مهمترین بخش اقتصادی کشور که میتواند تا میزان قابل ملاحظهای به افزایش حجم صادرات غیر نفتی کمک نماید بخش کشاورزی است که به علت امکانات و ظرفیت تولید و برتری نسبی محصولات کشاورزی همواره بیش از ۳/۱ سهم صادرات غیر نفتی کشور را داشته است و به عنوان یکی از بخشهای عمده در برنامهریزیهای مربوط به توسعه صادرات کشور تلقی میگردد( میرزایی، ۱۳۸۰)
توسعه بخش کشاورزی و افزایش بهره‏وری منابع این بخش نیازمند افزایش دائمی سطح دانش و مهارت مدیران واحدهای بهرهبرداری و تولیدکنندگان کشاورزی است. کشاورز، بدون آشنایی و پذیرش شیوه‏های نوین و بدون برخورداری از یک مدیریت منطقی نمی‏تواند با موفقیت به فعالیت اقتصادی بپردازد (یعقوبی، ۱۳۸۸). مدیریت جزء پنهان تولید است و به مرور تأثیر فزاینده‏ای بر آن خواهد گذاشت و علاوه بر سه عامل نیروی کار، سرمایه و زمین، مدیریت به عنوان عامل چهارم تولید بر سه عامل اولیه اثر گذاشته و در موفقیت هر کار اقتصادی از جمله فعالیت‏های کشاورزی نقش دارد که اثر آن به صورت اختلاف عملکرد اقتصادی و کارایی بین کشاورزان بروز می‏کند (حمیدی،۲۰۰۵).
امروزه یکی از مشکلات کشاورزی کشور، ضعف شیوه‌های مدیریت و استفادهی نامطلوب از نهادههای تولیدی است. توجه به عنصر مدیریت در جهت بهبود کارایی و افزایش تولید از اهمیت ویژه‌ای در بخش کشاورزی برخوردار می‌باشد. خود‌کفایی در زمینهی محصولات کشاورزی همواره مورد توجه مدیران و برنامه‌ریزان بوده و یکی از اساسی‌ترین پایه‌های استقلال هر کشور به شمار می‌رود و نقش عمده‌ای در توسعه اقتصادی کشور دارد. این اهمیت از نظر تأمین مواد غذایی، ایجاد اشتغال، تأمین ارز، روابط آن با سایر بخشها و سهمی که در تولید ناخالص ملی دارد قابل ملاحظه است (سیدان، ۱۳۸۴).
ایران بزرگترین تولید کننده میوه در خاورمیانه و شمال آفریقا می‏باشد. از مجموع ۴۰ میلیون تن میوه در ۲۰ کشور خاورمیانه و شمال آفریقا، ایران ۱۳ میلیون تن از این تولید را به خود اختصاص داده است. پس از ایران کشورهای پاکستان و مصر قرار دارد (محمودی، ۱۳۸۸). انگور یکی از محصولات ارزآور در کشور است و امکان اشتغال‏زایی برای مردم چه مستقیماً در تاکستان‏ها و چه در کارخانه‏های فرآوری و صادرات را به وجود میآورد و در توسعه صادرات غیرنفتی از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است. در بین درختان میوه، پس از نارگیل و زیتون بالاترین سطح باغات بارور میوه‏جات درختی در دنیا متعلق به انگور می‏باشد. سطح زیر کشت انگور در جهان معادل ۷ میلیون و ۴۰۸ هزار هکتار و در بین ده کشور برتر تولید کننده انگور اسپانیا با یک میلیون و۲۰۰ هزار هکتار، فرانسه با ۸۱۳ هزار هکتار، ایتالیا با ۷۷۰ هزار هکتار رتبه‏های اول تا سوم و کشور ایران با ۳۱۵ هزار هکتار رتبه هفتم جهان را در اختیار دارد (فائو، ۲۰۰۷). در ایران استان‌ فارس با سهم ۶۸/۲۰ درصد سطح بارور تاکستان‏ها از نظر سطح در جایگاه نخست قرار دارد. استانهای خراسان، قزوین، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، همدان و زنجان به ترتیب با ۳۲/۱۶، ۹۹/۱۱، ۸۳/۷، ۴۵/۷، ۶۴/۶ و ۲۲/۵ درصد سهم در سطح بارور انگور کشور در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند (سایت وزارت کشاورزی، ۱۳۸۹).

استان آذربایجان شرقی از مناطق باغی و زراعی حاصلخیز کشور است و یکی از استان‏های مهم تولید کننده انگور در ایران می‏باشد. این استان از نظر سطح زیر کشت در رده چهارم کشور و از نظر تولید در رتبه سوم کشور قرار دارد. سطح زیر کشت انگور در استان آذربایجان شرقی ۲۳۷۵۹ هکتار بوده که ۱۳۱۹ هکتار نهال و ۲۲۴۴۰ هکتار بارور می‏باشد. متوسط تولید محصول ۱۶.۱ تن در هکتار می‏باشد و کل تولید استان ۳۹۹۶۰۳ تن برآورد گردیده است. شهرستان‏های عمده تولید کننده انگور در استان به ترتیب شهرستان‏های ملکان، بناب و مراغه می‏باشد (صمدی، ۱۳۸۹).
ملکان با داشتن ۴۹ هزار هکتار اراضی باغی و زراعی یکی از مراکز مهم کشاورزی در استان آذربایجان شرقی است که شامل ۱۱۲۰۰ هکتار اراضی باغی و ۳۷۸۰۰ هکتار اراضی زراعی می‏باشد و مقام اول تولید انگور را در استان دارد. انگور عمده محصول باغی در ملکان است به طوری که این شهرستان ۶۵ درصد تولید استان و ۷.۲ درصد تولید کشوری انگور را به خود اختصاص داده است. همه ساله از ۱۱۰۰۰ هکتار تاکستان این شهرستان ۲۱۵ هزار تن انگور تولید می‏شود که رقم عمده آن سلطانی یا کشمش بی‏دانه سفید از ارقام غالب تولیدی در این شهرستان می‏باشد که به صورت کشمش کالیفرنیایی، تیزآبی، آفتابی، پلوئی، آجیلی سبز، آب قوره، سرکه و شیره انگور فراوری می‏شود و به دلیل مرغوبیت و کیفیت بالای کشمش کالیفرنی و تیزآبی، ازاقلام صادراتی منطقه به کشورهای خاورمیانه اروپا و کشورهای آفریقای شمالی می‏باشند (رحمانی، ۱۳۸۹).
توسعه بخش کشاورزی و افزایش بهره‏وری منابع این بخش نیازمند افزایش دائمی سطح دانش و مهارت مدیران واحدهای بهرهبرداری و تولیدکنندگان کشاورزی است. کشاورز، بدون آشنایی و پذیرش شیوه‏های نوین و بدون برخورداری از یک مدیریت منطقی نمی‏تواند با موفقیت به فعالیت اقتصادی بپردازد (یعقوبی، ۱۳۸۸). مدیریت جزء پنهان تولید است و به مرور تأثیر فزاینده‏ای بر آن خواهد گذاشت و علاوه بر سه عامل نیروی کار، سرمایه و زمین، مدیریت به عنوان عامل چهارم تولید بر سه عامل اولیه اثر گذاشته و در موفقیت هر کار اقتصادی از جمله فعالیت‏های کشاورزی نقش دارد که اثر آن به صورت اختلاف عملکرد اقتصادی و کارایی بین کشاورزان بروز می‏کند (حمیدی،۲۰۰۵). اختلاف عملکرد اقتصادی موجود بین تولیدکنندگان درشرایطی که واحدهای تولیدی از منابع یکسانی استفاده می‏ نمایند را می‏توان به عواملی چون مهارتهای مدیریتی کشاورزان دانست.
روش‏های مختلف مدیریتی بنا به شرایط متفاوت از لحاط ساختاری و همچنین عملیاتهای مختلف به مهارت‏های خاص خود نیاز دارد و بنابراین عوامل متفاوتی بر میزان عملکرد اقتصادی در روش‏های مختلف مدیریتی تولید تأثیرگذار خواهند بود. عواملی چون عوامل اقتصادی، اجتماعی، فنی ،محیطی و و همچنین مهارتهای مدیریتی چون مهارت فنی،ادراکی، انسانی کشاورزان بر انتخاب و یا عدم انتخاب روش‏های مدیریتی توسط کشاورزان در منطقه تأثیر می‏گذارد. در صورت ضعف چنین عواملی کشاورز با افزایش هزینه‏ های تولید، کاهش تولید در واحد سطح و کاهش کیفیت محصول تولیدی، کاهش سودآوری در واحدهای تولیدی مواجه خواهد بود و در نتیجه این عوامل، کشاورز را از داشتن عملکرد اقتصادی بالا باز می‏دارد و این امر، موجب عدم‏ پذیرش این روش مدیریتی توسط کشاورزان می‏گردد. بنابراین در این تحقیق به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی در دو روش مدیریتی، روسیمی و سنتی پرداخته خواهد شد که این مهم می‏تواند منجر به کاهش اختلاف عملکردی در بین واحد‏های کشاورزی گردد.
۱-۳- ضرورت واهمیت تحقیق:
اهمیت توسعه کشاورزی و لزوم توجه بیشتر به آن، برخلاف گذشته بیشتر ناشی از این است که برنامه‏های توسعه اقتصادی علاوه بر هدف افزایش درآمد مالی به هدف‏های رفاهی نیز توجهی روزافزون می‏شود. گرسنگی و فقر به ویژه در مناطق روستایی بسیاری از کشورهای توسعه نیافته انگیزه‏ای نیرومند برای توسعه اقتصادی به شمار می‏رود (بی نام، ۱۳۸۹).
در کشورهای در حال توسعه، کشاورزی به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه، نقشی مهم در توسعه اقتصادی کشورها دارد. برای رسیدن به توسعه‏ی کشاورزی نیز به سیاست‏ها و برنامه‏هایی مناسب و پذیرفتنی از سوی کشاورزان نیاز است (محمدی محمدی و ترکمانی، ۱۳۸۰).
