کمیته دائم استفاده صلح آمیز از فضا (کوپیوس)، تا کنون ۵ معاهده را به هدف تنظیم فعالیت های دولتی و تجاری در فضا تصویب کرده که عبارتند از:
۱-معاهده فضا، که برمبنا استفاده صلح آمیز دولت ها از ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ لازم الاجرا شد^[۱۹].
۲-معاهده مربوط به نجات فضانوردان، بازگرداندن فضانوردان و اجسام پرتاب شده، که در ۳اکتبر ۱۹۶۸ لازم الاجرا شد^[۲۰].
۳-معاهده مربوط به مسولیت بین المللی جهت تأمین خسارت ناشی از اجسام فضایی، که در ۱سپتامبر ۱۹۷۲ لازم الاجرا شد^[۲۱].
۴-معاهده ثبت اشیاء فرستاده شده به فضا، که در ۱۵ سپتامبر ۱۹۷۶ لازم الاجرا شد^[۲۲].
۵-معاهده ماه که حاکم بر فعالیت های دولت ها در ماه و سایر اجرام آسمانی است و در ۱۱ جولای ۱۹۸۴ لازم الاجرا شد^[۲۳].
این ۵ معاهده به عنوان زیر بنای حقوق بین الملل هوا-فضا در نظر گرفته می شوند. برخی از اصول کلی این معاهده ها عدم تملیک برفضا، عدم کاربری نظامی از فضا، آزادی اکتشافات و تحقیقات علمی-فضایی، نجات فضا نوردان و باز گرداندن آنها و تجهیزاتشان به کشور پرتاب کننده، حفظ محیط زیست در زمین و فضا و … می باشد.
از سال ۱۹۸۴ به بعد سازمان ملل هیچ معاهده دیگری را در خصوص کشف و استفاده از فضا ،تصویب نکرده است. دراین فصل تنها به بررسی معاهده فضا، به علت نقش بر جسته و تأثیر بسزای آن در فعالیت های نظامی دولت ها در فضا پرداخته می شود.

-۱-۳-۱معاهده اصول فعالیت دولت ها در کاوش واستفاده از فضا شامل ماه و اجرام آسمانی.(معاهده فضاء ماوراء جو)

این معاهده بر اساس قطعنامه شماره ۲۲۲۲ در سی و یکمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در تاریخ ۱۹ دسامبر ۱۹۶۶ تصویب شد و در ۲۷ ژانویه ۱۹۶۷ به امضاء رسید و در ۱۰ اکتبر ۱۹۶۷ به مرحله اجرا در آمد.
این معاهده حاکم بر فعالیتهای کشورها در کشف و استفاده از فضا شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی بوده ^[۲۴]و اساس و قالب بین المللی لازم، در بهره برداری دولت ها از فضا را بیان می کند^[۲۵]. معاهده فضا از ۱۷ ماده تشکیل شده است ^[۲۶]. سه ماده اول این معاهده مقررات مربوط به استفاده و اکتشاف از فضا را بیان می کنند و همچنین ۹ مقررات دیگر در این معاهده وجود دارد که کشف و استفاده از فضا را کنترل می کنند. این مقررات به شرح ذیل می باشند:
۱- فضا و اجرام آسمانی برای تمام کشورها جهت کشف و بهره برداری، بر اساس برابری و مطابق با قوانین بین المللی آزاد می باشد.

۲- فضا واجرام آسمانی موضوع تخصیص ملی به هر نحوی از انحا قرار نمی گیرند.
۳- کشف و استفاده از فضا باید در راستای منافع و بهره مندی تمام بشریت صورت گیرد.
۴- فعالیت دولت ها در کشف و بهره مندی از فضا باید مطابق با قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل در حمایت از حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج همکاری و مشارکت بین المللی انجام پذیرد.
۵- کشورها در عرصه بین المللی، مسوول فعالیت های ملی خود در فضا هستند، خواه این فعالیت ها توسط آژانس های دولتی یا نهادهای غیر دولتی اجرا شود و برای حصول اطمینان از اینکه فعالیت های نهادهای غیردولتی با تبعیت از مقررات معاهده فضا صورت می گیرند؛ فعالیت این نهادها منوط به اجازه و نظارت مداوم کشور مربوطه است.
۶- در اکتشاف و استفاده از فضا، کشورهای عضو معاهده می بایست به واسطه قواعد همکاری و مساعدت های دو جانبه راهنمایی شوند و تمام فعالیت هایشان را در فضا با توجه به منافع دیگر کشورها اجرا کنند. اگر یکی از کشورهای عضو پیمان اعتقاد بر این داشته باشد که فعالیت یا آزمایش طراحی شده بوسیله آن، به طور بالقوه مغایر با فعالیت های صلح طلبانه ی دیگر کشورهای عضو در استفاده صلح آمیز از فضا است، می بایست متعهد شود پیش از آنکه اقدامی در زمینه این گونه فعالیت ها صورت پذیرد، رایزنی های بین المللی لازم را در این زمینه انجام دهد.
۷-کشورهای عضو این معاهده که شیء را به فضا پرتاب کرده اند، مادامی که آن شیی در فضا و یا اجرام آسمانی قرار دارد، اختیارات قانونی برای کنترل بر روی شیء ارسالی خود و همچنین پرسنل وابسته به آن را، می بایست دارا باشند. مالکیت اشیاء فرستاده شده به فضا و همچنین اجزاء تشکیل دهنده آنها، تحت تاثیر عبور آنها از فضا و یا برگشت آنها به زمین نمی باشند. چنین اشیایی و اجزاء تشکل دهنده آنها اگر در کشوری به غیر از کشوری که در آن جا به ثبت رسیده اند یافت شوند، باید به کشور ثبتی خود برگردانده شوند.
۸-دولت های عضو معاهده باید فضانوردان را به عنوان نمایندگان بشریت در فضا بداند و همچنین می بایست در صورت بروز هر گونه پیشامد و یا فرود اضطراری در قلمرو کشوری دیگر و یا بر روی دریا ها ، به آنها مساعدت لازم را ارائه دهند. فضانوردانی که چنین فرود اضطراری داشته باشند، باید با امنیت و بی درنگ به کشور ثبتی وسیله ی فضایی خود بازگردانده شوند^[۲۷].
۹- هر یک از کشورهای عضو این معاهده که شیء را تهیه و به فضا پرتاب کرده اند و همچنین هر یک از کشورهای عضو که در آن محدوده ی سرزمینی قرار دارند و یا از تسهیلات شیء پرتاب شده استفاده می کنند، در سطح بین المللی مسوول خسارت های وارده به دیگر کشورهای عضو و یا به اشخاص حقیقی و حقوقی که از طرف این شیء و یا اجزای تشکیل دهنده آن در زمین، هوا و یا فضا، به آنها ضرری وارد آید ،می باشند.

۱-۱-۳-۱-بررسی تاریخچه معاهده فضا(OST)

معاهده فضاء ماوراء جو(۱۹۶۷) ارائه دهنده یک چارچوب قانونی اولیه و پایه برای اداره وکنترل فضا است. این معاهده اولین قرارداد چند جانبه ای است که تاحد امکان راهنمایی های لازم به دولت ها جهت اکتشاف، استفاده و بهره برداری صلح آمیز از فضا را ارائه داده است.^[۲۸] این معاهده در۱۰ اکتبر سال ۱۹۶۷ به اجرا درآمد ۹۸ کشور تاکنون این معاهده را تصویب کرده ودرحالی که ۲۷ کشور هنوز این معاهده را امضاء نکرده اند.^[۲۹]امروزه با توجه به اینکه استفاده از فضا کاری متداول شده اهداف ost نیز به تناسب آن گسترده تر شده است. درسال ۱۹۶۷ هفت کشور در فضا ماهواره داشتند این درحالی است که این عدد تا ۴۷ کشور افزایش یافته است.^[۳۰] استفاده از فضا در دهه های اخیر بطور چشمگیری افزایش یافته است. درسرتاسر دنیا درحال حاضر مردم برای امنیت، مسافرت، برقراری ارتباطات، مدیریت منابع و اکتشافات، سیستم های اعلام خطر زودهنگام، سرویس های پزشکی و سرگرمی وابسته به توانایی های فضایی هستند. این توانایی ها به هیچ عنوان قابل مقایسه با توانایی های ۴۰ سال گذشته ماهواره ها نمی باشند. معاهده فضا، به طور کلی مبانی استفاده گسترده از فضا را بنا نهاده است اما این معاهده به روشنی پاسخگوی پیشرفت های فزاینده فعالیتهای دولت ها درفضا نمی باشد^[۳۱]. تهدیدهای درحال رشد درمحیط فضا، افزایش رقابت های نظامی درفضا، تهدید ماهواره ها و سایر دارایی های فضایی ازجمله مواردی هستند که اهداف جامع معاهده فضا را به نوعی به خود درگیر می کند.

۲-۱-۳-۱-اهداف و روح معاهده فضا(ost)

معاهده فضا توسط کمیته سازمان ملل و براساس استفاده صلح آمیز از فضا تهیه و نوشته شده است. این معاهده تمام فعالیتهای مربوط به اکتشاف و استفاده دولت ها از فضا را اداره و کنترل می کند. نظریه پردازان OST را اینگونه تفسیر کرده اند: ساختار یا بخش اولیه کنترل و اداره فعالیتهای فضایی.^[۳۲] که این خود موجب استقرار یک هنجار کلی تحت عنوان استفاده های صلح آمیز از فضا می شود.^[۳۳]این معاهده را نیز می توان اینچنین تعریف کرد: “یک نقطه عطف چشمگیر درتلاش های بشر برای کنترل استفاده از سلاح های اتمی وسایر سلاح های تخریب جمعی و جلوگیری از درگیریهای نظامی دراجرام آسمانی. زد الیس رکس^[۳۴] و کاترین واد^[۳۵]با توجه به ارزیابی این معاهده سه هدف از بطن این معاهده استنباط کرده که این اهداف حفظ شده و ارتقاء یافته اند.^[۳۶] این اهداف عبارتنداز :
الف) گارانتی و تضمینی که فضا از جمله ماه و سایر اجرام آسمانی به عنوان میراث مشترک بشریت بوده و خواهند بود.
ب) توسعه و بهبود عملکرد –مشترک،واعتماد بین دولتهای که فضا را کشف کردند.
ج)جلوگیری از گسترش سلاح درفضا.
هدف سوم یعنی ممنوعیت و جلوگیری از گسترش سلاح ها درفضا، مطلبی است که این پایان نامه بر روی آن تمرکز دارد.
درمقدمه این معاهده غیر نظامی سازی فضا بطور جامع و کامل بیان شده و پذیرفته شده است. همچنین دراین معاهده ذکر شده است که قطعنامه ۱۱۰ IIمجمع عمومی سازمان ملل مورخ ۳ نوامبر ۱۹۴۷ که تبلیغات طراحی شده و یا احتمالی برای تحریک و یا تشویق بعضی از تهدیدها علیه صلح‏، نقض صلح و یا فعالیت های تجاوزکارانه را محکوم می کند، قابل اجرا درفضا نیزخواهد بود.
مفادی که سلاح های ضدماهواره را دراین معاهده (ost) تحت تأثیر قرار می دهد عبارتند از:
مواد سوم و چهارم و نهمOST ، موادی هستند که تأثیر مستقیم بر پیشرفت و آماده سازی و استفاده از سلاح های ASAT دارند. به ویژه ماده سوم این معاهده طرفین پیمان را متعهد به این می کند که” فعالیت های دولت های عضو این پیمان درکشف و استفاده از فضا ازجمله ماه و سایر اجرام آسمانی، درچارچوب قوانین بین المللی، از جمله منشور سازمان ملل و در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی باشد". ازمیان قوانین قابل اجرا در فعالیت های فضایی می توان به ماده ۲بند۳ وهمچنین به ماده ۲ بند ۴منشور سازمان ملل متحد اشاره داشت. ماده (۳) ۲ منشور سازمان ملل،” دولت ها را به برقراری مذاکرات بین المللی صلح آمیز دعوت و راهنمایی می کند بطوری که عدالت و صلح وامنیت جهانی به خطر نیفتد". ماده (۴) ۲ منشور نیز” دولت ها را از تهدید یااعمال زور و نیرو….. به هرروشی که مغایر با اهداف منشور است برحذر می دارد”^[۳۷].ماده چهارم OST یک ممنوعیت واضح و شفاف برعلیه قراردادن هرشیء حامل سلاح های هسته ای یا سلاح های تخریب جمعی درمدار اطراف زمین، ایجاد نموده است. این ماده بیان می کندکه ماه وسایر اجرام آسمانی باید توسط دولت های عضو به گونه ای مورد استفاده قرار گیرد که تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی نباشد. برطبق این ماده “ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی تأسیسات و استحکامات ،آزمایش هرنوع سلاح و برگزاری هرنوع مانور جنگی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد". تفسیر معقول عبارت « هرنوع سلاح» که دراین ماده(ماده ۴)مورد استفاده قرارگرفته ،بطور طبیعی ومعمول شامل سلاح هایی می شود که توانایی ASAT نیز دارند. بغیراز مواد۳و۴ معاهده OST ماده ۹ این معاهده نیز استفاده و بکارگیری سلاح های ASAT را به گونه ای تحت تأثیر قرار می دهد و بیان می کند که “اگر یکی از کشورهای عضواحساس کند فعالیت یا آزمایش طراحی شده توسط او برروی ماه و دیگر اجرام آسمانی، بطور بالقوه ناقض فعالیت های صلح طلبانه دیگر کشورهای عضو در استفاده از فضاء ماوراء جو باشد، آن دولت می بایست متعهد شود که قبل از آنکه اقدامی درزمینه این گونه فعالیت ها و یا آزمایش ها صورت گیرد، مشاوره های بین المللی لازم را انجام دهد. اگر چه روند فرایند مشاوره شفاف و واضح دراین معاهده(OST) بیان نشده است، اما این بحث ممکن است به وجود آید که دولت هایی که توانایی ساخت و استفاده از سلاح های ASATS پیشرفته دارند باید بعداز” مشاوره های بین المللی مناسب “به کارخود ادامه دهند.
با در نظر داشتن مطالب فوق بی شک می توان گفت که یکی از اهداف معاهده فضا کنترل تسلیحاتی شدن فضا بوده که بطور مشخص شامل کنترل ASATS نیز می شود. ولی به دلیل برخی ابهامات موجود در مفاد این معاهده، میزان دقیق این محافظت واضح و شفاف نیست و از این جهت این معاهده نیاز به تجدید نظر و بازنگری دقیقی، در راستای محدودیت سلاح و کنترل فعالیت های خصمانه دارد.

۳-۱-۳-۱-ابهامات و محدودیت ها ی معاهده فضا( ost) جهت کنترل سلاح

به طور خاص ماده چهارم ost این مطلب را بیان می کند که” قرار دادن هر شی ای که حامل سلاح های هسته ای یا هر نوع سلاح دیگر تخریب جمعی، درمدار اطراف زمین، ماه و دیگر اجرام آسمانی، به هر روشی توسط دولت های عضو این پیمان ممنوع می باشد". همچنین ماه و سایراجرام آسمانی می بایست توسط تمام دولت های عضو این پیمان منحصرا جهت اهداف صلح طلبانه مورد استفاده قرارگیرند. ایجاد و برقراری پایگاه های نظامی، تأسیسات و استحکامات، آزمایش هرنوع سلاح و اجرای مانورهای نظامی دراجرام آسمانی ممنوع می باشد. هرچند بانگرش سرسختانه به این ماده استفاده از پرسنل نظامی برای تحقیقات علمی یا سایر اهداف صلح آمیز باید منع شود ولی درصورتی که این ماده استفاده از پرسنل نظامی راجهت اکتشافات و اهداف صلح آمیز منع نکرده است. با در نظرگرفتن موادی از معاهده OST از جمله ماده ۴ که به نوعی استفاده از سلاح در فضا را بطور مبهم و غیرواضح ممنوع می کند، می توان به راحتی تشخیص داد که این معاهده دارای نواقص و تضادهای بسیاری است که جدال های تفسیری متعددی را ایجاد می کند. باید این نکته را مد نظر قرار داد که هدف این معاهده ارائه مطالب کلی در استفاده از فضاء ماوراء جو می باشد. ماده چهارم این معاهده یک ممنوعیت شفاف برعلیه قراردادن و نصب هر شیء درحال گردش به دور زمین که حامل سلاحهای هسته ای یا هرنوع سلاح های تخریب جمعی ایجاد کرده است و می توان فرض کرد که سلاح های چرخشی بکار رفته در سلاح های هسته ای، براساس عبارت بکار رفته دراین ماده “شی های حامل سلاح های هسته ای” نیزمشمول منع این ماده شوند. اما مفاداین ماده (ماده ۴) ASATs وابسته به زمین یا ASATs که از انفجارهای وسیع یا سایر وسایل برای تخریب هدف استفاده می کنند رامحدود نکرده است. باید درنظر داشت که این ماده خلع سلاح جزئی و نا تمام رابیان می کند.^[۳۸]
از سوی دیگر پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده ost بیان می کند که ماه و اجرام آسمانی باید منحصرا برای “اهداف صلح آمیز” مورداستفاده قرارگیرند. این پاراگراف آزمایش هرنوع سلاح بر “اجرام آسمانی” را منع می کند. ولی دراین پاراگراف بطور واضح و مشخص اشاره ای به فضا نشده است(یا فضای بیرونی همان طور که cheng آن رانامیده است) که همان فضای بین اجرام آسمانی است^[۳۹].آیا عدم کاربرد واژه” فضا” دراین ماده بدان معناست که تازمانی که واژه “فضا” دریک اصطلاح دقیق تر در این ماده بکار نرفته، آزمایش سلاح های ازجمله موشک های ASAT درفضا توسط این ماده (ماده۴) منع نشده است؟ این تفسیر بی شک تفسیر نادرستی خواهد بود، زیرا در تضاد با اهداف و مقدمه معاهده OST است. به نظر می رسد که اینگونه تفسیرکلاسیکی خطا خواهد بود زیرا در مواد سوم، نهم و سیزدهم این پیمان از واژه” فضا” بطور گسترده و کامل استفاده شده است^[۴۰]. بنابراین با در نظر گرفتن روح معاهد و قصد نویسندگان این معاهده، باید در نظر گرفت که واژه” فضا” از متن پاراگراف دوم ماده IV به راحتی استنباط شده و باید برای اهداف صلح آمیز استفاده شود^[۴۱]. متأسفانه از سوی دیگر معنی اصطلاح “اهداف صلح آمیز” بکار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم، بحث دیگری را ایجاد می کند. ایالات متحده همواره بیان کرده است که اصطلاح “صلح آمیز” به معنای غیر- تهاجمی است و بنابراین فعالیت های غیرتهاجمی مجوز کار دارند. ایالات متحده نیز براین عقیده است که منشور سازمان ملل اجازه فعالیت های لازم نظامی را به دولت ها در۲ حالت، می دهد:
۱-دفاع مشروع(بصورت فردی و گروهی).
۲ -جهت حفظ دارایی های فضایی دولت ها بر مبنا استفاده صلح آمیز. هرچند باید متذکر شد که فعالیت های نظامی-دفاعی عنوان شده در این بخش تعدیل شده است و این امر لزوما به این معنا نیست که فعالیت های نظامی-دفاعی صلح آمیز هستند.
ماده سوم معاهدهOST، به دلیل داشتن ساختار عام و کلی تأثیری مؤثر برکنترل منع سلاح دارد. این ماده(ماده۳) بیان می کند که” دولت های عضو این پیمان باید تمام فعالیت هایشان را درزمینه اکتشافات و استفاده ازفضاء ماوراء جو، شامل ماه و دیگر اجرام آسمانی را درچارچوب قوانین بین المللی از جمله منشور سازمان ملل متحد در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج تفاهمات و همکاری های بین المللی ادامه دهند". فعالیت های نظامی در فضا مغایر اکثر قوانین منشور سازمان ملل است. هدف منشور سازمان ملل همان طور که درمطالب بالا به آن اشاره شده عبارت است از: حفظ صلح و امنیت بین المللی و جلوگیری از هرگونه تهدید علیه صلح^[۴۲] حصول همکاری بین المللی درحل مسائل بین المللی و توسعه روابط دوستانه در بین ملل برمبنای اصلی تساوی حقوق و خودمختاری ملل.^[۴۳]
بدون هیچ گونه شک وتردید، آزمایش سلاح ASAT درفضا و بکارگیری این سلاح در فضا مغایر با روح واهداف منشورخواهد بود. بکارگیری این سلاح درفضا تأثیر منفی برروابط دوستانه دولت ها درعرصه بین الملل خواهد داشت. این بحث موضوعی است که پتانسیل موضوعات بین المللی عمده را به همراه خواهد داشت.
V.S Vereshchetin ، قاضی قبلی دیوان بین المللی دادگستری (۲۰۰۶-۱۹۹۵)^[۴۴]، بیان می کند که “روش های ناشی ازتفسیر متفاوت معنایی می تواند فعالیت نظامی را به فعالیت صلح آمیز و برعکس تبدیل کند، او عقیده دارد که درهرزبانی فعالیت صلح آمیز ،صلح آمیز باقی می ماند و فعالیت نظامی نیز نظامی باقی می ماند.^[۴۵]
Bincheng به شدت ازاین نوع تفسیر انتقاد کرده وبیان می کند :"تازمانی که ایالات متحده آمریکا تفسیر کلمه “صلح آمیز” را فقط به برخی محدودیت غیرموجود براستفاده از فضا می داند این امکان وجود دارد که هرضرر و زیانی به فضا و محیط اطراف آن وارد شود ^.اما روسیه و برخی از کشورهای پیشرفته دیگر ترجیح می دهند که این واژه را به غیر–نظامی تفسیر نمایند. این دولت ها معتقداند که واژه صلح آمیز به کار رفته در پاراگراف دوم ماده چهارم معاهده فضا باید براساس پاراگراف اول این ماده که خواستار استفاده از فضاء ماوراء جو به سود تمام بشریت است تعبیر و تفسیر شود. لذا برای رسیدن به این هدف واژه صلح آمیز باید معنی غیرنظامی داشته باشد.
همان طور که در قبل به آن اشاره شد پاراگراف دوم ماده چهارم معاهدهOST اشاره ای به فضا نکرده است(دراین اصطلاح)^[۴۶]Gorove با اشاره به این مطلب و با تعجب بیان می کند که” آیا شکست در ذکر کلمه” فضا” به این معناست که فضا می تواند برای اهداف غیر صلح آمیز مورد استفاده قرار گیرد آن هم با توجه به اینکه در پاراگراف اول این ماده و سایر اصول و قوانین بین المللی به راحتی می توان به غایت هدف این ماده پی برد. در غیر این صورت و با توجه به ارزش و تفسیر ظاهری این پاراگراف آزمایش ASAT درفضا توسط این پیمان به هیچ وجه ممنوع نمی شود.(!!!)بکارگیری سلاح ASAT در فضا و مشروعیت یا عدم مشروعیت بکار گیری آنها، مطلبی است که در فصل سوم این پایان نامه بطور کلی به آن پرداخته می شود.

-۱-۳سنجش از راه دور

فن آوری سنجش از راه دور، اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل دهه ۱۹۶۰ پدیدار شد. هدف اصلی این فن آوری شناسای اهداف نظامی و بهره گیری از آن در علم هواشناسی بوده، و اساسا برای انداره گیری اشیاء از یک فاصله دور مورد استفاده قرار می گیرد^[۴۷]. از سال ۱۹۷۲،زمانیکه آمریکا اولین ماهواره ی دریافت از راه دور خود را به فضا فرستاد، دیگر کشورها نیز سیستم های دریافت از راه دور خود را توسعه دادند^[۴۸].

۴-۱-۱-سنجش از راه دور بطور کلی

سنجش از راه دور با بهره گرفتن از ماهوارههایی که به دور زمین، برای اهداف مختلفی از جمله؛ عکسبرداری یا کنترل تغییرات محیطی زمین در فصول مختلف، در حال چرخشاند،بدست می آید.^[۴۹]کارشناسان سنجش از راه دور را به دو دسته تقسیم بندی کرده اند:
۱-دریافت از راه دور فعال .
۲-دریافت از راه دور غیر فعال.
دریافت از راه دور غیر فعال از طریق خواندن پرتوهای الکترو مغناطیسی ساطع شده از یک شی ء انجام می شود. از طرف دیگر در دریافت از راه دور فعال، ابتدا پرتوهای الکترو مغناطیسی به شیء انتقال یافته و انرژی منعکس شده از آن شیء مورد بررسی قرار می گیرد. کیفیت تصویر در فن آوری دریافت از راه دور به دقت سیستم بستگی دارد^[۵۰].
در این فن آوری قابلیت تفکیک پذیری حس گرها بطور کلی در مقیاس متر اندازه گیری می شود^[۵۱]. بطور کلی ماهواره های دریافتاز راه دور توانایی شناسایی تصویر یک جفت پا را نیز دارند^[۵۲].

شکل های مختلف درخت نقره ای در شکل (‏۲‑۱۳) نشان داده شده ­اند[۲۲] .

شکل (‏۲‑۱۳). فوتوگرافی SEM درختان نقره ای[۲۲]
در شکل (‏۲‑۱۳-الف) در مقابل نقاط سفیدی که بصورت پراکنده توزیع شده درخت نقره ای وجود دارد ، هر چقدر فاصله سوزن ها کمتر باشد نقاط توزیع از تراکم بیشتری برخوردار است . در شکل (‏۲‑۱۳-ب) میکرو کانال ها در مجاورت نوک سوزن قرار دارند. در شکل (‏۲‑۱۳-ج) شکاف ایجاد شده باعث تراکم زیاد درمقابل درخت نقره ای و گسترش میکروکانال ها شده است. در شکل (‏۲‑۱۳-د) شاخه های درخت نقره ای به­شکل بهتری بهم متصلند[۲۲].
نحوه وقوع و رشد درخت رطوبتی در عایق کابل ها
عامل اصلی شروع ، رشد و انتشار درخت رطوبتی آب وتنش میدان الکتریکی است و تغییرات میدان الکتریکی نقش تعیین کننده ای در موقعیت درخت دارد. رشد درخت به ولتاژ اعمال شده ، فرکانس و مقاومت آب بستگی دارد.
درخت­های رطوبتی معمولا به دلیل افزایش میدان الکتریکی در یک محیط مرطوب، درون عایق کابل رشد می­ کنند. محیط مرطوب می ­تواند روی سطح عایق و یا به صورت حفره پر از آب درون تنه عایق باشد. رطوبت می ­تواند سبب افزایش میدان الکتریکی شود[۲۲].
رشد درخت رطوبتی از یک الکترود مرطوب
رشد درخت رطوبتی باعث بالا رفتن میدان الکتریکی در نقاط مرطوب و ایجاد تخلیه جزئی که افزایش این تخلیه ها سبب ایجاد شاخه هائی درون عایق می شود. چنانچه رطوبت ناشی از محلول نمکی مثل Nacl وجود داشته باشد، بدلیل وجود یون ها، تخلیه ها شدیدتر شده و درخت رطوبتی ساده تر تشکیل خواهند شد که این درخت معمولا از نوع درخت روزنه ای هستند که نمونه ای از این درخت ها در شکل (‏۲‑۱۴) به­ نمایش درآمده است[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۴). درخت روزنه ای بوجود آمده در اطراف الکترود مرطوب[۱۷]
رشد درخت رطوبتی از حفره
وجود حفره پراز آب درون عایق می تواند سبب افزایش محلی میدان الکتریکی در اطراف حفره و ایجاد تخلیه های جزئی شود ، که استمرارتخلیه های جزئی سبب ایجاد کانال های اولیه درخت رطوبتی شود. نیرویی که به قطره آب درون حفره وارد می شود می ­تواند در رشد شاخه های بعدی درخت موثر باشد. معمولا رشد درخت رطوبتی از طریق حفره بصورت درخت گره – پاپیونی ایجاد می شوند که نمونه ای از آن در شکل (‏۲‑۱۵) ملاحظه می­گردد[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۵). رشد درخت رطوبتی در اطراف حفره پر از آب[۱۷]
پارامترهای موثر بر وقوع و رشد درخت رطوبتی
عوامل زیادی ازجمله اندازه ولتاژ اعمالی (هرچه قدر که اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و دربرآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود)، فرکانس(با افزایش فرکانس، تدریجا ضخامت شاخه­ها بیش­تر می­ شود)، طول عمر، میدان الکتریکی، ضریب گذردهی الکتریکی نسبی، محلول نمکی وغیره بر ایجاد، تشدید و یا تسریع پدیده درختی شدن موثرند که در زیر به تشریح برخی از مهم­ترین این عوامل موثر در درخت­های رطوبتی پرداخته شده است.
پیری عایقی
طول درخت رطوبتی با زمان پیری افزایش می یابد یعنی هرچقدر زمان پیری عایق بیشتر باشد طول درخت بزرگتر خواهد بود. شکل (‏۲‑۱۶) رابطه بین طول درخت رطوبتی و زمان را نشان می­دهد. اگر پیری عایقی، کمتر از ۲۲۰ ساعت باشد، درخت رطوبتی تولید نمی­ شود و یا بسیار کوچک است حتی با میکروسکپ نوری دیده نمی­ شود. که این دوره متناظر با دوره _۱t درشکل (‏۲‑۱۶) است. بعد از ۲۲۰ ساعت، درخت­های رطوبتی شروع به رشد کرده و طول درخت افزایش زیادی می­یابد. در حالی که سرعت رشد رو به کاهش است و این دوره متناظر با دوره _۲t درشکل (‏۲‑۱۶) است[۱۷].
شکل (‏۲‑۱۶). رابطه بین طول درختان رطوبتی وزمان[۱۷]
محلول نمکی
برای بررسی تاثیر محلول نمکی،قطعه ای از LDPE را با غلظت های مختلف محلول نمک مورد آزمایش قرار داده اند . ضریب گذردهی الکتریکی نسبی اندازه گیری شده و اطلاعات درمختصات لگاریتمی رسم شده است. شکل (‏۲‑۱۷) نشان می دهد که طول درخت بصورت خطی با ε_r محلول تغییر می کند[۱۷].

شکل (‏۲‑۱۷). رابطه بین ضریب گذر دهی محلول نمک وطول درخت رطوبتی[۱۷]
اکسیداسیون
اکسیداسیون یک پارامتر آزمایشگاهی برای میزان­ تاثیرمواد شیمیایی درون حفره ها بر درخت رطوبتی است چون برخی از محققین براین باورند که یکی از عواملی که می ­تواند در رشد درخت­رطوبتی درعایق کابل­های XLPE و PE موثر باشد اکسیداسیون است[۱۸].
برای درک بهتر این مساله با بهره گرفتن از طیف شناسی FTIR آزمایشاتی از ۲۰ نمونه کابل XLPE مختلف با طول عمرکابل بین ۶ الی۱۵ سال صورت گرفت که بیش از۲۵۰ نمونه درخت رطوبتی مشاهده شد. این نتایج نشان می دهد که:
درخت رطوبتی می تواند تحت شرایط مختلف (سطح اکسیداسیون، آلودگی و مواد شیمیایی دیگر) رشد کند وگاهی اوقات درخت رطوبتی از اکسید شدن خود درخت رطوبتی بوجود می آید.
اغلب تخمین سطح اکسیداسیون در درختان رطوبتی خیلی مشکل است که این امر ناشی از جذب استر^[۲۰] توسط ترکیبات آنتی اکسیدان است. حتی این مورد در درخت روزنه ای حاد تر است که علت آن احتمال انتشار ^[۲۱]EVA و درختی شدن در جداره بیرونی عایق است.
سطح اکسیداسیون در داخل درخت رطوبتی می تواند به میزان قابل توجهی متفاوت باشند[۱۸].
اندازه ولتاژ اعمالی
هرچه قدر اندازه ولتاژ اعمالی به عایق بیشتر باشد، میدان قوی­تری داخل عایق و به خصوص در حفره­ها و در برآمدگی­های هادی ایجاد می­ شود. به همین دلیل برای مدلسازی آزمایشگاهی درخت رطوبتی، عموما از ولتاژهای بالاتر از ولتاژ نامی کابل استفاده می­ شود تا درخت به سرعت دیده شود. شکل (‏۲‑۱۸) تاثیر ولتاژ اعمالی بر طول درخت رطوبتی را برای محلول های الکترولیت مختلف را نشان می دهد[۲۳].
شکل (‏۲‑۱۸). منحنی های رشد درخت رطوبتی با افزایش ولتاژ اعمالی [۲۳]
وجود بار فضائی
وجود این بار باعث تغییر توزیع مکانی میدان الکتریکی در عایق کابل می شود و ممکن است نقش مهمی در تولید درخت ایفا کند و نیز موجب سرعت بخشیدن به شکست عایقی گردد. بارهای فضائی توزیع میدان الکتریکی در داخل و خارج درخت را تغییر می دهد ( ممکن است میدان در برخی نقاط افزایش ودربرخی نقاط دیگر کاهش یابد). این تغییرات به اندازه ، پلاریته بارهای فضائی و ابعاد درخت رطوبتی وابسته خواهد بود[۱۷]. هدف از وجود بار فضائی، بررسی رفتار الکتریکی درخت رطوبتی در عایق کابل است.
مشخصه آبدوستی^[۲۲]
مشخصه آبدوستی مواد را می­توان از طریق زاویه تماس، که در شکل (‏۲‑۱۹) برای یک قطره نوعی نشان داده شده است، ارزیابی کرد. ماده آبدوست معمولا زاویه تماس کمتر از ۹۰ درجه دارد در حالی که مواد آبگریز زاویه تماس بیش از ۹۰ درجه خواهند داشت. برای بررسی این مشخصه سه ماده لاتیک سیلیکون و پلی اتیلن و PMMA^[23] تحت شرایط یکسان با ولتاژ kV85/3 و در فرکانس Hz100 و زمان پیری ۶۰۰ ساعت و غلظت محلول نمک mol/L8/1 مورد بررسی قرار گرفته­اند. نتایج درجدول (‏۲‑۱) نمایش داده شده ­اند. همان­طور که دیده می­ شود، لاتیک سیلیکون بزرگترین زاویه تماسی را دارد و بلندترین درخت رطوبتی را نیز نتیجه می­دهد. PMMA، کمترین زاویه تماسی را دارد و آبدوست ترین ماده در این سه گزینه است اما در برابر درختی شدن از همه مقاومتر بوده است [۱۷].
جدول (‏۲‑۱). زاویه تماسی وطول درخت رطوبتی در سه ماده مختلف[۱۷]

————————————————————————
۵.عنوان شغلی: آدامس فروش
معنی لغوی: دست فروشانی که در سر خیابان ها یا جلوی مغازه ها و یا مراکز شلوغ شهر مثل بازار آدامس می فروشند.
مثال: گاهی هم آدامس بسته یک قران یا فال حافظ و این ها می فروختم. (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی،۲)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: در دهه‌ های پیش که امکان تحصیل برای همه بچه های کشورمان فراهم نبود، بسیاری از آنان برای کمک به خانواده یا درکارگاه ها و کارخانه های قالی بافی و … به کار مشغول می شدند و یا به دستفروشی روی می آوردند. آدامس فروشی در کنار دیگر مشاغل مثل لبو فروشی و سیگار فروشی و بلیط فروشی و… از جمله کارهای دستفروشی بود که به مغازه و دکان و سرمایه ی خاصی نیاز نداشت. برخی از دانش آموزان شهری نیز در مقاطع تحصیلی پایین در تابستان برای کذران اوقات فراغت خود در محل های نزدیک زندگی شان آدامس فروشی می کنند.

مطلوبیت: ورود کودکان در سنین پایین به بازار کار و آشنایی با فوت و فن بازار توانایی خاصی در بزرگسالی به آنان می بخشد. کودکان مورد استثمار و آزار و اذیت جسمی و جنسی قرار می گیرند.

————————————————————————
۶.عنوان شغلی: آژان
معنی لغوی: آجان؛ نماینده ، کارگزار - پاسبان (صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: آژان باتون به دست در دو سه قدمی ما بود… قاسم از ضرب باتون فریادی کشید…آژان سرش داد زد:” ولگردهای قمار باز…(۲۴ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ۴)
کد isic: 5162
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: این عنوان شغلی اختصاص به دوران قبل از انقلاب داشت. گاهی این افراد برای کنترل نظم و امنیت شهرها به خشونت متوسل می شدند و حتی مردم معترض را با باتون مورد ضرب و شتم قرار می دادند.این چهره از آژان ها تاثیر بسیار منفی در افکار عامه مردم دارد. گاهی هم با گرفتن رشوه که موجب حق کشی از مظلومی می شد، فاصله ای بین خود و مردم ایجاد می کردند. امروزه نیروی انتظامی ایجاد نظم و امنیت شهرها را بر عهده دارد. ممکن است این افراد در درگیریهای شهری و یا به دست افراد شرور در حین انجام وظیفه جان خود را از دست بدهند.
مطلوبیت: برقرار کردن نظم و امنیت در شهرها که باعث آرامش و آسایش شهروندان یک جامعه می شود، از مهم ترین جنبه ی این شغل است.

