منظور از عبادت، برقراری نوعی ارتباط خاضعانه و ستایشگرانه و سپاسگزارانه است که انسان با خدا برقرار میکند.
« هدف درست و شکل صحیح عبادت، دو عامل مهم در صحّت آن است. یعنی هم مقصود از عبادت، باید رضای خدا و قصد قربت و انجام فرمان الهی باشد نه جلب نظر دیگران و خودنمایی، و هم صورت ظاهری آن، طبق دستور باشد، حتی در جزئیات آن.» ( قرائتی، ۱۳۶۹ : ۲۴)
مقصود از هدف بودن عبادت، پرورش روحیهی بندگی است؛ بهگونهای که انسان همواره نسبت به خدا حالتی فروتنانه داشته باشد و احاطهی او را بر رفتار و نیّتهایش بپذیرد.
در واقع میتوان گفت عبادت « حضور در برابر خدایی است که صاحب جهان است.» (همان : ۱۴)
قرآن در مواردی دلیل عبادت را تشکر از خداوند میداند:
« اعبُدُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُم.» (قرآن کریم، ۱ : ۲۱)
« خدایی را پرستید که آفریننده شما و پیشینیان شما است.»
« آن چه که ریشه و سبب عبودیّت و بندگی انسان است عبارتست از :

1. 1. عظمت خدا؛

خداوند مبدأ عظمتها و جلالهاست. شناخت خداوند به عظمت و بزرگی، انسان ناتوان و حقیر را به کرنش و تعظیم وا میدارد.

1. 1. احساس نیاز و وابستگی؛

انسان، برخوردار از عجز و نیاز و ناتوانی است و خداوند، در اوج بینیازی و غنای مطلق و سر رشتهدار امور انسانهاست.

1. 1. سپاس نعمت؛

توجه به نعمتهای بیحساب و فراوانی که از هر سو و در هر زمینه ما را احاطه کرده، قویترین انگیزه را برای پرستش پروردگار ایجاد میکند.» ( قرائتی، ۱۳۶۹ :۱۱ و ۱۲)

1. 1. فطرت؛

در سرشت انسان ، پرستش وجود دارد اگر به معبود حقیقی دست یافت، که کمال مطلوب همین است و اگر به انحراف و بیراهه دچار شد، به پرستش بدلی و باطل میپردازد.» (همان :۱۳)
« عبادتها، مانند انسان زنده، دارای دو مرحلهی جسم و روحاند و به گونهای هستند که جسم آنها در جسم انسان، مؤثر است و روح آنها مایه ترقّی روح انسان است و غرض اصلی و روح نهایی هر عبادتی، معرفت و شناسایی ایزد منّان است.» (راشدی، ۱۳۸۰، ج۱ : ۸۸ و۸۹)
ابن عربی دربارهی شناخت خدا معتقد است که خداوند از طریق عشق شناخته میشود و او در هر معشوقی به چشم عاشقی آشکار میشود؛ وی مینویسد:
« خدا به وسیلهی آنچه که خودش به ما خبر داد، او را در برابر چشمانمان، در دلهایمان و در قبلهمان و در خیالمان میبینیم، گویی او را در درونمان میبینیم، چرا که خود را به ما شناسانده و دیگران به او ناآگاه هستند.» ( میرآخوری و شجاعی، ۱۳۷۶: ۳۴ و ۳۵)
۲-۱-۲ نامهای نماز
نامهای نماز در قرآن کریم عبارتند از :
« ۱- صلات
۲- ایمان
۳- تسبیح
۴- قرآن
۵- حسنه
۶- رکوع
۷- قنوت
۸- قیام
۹- سجده
۱۰- امانت
۱۱- استغفار
۱۲- ذکر» (راشدی، ۱۳۸۰، ج۱: ۸۳ تا ۸۶)
هر کدام از این عناوین دربرگیرندهی معانی وسیعی از نماز هستند و عاشقانهترین حالات و زیباترین روحیات را در آدمی پدید میآورند، این حس ناب و تازه شدن، به اصطلاح به حدّی لمحهای است که با هر دم از نفس رحمانی وجود میایستد و دوباره جان میگیرد.
۲-۱-۳ تاریخچه نماز و پرستش
یکی از جنبه های ارزشی زندگی آدمی، نماز و اظهار تعبّد و بندگی به ساحت حضرت حق است. با نگاهی گذرا در تمامی تمّدنهای اولیهی بشری، رگه هایی از پرستش را میتوان به وضوح در همهی آنها یافت.
« تاریخ نماز و پرستش به قدر تاریخ ادیان و به موازات پیشینهی پیدایش حیات انسان است.» (راشدی، ۱۳۸۰ ، ج ۱ : ۲۵ )
پرستش در بشر یک ریشهی عمیق فطری دارد و ریشهی تاریخی نماز و مناجات از سابقهای دیرینه سرچشمه میگیرد، بدین ترتیب که در تمّدنهای اولیهی بشری، اقوام ابتدایی سعی میکردند که به کمک وسیلهای، قوای نیرومند روحانی را به تسلّط خود درآورند که با توجه به اینکه، آن قوای فوقِ طبیعی قوی بودند، برایشان ممکن نمیشد . در نهایت به این نتیجه میرسیدند که باید آنها را با الحاح و تضرّع به انجام مقصود تشویق کرد. (ناس، ۱۳۵۴ : ۱۶)
الحاح و تضرّع به نیروهای نیرومند روحانی، جان پذیرفتن پرستش در بشر بود.
اعمالی که اقوام ابتدایی انجام میدادند با تقدیم هدایا، نیاز وإعطاء تحف از جمله قربانیها شروع میشد و با سرودها و مزامیر، حمد و ستایش و درخواست و استدعا ادامه پیدا کرد و از اینجا نخستین بذر دعاها و مناجات و تعظیم در ضمیر انسانی کاشته شد و عبادات کم کم به وجود آمد. (همان)
بدین ترتیب نیایش و پرستش در بشر از پرستش ارواح سپس سنگ، چوب، خورشید، ماه، آب، آتش و حیوانات گوناگون به عنوان معبود و مسجود شروع شده تا ارباب انواع مختلف تکامل یافته و سرانجام به پرستش خدا رسیده است.
« میتوان الوهیت را به انرژی تشبیه کرد که هر چند به صورتهای گوناگون در میآید و برخی از جلوههای آن منسوخ میشود، باز مقدار آن ثابت است و با گذشت قرنهای پیاپی، زیاد و کم نمیشود.» ( دورانت، ۱۳۷۲ :۱۹۹)
اکثر ادیان بدوی تا ادیان الهی به تناسب باورها و اعتقادات خود در برابر معبودشان « برای راز و نیاز روی بر خاک مینهادند و در زمان ستایش و نیایش دست به سوی آسمان دراز میکردند.» (همان)