نگرشی در کارکرد بخشهای اقتصادی کشور، حاکی از موقعیت مناسب بخش کشاورزی در اقتصاد ایران است. زیرا بخش کشاورزی توانسته است از نظر اشتغالزایی، تامین درآمد و سهم آن در تولید ناخالص ملی، تأمین نیازهای مصرفی جمعیت و همچنین تأمین ارز، موقعیت مطلوبتری را نسبت به سایر بخشهای اقتصادی کسب نماید (مطیعی لنگرودی، ۱۳۸۱).
از آن جایی که کشور با تولید سالانه بیش از ۱۶ میلیون تن محصولات باغی، مقام هشتم تولیدات باغی را در بین کشورهای مختلف جهان را به خود اختصاص داده است و در زمینه تولید ۱۲ محصول باغی، رتبه های اول تا هفتم دنیا در اختیار دارد. بخش باغبانی کشور، ۱۷درصد سطوح زیر کشت، ۱۸ درصد تولید و۲۵ درصد ارزش افزوده، هم چنین ۲۰ درصد اشتغال و به تنهایی ۸۰ درصد صادرات بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است (اسکندری، ۱۳۸۹).
انگور و شکل فرآوری شده آن در بین محصولات باغی در کشور از اهمیت ویژه‏ای برخوردار است و استان آذربایجان شرقی در زمینه کشت و تولید انگور با داشتن ۲۳ هزار و ۵۰۰ هکتار سطح زیر کشت، مقام سوم کشور را در تولید انگور دارا است. انگور بیش از یک پنجم سطح زیر کشت کل باغات و یک سوم تولید محصولات باغی استان را به خود اختصاص داده است. انگور از نظر میزان تولید بعد از سیب، دومین محصول عمده استان محسوب می‏شود و۵۳ درصد صادرات محصولات کشاورزی استان مربوط به محصول کشمش است و شهرستان ملکان با اقتصاد مبتنی بر کشاورزی، مهمترین مرکز تولید انگور با تولید بیش از ۲۴۰ هزار تن در استان به شمار می‏آید. بیش از ۴۰ هزار تن کشمش تیزآبی و کالیفرنیایی در این شهرستان بسته بندی شده و علاوه بر عرضه به بازارهای داخلی به خارج از کشور نیز صادر می‏گردد (محمدیان ،۱۳۸۹).
امروزه یکی از مشکلات کشور در جهت توسعه و بهره‏وری در بخش کشاورزی ضعف بسیاری ازمدیریت‏ها و ناکارایی اقتصادی واحدهای تولیدی در به کارگیری از نهاده‏‏‏ها در روش‏های مدیریتی مختلف می‏باشد. باتوجه به اینکه روش‏های مدیریتی تولید انگور در شهرستان ملکان به دو صورت روسیمی و سنتی می‏باشد لذا توسعه و بهره‏وری منابع موجود این بخش نیازمند توجه به عواملی که بر عملکرد اقتصادی دو روش مذکور تأثیر می‏گذارد، می‏باشد با توجه به میزان بالای سطح زیر کشت انگور در ملکان و هزینه‏ های بالای تولید و عدم امکان استفاده از ماشین‏الات کشاورزی، راندمان پایین عملکرد به علت تراکم کاشت کم و پایین بودن کیفیت محصول در روش مدیریتی سنتی رایج، و نیز آشنا نبودن باغداران به مسائل اگروتکنیکی بخصوص هرس و عدم به کارگیری نیروی انسانی ماهر و متکی‏ بودن بر دانش بومی خصوصاً در روش مدیریتی روسیمی، در نتیجه کاهش عملکرد اقتصادی در پی خواهد داشت.
نظر به اینکه مطالعات زیادی در زمینه روش‏های مدیریتی انگور صورت گرفته، از جمله محمودزاده ودولتی (۱۳۷۹) و ‏جوان (۱۳۹۱) که یافته‏های حاصل از این مطالعات نشان داد‏ که، درآمد روش روسیمی بیشتر از سنتی می‏باشد و همچنین غفاری‏ قره‏باغ و‏ همکاران (۱۳۹۱) دریافتند، نسبت سود به هزینه در باغات روسیمی نسبت به باغات سنتی به طور معنی‏داری بیشتر می‏باشد که این نه تنها به دلیل اختلاف عملکرد بلکه به دلیل کیفیت بالای محصول تولیدی در روش مدیریتی روسیمی نسبت به روش مدیریتی سنتی می‏باشد. در نتیجه اختلاف میانگین درآمد خالص در روش روسیمی نسبت به سنتی معنی‏دار می‏باشد.
علی رغم مزایای روش روسیمی در نتایج تحقیقات مذکور روند روسیمی شدن در باغات منطقه ملکان بسیار کند بوده و فقط ۳۷۰ هکتار از ۱۱۰۰۰ هکتار به صورت روسیمی می‏باشد و حتی در برخی موارد این روند حالت برگشت به شیوه روش قبلی (جوی و پشتهای) دارد که با هزینه‏ های سنگین توأم می‏باشد.
بنا به سیاست توسعه کشاورزی در این منطقه، که با تخصیص اعتبارات لازم در راستای روسیمی نمودن این باغات، می‏باشد. به این علت بررسی عملکرد اقتصادی در دو روش مدبریتی مذکور و شناخت عوامل تآثیر گذار بر انتخاب و یا عدم انتخاب روش مدیریتی روسیمی کشاورزان که از این جهت بر عملکرد اقتصادی تأثیر گذار می‏باشد ضرورت دارد.
بدین صورت در این تحقیق درصدد هستیم به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی در دو روش مدیریتی روسیمی وسنتی در این شهرستان تأثیر دارند را بررسی نموده تا بتوان از این طریق راهکارهایی در راستای تحقق توسعه واحدهای تولیدی انگور در این منطقه ارائه نماییم.
۱-۴- سؤالات اصلی پژوهش :
آیا درآمد حاصل از تولید انگور در رویکرد سنتی و روسیمی دارای تفاوت معنی‏داری می‏باشد؟
چه عواملی بر تغییر یا انتخاب رویکرد‏های مختلف مدیریتی در تولید انگور شهرستان ملکان مؤثر می‏باشد؟
مهارتهای مدیریتی در کدام از دو رویکرد دارای رتبه بیشتری میباشد؟
۱-۵- هدف (اهداف) پژوهش:
هدف اصلی در این تحقیق بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی روش‏های مدیریتی روسیمی وسنتی در تولید انگور شهرستان ملکان می‏باشد و از طرف دیگر اهداف فرعی در این تحقیق به شرح زیر عنوان می‌گردد :
بررسی ساختار اجتماعی – اقتصادی واحد‏های تولید کننده انگور
.بررسی عملکرد اقتصادی واحدهای تولید کننده انگور در دو رویکرد سنتی و روسیمی
مقایسه مهارتهای مدیریتی در دو رویکرد سنتی و روسیمی
بررسی عوامل مؤثر بر توسعه واحد‏های تولیدکننده انگور در دو رویکرد سنتی و روسیمی
بررسی مشکلات و تنگناهای موجود در مناطق تحقیق به جهت رشد و یا عدم روند روسیمی شدن در تولید انگور مقایسه مهارتهای مدیریتی در دو رویکرد سنتی و روسیمی
۱-۶- بررسی مطالعات انجام شده:
علی رغم اهمیت بالای منطقه مورد نظر در تولید انگور، تاکنون هیج تحقیقی به بررسی عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی روش‏های مدیریتی مختلف تولید انگور صورت نگرفته است. در این تحقیق درصدد هستیم که به بررسی این عوامل در این منطقه پرداخته و راهکارهایی را ارائه نماییم.
جوان و همکاران( ۱۳۹۱) به تعیین عوامل مؤثر بر عملکرد اقتصادی و کارایی تولید انگور در شهرستان مشگین شهر پرداختند در این تحقیق مقدار تولید انگور در روش روسیمی به مقدار ۲/۱۵۷۶۳ کیلوگرم در هکتار بیشتر از روش سنتی میباشد و همچنین سودناخالص انگور در واحد سطح روش روسیمی به مقدار ۳۸۷۵۴۶۶۴ ریال بیشتر از روش سنتی میباشد.
غفاری قرهباغ و همکاران(۱۳۹۱) به ارزیابی انرژی و اقتصادی تولید انگور در باغات انگور روسیمی و سنتی در شهرستان ارومیه پرداختند. در این تحقیق دریافتند که تآثیر نوع روش کشت باغات کل انرژی ورودی در در روش کشت روسیمی به طور معنیداری بیشتر از سنتی میباشد و همچنین عملکرد محصول در دو روش داربستی( روسیمی) و سنتی تفاوت معنیداری نداشت و نسبت سود به هزینه در این باغات به طرز معنیداری بالاتراز باغات سنتی است و میانگین درآمد خالص روش روسیمی به طور معنیدار بیشتر از روش کشت سنتی بود.
راسخ جهرمی و ناصری جهرمی (۱۳۹۰) به تخمین و تحلبل اقتصادی تابع تولید مرکبات در استان فارس پرداختند. در این بررسی جهت شناسایی و بررسی موضوع تحقبق و ارائه الگوی نظری، جمع‏آوری آمار و اطلاعات از روش اسنادی، مصاحبه و مشاهده بوده است. روش تجزیه و تحلیل نیز به روش تحلیل محتوا آماری و اقتصاد سنجی می‏باشد. با بهره گرفتن از آمار و اطلاعات استخراجی از پرسش‏نامه‏ها ثابع تولید درجه دوم به عنوان بهترین برازش از میان سایر توابع تولید مورد برآورد و تخمین قرار گرفت. نتایج نشان داد که میزان استفاده از غوامل تولید، کود شیمیایی، نیروی کار، سطح زیر کشت و میزان آب مصرفی از میزان بهینه کمتر می‏باشد.
عبدپور و همکاران (۱۳۹۰) به تعیین کارایی فنی تولید انگور و عوامل مؤثر بر آن در شهرستان مشگین‏شهر پرداختند. در این مطالعه اطلاعات از‏ طریق پرسش‏نامه از محل تحقیق جمع‏آوری گردید. کارایی فنی تولیدکنندگان انگور به روش تابع تولید مرزی تصادفی برای گروه های روسیمی و سنتی در مناطق تحقیق انجام گرفت. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین کارایی فنی برای گروه سنتی ۷۵% و برای گروه روسیمی ۸۲/۴ درصد می‏باشد و میزان ناکارایی فنی در گروه سنتی ۲۵% و برای گروه روسیمی ۱۷/۹ درصد می‏باشد.