————————————————————————
۷.عنوان شغلی: آسیابان
معنی لغوی: آسیابان: متصدی نگهبان آسیا؛ صاحب آسیا؛ طحان ( دهخدا،۱۳۷۷: ؟)
مثال: … شما هم مثل من شب را در همین آسیاب صبح کنید صبح زود گندم هایتان را آسیاب می کنم….سادگی مردم روستا و کشاورزان: ” مرد حسابی چرا به جای من شاطر پیر را از خواب بیدار کرده ای؟” (مثل ها و قصه هایشان، رحماندوست، ۱۱۴)
کد isic: 8273
طبقه شغلی: متصدیان ماشین آلات
بسط و شرح: کار آسیابان این است که مواظب حرکت سنگ و کم و زیاد شدن فشار آب باشد و مراقبت کند که صاحب گندم ها به نوبت جلو بیایند وهنوز گندم نفرجلویی به آخر نرسیده نفربعدی گندم را به مخزن بریزد تا آسیاب خالی نچرخد. ( بقیعی، ۱۳۸۴: ۷)
مطلوبیت: از کارهای بسیار سخت و طاقت فرسا بود. آسیابان شبانه روزی کار می کرد. کم فروشی از نقصان های این شغل است که به اندازه گندم مردم آرد به آن‌ ها پس نمی دادند. گاهی هم رعایت نکردن نوبت افراد.
————————————————————————

۸.عنوان شغلی: آش فروش
معنی لغوی: دوره فروش( صدری افشار،۱۳۹۴: ۸۱)
دوره گردهایی که در سر خیابان ها می نشستند و یا د بر کوچه ها و محله های قدیمی با چرخ دستی خود راه می رفته و آش می فروختند.
مثال: پیرمرد آش فروش مثل همیشه لب جو، پشت به وسط خیابان نشسته بود و دیگ آش جلوش بود (۲۴ ساعت در خواب و بیداری، بهرنگی، ؟)
کد isic: 9111
طبقه شغلی: کارکنان مشاغل ساده
بسط و شرح: از مظاهر بخش های جنوبی شهرهای بزرگ و پرجمعیت است که ازنظر ساختار شهری، اجتماعی و اقتصادی متفاوت از مناطق شمال شهر است.
مطلوبیت: امروزه در شهرهای بزرگ و پرجمعیت این کار در مغازه ها انجام می شود و جزء زندگی روزمره افراد تلقی می شود.

————————————————————————
۹.عنوان شغلی: آشپز
معنی لغوی: آنکه شغلش پختن طعام است . خوالیگر. خوالگر. دیگ پز. مطبخی . طباخ . باورچی . پزنده . خوراک پز. خورده پز.( صدری افشار،۱۳۹۴:۱۴)
مثال: پادشاه فورا آشپز را صدا زد و در گوشش آهسته گفتت : ” زود برو بوقلمون سیاه را برای پیر مرد بریان کن!"، (گل الماس، میربخت،۱۷)
کد isic: 5122
طبقه شغلی: کارکنان ارائه خدمات و کارکنان فروش
بسط و شرح: آشپزها می توانند با پخت غذاهای مختلف و ایجاد تنوع در نوع پخت غذاها، یک نواختی تغذیه ی روزمره را ازبین برده و با تخصص خود خواص غذایی مواد را در طول پخت حفظ کنند تا سلامتی انسان ها به خطر نیفتد. ( بقیعی،۱۳۸۴:؟)
غذای بیشتر خانواده ها آش می باشد . و بر حسب اینکه از بین مواد ترکیب کننده ی آش چه ماده ی آن بیشترمورد توجه است فبه اسم همان ماده موصوف و موسوم می گردد. مانند آش اماج،آش سبزی،آش لخشک،آش رشته،آش آلو،آش انار،آش شله قلمکارو.. به علت تنوع زیاد آش ها و مهارت طلبی آن ها ،پزنده ی غذاهای دیگر را هم آشپز و محل پختن همه غذاها را آشپزخانه می گویند . ولی آشپزحرفه ای کسی است که برای مجالس عروسی و عزا و ختنه سوری وولیمه های از سفر مکه و کربلا برگشته و افطاری دادن ،سورخانه خریدن و… غذا می پزد و دستمزد دریافت می دارد .چه این غذاها پلووخورش و یا آبگوشت ساده باشد،چه حلیم و شله قلم کار که از همه سخت تر و فنی تر می باشد.آشپز حرفه ای دکان و دم دستگاه مشخصی ندارد،به اعتبار شهرتی که ضمن چند سال آشپزی به دست آورده،مشتری ها به منزلش رجوع کرده و تعداد تقریبی مهمان و نوع مخلفات آن را می گویند او هم مقدار موادلازم را صورت می دهد و در روز معین با چند نفر دستیار می آید و کارش را شروع میکند. اگر نوع غذا آش شله قلم کار باشد،از چند روز جلوترسه چهار دیگ بزرگ برای شله و یک دیگ کوچک برای قیمه و دویست سیصد کاشی و قاشق چوبی وقفی از یکی از حسینیه ها می گیرندد،در یک گوشه حیاط برای هر دیگ یک اجاف می سازند ،به اندازه لازم برنج ،گندم، نخود، لوبیا، عدس، ماش و ادویجات و مقداری هیزم می آوورندوبه تعداد دیگ ها گوسفند می کشندو دوشبانه روز زحمت می کشندتا همه ی آنها بپزد وشله جا بیفتد…پس از آماده شدن شله یک نفر با ملاقه دوری ها را پر می کند ویکی هم روی هر دوری یک قاشق قیمه می ریزد و به طریق دست به دست به جایی که مهمان ها نشسته اند حمل می نمایند. مطلوبیت: این شغل یک هنر است تا حرفه و نیاز به خلاقیت دارد. بنابراین مهم ترین حسن آن رضایت خاطر شاغلان آن پس از اتمام کار است. لذت ناشی از خلاقیت و رضایت مشتری از ویژگی های این شغل است. ساعات کار زیاد از مهمترین سختی کار آنهاست.

لذا لازم‌است قبل از هر‌چیز به شناسایی عوامل مؤثر بر تمکین مالیاتی پرداخته و اثر هر‌یک از این عوامل بر تمکین مالیاتی تحلیل‌شود. این عوامل عبارتند از:
۱- وجود ضمانت‌های اجرایی لازم
هر‌دستگاه مالیاتی برای رسیدن به اهداف خود باید سازوکار لازم برای رسیدن به آن را تعبیه‌نماید که تشویقات و جرایم مالیاتی یکی از بهترین ابزارها برای رسیدن به هدف درآمدی مالیات و افزایش آن است. لیکن این ابزار می‌بایست کارایی لازم را نیز برای رسیدن به مقصود داشته‌باشد (پورمقیم، ۱۳۸۴،۱۶۲).

