمی متوقف می‌شوند. در برخوردهایی با فاصلۀ مشخص، پروتون‌ها انرژی بیشتری را از دست می‌دهند. میزان یونش و تخلیۀ دوز در پیک براگ در انتهای برد به بیشترین حد خود می‌رسد و بعد از نقطۀ توقف در انتهای برد، دوز، قابل چشم‌پوشی است. برد پروتون تقریباً متناسب با مربع انرژی جنبشی می‌باشد [۴]. اگر پرتو فرودی تک انرژی باشد، تمام پروتون‌ها تقریباً در عمق مشابه متوقف خواهند شد و در حالتی که باریکۀ پروتون دارای پهن‌شدگی انرژی باشد، پهن‌شدگی مختصر در نقطۀ توقف، افزایش می‌یابد که به آن پاشیدگی برد^[۸۱] گفته می‌شود. میزان از دست رفتن انرژی پروتون‌ها با کاهش سرعت آن‌ ها افزایش می‌یابد؛ زیرا در برخورد پروتون با الکترون، تکانۀ بیشتری به الکترون انتقال داده می‌شود و پروتون مدت بیشتری در مجاورت آن باقی می‌ماند. میزان اتلاف انرژی یا توان توقف، وابسته به انرژی پرتو فرودی و جنس مادۀ متوقف‌کننده است. به‌عنوان مثال موادی مانند سرب (عدد اتمی ۸۲)، توان توقف کمتری نسبت به موادی مانند بریلیوم (عدد اتمی ۴)، آب و یا پلاستیک دارند.

۲-۲-۱-۱- توان توقف

معادلۀ (۲‑۱) و (۲‑۲) توصیف‌کنندۀ توان توقف است که براساس آن، توان توقف خطی^[۸۲] برای ذرات باردار در یک مادۀ جاذب برابر است با میزان انرژی جنبشی که ذره در جابه‌جایی در واحد طول مسیر در ماده، از دست می‌دهد؛ مقدار را می‌توان اتلاف ویژۀ انرژی^[۸۳] یا آهنگ اتلاف انرژی نیز نامید:

(۲‑۱(

توان توقف جرمی^[۸۴] نیز توان توقفی است که براساس چگالی، نرمالیزه می‌شود [۴]:

(۲‑۲)

تئوری توقف یا همان آهنگ اتلاف انرژی به‌صورت تحلیلی توسط بته^[۸۵] و بلوخ^[۸۶] به‌دست آمده است [^[۸۷]-^[۸۸]-^[۸۹]]. خلاصه‌سازی فرمول گستردۀ تئوری بته، در سال ۱۹۶۳ توسط فانو برای توصیف توان توقف یون‌هایی با انرژی بالا، طبق معادلۀ (۲‑۳) ارائه شده است [^[۹۰]]: