جدول 5 - 2) نتایج آزمون مدل به تفکیک زن و مرد 80
عنوان صفحه
نمودار 4 - 1) میله ای متغیر جنسيت پاسخ دهندگان 67
نمودار 4 - 2) میله ای متغیر ميزان تحصيلات پاسخ دهندگان 68
نمودار 4 - 3) میله ای متغیر سن پاسخ دهندگان 69
نمودار 4 – 4) راداري متغیرهای تحقیق 70
نمودار 4- 5) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت اعداداستاندارد) 71
نمودار 4- 6) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت اعداد معنی داری) 72
نمودار 4- 7) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت اعداداستاندارد) :زنان 74
نمودار 4- 8) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت اعدادمعنی داری):زنان 74
نمودار 4- 9) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت استاندارد): مردان 75
نمودار 4- 10) آزمون مدل پایه تحقیق (حالت اعداد معنی داری): مردان 75
عنوان صفحه
شکل1-1) مدل مفهومی تحقیق 6
شکل2-1) ابعاد وفاداری 19
شکل2-2) ساختار ادراکی وفاداری 21
شکل2-3) چارچوب ارزش ادراکی، رضایت مندي، اعتماد و وفاداري 21
شکل2-4) ارتباط میان شخصیت نام تجاري،رضایت، ارزش ادراکی، اعتماد و وفاداري 24
شکل2-5) اجزای برند 28
شکل2-6) ابعاد شخصیت برنداز دیدگاه جنیفرآکر 30
شکل2-7) ابعاد شخصیت برنداز دیدگاه جونز 31
شکل2-8) ساختار خویشتن مصرف کننده 35
شکل2-9) مدل سازگاری با خود. 42
شکل2-10) مدل سازگاري خود پنداره بر وفاداري به برند 43
چکیده
بررسی تاثیر شخصیت برند و تجانس بر وفاداری مشتریان با توجه به متغیر تعدیل گر جنسیت
حامد ناصرثانی
هدف این مطالعه بررسی تأثیر شخصیت برند و تجانس بر وفاداری مشتریان هست.مطالعات نشان می‌دهد که نمانام‌ها مانند انسان‌ها دارای شخصیت می‌باشند که آن‌ ها را در ذهن مصرف‌کنندگان متمایز می کند.با تمرکز بر مزایای نام تجاری نمادین، محققین تا به امروز، دو جریان شخصیت برند و خود تجانسی را موردبررسی قرار داده‌اند و دریافتند که شخصیت برند و خود تجانسی باعث افزایش سودآوری و پایداری یک شرکت می‌گردد. با افزايش رقابت در دنياي امروز، نياز سازمان‌ها به استفاده از رويكردي مشتري محور در استراتژي بازاریابی‌شان، به‌طور چشمگيري افزایش‌یافته است. شرکت‌ها ياد گرفته‌اند كه جذب مردم كار ساده‌ای است، اما تبديل آن‌ ها به مشتريان وفادار به سازمان كاري بس دشوار است. امروزه تحقيقات نشان داده‌اند كه رضايت مشتريان ديگر كافي نيست، بلكه آنچه مهم است نگهداري مشتريان و افزايش وفاداري آن‌ ها است. اصلاح نظام توزیع و پخش یکی از محورهای اصلاح ساختاری اقتصادی است. از مهم‌ترین ارکان نظام توزیع و پخش، داروخانه‌ها هستند. به‌منظور رقابتی‌تر کردن و افزایش سهم این نوع فروش، داروخانه‌ها توسعه زیادی در مهروموم‌های اخیر یافته است. در این میان حفظ مشتریان از مهم‌ترین دغدغه‌های مدیران هست. روش تحقیق ازنظر نوع تحقیق ، توصیفی-همبستگی بوده و جامعه آماری پژوهش مشتریان شرکت پخش رازی در استان گیلان می‌باشند . نمونه‌گیری به روش غیر احتمالی در دسترس صورت پذیرفت و حجم نمونه 382 نفر از مشتریان است، ابزار سنجش و اندازه‌گیری در تحقیق حاضر پرسشنامه استاندارد بوده و جهت بررسی روایی پرسشنامه ازنظر متخصصین و صاحب‌نظران استفاده گردید .برای برآورد ضریب پایائی در این پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ و جهت آزمون فرضیه‌ها از آزمون آماری مدل‌سازی معادلات ساختاری و نرم‌افزار لیزرل استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون فرضیه های تحقیق نشان می دهد که شخصیت برند و تجانس تاثیر مثبت و معناداری بر وفاداری مشتریان دارند.

کلمات کلیدی: شخصیت برند، تجانس، وفاداری مشتریان.
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1) مقدّمه
با افزایش رقابت در دنیای امروز نیاز سازمان ها به استفاده از رویکردی مشتری محور در استراتژی بازاریابیشان به طور چشم گیری افزایش یافته است. شرکت ها یاد گرفته اند که جذب مردم کار ساده ای است اما تبدیل آن ها به مشتریان وفادار به سازمان کاری دشوار است، از سوی دیگر برندهایی ظهور نموده اند که امروزه اولویت انتخاب ها را به خود معطوف کرده و معنایی نمادین را به مصرف کنندگان منتقل می نمایند که باعث میشود به آن مارک مراجعه نمایند. تاثیر نشانه های مارک ها یا برندها ممکن است بر روی تصور مصرف کنندگان برند یا شخصیتی که از آن برند به دست می آورند تاثیر بگذارد، تمرکز بر مزایای نمادین برند تحقیق بر روی دو سازه شخصیت برند و تجانس( سازگاری با خود) را در حوزه رفتار مصرف کننده مهم و ضروری می نماید. پژوهش حاضر به دنبال بررسی تاثیر دو سازه شخصیت برند و تجانس( سازگاری با خود) بر وفاداری مشتریان به فروشگاه می باشد .
در این فصل کلیاتی در مورد پژوهش بیان می گردد در ابتدا سعی شده است که در بیان مساله موضوع اصلی پژوهش به طور کامل تشریح گردد، با ارائه مدل مطالعاتی پژوهش متغیرهای تحقیق تعریف شده و سپس اهمیت و ضرورت انجام این پژوهش به طور کامل تشریح و در ادامه با بیان اهداف و فرضیات و تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای پژوهش راهنمای اجرایی ما در پژوهش نشان داده می شود.در ادامه برای تمرکز بر پژوهش قلمرو زمانی، مکانی و موضوعی پژوهش بیان می گردد.
