بررسی فقهی و حقوقی

مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و آثار آن

استاد راهنما :

دکتر محمدجواد باقی‌زاده

استاد مشاور :

دکتر مهدی ذوالفقاری

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :

فهرست مطالب
عنوان	صفحه
چکیده	۱
مقدمه	۲
فصل اول: تبیین ماهیت مهریه و حکمت‌ها و کارکردهای آن
۱. معنای‌ لغوی مهریه	۱۰
۲. مهریه در اصطلاح	۱۱
۳. مستند فقهی پرداخت مهر	۱۲
۳ـ۱ مهر در قرآن	۱۲
۳ـ۲ مهر در سنت و روایات	۱۴
۴. تاریخچه مهریه	۱۷
۴ـ۱ مهریه در اقوام مختلف	۱۷
۴ـ۱ـ۱ مهریه در یونان قدیم	۱۷
۴ـ۱ـ۲ مهریه در عربستان قبل از اسلام	۱۷
۴ـ۲ مهریه در ادیان مختلف	۱۹
۴ـ۲ـ۱ مهریه در حقوق زرتشتی	۱۹
۴ـ۲ـ۲ مهریه در آیین یهود و مسیحیت	۱۹
۴ـ۲ـ۳ مهریه در حقوق اسلام	۱۹
۴ـ۲ـ۴ مهریه در ایران	۲۰
۵. جایگاه مهریه	۲۲
۶. فلسفه و حکمت‌های پرداخت مهر	۲۳
۶ـ۱ حکمت پرداخت مهر در روایات	۲۳
۶ـ۱ـ۱ استحباب کم بودن مهریه	۲۴
۶ـ۱ـ۲ نکوهش مهر زیاد	۲۵
۶ـ۱ـ۳ فلسفه وجوب مهریه	۲۶
۶ـ۲ حکمت پرداخت مهر در دیدگاه برخی ‌اندیشمندان مسلمان	۲۶
۶ـ۲ـ۱ مهریه در مقابل استمتاع	۲۶
۶ـ۲ـ ۲ مهریه در مقابل بضع	۲۶
۶ـ۲ـ ۳ مهریه پاسخی به نیاز فطری	۲۶
۶ـ۲ـ ۴ مهریه مکمل سهم الارث	۲۶
۶ـ۲ـ ۵ مهریه وثیقه‌ای در مقابل طلاق	۲۷
۶ـ۳ حکمت‌ پرداخت مهر از نظر جامعه‌شناسان	۲۷
۶ـ۳ـ۱ نظریه کارکردگرایی	۲۷
۶ـ۳ـ ۲ نظریه مبادله	۳۰
۷. علل افزایش میزان مهریه در عصر حاضر	۳۰
۸. تدابیر اسلام برای مهار طلاق ناشی از مهریه	۳۷
فصل دوم: احکام مهریه
مقدمه	۳۹
۱ـ ماهیت فقهی، حقوقی مهریه	۳۹
۱ـ۱ـ تعریف مهریه	۳۹
۱ـ۲ـ مهریه و ماهیت‏حقوقى آن:	۴۱
۱ـ۳ـ اقسام مهر	۴۱
۱ـ۴ـ مقادیر و مصادیق مهریه	۴۳
۱ـ۵ـ شرایط صحت مهریه	۴۹
۱ـ۶ـ استحقاق و عدم استحقاق مهریه در صورت عدم تعیین مهریه	۵۴
۱ـ۷ـ معیوب بودن مهریه قبل یا بعد از عقد نکاح	۵۵
۱ـ۸ـ نکات مختلفى درباره مهر	۵۷
فصل سوم: مهریه‌های غیرعقلایی
۱ـ مهریه غیرمتعارف و غیر عقلایی	۶۳
۲ـ کارکردهای منفی افزایش مهریه	۶۷
۳ـ راهکارهای جلوگیری از مهریه‌های غیرمتعارف	۷۱
۴ـ پیشنهادات	۷۴
سخن نهایی	۷۵
فهرست منابع	۷۶
چکیده انگلیسی	۸۲