مشوق‌های مالیاتی ابزارهایی هستند که در صورت استفاده کارا می‌توانند در راستای رشد و توسعه اقتصادی مؤثر واقع شوند. چارچوب معافیت‌های مالیاتی فعلی، در برهه‌ای از زمان که اقتصاد کشور با انبوهی از مشکلات اقتصادی و غیراقتصادی نظیر وقوع جنگ تحمیلی، تشکیل مؤسسه‌های عمومی غیردولتی، ملی شدن صنایع و مانند آن روبرو بوده، شکل گرفت و چنین ساختاری بدون بررسی آثار اقتصادی آن، همچنان استمرار پیدا کرده است ولی هیچ شواهدی مبنی بر اثرگذاری مثبت آن در متغیرهای کلان اقتصادی مشاهده نشده است (نظری، ۹۱،۱۳۸۷).
۲- کنترل و نظارت:
کنترل عبارت است از یک کوشش منظم در ایجاد ضوابط عملیاتی براساس اهداف برنامه جهت طراحی یک بازخورد اطلاعاتی به منظور مقایسه عملیات انجام‌یافته با عملیات‌های از پیش‌تعیین‌شده به‌طوری که در صورت وجود انحراف، میزان آن مشخص‌شود و در نتیجه هر اقدام لازمی انجام‌گیرد تا اطمینان حاصل‌گردد که منابع به مؤثرترین شکل در نیل به اهداف سازمان بکار ‌گرفته ‌شده ‌اس. (پورمقیم، ۱۶۲،۱۳۸۴).
۳- فساد مالی و اقتصاد:
گاه ممکن است یک مأمور مالیاتی هم به قانون اشراف کامل داشته باشد و هم در اجرای آن ماهر باشد اما برخوردی قاطع با مؤدیان خلاف‌کار نشان‌ندهد، دلیل و انگیزه این امر را می‌توان در میزان شیوع فساد مالی که در بعضی از ادارات مالیاتی سایه‌ افکنده‌ است، جستجو ‌کرد. وجود فساد در بین مسئولین مالیاتی باعث بی‌اعتمادی شهروندان گردیده و از پرداخت مالیات امتناع می‌نمایند (پورمقیم، ۱۶۲،۱۳۸۴).
هدف از انجام این مطالعه پاسخ‌گویی به این سؤال است که چه عواملی در وصول درآمدهای مالیاتی در ایران مؤثر است؟
در این پژوهش، ابتدا عوامل مؤثر بر سطح تمکین مالیاتی شناسایی می‌شود. برخی از این عوامل می‌توانند اقتصادی بوده مانند: درآمد، نرخ مالیات، احتمال بازرسی و نرخ جریمه و همچنین برخی عوامل فردی-اجتماعی شامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد به آن‌ ها که به‌طور خاص در این پژوهش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت، نیز می‌تواند بر روی میزان تمکین مالیاتی مؤثر واقع شود.
در این مطالعه، چارچوب شیب لغزنده مورد استفاده قرار خواهد گرفت. استدلال شیب لغزنده بیان می‌کند که پذیرش یک خط مشی یا انجام یک عمل منجر به پذیرش یک سری از خط مشی‌ها و انجام یک سری از اقدامات است. در این نوع از استدلال گفته‌ می‌شودکه پدیدهX اتفاق افتاده است پس الزاماً Y نیز حادث خواهد شد(وولوخ^[۲]،۱۰۲۹:۲۰۰۷).
چارچوب شیب لغزنده در این بررسی دارای سه بعد است: ۱) اعتماد به مسئولین دولتی ۲) قدرت مسئولین دولتی ۳) تمکین مالیات. فرض بر این است که تمکین مالیات تابعی از قدرت مسئولین دولتی و اعتماد به آن‌هاست؛ یعنی اینکه در واقع به دنبال افزایش (کاهش) میزان قدرت و اعتماد به مسئولین مالیاتی، افزایش (کاهش) تمکین مالیات ایجاد خواهد شد (کرچلر، ۲۱۴:۲۰۰۸).
در واقع در این پژوهش سعی بر آن است که با بهره گرفتن از یک تحلیل تجربی و بر اساس چارچوب شیب لغزنده به بررسی عوامل فردی-اجتماعی مؤثر برتمکین مالیاتی پرداخته شود. از یک نمونه شامل مؤدیان مالیاتی شهرستان اصفهان استفاده می‌گردد تا به ترتیب اثر اعتماد و قدرت مسئولین دولتی بر روی تمکین مالیاتی داوطلبانه و اجباری بررسی شود.
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق
گسترده شدن دخالت دولت در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی و در پی آن، گسترش تعهدات دولت در جهت هدف‌هایی چون رشد اقتصادی، ثبات قیمت‌ها، افزایش اشتغال و توزیع عادلانه درآمدها، مخارج دولت را با روند صعودی مواجه نموده است. در این میان در کشورهای توسعه‌یافته درآمدهای مالیاتی در تأمین مالی مخارج دولت از اهمیت وافری برخوردار هستند. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل وجود ساختار تورمی و کارا نبودن سیستم مالیاتی، درآمدهای مالیاتی، درصد ناچیزی از تولید ناخالص داخلی این کشورها را تشکیل می‌دهد.
در ایران پس از درآمدهای نفتی، عمده درآمد دولت در راه تأمین مالی بودجه، درآمدهای مالیاتی است. که از آن طریق سه هدف تخصیص منابع اقتصادی، توزیع مجدد درآمدها و تثبیت اقتصادی پی‌گیری می‌شود. با توجه به مطالب فوق، در این مطالعه سعی شده است عوامل مؤثر بر تمکین مالیاتی شناسایی شود. سپس به طور ویژه به تجزیه و تحلیل عوامل فردی-اجتماعی مؤثر بر میزان تمکین مالیاتی پرداخته خواهد شد؛ یعنی در کنار برخی عوامل اقتصادی چون درآمد، نرخ مالیات، احتمال بازرسی و نرخ جریمه که سطح تمکین مالیاتی را متأثر می کند، عوامل فردی-اجتماعی شامل قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها نیز مؤثر می‌باشند. اثر هر یک از این عوامل فردی-اجتماعی بر روی تمکین مالیات به کمک روش تحلیل تجربی، مطالعه خواهد شد و نهایتاً نوع اثرگذاری اعم از تمکین اجباری و داوطلبانه نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت.
۱-۳- اهداف تحقیق
۱- تجزیه و تحلیل اثر قدرت مسئولان دولتی بر تمکین مالیات
۲- تجزیه و تحلیل اثر اعتمادمؤدیان مالیاتی به مسئولان دولتی بر تمکین مالیات
۱-۴- سؤالات و فرضیه‌های تحقیق
۱- قدرت مسئولان دولتی اثر منفی بر تمکین مالیات دارد.
۲- اعتماد مؤدیان مالیاتی به مسئولان دولتی اثر منفی بر تمکین مالیات دارد.
۱-۵- قلمرو تحقیق
۱-۵-۱- قلمرو موضوعی
به لحاظ موضوع، این پژوهش در قلمرو اقتصاد بخش عمومی از زیر شاخه‌های اقتصاد کلان قرار می‌گیرد. در این پژوهش، منظور از مسئولان دولتی تمامی مقامات دولتی اعم از رئیس جمهور تا مسئولان دولتی در ادارات مالیاتی را شامل می‌شود و مؤدیان مالیاتی همه مؤدیان در تمامی سطوح را شامل می‌شود و هیچ گونه تمایز و گزینشی در انتخاب مؤدیان صورت نمی‌گیرد. نوع رفتار مورد تحلیل، رفتار انتزاعی مسئولان و مؤدیان مالیاتی است.
۱-۵-۲- قلمرو مکانی
از نظر مکانی این پژوهش در بین مؤدیان مالیاتی شهر اصفهان انجام شده است.
۱-۵-۳- قلمرو زمانی
مطالعات مربوط به این پژوهش از اردیبهشت سال ۱۳۸۹ آغاز گردیده و از تیر‌ماه سال ۱۳۸۹ داده‌های مربوط به این پژوهش گردآوری شده است. تجزیه و تحلیل نتایج و تهیه گزارش نهایی متعاقباٌ در مرداد‌ماه همین سال صورت گرفته است.
۱-۶- روش تحقیق
روش مطالعه از نظر هدف کاربردی و به لحاظ نوع، توصیفی-اسنادی و شیوه جمع‌ آوری داده‌ها، پیمایش با بهره گرفتن از پرسش‌نامه حاوی سؤالاتی که قادر به پاسخ‌گویی به فرضیه‌های تدوین شده بر اساس اهداف پژوهش باشد، انجام شده است. بدیهی است متغیرهای اصلی هدف مورد توجه قرار گرفته و پس از جمع آوری اطلاعات به روش فوق با بهره گرفتن از تکنیک‌های آماری، اقتصادسنجی و انتخاب مناسب آن، هدف پژوهش قابل دست‌یابی خواهد بود.
در این مطالعه به منظور آزمون فرضیه‌های مطرح شده، پرسش‌نامه‌هایی تنظیم ‌گردیده ‌ که حاوی اطلاعات زیر است. در این پرسش‌نامه‌ها به توصیف کشوری فرضی پرداخته شده و اطلاعات مربوط به آن کشور شامل اطلاعات سیاسی، جغرافیایی، اقتصادی و… بیان شده است. به مؤدیان مالیاتی گفته می‌شود که تصور کنند در این کشور فرضی زندگی می‌کنند و امکان کسب درآمد دارند و همچنین ناگزیر از پرداخت مالیات هستند. چهار نوع پرسش‌نامه بین مؤدیان مالیاتی توزیع می‌گردد. در واقع چهار حالت مختلف برای کشور فرضی در نظر گرفته ‌می‌شود.
۱- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت بالا و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۲- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد زیاد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۳- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت زیاد و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
۴- کشور فرضی با مسئولین دولتی با قدرت کم و اعتماد کم مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها
سپس سؤال‌هایی در پرسش‌نامه تنظیم گردیده است تا محقق بتواند فرضیات پژوهش را مورد آزمون قرار دهد.
پرسش‌نامه حاوی سؤال‌های زیر است:
۱- سؤال‌هایی که سطح قدرت مسئولین دولتی و اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها را می‌سنجند.
۲- سؤال‌هایی که به کمک آن‌ ها مشخص می‌گردد که مؤدی مالیاتی به درستی توصیف‌نامه مربوط به کشور فرضی را مطالعه نموده و به شرایط و ویژگی‌های آن کشور کاملاً واقف است یا نه.
۳- سؤال‌هایی که نشان دهنده تمکین مالیاتی داوطلبانه و اجباری است.
در این پژوهش از یکی از روش‌های پژوهش علم روانشناسی به نام “بررسی دست‌کاری”^[۳] استفاده شده است . گفته می‌شود که یک محقق به هیچ عنوان امکان تغییر در نتایج یک پژوهش را ندارد. تنها روشی که به وسیله آن امکان دست‌کاری نتایج یک آزمایش هست، همین روش بررسی دست‌کاری است. در واقع در این روش برای رسیدن به نتایج دلخواه آزمایش، می‌توان تمامی شرایط آزمایش را تحت کنترل خود قرار داد تا به نتیجه مطلوب مورد نظر دست یافت. در این بررسی نیز تمامی شرایط آزمایش تحت کنترل محقق است و شرایطی را برای شرکت‌کنندگان ترسیم نموده تا بتواند به نتایج مورد علاقه خود دست یابد. در واقع در این پژوهش پرسش‌نامه به گونه‌ای تنظیم می‌گردد که تمامی شرایط آزمایش اعم از میزان قدرت مسئولین دولتی کشور فرضی و میزان اعتماد مؤدیان مالیاتی به آن‌ ها تحت کنترل محقق است، لذا روش بررسی دست‌کاری در این آزمایش خاص اعمال گردیده است.
در این پژوهش همچنین از چارچوب شیب لغزنده استفاده شده است. در واقع استدلال شیب لغزنده نوعی استدلال است که بر اساس آن اگر جریانی از یک فعالیت یک‌بار انجام گیرد؛ منجر به شکل‌گیری فعالیت‌های دیگر خواهد شد به طوری که حتی ممکن است به برخی نتایج نامطلوب بعدی منجر شود )نونبرگ^[۴]، ۲۰۰۳).
در واقع استدلال شیب لغزنده بیان می‌کند که پذیرش یک خط مشی یا انجام یک عمل منجر به پذیرش یک سری از خط‌ مشی‌ها و انجام یک سری از اقدامات دیگر است. این استدلال به صورت زیر قابل بیان است:
۱- پدیده X اتفاق افتاده است ( یا ممکن است اتفاق بیافتد)

اگر در کشورهای دیگر، هنرهای وابسته به معماری مانند نگارگری (نقاشی)، سنگ‌تراشی، پیرایه به شمار می‌آمده، در کشور ما هرگز چنین نبوده است.
گره‌سازی با گچ، کاشی، خشت و آجر و به گفته‌ی خود معماران، “آمود که، آرایشی را که پس از پایان کار ساختمان بر آن بیافزایند؛ مانند تزیین الحاقی، نما‌سازی سنگی، آجری، کاشی‌کاری گچ‌بری را گویند” و اندود، بیشتر بخشی از کار بنیادی ساختمان است. اگر نیاز باشد در زیر پوشش سقف، عایقی در برابر گرما و سرما ساخته می‌شود یا بلندای بنا که ناگزیر پر و پیمون است و نمی‌تواند به دلخواه معمار کوتاه‌تر شود، تنها با افزودن کاربندی می‌توان آن را کوتاه‌تر و “به اندام” و مردم‌وار کرد. اگر ارسی و روزن با چوب یا گچ و شیشه‌های رنگین و خرد، گره‌سازی می‌شود. تنها برای زیبایی نیست وانگهی باید دانست که واژه‌ی زیبا به معنای “زیبنده بودن” و تناسب داشتن است نه قشنگی و جمال.