الهیاری(۱۳۹۰) در تحقیقی به تحلیل مهارتهای مدیریت مزرعه در بین گردانندگان واحدهای مرغداری صنعتی در استان گیلان پرداخت. نتایج حاصل از آزمون فریدمن نشان داد که سطح توانمندی اکثر پاسخگویان در دامنهای بین متوسط تا خوب قرار دارد و بهترین سطح توانمندی در حوزه مهارتهای کاری و تولیدی و پایینترین سطح توانمندی در مهارتهای بازاریابی مشاهده شد.
اسکندری و همکاران(۱۳۸۹) به ارزیابی و مقایسه سیستمهای تاکداری درر استان آذربایجان شرقی پرداختند نتایج حاصله نشان داد که میزان هزینه های احداث و نگهداری سالهای قبل از بازدهی تاکستانهای ایستاده با پایه فلزی و پایه چوبی در مقایسه با سیستم سنتی به ترتیب ۱۱۸ درصد و ۹۵ درصد هزینه دارند و متوسط عملکرد تولید انگور در واحد سطح ۸۱ درصد بیشتر از سیستم سنتی میباشد و قیمت تمام شده تولید هر کیلوگرم انگور در سیستم روسیمی ۴۴ درصد کمتر از روش سنتی میباشد. متوسط درآمد سالانه از هر هکتار در روش روسیمی ۲۸۶ درصد بیشتر از روش سنتی میباشد.
بختیاری و همکاران(۱۳۸۹) به بررسی نقش راهبردهای مدیریتی در توانمندسازی مدیران پرداختند و به این نتیجه رسیدند که در بین راهبردهای مدیریتی، عامل تدارک منابع بیشترین تأثیر و عامل ساختار کمترین میزان تأثیر را در توانمندسازی مدیران داشتهاند و همپنین رتبهبندی راهبردهای مدیریتی مؤثر بر توانمندسازی مدیران به ترتیب شامل تدارک منابع، شفافیت نقش، پاداش، حمایت، ارزیابی عملکرد، فناوری اطلاعات، سبک رهبری و ساختار بوده است.
ابراهیمی و همکاران (۱۳۸۸) به تحلیل مشکلات و سازوکارهای بهبود مدیریت آب کشاورزی در تولید انگور در شهرستان تاکستان پرداخت. در این تحقیق با بهره گرفتن از فرمول کوکران و روش نمونه‏گیری طبقه ای با انتساب متناسب، تعداد ۳۶۵ نفر به عنوان نمونه تعیین گردید. ابزار تحقیق، پرسش‏نامه بود. نتایج حاصل از تحلیل عاملی نشان داد که در زمینه مشکلات مدیریت آب کشاورزی، هشت عامل مشکل حفاظت و بهره‏برداری از منابع آب، عدم رعایت قوانین و مقررات، پایین بودن احساس مسئولیت نسبت به نگهداری کانال‏های انتقال آب، مدیریت ناصحیح آبیاری در مزرعه، پایین بودن سطح تجربه و دانش کشاورزان در زمینه آبیاری باغات انگور، در مجموع ۶۱/۵۵% کل واریانس راتبیین نمودند.
احمد خیاط(۱۳۸۵) به بررسی عوامل اقتصادی و مدیریتی مؤثر بر تمایل کشاورزان بر سرمایهگذاری سیستمهای آبیاری بارانی پرداخت نتایج تحقیق نشان داد که عواملی همچون مساحت مزرعه، درآمد زارع، تعداد قطعات زراعی، نوع منبع آب، نوع محصول، سن زارع، سطح تحصیلات، شرکت در جلسه ترویج و تعداد اعضای خانوار زارع که مشغول به کار کشاورزی هستند، دارای اثر معنیداری روی تمایل کشاورزان به سرمایهگذاری در این سیستمها میباشد و از مجموع متغیرهای مورد مطالعه، نوع منبع آبیاری، تعداد شرکت کنندگان در جلسات ترویج و نوع محصول، به ترتیب بیشترین اثرات را روی سرمایهگذاری دارند.
قربانی( ۱۳۸۵) در تحقیقی تحت عنوان بررسی نقش مهارتهای مدیریتی در افزایش عملکرد پسته با روش پیمایشی و با بهره گرفتن از ابزار پرسشنامه به این نتیجه رسید که، عملکرد در واحد سطح مدیرانی که از مهارت مدیریتی بالایی برخورددار هستند، بیشتر است.
اشرفی و همکاران (۱۳۸۴)، به بررسی بهره وری عوامل تولید انگور در استان خراسان، با مقایسه گروه ها نشان داد که بهره‏بردارانی که از خدمات ترویجی و اعتبارات بهره‏مند می‏شوند دارای بهره‏وری بیشتری می باشند و انگورکارانی که سطح زیر کشت بیشتری داشته و باسواد می‏باشند، از نهاده‏های تولید به نحو مطلوبتری استفاده می‏کنند.
میرزائی (۱۳۸۴) به مطالعه تحلیل اقتصادی تولید و بازاریابی نارنگی در استان هرمزگان پرداخت. جهت انجام این مطالعه از تابع تولید، تابع مرزی تصادفی و مدل‏های بازاریابی استفاده شده است. از دو روش پیمایشی و اسنادی جهت جمع‏آوری داده‏ها استفاده شد. نتایج نشان داد که باغداران در مصرف نهاده‏های آب، کود ریزمغذی‏، کود حیوانی و آفت‏کش در ناحیه اول و در مصرف علف‏کش در ناحیه دوم و در مصرف بقیه نهاده‏ها در ناحیه سوم هستند. میانگین کارایی فنی تولید‏کنندگان نارنگی در استان هرمزگان ۸۷ درصد می‌باشد
ارسلان بد (۱۳۸۰) به تحلیل اقتصادی تولید سیب در ارومیه پرداخت. در این مطالعه نمونه‏گیری به روش تصادفی طبقه‏بندی شده و تکمیل پرسش‏نامه، از راه مصاحبه، گردآوری وتوابع تولید یرآورد شده است. با بهره گرفتن از توابع درجه اول و کاب داگلاس، روش رگرسیون حداقل مربعات معمولی انجام گرفت. متغیرهای مستقل توابع تولید، هزینه‏ های کود دامی، کودشیمیایی، نیروی انسانی، ماشین آلات، سم، دیگر هزینه‏ ها و زمین (برحسب متر مربع) و متغیر وابسته، ارزش تولیدات، شامل سیب، علوفه بوده است. نتایج نشان داد ضرایب تعیین، ۶۹%، ۶۱% و همه ضرایب برآورد شده، به جزء در مورد کود شیمیایی مثبت است. جمع ضرایب تابع کاب-داگلاس بزرگتر از یک و نشان دهنده بازده مقیاس فزاینده است.
زارع (۱۳۷۹) به بررسی اقتصاد تولید و کارایی انگورکاران استان خراسان مطالعه موردی شهرستان کاشمر پرداخت. در این تحقیق با استفاده ازتابع تولید کاب داگلاس ضرایب تابع تخمین زده شد. به منظور محاسبه کارایی فنی انگورکاران از تابع تولید مرزی تصادفی ۲۸ بهره گرفته شد. نتایج مطالعه نشان داد که سطح زیرکشت، سواد سابقه باغداری و تعداد افراد خانوار در کارایی فنی تأثیر دارند. و بیش از ۷۸ درصد اختلاف تولید واحدها نیز ناشی ازعوامل مدیریتی و بقیه مربوط به عوامل خارج از کنترل باغداران است.
عبد‏شاهی (۱۳۷۹) به بررسی اقتصادی تولید مرکبات استان فارس و وضعیت صادرات مرکبات ایران پرداخت و نمونه‏گیری به روش نمونه‏گیری خوشه‏ای دو مرحله‏ای صورت گرفته است. به منظور بررسی تولید از توابع تولید متعالی و لگاریتمی-خطی استفاده گردید و کارایی فنی با بهره گرفتن از تابع مرزی تصادفی محاسبه شده است. نتایج نشان داد که بهره‏برداران لیمو شیرین جهرم، نهاده‏های آب، نیروی کار، کود حیوانی، کود شیمیایی را در ناحیه اقتصادی تولید استفاده می‏نماید. مقایسه متوسط بهره وری نهاده‏ها در بین پرتقال‏کاران داراب و جهرم نشان داد که این بهره‏برداران از نظر بهره‏وری درخت، کود‏ آهن، تفاوت معنی داری دارند اما از نظر بهره‏وری سایر نهاده‏ها تفاوت معنی‏دار آماری بین آنها مشاهده نگردید.
زارع (‌۱۳۷۶‌) تولید و بازاریابی انگور را در استان فارس از نظر اقتصادی مورد بررسی قرار داده است. برای این منظور با بهره گرفتن از روش نمونه‏گیری خوشه‏ای دو مرحله‏ای در دو شهرستان شیراز و سپیدان به صورت جمع از ۱۸۱ پرسش‏نامه در سطح تولید کننده و ۳۱ پرسش‏نامه در سطح خرده فروشی و ۴ پرسش نامه در سطح عمده فروشی استفاده گردیده و اطلاعات استخراج شده با روش های آماری و اقتصاد سنجی مورد پردازش و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج مطالعه نشان داد که اکثر تولید کنندگان از نهاده آب و کارگر در ناحیه اول تولید ‏و از نهاده‌های کود‏حیوانی و شیمیایی در ناحیه سوم تولید استفاده کرده‌اند.
کیزیلاسلان و المالی^[۱] (۲۰۱۲) به مطالعه هزینه‏ های تولید انگور و حاشیه بازاریابی در استان توکات ترکیه پرداختند. آنها طی این تحقیق سودآوری تولید انگور به ازاء واحد سطح را محاسبه کردند و در نمونه گیری از روش نیم‏من^[۲] استفاده کردند. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که تولید انگور به ازاء واحد سطح ۶۶/۳۸۱ کیلوگرم و هزینه تولید آن ۷۷/۷۸ تی‏ال^[۳] می‏باشد و از طرف دیگر ارزش تولید ۸۱/۲۳۲ تی‏ال و سود ناخالص ۴/۱۷۴ تی‏ال و سود خالص ۴/۱۵۴ تی‏ال محاسبه شد.
مانوسکا-تاسکا^[۴] (۲۰۱۲) به تحلیل کارایی تولید تجاری انگور خانواده کشاورزان در جمهوری مقدونیه پرداخت. در این مطالعه داده‏ها در سطح مزرعه در طی دو مرحله در سال‏های ۲۰۰۶-۲۰۰۸ جمع‏آوری شد. و از روش تحلیل پوششی داده‏ها (DEA) و تجزیه تحلیل مرزی تصادفی ((SFA استفاده گردید. نتایج نشان داد اگر کشاورزان مدیریت بهتری بر نهاده‏ها داشته باشند بهبود کارایی قابل توجهی با‏ کاهش ۲۹% هزینه‏ ها ممکن می‏باشد و اگر کشاورزان به افزایش ارزش محصولات مدیریت شوند درآمد به میزان ۴۷% افزایش می‏یابد و بیشتر مزارع کارآمد از مساحت کوچکتر، نیروی کار استخدام شده کمتر، نهاده‏های مصرفی کمتر، اما محصول با کمیت و کیفیت بالاتر برخوردار بودند و کشاورزانی که بر تولید نظارت داشته و در سمینارها شرکت کرده و سوابق حسابداری را نگه می‏داشتند از کارایی فنی بالاتری برخوردار بودند.
حکمت(۲۰۱۲) به بررسی مهارتهای مدیریت مزرعه فارغ التحصیلان مراکز آموزش عالی مشغول به کار در بخش کشاورزی( مطالعه موردی: شهرستانهای شوشتر و شعیبیه) پرداخت. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که بین مهارتهای مدیریت مزرعه فارغ التحصیلان کشاورزی و متغیرهای سن، تجربه کار کشاورزی، شرکت در کلاسهای ترویجی، استفاده از کانالهای ارتباطی، مشارکت اجتماعی، سطح مکانیزاسیون و نوع نظام بهرهبرداری در سطح ۹۵ درصد و متغیر دانش تکنیکی در سطح ۹۹ درصد رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
وایت ^[۵](۲۰۱۰) به محاسبه هزینه تأسیس و تولید انگور وینفرا در منطقه لیکز فینگر^[۶] نیویورک پرداخت. در این مطالعه برای تخمین هزینه‏ ها از دو طریق یکی مصاحبه با تولیدکنندگان انگور و دیگری استفاده از مهندسی اقتصاد صورت گرفت. داده‏ها بر ااساس آمار سال ۲۰۰۷ انجام گرفت. هزینه مربوط به تأسیس بالغ‏بر ۱۴۴/۱۵ دلار بود و بیشترین هزینه مربوط به سال اول و در این سال بیشترین هزینه برای ساخت و ساز داربست بود. هزینه کل در مرحله بلوغ تاکستان‏ها از ۲۵۰۰ تا ۵۳۳۰ دلار در هکتار متفاوت بود و پرهزینه‏ترین عملیات در این مرحله، مدیریت کانوپی، سم‏پاشی و هرس بود. درآمد کل در این مرحله از ۳۹۶۰ تا ۴۴۲۰ متفاوت بود. تفاوت هزینه‏ ها و سود برای هر تن انگور در بین باغات به خاطر عواملی چون اندازه باغات، توانایی‏های مدیریتی و بهر‏ه‏وری نیروی کار بود.
وزارت صنایع استرالیا ^[۷](۲۰۰۷) تحقیقی در ارتباط با مدیریت آب در کشت انگور انجام داد. این تحقیق نشان داد که بین راندمان استفاده از آب و کیفیت انگور تولیدی رابطه وجود دارد و بر اساس نتیجه این تحقیق، انگور‏کاران به منظور اعمال عملیات مدیریت بهینه آب نیاز به آموزش دارند.
اینگیندنیز و همکاران^[۸](۲۰۰۶) در مطالعه‌ای به تحلیل اقتصادی باغداران هلو جهت تعیین سودآوری باغات کوچک هلو در کمال پاشای ازمیر ترکیه پرداختند. در تجزیه و تحلیل اقتصادی، هزینه و سود خالص تولید هلو محاسبه شد. با توجه به نتایج این مطالعه، اندازه متوسط باغات هلو ۰۹/۱ هکتار، متوسط تولید هلو ۱۶۸۴۸ کیلوگرم در هکتار تعیین شد. هزینه کل تولید هلو۳۷۳/۳ دلار محاسبه شد. سود خالص به ازای هر هکتار و برای هر درخت هلو به ترتیب ۸۳۹ دلار و ۸۸/۱ دلار، تعیین شده است
گول ^[۹](۲۰۰۵) در تحقیقی مشخصات اجتماعی-اقتصادی و کارایی فنی باغات سیب را در استان آنتالیا ترکیه مورد بررسی قرار داد. اطلاعات مورد نیاز در این تحقیق از ۶۰ تولید کننده سیب با بهره گرفتن از پرسش ‏نامه و مصاحبه در سال ۲۰۰۱ میلادی جمع‏آوری شد. نتایج تحقیق نشان داد که هزینه تولید هر کیلوگرم سیب برابر ۲۶/۱۶۱ لیر بوده، ولی از طرف دیگر قیمت فروش هر کیلوگرم سیب برابر ۵۸/۲۸۰ لیر می‏باشد. از این رو سود ناخالص حاصل از تولید سیب برابر ۳۱/۱۱۹ لیر می‏باشد همچنین کارایی فنی واحدها با بهره گرفتن از روش تحلیل فراگیر داده‏ها محاسبه شده و کارایی‏ها با فرض بازده ثابت و متغیر به مقیاس به ترتیب ۶۹/۰ و ۹۲/۰ می‏باشد.
بلک شو^[۱۰] (۲۰۰۴) در تحقیق خود دریافت که مدیریت کارآمد آب به عنوان یکی از مولفه‏های اساسی مدیریت باغات انگور می‏باشد در این تحقیق برای بهبود مدیریت آب راهکارهایی چون تبادل دانش، تجربه، ایده‏های جدید بین انگورکاران، افزایش طرفیت دانش و مهارتی انگورکاران، فراهم‏سازی اطلاعات مورد نیاز آنها و برنامه‏های آموزشی ترویجی را پیشنهاد نمود.
زارع(۲۰۰۴) با مطالعه تحلیل اقتصادی باغات انگور در کاشمر در استان خراسان پرداخت نتایج حاصل از رابطه بین عملکرد در هر هکتار و بهره‌وری نشان داد که عملکرد در هکتار، شاخص مناسب برای ارزیابی عملکرد کشاورز است. همچنین نرخ بازده داخلی سرمایه‌گذاری برای ایجاد باغات انگور، ۱۱ درصد بود. نتایج نشان داد متغیرهای زمین، نیروی کار و ماشینآلات، کیفیت کار، سن و آموزش کشاورز باعث افزایش کارایی شده و بالا بودن هزینه‌های برق و آبیاری شواهدی برای پایین بودن بازده فزاینده به مقیاس بوده و باید اندازه باغات را بهینه نمود.
فلکر و گوئوارا^[۱۱](۲۰۰۱) به تحلیل اقتصادی تولید کاکتوس در آرژانتین پرداختند. تحلیل اقتصادی تولید کاکتوس در منطقه سنتیگو آرژانتین انجام شد و واحدهای کشاورزی براساس تولید برای تولید آب میوه، بازارهای داخلی و بازارهای خارجی به سه گروه تقسیم شدند. در این تحقیق از روش هزینه‌- فایده استفاده شد اطلاعات در طول ۸ سال از سال‌های ۱۹۸۸ تا ۱۹۹۶ جمع‌ آوری شده است نتایج نشان می‌دهد که میزان سود بازارهای بین المللی ۲۰ درصد و بازارهای محلی ۱۰ درصد و برای تولید آب میوه تنها ۸ درصد سود می‌باشد.

تکنیک­ها و روش­های آماری هر تحقیق با توجه به روش و نوع تحقیق و ماهیت داده ­ها انتخاب و در جهت بررسی روابط میان متغیرهای تحقیق و رد یا اثبات فرضیات تحقیق به کار گرفته می­شوند. در این تحقیق، با توجه به نوع داده ­ها و روش­های تجزیه و تحلیل آماری موجود، از روش داده ­های ترکیبی برای برآورد پارامترهای الگو و بررسی آزمون فرضیه ­ها استفاده شده است. زیرا، ارزش کمی متغیرهای مستقل و وابسته از یک سو، مربوط به صنایع و شرکت­های مختلف بوده و از سوی دیگر، دوره­ زمانی ۱۳۹۲-۱۳۸۸ را در بر می­گیرد. در چنین حالتی برای حصول نتایج منطقی­­­، از روش داده ­های ترکیبی استفاده می­ شود. این روش­ها شامل مدل اثر ثابت، مدل اثر تصادفی یا مدل داده ­های یکپارچه شده است که با توجهبه نتایج آزمون چاو و آزمون هاسمن انتخاب می­شوند. قابل ذکر است که داده ­های مورد بررسی در این پژوهش مربوط به ۷۴شرکت (مقطع^[۱۰۸]) در یک بازه زمانی ۵ ساله (دوره^[۱۰۹]) است در نتیجه تعداد مشاهدات مورد بررسی در مدل­های ترکیبی برابر ۳۷۰ (۷۴× ۵) مشاهده خواهد بود.

۴-۵- آزمون فرضیات
در این قسمت هر یک از فرضیات به همراه مدل رگرسیون مربوطه بطور مجزا مطرح شده و آزمون­ها و مدل­های لازم برای بررسی تائید و رد آنها ارائه می­گردد.
فرضیه اول:
H₀ ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه ندارد.
H₁ : ارزش منابع انسانی با بازده سهام رابطه دارد.
R_it = α_۰ + α_۱ HRV_it + ɛ_it
آزمون چاو
آزمون چاو^[۱۱۰] برای تعیین به­ کارگیری مدل اثرات ثابت در مقابل تلفیق کل داده ­ها (یکپارچه شده) انجام می­ شود. فرضیات این آزمون به صورت زیر است:
H₀: Pooled Model
H₁: Fixed Effect Model
جدول ۴-۸ آزمون چاو

همانطور که جدول ۴-۸ نشان می­دهد مقدار P آزمون از ۰۵/۰ کمتر است در نتیجه فرضیه H₁تایید می­ شود. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که ناهمگنی فردی (اثرات فردی غیر قابل مشاهده) وجود دارد و باید از روش داده ­های تابلویی^[۱۱۱] برای برآورد مدل استفاده ­کرد. در نتیجه برای تعیین استفاده از مدل اثر ثابت در مقابل مدل اثر تصادفی در مرحله بعد آزمون هاسمن^[۱۱۲] انجام می­ شود.
آزمون هاسمن
آزمون هاسمن بر پایه­ وجود یا عدم وجود ارتباط بین خطای رگرسیون تخمین زده شده و متغیرهای مستقل مدل شکل گرفته است. فرضیات این آزمون عبارتنداز:
H₀: Random Effect
H₁: Fixed Effect
جدول۴-۹ آزمون هاسمن

شکل۲-۱ : مفهوم سازی سرمایه فکری از سوی بونتیس^[۱۰۷]
همچنین بونتیس به وجود یک سری روابط متقابل میان اجزای سرمایه فکری معتقد است، به این صورت که اگر یک سازمان، دارای سرمایه انسانی مناسبی باشد ولی دارای یک سرمایه ساختاری مناسبی نباشد، نمی تواند از دانش قرار گرفته شده در افراد خود استفاده کند و به تبع نمی تواند به سرمایه مشتری خود، پاسخ مناسبی دهد (همان منبع،صص ۱۰۰-۸۵).
استوارت (۱۹۹۷) طبقه بندی خود را بصورت سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری ارائه
کرد. در این طبقه بندی، سرمایه انسانی در واقع کارکنان یک سازمان است، که مهم ترین دارایی یک سازمان است. منظور از سرمایه ساختاری، دانش قرار گرفته شده در فناوری اطلاعات و همه حق الامتیازها، طرح ها و مارک های تجاری است. منظور از سرمایه مشتری، اطلاعات مربوط به بازار است که برای جذب و حفظ مشتریان، بکار گرفته می شود.این طبقه بندی تاحدودی با طبقه بندی اولیه بونتیس، مشابه است(استوارت،۱۹۹۷،ص ۱۵)^[۱۰۸].

روس همکارانش (۱۹۹۷) نیز سرمایه فکری را به سه سرمایه انسانی، شامل: شایستگی، طرز فکر و چابکی یا زیرکی فکری^[۱۰۹] و سرمایه ساختاری، شامل: همه ساختارها و فرآیندها و مالکیت معنوی سازمانی و دارایی های فرهنگی و سرمایه ارتباطی، شامل: روابط با ذینفعان داخلی و خارجی یک شرکت تقسیم می کند ولی بعداً، روس یک جزء سرمایه دیگری را بنام سرمایه بهبود و بازسازی^[۱۱۰] را به طبقه بندی خود افزود که این سرمایه شامل حق الاختراع های جدید و تلاش های آموزشی است (روس ،۱۹۹۷،صص ۴۲۶-۴۱۳)^[۱۱۱].
بروکینگ^[۱۱۲] در طبقه بندی خود به دارایی های انسان محور^[۱۱۳] و دارایی های زیر ساختاری و مالکیت معنوی و دارایی های بازار، اشاره کرده است. منظور از دارایی های انسان محور؛ مهارت ها، توانایی ها و تخصص و توانایی های حل مشکل و سبک های رهبری است. منظور از دارایی ها؛ زیر ساختاری نظیر همه تکنولوژی ها و فرآیندها و متدولوژی هایی است که یک سازمان را قادر به فعّالیت می سازد. منظور از مالکیت معنوی؛ حق الامتیازها، علائم یا مارک های تجاری و دانش فنی است. منظور از دارایی های بازار؛ برندها، مشتریان، وفاداری مشتریان و کانال های توزیع است (بونیتس ،۲۰۰۰،صص ۱۰۰-۸۵)^[۱۱۴] .
سویبی (۱۹۹۷) طبقه بندی خود را بصورت ساختار داخلی، ساختار خارجی و شایستگی کارکنان، ارائه کرده است. این طبقه بندی به نام طبقه بندی ناظر دارایی نامشهود^[۱۱۵] معروف است. منظور از شایستگی کارکنان؛ همان سرمایه انسانی مطرح شده در طبقه بندی های قبلی است و منظور از ساختار داخلی؛ سرمایه ساختاری یا سازمانی و منظور از ساختار خارجی؛ سرمایه مشتری یا ارتباطی است. البته باید توجه داشت که سویبی چهار حوزه کلیدی را در سه جزء خود قرار داد که عبارتند از رشد و کارایی، پایداری و بازسازی. و بر اساس این چارچوب شاخص هایی را استخراج نمود. شکل این طبقه بندی بصورت زیراست(سویبی،۱۹۹۷،صص ۱۷-۶)^[۱۱۶]
ارزش های بازار
ارزش دفتری خالص دارایی های مشهود
دارایی های نامشهود
رشد
بازسازی
شایستگی فردی
ساختار داخلی
ساختار خارجی
کارایی
پایداری/ ریسک
رشد رشد رشد
بازسازی بازسازی بازسازی
کارایی کارایی کارایی
پایداری/ ریسک پایداری/ ریسک پایداری/ ریسک
شکل۲-۲: طبقه بندی سویبی از طریق چارچوب ناظر دارایی نامشهود^[۱۱۷]
منظور از شایستگی فردی کارکنان؛ توانایی و ظرفیت آنها برای عمل کردن در موقعیت ها و شرایط مختلف است و منظور از ساختار داخلی هم، شامل: فرهنگ رسمی و غیررسمی داخل سازمان ونیز شامل: حق الامتیازها، مفاهیم، مدل ها و پایگاه داده ها و سیستم های داخلی است و ساختار خارجی، شامل: روابط سازمان با مشتریان، عرضه کنندگان، شهرت و مارک های تجاری است.
به عقیده سویبی، شایستگی فردی کارکنان (سرمایه انسانی) برای یک سازمان حیاتی است، بخاطر اینکه بدون وجود آن، سازمان قادر به فعّالیت نیست و این شایستگی، شامل: مهارت ها، آموزش، تجربیات و غیره است (همان منبع ،صص۴۲۳-۴۳۶).
یوستک و همکاران، سرمایه فکری را به دو قسمت، شامل کالاهای نامشهود و شایستگی‌های نامشهود تقسیم می کنند، که کالاهای نامشهود، دارایی هایی هستند که می توان آنها را خرید و فروش کرده و به نحو مناسب از آنها حفاظت و ذخیره نمود، مانند: کپی رایت ها، علائم تجاری^[۱۱۸] و طراحی ها، دانش فنی، رازهای تجاری و فرانشیزها^[۱۱۹].
همچنین یوستیک و همکاران^[۱۲۰] معتقد هستند که کالاهای نامشهود را می توان به شکل عینی تری^[۱۲۱] ارزش گذاری کرد، اما شایستگی های نامشهود به عوامل متمایز و مشخصی از مزیت رقابتی اطلاق می شود که یک شرکت را از سایر رقبا، متمایز می کند که شامل: شایستگی نوآوری، شایستگی ساختاری، شایستگی بازاری و منابع انسانی است. این شایستگی ها، قسمت نرم یک کسب و کار هستند و ارزش گذاری آن خیلی دشوار است(سیدرامن ،۲۰۰۲،صص ۱۴۸-۱۲۸)^[۱۲۲].
طبقه بندی ادوینسون و مالونه^[۱۲۳] (۱۹۹۷) این دو نفر در طرح ارزش اسکاندیای ^[۱۲۴] خود، سرمایه فکری را در دو جزء سرمایه انسانی^[۱۲۵] و سرمایه ساختاری^[۱۲۶] ارائه کرده اند، که شکل آن بصورت زیر است:
شکل۲-۳ : طرح ارزش اسکاندیا
سرمایه ساختاری دو سرمایه سازمانی و مشتری را در نظر گرفتند و برای سرمایه سازمانی نیز دو سرمایه فرآیندی و نوآوری را مطرح کردند.
در این طبقه بندی، سرمایه سازمانی، شامل: فلسفه سازمان، سیاست ها و سیستم هایی برای استفاده از قابلیت های سازمان است، سرمایه فرآیندی شامل: تکنیکها و رویه ها و برنامه هایی است که پیاده می‌شوند و تحویل کالا و خدمات را ارتقاء می دهند و سرمایه نوآوری شامل: مالکیت معنوی و سایر دارایی های نامشهود دیگر است (کننان ،۲۰۰۴،صص ۴۱۳-۳۸۹)^[۱۲۷] .
طبقه بندی چن و همکارانش (۲۰۰۴) آنها معتقد هستند که سرمایه فکری از چهار طبقه و عنصر زیر تشکیل شده است:
الف) سرمایه انسانی ب) سرمایه مشتری پ) سرمایه نوآوری ت) سرمایه ساختاری
ولی آنها معتقد هستند که این ساختار و اجزاء سرمایه فکری بسیار ضعیف و شکننده است مگر اینکه با یک سری روابط مستمری و به هم پیوسته ای حمایت شوند در واقع آنها بر روابط بین اجزاء سرمایه فکری تأکید بیشتری دارند تا بر اجزاء آن.
سرمایه
مشتری
سرمایه
نوآوری
سرمایـــه ساختاری
سرمایه
انسانـی
شکل۲-۴ : مدل چن و همکاران^[۱۲۸] از سرمایه فکری و روابط بین آنها
سرمایه انسانی؛ نمایانگر دانش ضمنی قرار گرفته در ذهن و افکار کارکنان است. سرمایه انسانی؛ یک منبع مهم از نوآوری و بازآفرینی یک شرکت است و سرمایه انسانی؛ بصورت ترکیبی از شایستگی­ها، طرز فکر و خلاقیت کارکنان تعریف می شود. شایستگی کارکنان، در واقع بخش سخت­افزاری سرمایه فکری است که شامل: دانش، مهارت ­ها و استعدادهای کارکنان است و منظور از دانش؛ دانش فنی و دانش دانشگاهی است و مهارت­ های کارکنان در واقع توانایی انجام وظایف و تکالیف عملی کارکنان است که از طریق تمرین حاصل می­ شود و برخی از آنها از طریق تحصیلات بدست می ­آید. طرز فکرها در واقع بخش نرم­افزاری سرمایه فکری است که شامل انگیزه برای کار و رضایت از کار است و در واقع به عنوان پیش شرطی برای نمایش شایستگی های کارکنان در نظر گرفته می شود. خلاقیت کارکنان آنها را قادر می‌سازد تا از دانش خود استفاده کنند وبطور مستمر نوآوری داشته باشند و بنابراین عامل مهمّی در گسترش وایجاد سرمایه فکری یک شرکت است.
سرمایه ساختاری با سیستم و ساختارهای یک موسسه سروکار دارد و در واقع روتین­های یک کسب و کار است. یک موسسه با سرمایه ساختار قوّی می ­تواند شرایط مساعد و مناسبی را برای استفاده و بهره- برداری از سرمایه انسانی ایجاد کند و به سرمایه انسانی اجازه دهد تا از توان بالقوه خود نهایت استفاده را ببرد و بنابراین؛ باعث افزایش سرمایه نوآوری و مشتری می­ شود. سرمایه ساختاری را می­توان بصورت فرهنگ، ساختار سازمانی، یادگیری سازمانی و فرآیندهای عملیاتی و سیستم­های اطلاعاتی تقسیم کرد. هر کدام از اجزاء سرمایه ساختاری می­توانند بر روی سه سرمایه دیگر و بخصوص سرمایه انسانی، تأثیر بگذارند و متقابلاً از آنها تأثیر بپذیرند. برای مثال، یک فرهنگ قوی می‌تواند عامل مهمّی در انگیزش کارکنان باشد. سرمایه نوآوری به ارائه ترکیب جدیدی از عوامل حیاتی و ضروری تولید در درون یک سیستم تولیدی اطلاق می­ شود. این سرمایه می ­تواند شامل: محصولات جدید، تکنولوژی های جدید، بازار جدید و مواد جدید و ترکیب جدید باشد.
با افزایش اهمّیت دانش، سرمایه نوآوری، به جزء مهمّی از سرمایه فکری تبدیل می­ شود و این سرمایه می تواند به سه جزء؛ موفقیت­های نوآوری، مکانیسم­های نوآوری و فرهنگ نوآوری، تقسیم شود.
سرمایه مشتری به ارزش دانش قرار گرفته شده در کانال­های بازاریابی یک سازمان، اطلاق می‌شود که یک موسسه از طریق انجام کسب و کارهای خود، آن را خلق و ایجاد می­ کند. در مقایسه با سه سرمایه دیگر این سرمایه دارای اثرات مستقیم بیشتری بر روی تحقق ارزش یک شرکت است و بطور فزاینده­ای به عامل مهمّی در کسب و کارها تبدیل شده است (چن ،۲۰۰۴،صص ۱۰۰-۸۵)^[۱۲۹]
طبقه بندی هاناس و لووندال^[۱۳۰] (۱۹۹۷) این دو نفر، دارایی­ ها یا منابع نامشهود را به منابع ارتباطی^[۱۳۱] و شایستگی^[۱۳۲] تقسیم کردند. منظور از شایستگی، توانایی انجام یک وظیفه یا کار معین است که این شایستگی در دو سطح فردی شامل: دانش، مهارت و استعداد و در سطح سازمانی شامل: رویه­ ها، تکنولوژی و پایگاه داده وجود دارد. منابع ارتباطی؛ به شهرت یک سازمان و وفاداری مشتریان آن اطلاق می­ شود. بعداً لوواندال این طبقه بندی را قدری جزئی­تر کرد(برنان ،۲۰۰۰ ،صص ۴۲۳-۴۳۶)^[۱۳۳].
منابع

۲-۵-۲-۴ اندازه گیری
به معنی مقایسه ی یک خاصیت یا کمیت با واحد آن کمیت است. اندازه گیری در یادگیری علوم نقش اساسی دارد. در بسیاری از مشاغل، داشتن مهارت اندازه گیری برای انجام دادن مطلوب وظایف ضرورت دارد؛ بنابراین، لازم است دانش آموزان این مهارت را کسب کنند.اندازه گیری باید دقیق باشدو دانش آموزان بایدچگونگی استفاده ازواحدمناسب برای اندازه گیری هرکمیت رابیاموزند.ساختن وسایل اندازه گیری، علاوه برجلب علاقه ی دانش آموزان، سبب پرورش مهارت کاربرد ابزاردرآنان می شود.

استفاده از جدول و نمودار برای ثبت اطلاعات حاصل از اندازه گیری و نشان دادن این اطلاعات ضروری است و همان طور که گفته شد، در اندازه گیری و ثبت نتایج، به کارگیری یکاها و واحدهای مناسب ضرورت دارد. واحدها گاهی خودساخته و گاهی استاندارد هستند.
۲-۵-۲-۵ کاربرد ابزار
به معنی مهارت یافتن در استفاده از ابزارها و وسایل است. مهارت در کاربرد ابزار یک توانایی پایه ای مورد نیاز برای زندگی عادی، زندگی شغلی و زندگی علمی هر شهروند است. کار با اشیای واقعی و ابزارها سبب رشد ذهنی و عقلی دانش آموزان و ایجاد هماهنگی بین اعضای بدن آنها می شود و به کارگیری دقیق حواس گوناگون را ممکن می سازد. استفاده از ابزار در کلاس علوم، به منظور مشاهده دقیق ترو بهتر، مقایسه دقیق تر، اندازه گیری دقیق تر و انجام آزمایش های گوناگون صورت می پذیرد. در فعالیت های مربوط به ساخت ابزار، باید سن دانش آموزان و سطح توانایی آنها را در نظر گرفت.ساختن ابزارهای مناسب در خانه تکلیفی مثبت و سازنده برای دانش آموزان است. فعالیت های کاربرد ابزار، زمینه را برای به وجود آمدن یک تعامل عاطفی عمیق بین معلم و دانش آموزان فراهم می آورد.باید توجه داشت که آموزش نکات ایمنی در حین انجام فعالیت ها ضروری است. از موانع کاربرد ابزاردر کلاس های کنونی، نامناسب بودن نیمکت ها شیب دار بودن یا ثابت بودن آنها)، نامناسب بودن محیط آزمایشگاه برای تدریس ست.درصورت وجود این موانع، می توان از سایر فضاها مانند حیاط مدرسه،نمازخانه وغیره استفاده کرد.ازجمله نکاتی که باید مورد توجه مدیران قرارگیرد، این است که درکنار وسایل ساده ای که خود دانش آموزان می سازند، مدرسه باید وسایلی را به عنوان وسایل مورد نیازدرس علوم تهیه کند و دراختیار دانش آموزان قرار دهد؛ مانند نیروسنج، دماسنج، میکروسکوپ و …
۲-۵-۲-۶ پیش بینی و فرضیه سازی
پیش بینی به معنای بیان یک واقعیت یا رویداد، قبل از رخ دادن آن است و فرضیه سازی به معنای کوشش در جهت ارائه ی یک یا چند راه حل برای یک مسئله است. معمولا˝پیش بینی بر اساس یک فرضیه ی ذهنی و رابطه علت و معلولی از پیش کشف شده انجام می پذیرد. هر پیش بینی خوب باید به طور منطقی، بر اصول و قواعد علمی از پیش آموخته استوار باشد و همواره با استدلال بیان شود. فرضیه ها و پیش بینی های دانش آموزان باید قابل آزمایش باشند تا آزمایش، درستی یا نادرستی آنها را روشن کند. فرضیه سازی و پیش بینی دو مهارت زمینه ساز تحقیق هستند. معلم باید دانش آموزانی را که فرضیه ها و راه حل های ابتکاری و خلاقانه ارائه می دهند، تشویق کند. گاهی فرضیه سازی به معنای ارائه ی توضیحی احتمالی در مورد یک پدیده است. معلم باید حتی فرضیه های غلط را هم به اندازه ی فرضیه های درست مورد توجه قرار دهد و مهم تلقی کند. هنگام ارائه ی فرضیه ها و پیش بینی ها، اتکا به نفس و قدرت دفاع از نظریات خود، در دانش آموزان و پرورش می یابد. نکته ی آخر این که گاهی پیش بینی ها بر پایه ی الگوهای غلط قبلی ارائه می شود.دراین هنگام، معلم باید با برخورد مثبت با این نظریات و انجام دادن فعالیت ها و آزمایش های مناسب، راه را برای دست یابی به نتایج صحیح و علمی هموار سازد.
۲-۵-۲-۷ مفهوم تفسیر یافته ها و نتیجه گیری در برنامه قصد شده
نتیجه گیری و تفسیر یافته ها به معنای ارائه ی یک توضیح کلی در مورد مجموعه ی اطلاعاتی است که دانش آموز از راه های گوناگون در مورد یک موضوع جمع آوری کرده است. تفسیر یافته ها یعنی کشف الگوها، روابط، قاعده ها، قانون ها و مفاهیم کلی، فرایند یادگیری گاهی با یک مشاهده، مقایسه، طبقه بندی، جمع آوری اطلاعات و حتی اندازه گیری یک موضوع آغاز می شود و با تفسیر یافته ها و نتیجه گیری از آنها پایان می پذیرد. پس تفسیر یافته ها در واقع نقطه ی نهایی فرایند یادگیری و تشکیل مفهوم در ذهن دانش آموزان است. در بسیاری از فعالیت ها، کشف رابطه موجود بین یک متغیر با متغیرهای دیگر سبب پرورش مهارت تفسیر یافته ها در دانش آموزان می شود. دانش آموزان باید بیاموزند که در نتیجه گیری ها و تصمیم گیری های خود از عجله کردن بپرهیزند و همواره نتیجه ی آزمایش خود را با آزمایش های جدید تأیید کنند. اصولا˝ در تفسیر یافته ها و نتیجه گیری، باید نتایج به دست آمده را با احتیاط تعمیم دهیم و این با احتیاط عمل کردن را به دانش آموزان نیز بیاموزیم.نقش معلم در دست یابی دانش آموزان به یک نتیجه گیری مناسب، بسیار مهم است. معلم نباید طرز تفکر خود را به دانش آموزان القا کند بلکه باید اجازه دهد تا ذهن دانش آموزان در تفسیر یافته ها فعال شود. در واقع، دانش آموزان نباید فقط آن طور که معلم می خواهد، فکر کنند.
معلم همچنین در مواجهه با تفسیر یافته های غلط، نباید فورا “نتایج غلط را رد کند و خود مستقیماٌ پاسخ صحیح را ارائه دهد بلکه باید با طرح پرسش های مناسب، دانش آموزان را به سمت نتایج صحیح هدایت کند و بالاخره، معلم باید در تفسیر یافته هایی که دانش آموزان ارائه می دهند، به اختلاف سطح آنها در کلاس و نیز اختلاف آنها در پایه های تحصیلی توجه کند.
۲-۵-۲-۸- طراحی تحقیق
به معنی درگیرشدن در مراحل یک مسئله به منظور یافتن پرسش است.مهارت طراحی تحقیق مستلزم به کارگیری همه ی مهارت های دیگر است. گاهی یافتن مسئله از حل آن مهم تر است. پس دانش آموزان باید نسبت به محیط اطراف خود و مسائل آن حساس باشند.مراحل پنج گانه ی طراحی تحقیق عبارت اند از:
۱- فهم دقیق مسئله؛
۲- جمع آوری اطلاعات درباره ی موضوع؛
۳- پیش بینی یک یا چند راه حل؛
۴- آزمودن راه حل یا راه حل ها؛
۵- نتیجه گیری و تفسیر نتایج.
توجه جدی به کنترل متغیرها یکی از ملاک های اعتبار یا عدم اعتبار نتایج یک تحقیق است. کنترل متغیرها یعنی توجه به این که در یک تحقیق، چه عواملی را باید ثابت نگه داریم و چه عواملی را باید تغییر دهیم. در هر بار انجام آزمایش، تنها باید یکی از عوامل مؤثر در مسئله را تغییر داد و به نتیجه ی آن توجه کرد.معلم در ترغیب دانش آموزان و ایجاد انگیزه در آنان برای مواجهه با مسائل اطراف و حل آنها نقش مهمی دارد. نکته ی آخر این که در ارائه ی مسائل به دانش آموزان، باید به سن و سطح توانایی های جسم و ذهنی آنها توجه داشت.
۲-۵-۲-۹ - مهارت های ذهنی برنامه قصد شده
۱- با دقت در محیط اطراف خود، بتواند مسئله های راکه حل آنها نیازمند به کارگیری علم است، تشخیص دهد و شناسایی کند.
۲- هنگام مواجه شدن با یک مسئله، فکر کند و راه حل ارائه دهد.
۳- موضوعی را از نظر علمی تجزیه و تحلیل کند.
۴- به کمک شواهد علمی، نتایج بعضی از پدیده ها را پیش بینی کند.
۵- مقصود خود را به خوبی بیان کند.
۶-با آمار و ارقام و نمودارها و چگونگی تفسیر آنها آشنا باشد.
۷- از طریق به کارگیری مهارت های یادگیری پاره ایی از مفاهیم علمی را کشف کند یا در فرایند تولید وشکل دهی این مفاهیم مشارکت فعال داشته باشد.
۸- ضمن بکارگیری مهارت های تفکرمنطقی، علمی ونقاد، به ویژه با چگونگی کنترل متغیرها،هنگام انجام دادن آزمایش های علمی و نتیجه گیری های مربوط به آن ها آشنا باشد.
۲-۵-۳ – هدفهای دانشی برنامه قصد شده
۱- قوانین اصلی و ضروری علوم در زمینه های چهارگانه ی علوم تجربی را بداند.
۲- با بعضی از کاربردهای مهم علم در زندگی آشنا شود.
۳- چشم اندازی از آینده و گذشته علم داشته باشد.
۴- از مفاهیم اصلی علوم هم چون ماده، انرژی، موجودات زنده، زمین و پدید های طبیعی و۰۰۰۰ درک صحیحی داشته باشد.
۲-۵-۴ نگرش های ضروری در برنامه قصد شده
ارزش ها در آموزش و پرورش اهمیت بسیار زیادی دارند. در واقع آموزش را باید وسیله ایی برای نیل به ارزشها دانست. اگر ما بتوانیم تمامی سواد علمی مورد نیاز هر فرد را در اختیار او بگذاریم اما شخصیت و نگرش هایش را در مسیر درست قرار ندهیم، هیچ مشکلی از مشکلات جهان امروز حل نخواهد شد. بنا براین باید در کنار دانش پایه و مهارتها، به هدف های نگرشی نیز توجه کامل داشته باشیم. البته بیشتر هدفهای نگرشی جنبه عمومی دارند و خاص درس علوم تجربی نیستند.
بسیاری ازهدفهای نگرشی در زمره هدفهای مشترک آموزش علوم تجربی در همه کشورها قرار می گیرند. شاید بتوان گفت (( شعار جهانی فکر کنید و منطقه ایی عمل کنید)) حتی در عرصه تدوین هدفهای آموزشی نیز معنا یافته است. به هر حال، هدف هایی هم چون توجه به قانونمندی و نظم موجود در پدیده های طبیعت و پی بردن به وجود خالق آن ها، قدردانی از مواهب طبیعی به عنوان نعمت های الهی، تمایل به همکاری گروهی، صبر و حوصله، مسئولیت پذیری، درستکاری و راستگویی، تصمیم گیری مسئولانه و احترام گذاشتن به عقاید دیگران، اعتماد به نفس، انعطاف پذیری در اندیشیدن، دوری از تعصب نابجا، تمایل به یادگیری، کنجکاوی، علاقه مندی به کار و تلاش، حساسیت به حفظ بهداشت جسم وحفظ محیط زیست،میل به صرفه جویی در مصرف ماده و انرژی و دارا بودن تفکر نقادانه و خلاق، هدف های مهم نگرشی هستند.
۲-۵-۴-۱ هدف های نگرشی در برنامه قصد شده
۱- در مورد پدیده هایی که در محیط اطراف او وجود دارد و علت بروز آنها، از خود کنجکاوی نشان دهد و با جستجو و تفکر، زمینه های کسب اطلاعات علمی را فراهم آورد.
۲- از مشاهده ی نظام مندی موجود در پدید های طبیعت به وجود ناظم آن پی ببرد.
۳- سعی کند برای آنچه خوانده است، کاربردهای علمی بیابد.
۴-به مطالعه نشریه علمی واستفاده از رسانه های گوناگون درزمینه های علمی علاقه نشان بدهد.
۵- به مسائلی از قبیل صرفه جویی، استفاده بهینه از ماده و انرژی و وقت توجه داشته باشد.
۶- به ضرورت تلاش برای کسب علم و فناوری به منظور فراهم آوری زمینه های زندگی بهتر برای خود و جامعه ایی که در آن زندگی می کند اعتقاد داشته باشد.
۷-به انجام دادن بعضی فعالیتهای ذوقی، هنری و مهارتی، مانند ساخت ابزار و وسایل مورد نیاز برای زندگی یاآزمایش های علمی وپرورش گل وسبزی (درباغچه یاگلدان) و… علاقه نشان دهد.
۸- به بهداشت فردی وعمومی ومسائل زیست محیطی توجه داشته باشدودرحفظ محیط زیست بکوشد.
۲-۶ - اهداف کلی و اهداف جزیی به تفکیک دروس
امانی و همکاران(۱۳۸۶) درکتاب راهنمای معلم، سال سوم راهنمایی اهداف هردرس را چنین تنظیم می کنند.
درون اتم
هدف کلی- آشنایی با ساختار اتم
جدول ۲-۱ اهداف جزئی فصل اول کتاب علوم تجربی سال سوم راهنمایی

و) فناوری:
در یک تعریف ساده فناوری عبارت است از ابزار، روش و عملیاتی که برای تبدیل اقلام مصرفی به محصول، داده به ستاده مورد استفاده قرار می گیرند. ( دفت، ۱۳۷۷) همه سازمانها نیز از فن آوری ارائه برتری رقابتی برای سازمان را هدف قرار داده است؛ فن آوری هایی که می توانند در اندازه گیری اثربخشی کسب و کار به سازمان کمک می کند. ( هارپست ، ۲۰۰۶) شرکتهای با عملکرد بالاتر، نسبت به سایر شرکتها، نگرش متفاوتی در زمینه فن آوری و تغییرات آن دارند. آنها از روش های زودگذر و هیاهو های تکنولوژیکی دوری می کنند و اما در زمینه بکارگیری فن آوری هایی که به دقت انتخاب کرده اند پیشرو هستند. این شرکتها فن آوری را به عنوان عامل سرعت دهنده حرکت خود تلقی می کنند نه عامل ایجاد کننده.

آنها از فن آوریهایی استفاده می کنند که با مفهوم خارپشتی آنها هماهنگی مستقیم دارد. آنها هرگز فناوری را ابراز اولیه ایجاد تحول تلقی نمیکنند. با این حال جای تعجب است که در زمینه استفاده از فن آوری های برگزیده حرف اول را می زنند، ولی نتایج پژوهشها نشان می دهد که فن آوری به خودی خود هرگز دلیل اولیه و اساسی صعود یا نزول یک سازمان نیست. ( کالینز، ۱۳۸۲)
ز) فرآیندها:
در یک سازمان با عملکرد برتر، بیان ماموریت، اتخاذ استراتژی همسو با ماموریت و تبیین ارزشهای محوری شرکت، کفایت نمی کند؛ چرا که فرآیندها نیز باید کارآمد باشند تا بتوان منابع محدود را برای ایجاد ارزش مورد استفاده قرار داد. شاید یکی از دلایل که به موفقیت بیشتر کسب و کار کمک می کند توجه به برخی جزییات و بهبود در هر آنچه که سازمان در حال انجام است می باشد. همین پرداخت جزییات و انجام بهبودها باعث ایجاد تفاوتهای چشمگیر در عملکرد می شود. فرایند، مجموعه گامهایی است که یک یا چند نهاده را بکارگرفته و ستاده ای را می آفریند که برای مشتری سودمند و خواستنی است . شرکتهای با عملکرد برتر، اهمیت ویژه ای را برای فرایند و مدیریت فرایند قائل هستند چرا که ایجاد ارزش برای مشتری از راه بکارگیری فرایندهای موثر و کارآمد حاصل می شود. در شرکتهای با عملکرد برتر، مسئله مهم این است که چه کنند تا کار فردای آنها بهتر از کار امروز آنها باشد.
سازمانهای برتر، بهبود مستمر را همواره در دستور کار خود دارند و به بیان دیگر آن را نهادینه کرده و به صورت حالت ذهنی و رفتاری در می آورند . در این شرکتها خوب کارکردن و عملکرد درخشان، هدف نهایی نیست بلکه حاصل و پیامد، چرخه پایان ناپذیر بهسازی خود خواسته و سرمایه گذاری برای آینده است. ( پیترز و واترمن، ۱۳۷۲)
جلوگیری از ایستایی، خشنودی و تن آسانی از راه تغییر و نوسازی مستمر سازمان، ساده سازی و نوآوری مستمر در تمامی فرآیندهای سازمان با هدف افزایش قابلیت پاسخگویی کارآ و موثر، کنار گذاشتن معیارهای به ارث رسیده از گذشته و استفاده از معیارهایی که بر روی مشتری تمرکز دارند و نیز نگاهی به آینده، آگاه کردن کارکنان از عملکردشان، ارائه اطلاعات مالی و غیر مالی و به اشتراک گذاری آن برای همه کسانی که به بهبود عملکرد نیاز دارند، توسعه سریع محصولات و خدمات برای پاسخگویی به تغییرات بازار، تقویت خلاقیت را از راه ایجاد محیطی یادگیرنده و پذیرای تغییر، به چالش گرفتن رویه های قدیمی و فراگیر کردن تفکر بهبود مستمر و ایجاد یک وسواس برای نوآوری، از جمله ساز و کارهایی هستند که این سازمانها برای بهبود مستمر در فرآیندهای خود از آنها بهره می گیرند. (وال،۲۰۰۵)
سازمانهای برتر همواره در جستجوی شیوه ها و ساز و کارهایی هستند که موجب نارضایتی و ناخشنودی شوند و پیش از اینکه الزامات محیط بیرونی برای ایجاد تغییر و بهبود به شرکت فشار وارد سازند خود انگیزه های لازم را برای این دگرگونی ایجاد کنند.
۳-۲ بخش سوم:رابطه فناوری اطلاعات وعملکرد
۱-۳-۲ فناوری اطلاعات و نیروی انسانی:
تحول فناوری با تحول انسان در هم تنیده شده است. فناوری متاثر از انسان بوده و بر او اثر می گذارد. در همین راستا، فناوری در همه آنچه که به انسان مربوط می شود، در شکلهای انسانی، نظامهای سازمانی و سیستم های اجتماعی وارد شده و وجود خود را اثبات و نقش خود را اعمال می کند و بنا به ضرورت، تغییر و تعدیلهایی را متناسب با نوع و ماهیت خویش ایجاد می کند.
فناوری اطلاعات می تواند تحولات اساسی در اشتغال ایجاد کند، برای بیکاران کار به وجود بیاورد و انسانها را از کار شاق بدنی آزاد کند و کارآیی کار را بالا ببرد و در نتیجه امکان دهد تا بخشی از نیروی کار به کارهای فکری، پژوهشی و یا خدماتی و اطلاعاتی بپردازند. این امر باعث می شود تا ظرفیتهای فکری و عملی افراد افزایش و تا حدودی رضایت کارکنان جلب گردد. همچنین فناوری اطلاعات از طریق توسعه شغل، دید افراد را نسبت به سازمان و کاری که انجام میدهند، گسترش داده و بدین ترتیب می تواند باعث جلب رضایت کارکنان گردد.
از سوی دیگر، فناوری اطلاعات بعنوان پدیده ای ناشناخته و ناآشنا می تواند ایجاد استرس در افراد نماید. از آنجاییکه فناوری باعث تغییر و تحول در سازمان شده و ثبات کارهای روزمره و معمول را بر هم می زند و آشکارا بسیاری از افراد در نتیجه خودکار شدن دستگاه ها، مشاغل خود را از دست می دهند، لذا برخی از کارکنان را دچار اضطراب و نگرانی و در نتیجه خستگی روحی-روانی می نماید. بنابراین فناوری را می توان ابزاری دانست که به همراه خود آثار مطلوب و غیر مطلوب برای منابع انسانی سازمان به ارمغان می آورد. ( زاهدی،۱۳۷۰)
۲-۳-۲ فناوری اطلاعات و ترکیب نیروی کار:
نوع کار و درجه فناوری اطلاعات مورد استفاده در یک سازمان، ویژگیهای نیروی انسانی مورد نیاز را از نظر کمی و کیفی برای انجام کار و وظیفه مورد نظر در سازمان، تعیین می کند. از نظر کمی، فناوری می تواند بر تعداد نیروی کار شاغل به کار در سازمان تاثیر گذارد و از بعد کیفی نیز درجه مهارت و تخصص افراد بایستی با فناوری حاکم در سازمان همخوانی داشته باشد.
سازمانهایی که به صورت تولید واحدی و بر اساس خواست مشتریان عمل می نمایند و از دستگاه های پیشرفته و مکانیزه زیاد استفاده نمی نمایند، به کارکنانی نیازمند می باشند که در زمینه یک کار خاص، متخصص بوده و مهارت لازم را در بکارگیری ابزار مورد نیاز آن است که برای انجام بخشها و اجزایی از یک کار، آموزش دیده و مهارت لازم را کسب کرده باشند. در سازمانهایی که اتوماسیون و خودکاری بر کل فرایند کار حاکم است فردی پاسخگوی نیاز است که توان نظارت بر عملیات و انجام سریع اصلاحات مورد نیاز در فرایند کار را داشته باشد.
۳-۳-۲ تاثیر فناوری اطلاعات در توسعه منابع انسانی:
محور توسعه منابع انسانی وجود اطلاعات کاربردی و جدید است که اطلاعات در یک فرایند منطقی به نام فناوری اطلاعات می تواند به ایجاد و توسعه توانمندیهای جدید در منابع انسانی کمک کند. (سلطانی،۱۳۸۲) مفهوم و فرایند توسعه منابع انسانی را می توان در الگوی شماره ۱ نشان داد.
بطور کلی بکارگیری فناوری اطلاعات در ابعاد زیر به توسعه منابع انسانی منجر می شود:
۱٫توسعه حرفه ای:
یکی از نشانه های عملیاتی انسان توسعه یافته که به اشتغال کمک می کند و یا فرایند اشتغال را تسهیل می سازد داشتن مهارتهایی است که زمینه های رشد و توسعه داشته باشد. زمانی که ظرفیتهای مهارتی آماده توسعه باشند ولی محتوای مناسب با آن فراهم نشود، مهارتها بعد از مدتی کهنه شده و نیاز سازمان و فرد را برآورده نمی کند. در این زمان اطلاعات ظرفیتهای خالی و کهنه شده را جانی دوباره می بخشد و به توسعه مهارتی کارکنان کمک می رساند و این به خاطر این است که اطلاعات جدید توقعات جدیدی را در افراد سازمان ایجاد و بعد از مدتی اطلاعات تبدیل به روش کار و مهارت می گردد و جنبه های جدید مهارتی و کاری ایجاد می شود. به طور کلی فناوری اطلاعات، در ابعاد زیر به توسعه مهارتی کارکنان کمک می کند و اشتغال و بهره وری تسهیل می یابد.
الف) مهارتهای کهنه را بازسازی می کند؛
ب) ظرفیتهای خالی قبلی را تکمیل می سازد؛
ج) مهارتهای جدید به وجود می آورد؛
د) بین مهارت کارکنان پیوند ایجاد می کند؛
ه) مهارت آموزی فرآیندی می شود.
ارزش مهارتها با رشد فناوری افزایش یافته است و فناوری اطلاعات پیشرفته به دنبال خود مهارت ایجاد می کند. فناوری اطلاعات دامنه مهارتی انسان را توسعه می دهد. فناوری اطلاعات زمینه هایی نظیر مهارت برقراری ارتباط کلامی، مهارت ارتباط کتبی، مهارت ارتباط نمایشی، مهارت قانع سازی و مهارت استفاده از اطلاعات را در کارکنان ایجاد و تقویت می کند. ( سلطانی،۱۳۸۲)
۲٫نهادینه شدن تغییر و نوآوری:
یکی از نشانه های توسعه یافتگی انسانی این است که دائما افکار جدید را تولید و به کار گیرد به تعبیری خلاق و نوآور باشد. زمینه و محور خلاقیت وجود اطلاعات کافی است تا بتوان اطلاعات را با همدیگر ترکیب و مجموعه های جدیدی را ساخت که دارای ویژگی و کاربردهای جدیدی هستند. نهادینه شدن تغییر و نوآوری بستگی به برخورد انسان با اطلاعات تولیدی دارد. در یک فرایند تعاملی، فناوری اطلاعات و انسان بر روی همدیگر اثر گذاشته و اگر خوب عمل شود تغییر و نوآوری نهادینه می گردد. در شکل زیر تاثیرگذاری فناوری اطلاعات بر نهادینه شدن تغییر و نوآوری نشان داده شده است.
جدول ۴-۲:نهادینه شدن تغییر و نوآوری

زیاد میزان پذیرش اطلاعات کم
همان طور که در شکل نشان داده شده است زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات و میران پذیرش از سوی انسانها کم باشد، در این وضعیت تغییری ایجاد نخواهد شد و همه تلاش و انرژی صرف حفظ وضع موجود می شود. زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات زیاد ولی افراد زمینه پذیرش نداشته باشند. اطلاعات بدون مشتری می ماند و نتیجه ای عاید نمی گردد و زمانی که نفوذ فناوری اطلاعات کم ولی پذیرش آن زیاد باشد. در فضای تشنگی اطلاعاتی خلاقیت حاصل می شود و شکل مطلوب این است که نفوذ فناوری زیاد و میزان پذیرش هم زیاد باشد که حاصل آن تلفیق خلاقیت و تغییر است.