چکیده
تعیین مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی به دلیل فقدان قدرت بر تسلیم آن از نظر فقهی و حقوقی باطل انگاشته می‌شود و از عوامل تداوم زندگی زناشویی به شمار نمی‌آید بلکه آثار نامطلوبی را درپی خواهد داشت. در این رساله سعی شده است تا با گردآوری اطلاعات به شیوه‌ی کتابخانه‌ای به بررسی کتب فقهی وحقوقی مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و آثار آن پرداخته شود تا شاید در یک مجموعه‌ی مدوّن اطلاعات سودمندی در اختیار طالبان این مباحث قرار دهد. به همین جهت با توجه به جایگاه مهریه به عنوان یک سنّت کهن در سیره‌ی قولی و عملی ائمه وتفاوت نگرش مردم درزمان حال به تبیین و روشنگری اقسام مهریه، صحت و بطلان آن، ماهیت فقهی و حقوقی آن، تفاوت‌ مهریه‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی و احکام مربوط به هر یک، علل افزایش میزان مهریه و. پرداخته شده است.
بنابراین در خصوص مهریه رجوع به اصل دین، یکی از منابع مهم تولید ارزش و تعریف رفتار بهنجار در جامعه‌ی ماست. مهریه‌‌های غیرمتعارف و غیرعقلایی از منظر دینی یک ناهنجاری شمرده می‌شوند. روایات متعددی بر سبک بودن مهریه تأکید می‌کنند و افزایش آن را منشأ خصومت می‌دانند. برخی از جامعه‌شناسان نیز در شناساندن رفتارهای بهنجار از رفتار نابهنجار فقط به تعاریف مرسوم در منابع غربی توجه می‌کنند و احیاناً در تحلیل و تبیین آنها دچار اشتباه می‌شوند.
واژگان کلیدی: مهریه، مهریه‌های غیرمتعارف، مهریه‌های غیرعقلایی
مقدمه
زندگی مشترک که با میثاق مقدس ازدواج آغاز می‌شود، یکی از با ارزش‌ترین نعمت‌هایی است که خداوند متعال جهت تکامل انسان‌ها قرار داده است. بی‌تردید چنانچه امر ازدواج با شرایط منطقی، صحیح و منطبق با اصول موجود در شرع مقدّس اسلام انجام پذیرد، حاصلی جز نزدیکی به معبود یکتا و آرامش انسان نخواهد داشت. یکی از شرایط ازدواج که لازم است پیش از وقع عقد زن و مرد بر سر ان به توافق رسند، مسأله‌ی مهریه است.
بر اساس دستورات شرع مقدس اسلام، شایسته است با تعیین مهریه‌ی متعادل، با توجه به اصول شرعی و در حدی که افراط و تفریط نباشد، پایه‌های یک زندگی مشترک از ابتدا به گونه‌ای صحیح بنا نهاده شود. «براساس آیه‌ی ۴ سوره‌ی نساء «واتو انساء صدقاتهن نحله.» فلسفه‌ی شرع مقدس برای مهریه یک نوع هدیه دادن است. سنت پیامبر در این زمینه در مورد حضرت زهرا(س) و زنان پیامبر مهر السنه بوده و زیاد نبودن مبلغ مهریه، به عنوان امری پسندیده تلقی می‌شده است.
در اجتماع کنونی ما که نوعاً ازدواج‌ها دچار آسیب شده است، برخی خانواده‌ها برای فرار از تزلزل و جدایی، در موقع پیوند ازدواج مهریه‌ی دختر را خیلی بالا گرفته و از این گذرگاه می‌کوشند تا پیوند ازدواج را استحکام ببخشند؛ غافل از این که همین دوراندیشی راساً و مستقلاً عامل تزلزل و تضعیف خانواده می‌گردد.
با توجه به این که در حال حاضر در کشور ما بین ۱۳ تا ۱۴ میلیون جوان در آستانه‌ی ازدواج قرار دارند و یکی از شرایط لازم امر ازدواج در شرع مقدس اسلام مسأله‌ی مهریه است و نظر به این که ۷۸ درصد از جوانان، مهریه‌ی سنگین را موجب گریز از ازدواج می‌دانند، تعیین میزان مهریه به نوع که هم قابل پرداخت بوده، و هم جلوی هر گونه سوء استفاده‌ی احتمالی را بگیرد، تبدیل به یکی از معضلات اجتماعی گردیده است. لذا مطالعه‌ی وضعیت مهریه در ازدواج جوانان امروزی، آسیب‌شناسی آن به منظور برنامه‌ریزی جهت تسهیل امر مقدس ازدواج و برطرف نمودن موانع آن ضروری می‌باشد.
پرداختن قرآن کریم به موضوع مهریه در برخی از آیات(نساء آیه‌ی ۴ و ۲۴) نشان‌دهنده‌ی اهمیت آن در زندگی انسان است. در اسلام، مسأله‌ی مهر و پرداخت آن تا آن درجه اهمیت دارد که در سنت اسلامی زن نمی‌تواند از پذیرش مهریه، ولو به مقدار ناچیز، سرباز زند. «مهریه به آن درجه از اهمیت نیست که عدم پرداخت آن موجب گسستن زندگی گردد، اما تعیین مهریه برای زن، نوعی عنایت و توجه به اوست.
دین مبین اسلام نسبت به اصل مهریه نظر کاملاً روشنی ارائه می‌دهد و شرط صحت عقد نکاح را در تعیین میزان مهریه می‌داند، اما نسبت به مقدار آن کمینه و بیشینه‌ای تعیین ننموده و به توصیه‌های اخلاقی با توافق طرفین بسنده نموده، اما شرایطی را در تعیین مهریه لحاظ کرده است.
با وجود آن که دین اسلام بر سبک بودن مهریه تأکید دارد، اما بررسی میزان مهریه‌ها در سال‌های اخیر افزایش میانگین مهریه را نشان می‌دهد. از آن جا که پدیده‌ی افزایش مهریه در ایران نسبتاً جدید است ریشه‌های آن را باید در شرایط سال‌های اخیر بررسی نمود. مطالعات نشان می‌دهد که عوامل زیادی افزایش مهریه را تحت الشعاع خود قرار داده که به طور خلاصه می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: نسیه بودن مهریه، وقوع تغییراتی در نظام باورها، نگرش‌ها، رفتارها، انتظارات و ترجیحات اکثریت افراد جامعه و غلبه‌ی نگرش‌های مادی، تحرکات اجتماعی و ایجاد فرصت‌های جدید و استقلال‌طلبی نسبی برای زنان، مهار طلاق و کنترل نوجویی‌های مردان با توجه به بالا رفتن آمار طلاق، افزایش ارتقای منزلت اجتماعی زنان، تشریفات ازدواج، چشم‌و هم‌چشمی‌ها، کمال‌یابی‌، شیوع ازدواج‌های برون فامیلی، تضعیف اعتماد اجتماعی، ترویج بی‌بند و باری و غیره.‌
افزایش مهریه با وجود آن که طلاق را برای مرد مشکل می‌سازد پیامدهای منفی به دنبال دارد. افزایش سن ازدواج و عدم تأمین نیازهای روحی و جسمی جوانان، تغییر در نوع همسرگزینی، کاهش نرخ ازدواج، ایجاد خصومت و دشمنی، تحمل اجباری زندگی‌های تصنعی، تحت‌الشعاع قرار گرفتن ارزش‌های دین، افسردگی، عصبیت و بدبینی، رواج فحشاء، حیله‌گیری و بداخلاقی، عدم وفای به عهد و از بین رفتن سرمایه‌های اجتماعی از جمله این پیامدهاست.
فلسفه‌ی مهریه در اسلام تبیین مطلوب بودن زن و طالب بودن مرد است. خداوند مهریه را تعیین فرمود تا مرد به وسیله‌ی مهریه صداقت خود را در ابراز علاقمندی نشان بدهد. با توجه به فلسفه‌ی مهریه، تعیین مهریه متناسب در حفظ زندگی زناشویی نقشی مهم ایفا می‌کند، زیرا همان گونه که مهریه‌ی سنگین در اسلام ناپسند شمرده شده، مهریه‌های اندک و حتی قرار ندادن مهریه نیز نامعقول می‌باشد. چون مهریه نشان از احترام مرد و زن است و نبودن یا اندک بودن آن موجب می‌گردد که زن خود را در مقابل زنان هم ردیف خود محقر و کوچک ببیند و آسیب‌های روحی و روانی به وی وارد آید. این در حالی است که در صورت زیاد بودن میزان مهریه مرد همیشه خود را مطیع و فرمان‌بردار زن خواهد دید و از ترس این که زن بنا به دلایلی مهریه‌ی خویش را مطالبه نماید، سعی می‌کند بنا به خواسته‌ی زوجه عمل نماید.
«مهریه»، جزو حقوق امضایی شرع مبین اسلام است. در دین اسلام احکام و حقوق به دو دسته امضایی و تاسیسی تقسیم می‌شوند. احکام امضایی از پیش از اسلام وجود داشته‌اند و شارع مقدس آنها را یا کاملا پذیرفته است یا با اندک تغییراتی جزو احکام و حقوق اسلامی برشمرده است. حال آنکه احکام تاسیسی برای نخستین بار توسط شارع مقدس وضع شده‌اند و مسلمانان موظف شده‌اند از این احکام و حقوق پیروی کنند. هنگامی که می‌گوییم «مهریه» جزو احکام و حقوق امضایی است، بدین معنی نیز هست که «مهریه» جزو حقوق عرفی جامعه بوده و شارع مقدس آن را به رسمیت شناخته است. بنابراین وجه عرفی «مهریه» را نباید فراموش کرد، ضمن آنکه در اسلام عنوان «مهرالسنه» که مهریه حضرت فاطمه سلام‌الله علیهاست و به عنوان میزان مهریه‌ای که سنت