در زیگورات چغازنبیل از ۱۲۵۰ سال پیش از میلاد، می‌توان کاربرد کاشی را دید در این ساختمان، ازاره‌ی (قسمت پایین دیوار) دیوارها را با کاشی آبی آرایش ‌کرده‌اند. چون هنگام رفت و آمد مردم برخورد پای دیوار بیشتر بوده است، و چون خشت در برابر باران آسیب می‌دیده، نمای ساختمان را با آجر پوشانده‌اند. معماران ایرانی در جاهایی که مردم در آن بر زمین می‌نشستند و به دیوار تکیه می‌زدند (چون در گذشته مردم در جای سرپوشیده روی صندلی نمی‌نشستند و به جای آن از “نهالی” بهره می‌بردند که زیر آن تشکی با چار بالش بود.)، برای افزایش پایداری از راه دیوار،‌ آن را با اندودی از گچ که با کتیرا آمیخته شده بود تا بلندی یک گز (هر گز برابر ۱۰۶.۶۶ سانتی‌متر است)؛ اندود می‌کردند که رویه‌ای سخت به دست می‌آمد، به گونه‌ای که خراشیدن آن دشوار بود. ازاره‌ی بیرونی ساختمان را هم بیشتر با سنگ کار می‌کردند(پیرنیا،۱۰۷:۱۳۸۷).
۲-۱-۲-۳ نیارش
واژه‌ی “نیارش” در معماری گذشته ایران بسیار به کار می‌رفته است. نیارش به دانش ایستایی، فن ساختمان و مصالح شناسی گفته می‌شده است. معماران گذشته به نیارش ساختمان بسیار توجه می‌کردند و آن را از زیبایی جدا نمی‌دانستند. آن‌ ها به تجربه، به اندازه‌هایی برای پوشش‌ها و دهانه‌ها و جرزها دست یافته بودند که همه بر پایه‌ی نیارش به دست آمده بود. پیمون‌"اندازه‌های خرد و یکسانی بود که در هر جا در خور نیازی که بدان بود به کار گرفته می‌شد پیروی از پیمون هر گونه نگرانی معمار را درباره‌ی نا استواری یا نا‌ زیبایی ساختمان از میان می‌برده، چنان که یک گِل‌کار نه چندان چیره دست در روستائی دور افتاده می‌توانست با به کار بردن آن، پوشش گنبدی را به همان گونه انجام می‌دهد که معمار کار آزموده و استاد پایتخت.
معماران همراه با بهره‌گیری از پیمون و تکرار آن در اندازه‌ها و اندام‌ها، ساختمان‌ها را بسیار دگرگون از کار در می‌آورند. هیچ دو ساختمانی یکسان از کار در نمی‌آمد و هر یک ویژگی خود را داشت، گرچه از یک پیمون در آن‌ ها پیروی شده بود (همان).
۲-۱-۲-۴ خودبستگی
معماران ایرانی تلاش می‌کردند مصالح مورد نیاز خود را از نزدیک‌ترین جای ممکن تهیه کنند و چنان ساخت و ساز می‌کردند که نیاز به آوردن مصالح از جاهای دیگر نباشد و “خود بسنده” باشند. بدین گونه کار ساخت با شتاب بیشتری انجام می‌شده و ساختمان با طبیعت پیرامون خود “سازوارتر” در آمده است و هنگام نوسازی آن نیز همیشه مصالح آن در دسترس بوده است (پیر نیا،۱۰۵:۱۳۸۷).
۲-۱-۳ تأثیر عوامل اقلیمی بر معماری‌ و آرایه‌های معماری سنتی
در این ‌جا سعی بر آن است تا عمل‌کرد عناصر مجموعه‌های مسکونی در برابر مشکلات اقلیمی و مسائل آب و هوایی روشن شود.
تجزیه و تحلیل شکل زندگی و کاری که در چنین مجموعه‌هایی جریان داشته، با بررسی ویژگی‌های اجتماعی اقتصادی خانوار در شهر‌های تاریخی مانند؛ روابط بسته‌ی محله‌ای و خویشاوندی، ابعاد خانوار و کار در کارگاه‌های خانگی ممکن می‌شود (توسلی،۱۰۱:۱۳۸۱).
اقلیم گرم و خشک بر معماری سنتی و هنرهای سنتی وابسته به آن تأثیر زیادی گذاشته است. علاوه بر اصولی معماری ایرانی که استاد پیرنیا آن‌ ها را مردم‌واری، خودبسندگی، پیمون، درون‌گرائی و کنج و نیاز می‌خواند؛ عناصری چون آب، نور، باد و… در معماری سنتی نقش حیاتی ایفا کرده‌اند (لقایی:۱۳۹۲).
برای در امان بودن از آفتاب داغ تابستان، بخصوص در بعد از ظهرهای گرم کویر، قسمت تابستان‌نشین پشت به قبله یعنی تقریبا پشت به جنوب ساخته شده است. این قسمت به اصطلاح محلی نسار نام دارد، سایه می‌گیرد و خنک است(توسلی،۱۰۳:۱۳۸۱).
بخش تابستان‌نشین موقعیتی مانند زمستان‌نشین دارد با این تفاوت که در وجه جنوبی حیاط قرار گرفته است تا در تابستان از تابش مستقیم آفتاب در امان بماند و روی محور اصلی آن معمولاً فضای نیمه باز با تالار قرار می‌گیرد. این تالارها و ایوان‌ها جز در مواقع بسیار سرد سال مهمترین فضای زندگی در خانه بوده‌اند، و اگرچه همیشه تزیینات داشته‌اند، اما با توجه به باز بودن و نفوذ گرد و خاک، از تزیینات بسیار پیچیده در آن‌ ها پرهیز و به نقوش ساده‌ی گچی در ترکیب با آجر یا سیم گل قناعت می‌شده است. و در شهرهای سرد سیری چون تبریز، زنجان، اردبیل، عملاً وجه تابستان‌نشین از بنا حذف شده و فضای نیمه باز ایوان را هم ندارند(کاتب۱۳۸۴).
طرف مقابل که رو به قبله است از آفتاب زمستان که برای این ناحیه مطبوع است بهره می‌گیرد. حیاط به خاطر تنگی و بلندی دیوار اتاق‌های چهار طرف گود است و در ساعات گرم روزهای تابستان سایه می‌گیرد. از طرفی شب‌ها که هوا خنک است، حیاط گود، هوای سرد را می‌گیرد و به اصطلاح هوای سرد در پائین می‌نشیند و تا ساعاتی از روز که هنوز آفتاب کامل بالا نیامده هوای حیاط خنک است. با بالا آمدن آفتاب هوای حیاط گرم می‌شود ولی درجه حرارت قسمت تابستان‌نشین با درجه‌ی حرارت پائین هنوز اختلاف فاحشی دارد. آن قسمت که به صورت حیرت آوری خنک و حرارتش پایین است، سردابی است که معمولا زیر قسمت تابستان‌نشین قرار دارد سردی هوای این قسمت چنان است که غیر از هوای گرم بعدازظهر تابستان، انسان در آن سردش می‌شود.
جریان هوا در چنین مجموعه‌ی بسته‌ای دچار مشکل می‌شود که این مشکل بادگیری که در قسمت تابستان‌نشین ساخته می‌شود مرتفع می‌شود. این بادگیر بعد از عبور از قسمت تابستان‌نشین به سرداب زیرین منتهی می‌شود.
حوض آب وسط حیاط و گیاهان اطراف آن، به نحوی با کمک جریان هوای بادگیر در اثر تبخیر، رطوبت هوا را به داخل می‌برد و به شرایط، راحتی می‌افزاید. تابستان، شب هنگام نیز که معمولا پشت بام و حیاط (تخت روی حوض) برای خواب مورد استفاده قرار دهند؛ بادگیر باد خنک شب را در داخل خانه پخش می‌کند. این هوای خنک در ساعات زیادی به خاطر بسته بودن محدوده‌ی خانه همچنان درجه‌ی حرارت آن را پائین نگه می‌دارد (توسلی،۱۰۴:۱۳۸۱).
۲-۲ درآمدی بر هنرهای سنتی ایران
دین بستر بیش‌تر تأثیرات زیبایی‌شناسی برای هنر و معماری ایرانی بود؛ ابتدا گرایش به زرتشت و در پی آن اسلام در دوره‌های اخیر گرایش به تصوف. هنرمندان همه‌ی جنبه‌های طبیعت و زندگی را می‌نگریستند و بازتاب تکامل الهی، عشق و زیبایی را در آثار معماری‌شان باز می‌تابیدند (کاتب،۵۵:۱۳۸۴).
هنر: در معنی عام و انتزاعی، به هرگونه فعالیتی اشاره دارد که هم خود انگیخته و هم مهار شده باشد بنابراین هنر از فرایندهای طبیعی متمایز است. تمام ابداعات و ساخته‌های مبتنی بر قوه خلاقه‌ی بشری در زمره‌ی هنر به شمار می‌آیند (پاکباز،۲۵:۱۳۸۶).
هنر در زبان سانسکریت، ترکیبی از دو کلمه سو به معنی نیک و نر یا نره به معنای زن و مرد است. در زبان اوستایی سین به ها تبدیل شده و واژه هونر ایجاد شده است که در زبان پهلوی یا فارسی میانه به شکل امروزی در آمده، که به معنای انسان کامل و فرزانه است (آیت‌اللهی،۲۳:۱۳۸۷).
امروزه جامعه شناسان هنر، اعتقاد دارند که یکی از پایه‌های تقویت هنر یک سرزمین، ایجاد عشق و علاقه به هنرهای بومی و سنتی است. از سوی دیگر، هنرهای سنتی ایران بر تزئین مبتنی است. از همان آغاز هنرمندان توانسته‌اند نقوش و طرح‌هایی را که نشانه و کنایه از اشکال و آثار بیرونی است، ارائه دهند و این شیوه از دیدگاه فلسفه امری اساسی و خاص ذهن بشری است. در این شیوه مسائل خارج از ذهن با نقوش و طرح‌هایی مصور می‌شود که آن‌ ها را تعبیر و تفهیم می‌کند. این‌گونه نقوش همان اشیاء را به صورت انتزاعی نشان نمی‌دهد، بلکه جنبه‌های عاطفی هنرمندان را جلوه‌گر می‌سازد (کیانی۱۸۶:۱۳۸۶).
هنرهای سنتی ایران اسلامی نشان می‌دهد که مردم این دیار در همه ادوار تاریخ، همواره زندگی‌شان، از بزرگ و کوچک، جزیی و کلی با تزئینات زیبایی، چشم‌گیر توأم بوده است عشق به زیبایی و برگرفتن عبرت در تمام تاریخ، موضوع اصلی و اساسی هنر‌های سنتی بوده است(همان).
هنرهای سنتی در معانی و مفاهیم مختلف آمده است که دراین‌جا به دو نمونه متعارف‌تر آن اشاره می‌شود: هنرهای سنتی، مجموعه‌ی هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که ریشه‌های عمیق و استوار در باورداشت‌ها و اعتقادات، آداب و عادات، سنت‌ها و در مجموع فرهنگ معنوی جامعه دارد.
هنرهای سنتی، هنرها و صنایع بدیهی است که جوهر آن بر گرفته از مبدا و حیاتی بوده و دارای صورتی متناسب با آن گوهر است و تأسیس آن به نحوی به اولیاء دین و یا تجلیات باطنی هنرمندان مربوط می‌شود و طی قرون متمادی از طریق هنرمندان و هنروران حفظ آداب معنوی، سینه به سینه به عنوان میراثی گران‌قدر به ما رسیده است، هنرهایی که افزون بر اصول ثابت، دارای فروع متغیری است؛ که سبب تطبیق آن با شرایط هر دوره شده است (تجویدی۱۳۸۵ :۱۳).
تمام آثار هنری دارای وجوه مشترکی هستند که عبارت‌اند از:

• • تخیل، که مهم‌ترین عامل در شکل‌گیری اثر هنری است.

• • همه‌ی آثار هنری از عاطفه و احساس هنرمند سرچشمه می‌گیرند نه از تفکر منطقی و عقلانی او.

• • چندمعنایی بودن و منشور مانندی، که این جنبه از خصایص آثار هنری، در واقع از دو ویژگی قبلی که بر شمردیم، نتیجه می‌شود. بدین معنی که هر پدیده ای که عنصر اصلی سازنده‌ی آن تخیل و عاطفه می‌باشد، بی شک نمی‌تواند معنایی منجمد و تک بعدی داشته باشد. از این روست که هر کس در برابر آثار هنری می‌ایستد، دریافت و استنباط خاصی دارد.

هنرهای سنتی ایران، در درجه‌ی نخست، با زندگی پیوند نزدیک دارد و تار و پود آن از تجارب انسانی بافته شده است(همان)
با نگاهی به هنرهای سنتی ایران در می‌یابیم که اغلب هنرهای ایرانی جنبه‌ی عملی و انتفاعی داشتند؛ یعنی از آن‌ ها نفعی می‌بردند. و جزو هنرهای صناعی محسوب می‌شد و در نظر هنرمندان هنرهای سنتی ایران، میان هنرهای زیبای محض و هنرهای سنتی، کمترین تفاوتی وجود نداشته و از این جهت و با وضعیتی که هنرهای سنتی در ایران داشته همه مفید فایده بوده و هم جنبه‌ی زیبایی و هنری در آن رعایت شده است. این جنبه‌های کاربردی و هنری توأم را نمی‌توان کم اهمیت شمرد و یا خارج از حیطه‌ی هنر دانست، زیرا این قبیل اموال فرهنگی و اشیا و آثار هنری، در عین حالی که نیازهای روزمره را مرتفع می‌ساختند، دیدگان و ذوق صاحبان آن‌ ها را نیز برای درک و فهم زیبایی پرورش می‌دادند(مهرپویا،۵۵۸:۱۳۸۶).
هنر اسلامی، هنری بود که فقط صحبت از مضامین تزئینی معماری و یا هنرهای صناعی و مواد و اندازه و فن مستقل نمی‌کرد، در این هنر نوع خاصی از تزئین برای نوع خاصی از بنا و یا شیئی وجود نداشت؛ بلکه برعکس، در این هنر اصول تزئینی اسلام‌مدار موجود بود که برای انواع بناها و اشیاء در تمامی ازمنه به کار می‌رفت (در جایی که رابطه‌ی ذاتی اسلامی در بین تمام هنرهای کاربردی و معماری مورد توجه بود). از این رو هنر اسلامی را باید در کلیت آن به نظر آورد چون هر بنا و هر شیئی در خود بعضی از اصول اصلی را مجسم کرده است. با این‌که اشیاء و بناها از نظر کیفیت اجرا و سبک متفاوت هستند، ولی عقاید مشابه و قالب‌ها و طرح‌های یکسانی را همواره بازتاب داده‌اند(گروپه،۱۶۱:۱۳۷۹).
گسترش فنون هنری در برابر هنر اسلامی همواره با تزئین پیچیده سطوح همراه بود و این کار با بهره‌گیری از انعکاس مواد درخشان و لعاب‌ها، تکرار طرح‌ها، تقابل سنجیده‌ی بافت‌ها و چشم‌فریبی سطوح صورت می‌گرفت. اما در هنر اسلامی به‌رغم گرایش به جلوه‌های تزئین غنی و پیچیدگی، نوعی متانت بی‌انتها موجود است و این در هنری که از برای شکوه و شوکت و پیچیدگی‌اش شهرت دارد، شگفت انگیز می کند (همان).
۲-۲-۱ صنایع‌دستی
صنایع‌دستی، به مجموعه ای از هنرها (هنر – صنعت‌ها) اطلاق می‌شود که به طور عمده با بهره گرفتن از مواد اولیه بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می‌شود که در هر واحد آن ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعت‌گر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است. یا در دایره‌المعارف بریتانیکا در تعریف صنایع‌دستی آمده است: صنایع‌دستی به آن گروه از صنایع گفته می‌شود که مهارت، ذوق و بینش انسان در آن نقش اساسی داشته باشد (آیت‌اللهی،۲۵:۱۳۸۷).
۲-۲-۱-۱ ویژگی‌های صنایع‌دستی
صنایع‌دستی کشورمان دارای ویژگی‌هایی است که در این بخش به تعدادی از این ویژگی‌ها اشاره می‌شود:

1. 1. انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید توسط دست و ابزار و وسایل دستی

1. 1. حضور خلاق و مؤثر انسان در تولید و شکل بخشیدن به محصولات ساخته شده و امکان ایجاد تنوع

1. 1. تأمین قسمت عمده‌ی مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی

1. 1. داشتن بار فرهنگی(استفاده از طرح‌ها نقش‌ها و رنگ‌آمیز‌های اصیل، بومی و سنتی)

1. 1. عدم همانندی و عدم تشابه فراورده‌های تولیدی با یکدیگر

1. 1. عدم نیاز به سرمایه‌گذاری زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

1. 1. عدم نیاز به متخصص یا کارشناس خارجی

1. 1. دارا بودن ارزش افزوده‌ی زیاد در مقایسه با صنایع دیگر

1. 1. قابلیت ایجاد و توسعه در مناطق مختلف(شهر یا روستا یا حتی در جوامع عشایری)

1. 1. قابلیت انتقال تجربیات و رموز و فنون تولیدی به صورت سینه به سینه و طبق روش استاد و شاگردی و نیز به شیوه‌های آموزش مدون و در نهایت آموزش دانشگاهی(بهنام ۲۵:۱۳۴۱).

۲-۲-۱-۲ صنایع‌دستی از لحاظ روش و تکنیک تولید فرآورده‌های دستی
صنایع‌دستی از لحاظ روش و تکنیک تولید فرآورده‌های دستی به صورت زیر طبقه‌بندی می‌شود: