استفاده از ظرفیت های دینی عمومی

واقعیت این است که آموزهای دینی به دلیل تاثیر گذاری بر افراد جامعه و ضریب نفوذ بالا می توانند یکی از ابزارهای تاثیر گذار در بهسازی رفتار و فرهنگ جامعه تلقی شوند و در این میان فرهنگ سازی بر پایه قرآن و معارف می تواند نقشی تعیین کننده در جامعه ایفا کند. پر واضح است که نقش نهادهای ذیر بط در حوزه دین و تبلیغات دینی و اسلامی در طرح و رواج الگوی مصرف اسلامی می تواند تعیین کننده و تاثیر گذار باشد .

در تعالیم اخلاقی و تربیتی اسلام ، تمام فعالیت های انسان از جمله کارهای مالی و اقتصادی و اجتماعی و هزینه ای مصرفی ، جدا از مسائل انسانی ، اخلاقی ، دینی و معنوی نیست . از این جهت ، اصول تربیتی و اخلاقی اسلام می خواهد از عواملی که باعث تعدی و تجمل گرایی و هرگونه تجاوز گری می شود جلوگیری نموده و آنها را از بین ببرد .

مردم ایران بعلت پیوند با دین و مظاهر مقدس دینی که دارند بخوبی سنت های نهادینه شده را می پذیرند. اعتقادات مذهبی بهترین زمینه برای جلوگیری ازتجمل گرایی است. اگر براساس اعتقادات دینی و آموزه های مذهبی عمل کنیم، تاثیرات آن در جامعه چندبرابر موثرتر خواهد بود.

بیان آیات قرآن کریم و احادیث نورانی معصومین (ع)درباره ی تجمل گرایی و ترغیب به اعتدال و میانه روی بهترین راه کارعمومی سازی و نهادینه سازی فرهنگ اعتدال و پرهیز ازتجمل گرایی است . برخی آموزه های اخلاقی اسلام، در تقابل مستقیم با تجمل گرایی است و تحکیم و نهادینه ساختن آن در افراد، نوعی مقابله با این دو پدیده ناپسند به شمار می رود.تقویت ارزشهایی همچون زهد، قناعت، میانه روی و مانند آن از یک سو، و ترغیب به مبارزه جدی با هواپرستی، خودنمایی، فخرفروشی و …(که از عوامل تجمل گرایی به شمار می روند) از سوی دیگر، نقش تعیین کننده ای در پیشگیری از تجمل گرایی دارد.

6-3 پیروی از الگوی مصرف در اسلام

برای آنکه از هر کاری نتیجه‌ای درست گرفته شود، و از آن کار پیامدهای زیانباری متوجّه شخص نشود، نخست باید با فرهنگ آن کار آشنا بود. مصرف نیز از پدیده‌هایی است که فرهنگ خاص خود را دارد، و عدم آشنایی با این فرهنگ می‌تواند به زیان و تباهی فرد و جامعه بینجامد. یکی از روش هایی که برای جلوگیری از تجمل گرایی در تعالیم اسلامی آمده است ، «الگوی صحیح مصرف» است.

الگوی مصرف در اسلام ، بسیار عالی و عادلانه ،وبراساس قوانین ارزشی و منطقی و فطری است ،لذا شناخت ارزشهای واقعی در اسلام و آشنا شدن با الگوهای مصرف از جنبه های اعتقادی،اخلاقی و معنوی و شناخت شیوه های صحیح مصرف اهمیت به سزایی درادکه با رعایت آن ها و قدرت تشخیص ضرورت ها و اولویت ها در مصارف و مخارج می توان از آثار و منافع «صرفه جویی» و قناعت سود جست. با بهره گیری از این ارزشها و آگاهی از حرمت و مفاسد تجمل گرایی، از هرگونه تجمل گرایی ، مصرف گرایی و پیروی از فرهنگ ای غیر اسلامی می توان جلوگیری کرد.

این را باید دانست که حیات و بقای انسان و توسعه و ترقی جامعه،بستگی به مصرف درست ورعایت اعتدال و بهره وری صحیح و عاقلانه و استفاده ی اصولی و منطقی از سرمایه های مادی و معنوی و انتفاع مشروع از نعمت های الهی دارد. در یک جامعه و نظام اسلامی که صاحب فرهنگ غنی،متعالی و درخشان اسلام است و در هر زمینه ای بهترین تعالیم و ارزشمندترین قوانین و کارسازترین موازین و قوی ترین مقررات ، آداب،سنن و الگوهای نیک و سعادت آفرین را دارد. شایسته نیست  که از برخی جوامع غیر اسلامی که فقط به خاطر ملاحظات مادی به صرفه جویی و پرهیز از اسراف و تجمل گرایی روی آورده، عقب بماند و یا از آنها پیروی کندشایسته نیست  که از برخی جوامع غیر اسلامی که فقط به خاطر ملاحظات مادی به صرفه جویی و پرهیز از اسراف و تجمل گرایی روی آورده، عقب بماند و یا از آنها پیروی کند؛ بلکه جامعه ی اسلامی باید با بهره گیری صحیح، منطقی و اصولی از تعالیم عالیه و درخشان اسلام، خود الگوی حسنه و عملی برای سایر جوامع بشری باشد.

بخشی از آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت به فرهنگ‌سازی درباره مصرف و آموزش درست مصرف کردن اختصاص یافته است؛ آیات و اخباری که در آنها به میانه‌روی در مصرف، پرهیز از اسراف و تبذیر،‌پرهیز از هدر دادن اموال، پرهیز از راکد نگه داشتن اموال و… اشاره شده است، همه در پی فرهنگ‌سازی برای مصرف‌اند. و مصرف درست، آن است که با توصیه‌های یاد شده هماهنگ باشد.

البته برای استقرار فرهنگ صحیح مصرفی، نیاز به زمان است؛ زیرا ایجاد و شکل‌گیری فرهنگ، متکی به گذشت زمان است. بنابراین بایسته است که افراد از کودکی در خانواده و محیط مدرسه، با زیانهای فرهنگ مصرفی، و سودمندی فرهنگ صرفه‌جویی، اهمیت و ارزش این حس برای بهبود وضع خود و اجتماع خود آشنا شوند. بسیاری از افراد جامعه ما به غلط می‌پندارند که همه مردمان کشورهای اروپایی و غربی، مصرف‌زده و اسرافکارند و به همین دلیل مقلّدان آنها، اسراف و مصرف‌گرایی را مسئله‌ای طبیعی می‌دانند؛ در حالی که این وظیفه آگاهان جامعه و اروپا رفته‌های مُنصف است که حداقل این گونه افراد را به فرهنگ مصرف مغرب زمین آشنا سازند، و آنان را از این نکته آگاه سازند که یکی از رازهای پیشرفت اروپا دست کم در زمینه‌های مادی و دنیایی پرهیز آنان از اسراف و مصرف زدگی بوده است.

کم‌تر کسی است که به اروپا سفر کرده و در آن کشورها، علیرغم ثروت و مکنت، از بیزاری آنها نسبت به اسراف، آگاهی پیدا نکرده، و متوجه نشده است که چگونه آنها در مصرف برق، آب، غذا، سوخت و خیلی چیزهای دیگر جانب صرفه‌جویی را دارند و حتی اسراف را نوعی اهانت به خود و کشورشان می‌دانند.

یک نویسنده ایرانی در این باره می‌نویسد: «شبی را در آلمان با یکی دو نفر از اعضای سمیناری که در آن شرکت داشتم میهمان یکی از نمایندگان مجلس برلن بودیم. او که شخص متنفذ و تقریباً پردرآمدی بود با کمال سادگی از ما پذیرایی کرد، و از اینکه از ما مثل پذیراییهایی که قبلاً از او در ایران شده بود پذیرایی نمی‌کرد معذرت خواست. او با سربلندی برای ما تعریف می‌کرد که اگر مردم آلمان می‌خواستند در مصرف، اسراف کنند، هرگز به جایی که امروز هستند، نمی‌رسیدند.»

ولی الله رستگار جویباری ،پیشین، ص136

 [2]ولی الله رستگار جویباری، پیشین،ص 142

‌علی احمد راسخ، پدیده شناسی فقر و توسعه، ج1،  چاپ اول،  قم : بوستان کتاب، 1380، ص241.

ر.ک: ناصر معتمدى، ایران یک کشور کشاورزی نیست باید صنعتی شود، ص89

محمود توسلى، اثرات مکاتب فکری بر رفتار اقتصادی ژاپنیها، مجله تحقیقات اقتصادى، ش41، 1368، ص2