فهرست جداول

2-1   برر سی مطالعات تجربی امنیت اجتماعی در داخل کشور	53
2-2   برر سی مطالعات تجربی امنیت اجتماعی در خارج از کشور	62
2-3   امنیت در جامعه شناسی خرد و کلان	74
2-4    ماهیت همبستگی در جامعه از دید دورکیم	80
2-5     ابعاد علقه امنیت	88
2-6    اشکال امنیت از دید مالر	104
3-1  ابعاد علقه امنیت	127
3-2  شاخص­های سنجش استفاده از اینترنت به تفکیک هر یک از ابعاد آن	132
4-2-1  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “جنس”	138
4-2-2  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “سن”	139
4-2-3  توزیع فراوانی پاسخگویان از حیث “مقطع تحصیلی “	140
4-2-4  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” وضعیت تأهل”	141
4-2-5  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “وضعیت اشتغال”	142
4-2-6  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان درآمد ماهیانه خانوار”	143
4-2-7  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “میزان برخورداری افراد از امنیت مالی”	144
4-2-8  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “میزان برخورداری از امنیت جانی”	145
4-2-9  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “میزان برخورداری از امنیت فکری”	146
4-2-10 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “میزان برخورداری افراد از امنیت جمعی”	147
4-2-11 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “میزان استفاده از اینترنت در روز”	148
4-2-12 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “سابقه استفاده از اینترنت”	149
4-2-13 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” استفاده از انواع سایت های ابزاری اینترنت”	150
4-2-14  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب پاسخ به گویه های طیف  “میزان استفاده از سایت های ابزاری مختلف”	151
4-2-15 توزیع فراوانی پاسخگویان از حیث ” استفاده از انواع سایت های ارتباطی اینترنت”	152
4-2-16 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان استفاده از سایت های ارتباطی اینترنت”	153
4-2-17  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “نوع سایت مورد استفاده”	154
4-2-18   توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “الگوی استفاده(سایت های فیلتر شده و فیلتر نشده)”	155
4-2-19 توزیع فراوانی “میزان استفاده پاسخگویان از کل سایت های ابزاری”	156
4-2-20  توزیع فراوانی ” میزان استفاده پاسخگویان از کل سایت های ارتباطی “	157
4-2-21 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری از امنیت اجتماعی”	158
4-3-1 مربوط به رابطه بین میزان استفاده افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	159
4-3-2 مربوط به رابطه بین مدت زمان (سابقه) استفاده افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	160
4-3-3 مربوط به رابطه بین میزان استفاده ابزاری افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	161
4-3-4 مربوط به رابطه بین نوع استفاده ابزاری افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	این مطلب را هم اگر خواستید بخوانید : پایان نامه : داوری،	162
4-3-5 مربوط به رابطه بین میزان استفاده ارتباطی افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	163
4-3-6 مربوط به رابطه بین نوع استفاده ارتباطی افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	164
4-3-7 مربوط به آزمون شفه استفاده ارتباطی افراد از اینترنت	165
4-3-8 مربوط به رابطه بین الگوی استفاده افراد از اینترنت و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	166
4-3-9   مربوط به آزمون شفه الگوی استفاده افراد از اینترنت	167
4-3-10  مربوط به رابطه بین استفاده افراد از سایت­های اینترنتی و میزان برخورداری آنها از احساس امنیت اجتماعی	168
4-3-11  مربوط به آزمون شفه استفاده افراد از سایت­های اینترنتی	169

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودار

2-1   مدل مفهومی تحقیق	39
4-2-1  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “جنس“	138
4-2-2  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “سن“	139
4-2-3   توزیع فراوانی پاسخگویان از حیث “دوره تحصیلی”	140
4-2-4   توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” وضعیت تأهل”	141
4-2-5   توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “وضعیت اشتغال”	142
4-2-6  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان درآمد ماهیانه خانوار “	143
4-2-7  توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان استفاده از اینترنت در روز “	146
4-2-8 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “سابقه استفاده از اینترنت”	147
4-2-9 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “نوع استفاده ابزاری از اینترنت”	148
4-2-10 توزیع فراوانی پاسخگویان از حیث “فعالیت های گوناگون در اینترنت”	150
4-2-11 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب “نوع سایت مورد استفاده”	152
4-2-12 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب”الگوی استفاده(سایت های فیلتر شده و فیلتر نشده)”	153
4-2-13 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” استفاده ابزاری از اینترنت”	154
4-2-14 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” استفاده بیانگر(ارتباطی) از اینترنت”	155
4-2-15 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری افراد از امنیت مالی “	156
4-2-16 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری از امنیت جانی ”	157
4-2-17 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری از امنیت فکری “	158
4-2-18 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری از امنیت جمعی “	159
4-1-19 توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب ” میزان برخورداری از امنیت اجتماعی “	160

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

تحقیق حاضر به بحث درباره احساس امنیت اجتماعی به عنوان یکی از نیازهای ضروری بشر در دوران امروز که خصوصاً ارتباطات و اطلاعات یکی از لوازم ضروری آن به نظر می رسد،          می پردازد. مطابق با برخی رویکردها، جهانی شدن به طور عام و جهانی شدن فرهنگی یکی از عواملی است که امروزه امنیت اجتماعی را به خطر انداخته است. بدین اعتبار سوال اصلی این است که آیا استفاده از اینترنت که از لوازم جهانی شدن فرهنگی است باعث تضعیف احساس امنیت اجتماعی می شود؟

این نوشتار با بهره گرفتن از روش پیمایش و در بین نمونه ای 191 نفری از دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان اجرا شده است. چارچوب نظری، یک چارچوب تلفیقی از نظریه های مکتب کپنهاگ و نظریه چلبی بر اساس آجیل پارسنز می باشد. نتایج بدست آمده از تحقیق نشان می دهد که هرچه میزان و سابقه استفاده از اینترنت بیشتر شود، احساس امنیت اجتماعی کاهش پیدا        می کند. همچنین بین نوع و میزان استفاده از اینترنت و احساس امنیت اجتماعی نیز رابطه وجود دارد. به گونه ای که از یکسو استفاده بیانگر از اینترنت در مقایسه با مصرف ابزاری آن احساس امنیت اجتماعی را بیشتر کاهش می دهد و از سوی دیگر کسانی که از سایت های فیلتر شده استفاده می کنند، احساس امنیت اجتماعی پایین تری نیز نسبت به بقیه دارند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1

فصل اول: کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه:

انسان برای تسلط بر طبیعت، فرار از ناامنی[1] و تهدید، تأمین نیازهای اساسی خود و در یک کلمه برای دستیابی به امنیت و احساس ایمنی، زندگی اجتماعی را برگزید. وانگهی به موازات گسترش اجتماعات و یا پیچیده­تر شدن روابط و تعاملات اجتماعی، وارد روابط گوناگونی شد که عرصه­های زندگی را تحت عناوین اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و… از هم متمایز کرده و امنیت او را تحت الشعاع قرار داد. بدین ترتیب، بشر با تجمع و تشکیل جامعه، بستری نو برای تهدید امنیت خود فراهم آورد که از زندگی جمعی او ناشی می­شد؛ او که برای فرار از ناامنی و دستیابی به احساس امنیت، جامعه را تشکیل داده بود، به زودی دریافت که این بار امنیتش نه تنها از سوی طبیعت و عوامل طبیعی، بلکه از سوی انسان ها و عوامل گوناگون اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز تهدید می­شود. از این رو دغدغه همیشگی او جهت دستیابی به امنیت در مقوله تحت عنوان امنیت اجتماعی ظهور کرد. در مجموع پس از اینکه امنیت فردی مورد شناسایی قرار گرفت، افراد برای تحقیق و تحکیم امنیت و جایگاه خود ناگزیر از عضویت در اجتماعات یا گروه­های مختلف اجتماعی هستند، این سطح از امنیت تحت عنوان امنیت اجتماعی[2] مورد توجه و بحث قرار می گیرد. امنیت اجتماعی نوع و سطحی از احساس اطمینان خاطر است. باید توجه داشت که احساس امنیت اجتماعی از خود امنیت اجتماعی مهم­تر است زیرا در یک جامعه ممکن است امنیت اجتماعی وجود داشته باشد اما در نتیجه فقدان احساس آن، هزینه بسیار زیادی باید صرف شود تا احساس امنیت به وجود بیاید.

عوامل متعددی می ­تواند احساس امنیت را بهم زده و مختل نماید که از جمله آنها می­توان   رسانه های نوین به طور عام و استفاده از اینترنت را به طور خاص نام برد.

بسیاری از نظریه پردازان ارتباطات، اینترنت را گام مهمی در پیشرفت کشورهای در حال توسعه قلمداد می­ کنند. در جامعه امروز ما، گرایش به اینترنت و استفاده از آن چنان رایج شده است که بیشتر خانواده­ها، رایانه شخصی دارند و اعضای خانواده بخش زیادی از وقت خود را در استفاده از اینترنت سپری می­ کنند، اینترنت در میان همه گروه­های اجتماعی اعم از زن و مرد، پیر و جوان، کم­­سواد و باسواد از جذابیت خاصی برخوردار است. گسترش اینترنت مانند هر نوآوری دیگری به ایجاد دگرگونی­هایی در جنبه­ های مختلف زندگی انجامیده و استفاده از آن، امری اجتناب­ناپذیر شده است. با گسترش سریع ورود اینترنت به بیشتر جنبه­ های زندگی روزمره نیازمند آنیم که تأثیر اجتماعی استفاده از این ابزار را بر این جنبه­ های مختلف درک کنیم؛ از طرفی باید توجه داشت که داشتن یک اجتماع سالم و توسعه یافته نیازمند میزان بالای مشارکت مردم در عرصه­های عمومی است و یکی از مهمترین عوامل تهدید کننده حضور مردم در فضای عمومی ترس از بزه­دیدگی می­باشد. به عنوان مثال همانگونه که گوردون گراهام و بسیاری دیگر گفته­اند در اینترنت بسیار آسان است که افراد را با خلق شخصیت­های کاملاً تخیلی فریب داد؛ کاری که امکان آن در واقعیت بسیار مشکل­تر است. بنابراین روابط اینترنتی در مقایسه با روابط واقعی و همراه با حضور جسمانی، روابطی ضعیف و در عین حال پیچیده است. شواهد نشان می­دهد که گسترش و توسعه روزافزون فناوری­های جهانی اطلاعاتی و ارتباطی بیش از آنکه در راستای تأمین امنیت اجتماعی باشد به نوعی تهدید علیه امنیت تبدیل شده ­اند.(رفیع و جانباز، 1389 :88) علیهذا امکانات وسیع ارتباطی، دنیای داده و اطلاعات، صرفه جویی در زمان، کاهش تأثیر بعد مکان، سرعت در انجام کارها و بسیاری از مزایای دیگر اینترنت تنها یک جنبه آن می­باشد و این فضا دارای مشکلات و تهدیدات متعددی از جمله تهدید در زمینه به خطر افتادن امنیت اجتماعی است. به نظر می­رسد برخی از ابعاد امنیت اجتماعی مانند امنیت هویتی، فرهنگی، فکری و جمعی بیشتر در معرض تهدید توسط اینترنت قرار دارند. با این وجود بدون تردید اینترنت از جمله مظاهر جامعه مدرن امروزی است که علاوه بر مزایای غیرقابل انکار، در بسیاری موارد امنیت وجودی را به خطر انداخته است و تا حدی باعث تقویت محیط مخاطره­آمیز در فضای مجازی و به تبع آن کاهش احساس امنیت اجتماعی شده است که با توجه به نقشی که شبکه ­های اجتماعی مجازی در جنگ نرم ایفا می­ کنند انجام پژوهش­هایی در زمینه بررسی رابطه بین مصرف اینترنت و احساس امنیت اجتماعی به منظور ارائه راهبرد مناسب اجتناب ناپذیر می­باشد.

 

1-2 بیان مسئله:

انسان از آغاز شکل­ گیری حیات اجتماعی خود، همواره با مسئله محافظت از خویش در مقابل تهدیدات مواجه بوده است. مواجهه­ی بشر با مسئله­ صیانت نفس، در واقع از جوامع بدوی تا اجتماعات امروزی وی را با مسائلی چون ایجاد ثبات و محیطی امن روبرو ساخته است. باید توجه داشت که حدود و ثغور مفهوم امنیت در مقاطع مختلف حیات بشر به یک اندازه نبوده است. روشن است که در جوامع جدید و با توجه به گسترش نهادهای جدید اجتماعی و پیچیده­تر شدن حیات اجتماعی- سیاسی، مفهوم امنیت از جمله مفاهیمی است که در طی سده اخیر مورد توجه قرار گرفته است (باومن، 162:1384).

امنیت از جمله پدیده­های مهم و شایان توجهی است که از نیازها و ضرورت­های اساسی فرد و جامعه به شمار می­رود و فقدان آن یا اختلال در آن، پیامدها و بازتاب­های نگران کننده و خطرناکی به دنبال دارد به طوری که با زوال آن آرامش خاطر انسان از بین می­رود و اضطراب و ناآرامی جای آن را می­گیرد. مرتفع شدن بسیاری از نیازهای آدمی نیز در گرو تأمین امنیت است.

به طوری که آبرهام مازلو نیز در سلسله مراتب نیازها، احساس امنیت را بلافاصله پس از ارضای نیازهای اولیه قرار می­دهد (کاهه، 1384: 133). امنیت به معنای سنتی آن عبارت است از: امنیت نظامی و توسل به قوای قهریه برای حصول آرامش و فرار از خطر. اما امروزه این مفهوم از رویکرد نظامی محور خود فاصله گرفته و پارامترهای نرم­افزاری جایگزین پارامتری سخت­افزاری گشته­اند و روز به روز ابعاد نظامی آن نمود کمتری می­یابند (جهان­بین، 1382: 96). تا جایی که می­توان گفت، امنیت در معنای عینی، فقدان تهدید نسبت به ارزش­های کسب شده و در معنای ذهنی یعنی فقدان هراس از اینکه ارزش­های مزبور مورد حمله قرار گیرد محسوب می­شود (بوزان، 1378: 86). به همین ترتیب گستره و دامنه­ی امنیت اجتماعی با توسعه و گسترش فناوری­های پیشرفته، توسعه یافته است و از صرف مقوله­های بهداشتی، رفاهی و اقتصادی خارج شده و به مقوله­هایی نظیر هویت، ساخت شخصیت هستی و وجود فرد، اجتماع و جامعه گسترش یافته است. بنابراین هم مطالعه­ پدیده­ امنیت اجتماعی حائز ظرافت و پیچیدگی­های مفهومی و اداراکی شده و هم تأمین و پایداری آن از اهمیت خاص خود برخوردار گردیده است.

از سوی دیگر به عقیده­ی برخی از متفکران، احساس امنیت اجتماعی از خود امنیت اجتماعی مهم­تر است. زیرا در جامعه­ای ممکن است امنیت اجتماعی وجود داشته باشد اما در نتیجه­ی فقدان احساس آن، هزینه­ بسیار زیاد باید صرف شود تا احساس امنیت به وجود بیاید. احساس امنیت اجتماعی را می­توان نوعی ذهنیت و جهت­گیری روانی مثبت (رضایت­بخش، قانع کننده و آرام­بخش) افراد نسبت به عدم تأثیرگذاری حضور و بروز رویدادها و وقایع ضد امنیتی (تهدیدها) در شرایط فعلی و آتی در حوزه­ امنیت اجتماعی، ثبات سیاسی، انسجام هویتی، یکپارچگی و امنیت سرزمین دانست (حاجیانی، 1384: 28). به اعتبار این تعریف، عوامل متعددی می ­تواند احساس امنیت را به هم زده و مختل نماید که از جمله­ی آنها می­توان رسانه ­های نوین به طور عام و استفاده از اینترنت که در نوشتار حاضر مورد بررسی قرار گرفته است را به طور خاص نام برد. چرا که اینترنت زمینه­ای را برای ارتباطات مثبت و منفی برای افراد فراهم می­آورد (احمدی و اسماعیلی، 1389: 327).

شواهد نشان می­دهد که گسترش و توسعه­ی روزافزون فناوری­های جهانی اطلاعاتی و ارتباطی بیش از آنکه در راستای تأمین امنیت اجتماعی باشد. به نوعی تهدید علیه امنیت تبدیل شده ­اند. انقلاب فناوری، به شیوه ­های ارتباطات (اینترنت، ارتباطات ماهواره­ای و رایانه­های پیشرفته) اشاره دارد که با کمک پیشرفت­های فناوری، فاصله و مکان را به عوامل غیر مهم تبدیل کرده است (رفیع و جانباز، 1389: 88) و از طریق ایجاد اختلال در فرهنگ و هویت ملی، قومی و مذهبی، امنیت را زائل می­سازند (کاستلز، 1380: 37 و 323). فناوری جهانی اطلاعات و ارتباطات و در رأس آنها اینترنت سبب شده است تا آسان­ترین و کم­هزینه­ترین تهدید متوجه امنیت اجتماعی شود (رفیع و جانباز، 1389: 93). شکی نیست که اینترنت موجب وسعت افق دید ما می­شود و فرصت­های بی سابقه­ای برای برقراری تماس با دیگران در اختیار ما می­گذارد؛ اما ضرب آهنگ لگام گسیخته­ی رشد و گسترش اینترنت، نشانگر تهدیدها و چالش­هایی برای شکل­های سنتی تعامل انسانی نیز هست (گیدنز، 1386: 684).

نتیجه­ی نظر خواهی مرکز افکار سنجی ایرانیان (ایسپا) مبین آن است که 81 درصد ایرانیان به گونه­ای احساس ناامنی می­ کنند (کلاهچیان، 1384: 154). در عین حال بر اساس آمار ارائه شده از سوی پایگاه اینترنتی «داده ­ها و آمار اینترنت» که در آمریکا مستقر است از جمعیت حدوداً 7 میلیاردی جهان تقریباً 2 میلیارد نفر، از اینترنت استفاده می­ کنند. بر اساس گزارش همین پایگاه، ایران با داشتن 33 میلیون و 200 هزار کاربر معادل 43 درصد جمعیت 77 میلیونی خود مقام سیزدهم را در جهان داراست. بدین ترتیب بیش از نیمی از کاربران اینترنت خاورمیانه به کشور ایران اختصاص دارد. از این رو ایران پر کار برترین کشور خاورمیانه است. در صورت بی­توجهی به این پدیده به جای بهره­ گیری از آن، با تهدیدهای ناشی از آن مواجه خواهیم شد که ممکن است در نهایت شاهد زوال احساس امنیت در جامعه­ خود باشیم و از آنجایی که جمعیت کشور ما جوان است و در این میان دانشجویان تأثیرپذیری و دسترسی بیشتری به فضای مجازی و اینترنت داشته و به عنوان گروه­های پیشگام جامعه، تأثیرگذاری بیشتری بر جامعه دارند، بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر که به آن پرداخته­ایم این است که “آیا استفاده از اینترنت بر احساس امنیت اجتماعی دانشجویان در جامعه­ آماری مورد مطالعه تأثیرگذار می­باشد؟“

1- 3 سوالات تحقیق