1-2) بیان مسأله
در هر سازمانی چه تولیدی و چه خدماتی ، مهم ترین عامل برای حفظ و رشد سازمان مشتریان آنند ، به طوری که اگر ، سازمان در جلب رضایت و وفاداری آن ها موفق شود و بتواند آن ها را حفظ کند ، زمینه رشد و بقای طولانی مدت خود را فراهم کرده است. با افزایش رقابت ، نیاز به وفاداری مشتری و حفظ آن نیز ، اهمیت ویژه ای می یابد در واقع می توان گفت که مهمترین خروجی ارائه دهندگان محصول و خدمات وفاداری مشتریان آنها می باشد ( p.115, 2010,Usakli and Balogiu ). . حفظ و گسترش وفاداری به نام تجاری ، بزرگترین چالش رقابت های بی امان بازارها محسوب می شود. به همین دلیل ، امروزه یک گرایش جهانی به بازاریابی وفاداری وجود دارد و از جمله موضوعات محبوب در میان بازاریابان می باشد . شرکت های بسیاری در اغلب صنایع ، به مطالعه ، ارزیابی و اجرای راهبردهای وفاداری و برنامه هایی با هدف پرورش روابط قوی با مشتریان خود می پردازند (Das,2013). شرکت هایی با عملکرد برتر در صنایع مختلف در حال حرکت به سمت حفظ مشتریان و جلب وفاداری آنها می باشند ، زیرا اغلب بازارها در مرحله بلوغ خود قرار دارند ، رقابت در حال افزایش است و هزینه های جذب مشتریان جدید نیز به شدت افزایش یافته است ( رنجبریان و براری ، 1388 ، ص 84 ) .
وفاداری مشتری ، امری مهم تر از تکرار خرید است . در واقع حتی اگر کسی ، بارها از شرکتی خرید کند ، به این معنا نیست که نسبت به آن شرکت وفادار است ، بلکه ممکن است فقط در دام سکون یا بی تفاوتی افتاده باشد و یا ممکن است ، موانعی توسط شرکت ایجاد شده باشد که باعث چنین رفتارهایی می شود . از طرف دیگر مشتری وفادار ممکن است ، چندمین بار یک نام تجاری یا یک محصول را نخرد تنها به این دلیل که ، نیاز او به آن کالا کاهش یافته باشد ( ابراهیمی و همکاران، 1393، ص102).
به دلیل افزایش شدت رقابت ، استراتژی شرکت ها از تمرکز صرف بر جذب مشتریان جدید ، به تمرکز بر تامین امنیت و بهبود وفاداری مشتری ، تغییر پیدا کرده است .
وقتی مشتریان به فراورده ها و خدمات یک شرکت علاقه مند می شوند ، به تبع این موضوع ، نه تنها حجم خریدشان را از آن شرکت افزایش می دهند ، بلکه برخورد مثبتی در مورد آن شرکت دارند و شرکت مورد علاقه خود را به دوستان و خویشاوندان خود معرفی نموده و خرید از آن را توصیه می کنند.
امروزه مديران موفّق به اين نتيجه رسيده اند كه وفادار ساختن مشتريان و نگاه داشتن آنها در سبد مشتريان تنها در پرتوي جلب اعتماد آنها به سازمان ميسّر خواهد بود بنابراين تغيير جهت بازاريابي و تكيه بر مشتري گرايي مبتني بر اعتماد براي شركت ها يك الزام است تا يك فرصت اختياري .
بطور کلی همه مارک های تجاری نمی توانند باعث جلب توجّه و جذب مشتریان وفادار گردند.توسعه و نگهداری از مصرف کننده وفادار به نام تجاری در قلب برنامه های بازاریابی شرکت ها در مواجهه با بازارهای رقابتی قرار دارد ، با توجّه به این که نام تجاری باعث ایجاد ارزش برتر برای مشتری می گردد باعث رضایت و کمک به حفظ مصرف کنندگان می شود، در بخش خدمات یک نام تجاری موفّق به عنوان یک عامل کلیدی برای ایجاد موفّقیت سازمان ها و به عنوان “سنگ بنای خدمات “دیده می شود . بازاریابان کوشش قابل توجّهی در ایجاد و حفظ نگرش مثبت نسبت به مارک های خود دارند . (حبیبی و حسین پور،1393، ص3).
یک مشتری وفادار به عنوان یک عامل رقابتی در یک سازمان تعریف می شود که منجر به دستیابی به یک مزیت رقابتی در سازمان می گردد. مشتریان وفادار به قیمت کمتر حساس هستند زیرا بنگاه و کسب و کار برای آنها جذابیت بیشتری دارد و نیاز به تلاش کمتری برای برقراری ارتباط با آن ها می باشد(حبیبی و حسین پور،1393، ص3). وفاداری می تواند نسبت به یک نام تجاری ، به خدمات ، به یک فروشگاه و یا حتی یک فروشنده وجود باشد ..
معروف ترین تعریف قابل قبول براي وفاداري، تعریف جاکوبی و کینر در سال 1973است که در آن وفاداري را به عنوان یک تعصب به مارك و پاسخ رفتاري در طی زمان تعریف میکنند که در آن، فرد یک مارك خاص را نسبت به سایر مارك ها ترجیح داده و به صورت یک تعهد روانی در مورد آن تصمیم می گیرد (احمدی و همکاران، 1393، ص67). با توجه به افزایش خرید از فروشگاه ها، وفاداري به فروشگاه به عنوان يك واكنش رفتاري (مثل مراجعه مجدد)تعريف ميشود، كه اغلب اوقات در ارتباط با تصميم گيري در مورد انتخاب يك فروشگاه از بين چندين فروشگاه صورت مي گيرد. به عبارت ديگر وفاداري فروشگاه يك فرآيند روانشناختي (تصميم گيري و ارزيابي) است كه منتهي به تعهد به نام و نشان آن فروشگاه ميشود.وفاداري به فروشگاه صرفا” به خريد مجدد از يك فروشگاه توجه ندارد، بلكه به ترجيح آن فروشگاه نسبت به بقيه هم اشاره دارد (غفاری آشتیانی و اسکندری مهرآبادی،1390).
یکی از عوامل مهم در شکل گیری وفاداری مشتریان به محصولات و خدمات و در حالت کلی به برند یک سازمان تصویری است که از شخصیت آن برند در ذهن مشتریان نقش می بندد نسبت دادن ويژگي هاي شخصيتي انسان به برنـدهاي تجـاري موضـوعي اسـت كـه در دهـه هـای اخيـر كـانون توجـه پژوهشگران بوده است (عزیزی و همکاران،1391). مطالعاتي كه در سال ها ی اخير در زمينه ويژگي هاي شخصـيتي برنـد انجـام شـده اسـت، شخصـيت برنـد را مجموعه ا ی از ويژگي هاي شخصيتي انساني مـرتبط بـا برند تعريف مي كند، در واقع شخصیت برند عبارت است از شخصیتی که یک مصرف کننده به برند داده و بر اساس آن ویژگی های آن و خاطرات خود با برند را تداعی می کند(Aker,1997). پژو هشگراني كه در زمينه مصرف كننـدگان مطالعـه كرده اند، به اين نتيجه دست يافته انـد شـركت هـايي كـه داراي برندهاي قـوي و شخصـيت برنـد مثبـت هسـتند، منافع بي شماري براي خود بـه ارمغـان مـی آورنـد. يـك شخصـيت برنـد مطلـوب منــافع بسـياري در پـي دارد: تقويت ترجيحات مصرف كننده، افزايش احساسـات در مصرف كننده، افزايش سطح اعتمـاد و وفـاداري و تهيـه يك مبنايي براي تمايز محصولات. در نتيجه زماني كـه شخصيت برند و مشتري همخواني داشته باشد، مي تـوان انتظار داشت كه مصرف كنندگان در رفتار خريـد خـود حالت پايداري داشته باشند. شخصـيت برنـد، بـه عنـوان ســــمت غيــــر فيزيكــــي از دانــــش نســــبت بــــه محصـــول / برنـــد / شـــركت اســـت كـــه ادراكـــات مصرف كنندگان را درباره آن شكل می دهد (Freling& Forbes,2005).
محققان و پژوهشگران دریافته اند که برندها مانند انسان ها دارای شخصیت می باشند که آنها را در ذهن مصرف کنندگان متمایز می نماید(Plummer,1984) که ممکن است ترجیحات مصرف کننده را تحت تاثیر قرار دهد(Sirgy,1982) با توجه به تئو ری های شخصیت برند، برند می تواند از طریق آموزش و تجربه با ویژگی های شخصیت انسانی همراه باشد (Grohmann,2009) . ایده اساسی این است که مصرف کنندگان از طریق شخصیت خود وابستگی شان به برند را افزایش دهند مطالعــــات بســــياركمي رابطـــه بــــين تصــــوير مصـرف كننـدگان از خـود (خـود ادراكــي ) و تصـوير مصرف كنندگان از برند ( محصول ) و اولويـت هـاي آن را، بررســي كــرده اســت (Maehle & Shneor,2010) . تجانس یا سازگاری با خود نوعی مزیت در محصولات است که در ادبیات بازاریابی کمتر به آن پرداخته شده است. سازگاری با خود در افراد بصورت اینکه ” چگونه مشتریان شخصیت یک برند را درک می کنند ” تعریف می شود و در واقع به معنای مزایای نمادینی از محصولات است(Das,2013).
مفهوم خویشتن به عنوان ابزاری مفید جهت فهم و توضیح رفتار مصرف کننده جهت انتخاب یک نام تجاری کاربرد دارد. این مفهوم این فرض را مطرح می سازد که مصرف کنندگان محصولات و یا نام های تجاری را ترجیح می دهند که بسیار شبیه به تصویری است که از خود دارند و یا شبیه به آن تصویری است که علاقه دارند از خود داشته باشندفرق اساسی در مورد مفهوم تجانس نام تجاری با خویشتن این موضوع است که هر چه درجه تجانس و تناسب میان نام تجاری و خویشتن مشتری افزایش یابد شانس اتفاق افتادن خرید بالاتر می رود (Usakli & Baloglu,2010) .در واقع تا حدودی رفتار مصرف کننده به واسطه فرایند مقایسه ای که به واسطه ادراکش از خویشتن با شخصیت نام تجاری انجام می دهد قابل پیش بینی است زیرا او تمایل دارد که محصول انتخاب شده دارای شخصیتی نزدیک با آنچه از خویشتن انتظار دارد می باشد(Heding et al.,2009) در این میان تفاوت های جنسیتی نقش مهمی را در ایجاد وفاداری نسبت به فروشگاه و برند ایجاد می نماید. در مطالعات داس (2013) تاثیر معنادار شخصیت برند و تجانس با وفاداری مشتریان به برند فروشگاه با توجه به متغیر تعدیل گرنشان داده شده است.
با توجه به مطالب ارائه شده می توان گفت که هر چه درجه تجانس و تناسب میان نام تجاری و خویشتن مشتری افزایش یابد وفاداری مشتریان بیشتر می گردد ، در واقع این پژوهش به دنبال پاسخ دادن به این سوال است که ” آیا سازه های شخصیت فروشنده برند و تجانس و سازگاری با خود، با توجه به نقش متغیر تعدیلگر جنسیت بر وفاداری مشتریان تاثیرگذار است؟”
1-3) مدل مفهومی و متغیرهای تحقیق

جاویدی و عبدلی (۱۳۸۹) در پژوهشی با عنوان روند تحول تفکر انتقادی در دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد به پژوهشی پیمایشی در مقطع زمانی معینی؛ برای تعیین میزان تفکر انتقادی دانشجویان سال اول و سال چهارم انجام داده اند. افراد نمونه در این پژوهش ۱۴۴ نفر دانشجوی کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد بوده که به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شده اند. در این تحقیق، آزمون تفکر انتقادی واتسون – گلاسر به عنوان ابزار اندازه گیری مورد استفاده قرار گرفته است. در این پرسشنامه، مؤلفه های اصلی تفکر انتقادی شامل موارد زیر است: استنباط، شناسایی مفروضات، استنتاج، تعبیر، تفسیر و ارزشیابی. یافته های پژوهش نشان می دهد که بین میانگین نمرات تفکر انتقادی دانشجویان سال اول و سال چهارم، تفاوت معنی داری وجود دارد. با وجود این، میانگین کلی نمرات تفکر انتقادی دانشجویان سال اول و چهارم در حد ضعیف ارزیابی می شود. همچنین یافته های این پژوهش نشان داده است که دانشجویان دختر در مهارت استنتاح و دانشجویان پسر در مهارت تفسیر، نمرات بیشتری را کسب کرده اند. با وجود این بین میزان تفکر انتقادی دانشجویان دختر و پسر تفاوت معنی داری مشاهده نشده است. به علاوه، بر اساس یافته های بدست آمده، تفاوت معنی داری بین میانگین نمرات تفکر انتقادی دانشجویان رشته های علوم انسانی و سایر رشته ها در کلیۀ حیطه ها به جز حیطۀ تفسیر مشاهده نشد.

مکتبی فرد (۱۳۸۸) در مقاله ای با عنوان « انواع تفکر و ارتباط آنها، با تأکید بر تفکر انتقادی » به بررسی انواع شیوه های تفکر می پردازد از جمله شیوه تفکر واگرا ( خلاق و استعاری) و شیوه تفکر همگرا (تفکر منطقی و حل مسأله) و بیان می دارد که شیوه دربردارنده و جامع هردو منظر، مهارت تفکر انتقادی است که منجر به نتیجه گیری جامع و تصمیم گیری منطقی در موقعیت های نو و تازه پیش آمده می شود. به تعبیر دیگر نقطه عزیمت تفکر خلاقانه، عدم رضایت از وضع موجود و تردید منطقی در آن و تلاش برای خلق نگاهی دیگر است که این منظر، برخاسته از مهارت تفکر نقادانه است. در روش حل مسأله نیز نقطه عزیمت تفکر، ارزیابی راه حل های مختلف و توانای قضاوت صحیح است که این مهم نیز زاییده مهارت تفکر انتقادی است. لذا می توان تفکر انتقادی را نقطه ملتقای هر دو شیوه دانست.
تمنایی فر، امینی و کاشانی (۱۳۸۸) در پژوهشی به بررسی مقایسه ای تفکر انتقادی و خودکار آمدی دانشجویان رشته های هنری و غیر هنری پرداختند. جامعۀ پژوهش، شامل کلیۀ دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشگاه کاشان در سال تحصیلی ۸۸ ـ ۸۷ است که از میان آنها نمونه ای مشتمل بر ۳۲۰ دانشجو (۱۶۰ دانشجوی رشتۀ هنری و ۱۶۰ دنشجوی رشتۀ غیر هنری) با بهره گرفتن از نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند که در سن، جنس و پایۀ تحصیلی همتا شده اند. روش تحقیق از نوع علی ـ مقایسه ای است. ابزار های سنجش در این تحقیق، شامل پرسشنامۀ مشخصات عمومی، آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا، فرم ب و مقیاس خودکار آمدی شرر بوده است. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان داد که دانشجویان رشته های هنری در مقایسه با دانشجویان رشته های غیر هنری از تفکر انتقادی و خودکارآمدی بالاتری برخوردارند؛ همچنین دانشجویان رشته های هنری نسبت به دانشجویان رشته های غیرهنری نمره های بالاتری در خرده مقیاس های تفکر انتقادی کسب کردند. نتایج این پژوهش، مؤید آن است که آموزش هنر، بر رشد تفکر انتقادی و خودکار آمدی تأثیر به سزایی دارد.
منصوری و نوری (۱۳۸۸) در پژوهشی به مقایسۀ مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان مدارس هوشمند و مدارس عادی شهر تهران پرداختند. روش پژوهش این مطالعه، روش علی ـ مقایسه ای و جامعۀ مورد مطالعه، دانش آموزان سال سوم مقطع متوسطه و پیش دانشگاهی رشتۀ ریاضی دبیرستان های شهر تهران در سال ۸۸ ـ ۸۷ بود. با بهره گرفتن از روش نمونه گیری در دسترس یک مدرسۀ هوشمند یک مدرسۀ عادی انتخاب و در هر یک از این دو مدرسه ۵۰ نفر دانش آموز به صورت تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار مورد استفاده آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا بود که سه مهارت عمدۀ تحلیل، استنباط و ارزشیابی را می سنجد. به طور کلی نتایج نشان داد که در همۀ مهارت ها بین میانگین مهارت های تفکر انتقادی دانش آموزان مدارس هوشمند و دانش آموزان مدارس عادی به نفع دانش آموزان مدارس هوشمند تفاوت معنی دار وجود دارد.
آنجفی و همکاران (۱۳۸۸) به بررسی و مقایسۀ مهارت های تفکر انتقادی دانشجویان دانشکده های فنی ـ مهندسی و علوم انسانی دانشگاه شیراز در سال ۱۳۸۷ پرداختند. این پژوهش از نوع توصیفی و با روش نمونه گیری طبقه ای تصادفی بر روی ۲۰۰ نفر از اعضای جامعۀ مورد نظر انجام شد. ابزار این پژوهش آزمون فرم «ب» مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا بود. نتایج تحقیق نشان می دهد که مهارت های تفکر انتقادی به طور کلی در هر دو گروه مورد مطالعه، پایین، اما در دانشجویان فنی ـ مهندسی از علوم انسانی بیشتر است.
اطهری و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهشی به بررسی مهارت های تفکر انتقادی و ارتباط آن با رتبۀ آزمون سراسری ورود به دانشگاه در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان پرداخته اند. در این مطالعۀ توصیفی، مهارت های تفکر انتقادی به صورت تصادفی در یک جامعۀ ۸۹ نفری از دانشجویان ورودی سال تحصیلی ۸۶ ـ ۱۳۸۵ دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و در ترم نخست تحصیلی ارزیابی شد. اطلاعات با برگزاری رسمی آزمون، با بهره گرفتن از آزمون استاندارد مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا (فرم ب) جمع آوری گردید. نمرات به دست آمده از آزمون، معیار مهارت تفکر انتقادی دانشجویان قرار گرفت و ارتباط آن با رتبۀ کسب شدۀ داوطلب در آزمون سراسری بررسی شد. داده های به دست آمده با آزمون T مستقل و ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان می دهد که بین رتبۀ آزمون سراسری با نمرۀ کل تفکر انتقادی دانشجو، همبستگی معنی داری مشاهد نشد. در حیطه های زیر مجموعۀ تفکر انتقادی، فقط نمرۀ حیطۀ استنباط به رتبۀ دانشجو در آزمون سراسری با یک ضریب همبستگی به نسبت اندک، ارتباط معنی داری داشت. در دو گروه دانشجویان مقطع دکترای حرفه ای و مقطع کارشناسی، فقط در حیطۀ استدلال قیاسی بین رتبۀ آزمون سراسری و نمرات دانشجویان دورۀ دکترای حرفه ای همبستگی معنی داری مشاهده شد. نتایج همچنان نشان می دهد که نمرات آزمون مهارت های تفکر انتقادی در دانشجویان، در بدو ورود به دانشگاه چندان مطلوب نیست و رتبۀ داوطلب در آزمون سراسری هم نتوانسته است ارتباطی با این مهارت ها داشته باشد.
طالب زاده و همکاران (۱۳۸۷) در تحقیق خود به بررسی «جایگاه تفکر انتقادی در برنامه درسی اجرا شده دوره متوسطه » پرداخته اند. نتایج این تحقیق به این صورت بوده است که نظام آموزشی حاکم بر فضای مدارس، سوق دهنده به سمت شیوه آموزش تفکر انتقادی نمی باشد. این نقیصه به چند عامل برمی گردد، که از جمله آن : عدم کارایی معلمان و عدم درک اهمیت این روش در افزایش تعیمق آموزش، هجم بالای مفاهیم آموزش داده شده، توجه به چه آموختن به جای توجه به چگونه آموختن و مساعد نبودن شرایط فرهنگی و اجتماعی دانش آموزان در همراهی با این شیوه، می باشد.
محمدی (۱۳۸۷) در پژوهش خود به بررسی تأثیر آموزش مدل تفکر انتقادی ریچارد پل بر روی تفکر انتقادی دانش آموزان پرداخته است. جامعۀ پژوهش، کلیۀ دانش آموزان پایۀ اول مقطع متوسطه شهر تهران در سال تحصیلی ۸۸ ـ ۸۷ بود که از این جامعه، نمونه ای به حجم ۶۶ نفر به صورت تصادفی انتخاب و در دو گروه کنترل و آزمایش قرار گرفتند. درس مورد تاکید در این روش، مطالعات اجتماعی بود. روش تحقیق، شبه آزمایشی و طرح تحقیق دو گروهی ناهمسان با پیش آزمون و پس آزمون بود. ابزار گردآوری داده ها، آزمون تفکر انتقادی واتسون و گلاسر و آزمون تمایلات انتقادی کالیفرنیا بود. نتایج این پژوهش نشان می دهند که آموزش مدل تفکر انتقادی پل بر تفکر انتقادی و ابعاد آن در دانش آموزان دارای اثر معنی داری بود، اما آموزش مدل تفکر انتقادی پل بر تمایل به تفکر انتقادی در دانش آموزان دارای اثر معنی داری نبود. اما آموزش مدل تفکر انتقادی بر سه بُعد تحلیل گری، کنجکاوی و جستجوگری حقایق دارای اثری معنی دار بود.
پیشقدم در پژوهش خود (۱۳۸۶) به تأثیر مباحثۀ ادبی در رشد تفکر انتقادی پرداخته است. برای انجام پژوهش، دو کلاس زبان انگلیسی در سطح متوسط به بالا از کالج دانشگاه فردوسی مشهد انتخاب شدند. پس از تعدیل زبان آموزان از حیث تفکر انتقادی، در هر دو گروه کنترل و آزمایش، پژوهشگر از متون ادبی از جمله شعر، داستان کوتاه و بعضی قطعات ادبی جهت تدریس استفاده نمود. زبان آموزان هر دو گروه باید متون مربوطه را در منزل مطالعه می کردند. زبان آموزان گروه کنترل باید فقط متون ادبی را خلاصه و خلاصه های خود را فقط در کلاس بازگو می کردند و معلم هم نظر خود را راجع به متن ابراز می داشت (آموزش انتقالی)، ولی از زبان آموزان گروه آزمایش خواسته شد راجع به متون مورد نظر بحث کنند، آن را به زندگی روزمره خویش ربط دهند، و احساس خود را از متن بیان نمایند (آموزش تبدیلی). در پایان ترم، مجدداً آزمون تفکر انتقادی به افراد هر دو گروه داده شد و از آنها خواسته شد به آن پاسخ دهند. نتایج نشان داد تفاوت معنی داری میان دو گروه وجود دارد و مباحثۀ ادبی باعث رشد تفکر انتقادی گردیده است.
شریفی (۱۳۸۶) در پژوهش خود به بررسی رابطۀ تفکر انتقادی و عزت نفس با موفقیت تحصیلی در بین دانش آموزان دختر و پسر دورۀ پیش دانشگاهی رشتۀ علوم انسانی و ریاضی و فیزیک در سال تحصیلی ۸۶ ـ ۱۳۸۵ در شهر خدابنده پرداخته است. نتیجۀ پژوهش بیانگر آن است که بین میزان تفکر انتقادی و موفقیت تحصیلی و عزت نفس دانش آموزان رابطۀ معنی داری وجود دارد.
بابا محمدی و خلیلی (۱۳۸۴) در مطالعۀ توصیفی مقطعی خود به بررسی سطح مهارت های تفکر انتقادی دانشجویان کارشناسی پیوسته و ناپیوستۀ پرستاری دانشگاه علوم پزشکی سمنان در سال ۱۳۸۱ پرداختند. ابزار مورد استفاده شامل آزمون مهارت های تفکر انتقادی کالیفرنیا فرم ب است که حاوی ۳۴ پرسش چند گزینه ای با یک پاسخ صحیح در ۵ حوزۀ مهارت های شناختی تفکر انتقادی (تحلیل، ارزشیابی، استنباط، استدلال استقرایی و قیاسی) است. نتایج پژوهش نشان داد که دانشجویان کارشناسی پیوستۀ پرستاری از سطح تفکر انتقادی بالاتری نسبت به دانشجویان کارشناسی ناپیوسته برخوردار بوده و در این گروه همچنین دانشجویان سالهای بالاتر از مهارت های تفکر انتقادی بالاتری نسبت به دانشجویان سال پایین برخوردار هستند. به عبارتی، آموزش پرستاری و تحصیلات عالیه به طور نسبی سبب رشد مهارت های تفکر انتقادی در دانشجویان کارشناسی پیوسته شده است.
جهانی (۱۳۸۰) در تحقیق خویش به نقد و بررسی مبانی فلسفی «الگوی آموزش تفکر انتقادی لیپمن» پرداخته است. مهمترین یافتۀ این تحقیق آن است که آموزش تفکر انتقادی فقط از طریق فرایندهای پژوهشی ممکن می شود. معلمان و مجریان با عنایت به این نکته باید به پرورش روحیۀ پژوهشگری و رشد قوۀ تفکر دانش آموز بپردازند. در این تحقیق دیدگاه های « زمینه گرایی » و « نسبیت گرایی » مورد اعتقاد لیپمن مورد بررسی قرار گرفته و محدودیت های این دو دیدگاه نشان داده می شود. در پایان محقق پیشنهادهایی مبنی بر به کارگیری دیدگاه « عینیت گرایی زمینه گرایانه » در زمینه تربیت تفکر انتقادی و توجه به مؤلفه های دانشی و نگرشی به عنوان مضامین اصلی پرورش تفکر انتقادی ارائه می کند.
در تحقیق شعبانی (۱۳۸۰) با عنوان «تأثیر روش حل مسأله به صورت کارگروهی بر روی تفکر انتقادی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایۀ چهارم ابتدایی در شهر تهران»، نتایج تحقیق نشان می دهد که روش حل مسأله به صورت فعالیت گروهی، نقش ارزنده ای در پرورش مهارت های تفکر انتقادی دارد. در این تحقیق، از میان مهارت های تفکر انتقادی، سه ویژگی مهم یعنی مقایسه، تشخیص و قضاوت انتخاب شده و به اجرا در آمده اند.
کتاب آموزش تفکر انتقادی (مایرز،۱۹۸۶، ترجمه ابیلی، ۱۳۸۶( چاپ اول ۱۳۷۴)) را شاید بتوان قدیمی ترین اثر ترجمه ای در ایران دانست که مستقیما به تبیین آموزش تفکر انتقادی پرداخته و پیشنهادهای عملی را برای به کارگیری این رویکرد در آموزش ارائه می نماید.
۲-۴-۲- تحقیقات انجام شده در خارج از ایران
یافته های پژوهش ها و تحقیقات انجام شده در خارج از کشور به نقل از نیستانی (۱۳۹۲) نشان می دهد که ویژگی هایی چون سن، جنسیت و پیشرفت تحصیلی با رشد تفکر انتقادی همبسته هستند. اما به دلیل یافته های پژوهشی بی ثبات و محدود کننده آشکار نیست که تا چه اندازه سن بر تمایلات و مهارت های تفکر انتقادی شخص تأثیر می گذارد. برای مثال در مطالعه ای نشان داده شد که نمرات آزمون تمایلات و تفکر انتقادی در طول کودکی با افزایش سن ارتقا پیدا می کند (یه هیش، ۲۰۰۰، به نقل از نیستانی،۱۳۹۲) ، اما بین سن و تمایلات و مهارت های تفکر انتقادی تفاوت معنی داری وجود ندارد، از این رو بررسی چگونگی رابطۀ سن با تمایلات و مهارت های تفکر انتقادی ضروری است. پیشرفت تحصیلی مانند زبان و ریاضیات با تمایلات و مهارت های تفکر انتقادی همبسته است، در حالی که جنسیت هیچ رابطۀ معنی داری با نمرات آزمون های تمایلات و تفکر انتقادی ندارد.
تصورات قالبی (کلیشه ها) ممکن است که انسان را گمراه کنند، به گونه ای که افراد گمان کنند که مردان و زنان در تمایلات و مهارت های تفکر انتقادی، تفاوت معنی داری با هم دارند. بیشترین پژوهش های اخیر به این نتیجه رسیدند که هیچ تفاوت جنسیتی معنی داری در آزمون های تمایلات یا مهارت های تفکر انتقادی وجود ندارد.
پژوهشی در سطح کالج، آزمون مهارت های تفکر انتقادی (CCTST) را به صورت پیش آزمون و پس آزمون مورد استفاده قرار داد. نتایج این پژوهش نشان می دهند که مردان و زنان در گروه های کنترل هیچ تفاوت معنی داری در پیش آزمون و پس آزمون نداشتند اما بین زنان و مردان در پس آزمون گروه های آزمایشی تفاوت معنی داری وجود داشت. فاشین توضیح داد که نتایج ممکن است به علت زیر باشد:

1. 1. زنان و مردان انتظارات متفاوتی در گرفتن دوره های تفکر انتقادی دارند.

قسمت اول کدگذاری باز:
در ابتدا داده های بدست آمده از مصاحبه ها با توجه به مصاحبه با خبرگان دسته بندی می شود در این قسمت تمام شاخص ها و معیارهایی که خبرگان به آنها اشاره نموده اند آورده می شود در ضمن مواردی که در شاخص ها ارائه شده است و نیاز به تغییر دارد آورده شده است.
قسمت دوم کدگذاری محوری:
در این قسمت نیز هر مقوله با توجه به کدگذاری صورت گرفته در ابعاد مرتبط قرار داده خواهد شد.
۳-۹-۱-۲ طبقه بندی
سپس هر یک از ابعاد ارائه شده و مقوله های اصلی و فرعی حاصل از مصاحبه ها کامل می شوند و نظرات خبرگان در این زمینه بصورت کامل در مقوله ها و نشانگرها گنجانده می شود و در مورد مقیاس اندازه‎گیری هر نشانگر به نتیجه گیری خواهیم رسید.
۳-۹-۲ مرحله کمی تحقیق
در این مرحله از پژوهش، داده های گردآوری شده از طریق پرسشنامه با بهره گرفتن از spss20 و LISREL 8.54 مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت. بدین منظور پس از ورود داده ها به نرم افزار، از روش های آمار توصیفی و آمار استنباطی استفاده شده است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
۴-۱- مقدمه
در این فصل یافته ها و نتایج تحقیق حاضر به صورت توصیفی و تحلیل ارائه گردیده و به تجزیه تحلیل داده های حاصل از مصاحبه ها و پرسشنامه های تکمیل شده توسط افراد جامعه، جهت پاسخگویی به سوالات تحقیق و نیل به اهداف آن اختصاص داده شده است. محصول نهایی هر تحقیق یافته های آن هستند که موجودیت تحقیق را توجیه و اثبات می کنند. داده های جمع آوری شده به منظور تجزیه تحلیل و نتیجه‎گیری می باید در قالب آزمون های آماری به اطلاعات ارزشمند تبدیل گردند. محقق در این فصل با توجه به داده های گردآوری شده، به بررسی سوالات تحقیق پرداخته و درصدد دستیابی به اهداف تحقیق است. در واقع تجزیه تحلیل داده ها برای پاسخگویی به سوالات تحقیق برای هر نوع تحقیق از اهمیت خاصی برخوردار است و از اصلی ترین و مهم ترین بخش های تحقیق محسوب می شود. به همین منظور در این فصل به تجزیه تحلیل داده های به دست آمده از دو مرحله کیفی و کمی می پردازیم. از آنجایی که روش تحقیق مورد استفاده روش آمیخته اکتشافی است، ابتدا مرحله جمع آوری داده های کیفی انجام و آورده شده و در بخش دوم که مربوط به تجزیه تحلیل داده های کمی می باشد، برای تحلیل داده ها و پاسخگویی به سوالات تحقیق، از روش های آمار توصیفی و تحلیل آمار استنباطی استفاده شده است. مصاحبه شوندگان این تحقیق همگی مرد و دارای مدرک دکتری بوده اند.

۴-۲- تحلیل داده‌های کیفی حاصل از مصاحبه
در این بخش از گزاره‌های بیان شده توسط اساتید، مدیران صنعتی و خبرگان صنعت مورد مصاحبه جداولی تهیه می‌شود که چگونگی دستیابی به نتایج حاصل از این مصاحبه‌ها را نشان می‌دهد.
۴-۳-۱- تجزیه و تحلیل تم
بنابر آنچه قبلاً ذکر شد، ابتدا متون پیاده شده مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته، جهت شناسایی عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت ، با دقت بررسی گردید و پس از وارد کردن آن ها در جداول، و جدا کردن جملات معنادار آن ها در سطرهای مختلف، مفاهیم متنوع مورد استفاده در این تحقیق استخراج شدند. این مفاهیم با توجه به محتوای ظاهری، در دسته‌ه ای مفهومی که در واقع نشان‌گر یک مفهوم مستقل می‌باشند، در جدول (۴-۱) کدگذاری شده است. این دسته­ها در بخش­های مختلف این فصل مورد بررسی قرار گرفته­اند. در فصل پنجم، بر اساس اطلاعات و بحث‌های این فصل، به سؤالات اصلی تحقیق پاسخ داده می‌شود.
الف) آماده‌سازی داده‌ها
با تهیه نسخه‌های کتبی از محتوای مصاحبه‌ها و پاسخ افراد به سوالات مصاحبه، داده‌های کیفی پژوهش براساس شماره سوال مرتب گردیدند و پاسخ هر خبره به هر سوال در کنار هم نوشته شد.
ب) کدگذاری
پس از مطالعه صحبت های مصاحبه شوندگان و تحلیل کیفی آن ها، در این مرحله، جهت خلق معنی از جداول بدست آمده، این جداول در یک فایل بصورت یک جدول یکپارچه قرار گرفتند و بعد از منظم کردن آن ها بر اساس کد تعیین شده، به جملات مربوط به یک کد، با توجه به مفاهیم آن ها و نقاط اشتراکشان، عنوانی تعلق گرفت. در ادامه جداول مربوط به کد گذاری ها آورده شده است.
۴-۳-۲- نحوه کدگذاری مصاحبه با خبرگان
در این مرحله با مرور چند باره داده های گردآوری شده از طریق مصاحبه، به بررسی زوایای مختلف آن پرداخته می شود. در واقع با مرور مجموعه داده های گردآوری شده، مفاهیم مستتر در داده های جمع آوری شده، بازیابی خواهد شد. در این مرحله بدون هیچگونه محدودیتی به نام گذاری مفاهیم پرداخته شده است. بعد از انجام کد گذاری باز، محورهای اصلی در مجموعه داده ها را مشخص کرده و در مرحله بعدی،کدگذاری حول این محورها انجام می گیرد.
در ستون اول این جدول به هر فرد مصاحبه شونده کدی از I1 تا I10 اختصاص داده شده است و در ستون دوم گزاره‌های کلامی و آن چه خبرگان درباره عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت بیان کرده‌اند، به تفصیل آورده شده است. در ستون کدگذاری باز، مفاهیم مهم هر یک از گزاره‌های کلامی مطرح شده و ستون کدگذاری محوری، که مربوط به عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت می‎باشد، در آخرین مرحله تکمیل شده است.
۴-۴- جمع آوری وکد گذاری داده های کیفی
در تحلیل کیفی، مصاحبه های انجام گرفته از طریق کدگذاری باز و کدگذاری محوری دسته بندی هایی انجام شده که منجر به شناسایی مفاهیم و مولفه های مربوط عوامل موثر بر تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی در دانشکده های دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت شده است. در ادامه هر کدام از ابعاد همراه با جدول کدگذاری باز و محوری و نیز تفسیر آن به صورت جداگانه ارائه شده است.
جدول(۴-۱). کدگذاری داده های محتوای مصاحبه در مورد عوامل موثر در انتخاب راهبرد تجاری سازی در بخش عوامل محیطی

از مجموع یافته­های تحقیق، نتایج زیر به دست می ­آید:
اشعار حکیم نظامی گنجوی با بهره­ گیری از شریعت اسلامی و افکار والای عرفانی، آثاری شکوهمند و در نوع خود بی­نظیر است. در صورتی که در این اشعار تحقیقاتی صورت گیرد، تشنگان ادب و علم خواهند توانست به مضامین بلند اخلاقی دست پیدا کنند.
بندگی و عبادت خداوند، انسان را مُتخلِّق به اخلاق اسلامی می­ کند. نبود یا کمرنگ شدن آن، هرجامعه­ای را به تباهی می­کشاند. برای جلوگیری از فساد اخلاقی در جامعه باید عوامل و موانع بندگی را به­خوبی شناخت و در صدد تقویت عوامل و خشکاندن موانع برآمد.

بندگی باید خالص برای خدا باشد. بندگی شیطان، نفس، جاه و مقام، پول… انسان را به اسفل السّافلین می­رساند. بندگی که در امتداد فطرت انسانی و هدف خلقت بشری است، بندگی خداوند تبارک تعالی است.
هر بنده­ایی باید عوامل بندگی که شامل:۱- استعانت از عقل (تفکّر کردن) ۲- علم و آگاهى ۳-کمک و توفیق خواستن از خداوند ۴- جدیّت و پشتکار ۵- موعظه و تذکّر۶- اخلاص۷- اراده و عزم راسخ (استقامت در دین) ۸- توبه ۹- سرزنش دنیا۱۰- شاد کردن دلها ۱۱- توکّل۱۲- وفای به عهد (وفاداری)۱۳- تقوا ۱۴- صبر در طاعت ۱۵- خدا باوری۱۶- ذکر (یاد خدا) است را در خود تقویت کند تا به قرب الهی رسیده و سعادتمند گردد.
هر بنده­ایی باید موانع بندگی که شامل: ۱-کینه توزی ۲- عیب­جویی و غیبت کردن از دیگران۳ - خودبینی، تکبّر وغرور۴ - جهل و غفلت (نبود معرفت و آگاهی) ۵ - هواى نفس۶- ریا ۷ -عجب ۸ - اغوای شیطان ۹- حبِّ دنیا۱۰- ستمکاری و بی عدالتی۱۱- افزون طلبی در شهوت و لذّت ۱۲- داشتن مشکلات اقتصادی (فقر) است را در خود تقلیل دهد و در صدد از بین بردن این موانع باشد.

5. 5. ۲٫ پیشنهادها

پیشنهاد می­گردد به جهت اهمیّت موضوع، بحث دربارۀ بندگی، عوامل و موانع آن در آثارِ دیگر شاعران پارسی­گو، خصوصاً پیروان نظامی که خمسه سرایی راچه در ایران و چه در هند به راه انداختند، نیز مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته و با آثار نظامی گنجوی مقایسه گردد.
پیشنهاد می­گردد درخصوص راه­های مقابله با موانع بندگی و همچنین راه­های ترویج عوامل بندگی در آثار شاعران خمسه سرا، تحقیقات بیشتری صورت گیرد و نتایج به صورت ساده و عملی در اختیار عامّه مردم قرار گیرد تا با اجرای آن راهکارها، رذائل اخلاقی جامعه از بین رفته و جرم و جنایت و تعدی به حقوق دیگران به حداقل برسد.
به جهت اهمیّت و تأثیر اخلاق بندگی بر اخلاق فردی و اجتماعی و با توجّه به علاقۀ عامّۀ مردم به شعر و شاعری، پیشنهاد می­گردد کارگروه تحقیق در اشعار شاعران پارسی­گو به ویژه شاعران آیینی تشکیل شود و نتایج آن به صورت هدفمند و با بیانی مناسب در نشریّات پرتیراژ چاپ گردد.
تشکّر و قدردانی:
«لَا یَشْکُرُ اللَّهَ مَنْ لَا یَشْکُرُ النَّاسَ»
(مَن لایَحضُرُه اَلفَقیه، ۳۸۰/۴ )
——————
با نهایت تشکّر و سپاس از شهدا و جانبازان و ایثارگران عزیزکه با رشادت­ها و ایثارگری­های خود، امنیّت را به کشور عزیزمان هدیه کردند و محیطی امن را مهیّا نموده تا بتوانیم در کمال آرامش به تحصیل ادامه دهیم.
همچنین با تشکّر و قدردانی از استادان ارجمند و گرامی، آقایان دکتر احمد رضی و احمد شاکر نژاد که با حسن خلق، سعی وافر، تلاش خستگی ناپذیر، سعۀ صدر و برخورد انسانی، اینجانب را در تهیّۀ این تحقیق یاری نمودند و داشته­های خود را برای انجام بهتر این پایان نامه، در طبق اخلاص قرار دادند. در ضمن از خانوادۀ عزیزم نیز که مرا در انجام این تحقیق تحمّل کردند، تشکّر می­کنم.
منابع و مآخذ
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
[آمدی، عبدالواحد]، غررالحکم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیّه، چاپ اوّل ۱۳۶۶٫
آیتی، محمّد، گزیده مخزن الاسرار، چاپ دوم، تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی،۱۳۷۰٫
احسان بخش، صادق، آثار الصادقین، انتشارات ستاد برگزاری نماز جمعه، تهران ،۱۳۷۳، ج۱۱٫
ارجمند رشید آبادی، زهرا و دیگران، فارسی چهارم دبستان، نشر اداره کل چاپ و توزیع کتاب­های درسی، با اندکی تخلیص.
اردکانی، سید محمود، «امثال و حکم در مخزن لاسرار نظامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده تولّد حکیم نظامی گنجوی، ج۲، ۱۳۷۰٫
امام جمعه، محمّد، «هنر تمثیل و دیدگاه های نظامی در مخزن الاسرار»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی بزرگداشت نهمین سده تولّد حکیم نظامی گنجوی، ج ۱، ۱۳۷۰٫
انزابی نژاد، رضا، پردۀ سحر سحری، انتشارات جامی، تهران، چاپ سوّم، ۱۳۷۹٫
الهام بخش، سید محمود؛ مژگانیه، نازگل، «تأملی در اندیشه های زاهدانه و دینی نظامی گنجوی»، فصلنامه دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، سال سوّم، شماره ۸ ، بهار ۸۷٫
الهمدانی، حسن المعلم، غذاء العارفین، تحقیق و تصحیح عباس شرفی ماسوله، انتشارات ادارۀ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی گیلان، چاپ اوّل، ۱۳۷۶٫
براون، ادوارد ، تاریخ ادبیّات ایران، ترجمه غلامحسین افشاری، انتشارات مروارید، تهران، چاپ سوّم، ۱۳۶۶٫
بویل، جی، آ،‌ تاریخ ایران کمبریج، ترجمۀ حسن انوشه، ج۵، تهران، امیرکبیر، چاپ اوّل ۱۳۶۶٫
بیگدلی، غلامحسین، چهره اسکندر در شاه نامه فردوسی، و اسکندر نامه نظامی، تهران، انتشارات آفرینش، ۱۳۶۹٫
پناهی، نعمت‌الله، «شخصیّت شیرین در منظومۀ خسرو و شیرین نظامی»، مجلۀ نامۀ پارسی، سال دهم، شمارۀ ۴٫
پورنامداریان، تقی؛ موسوی، مصطفی، گزیده مخزن الاسرار نظامی گنجوی، چاپ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ نخست، ۱۳۸۹٫
ثامنی، جعفر، « نظامی و قرآن»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی حکیم نظامی گنجوی، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز، ۱۳۷۰٫
ثروت، منصور، «گلایه ای از اقبال نامه نظامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی حکیم نظامی گنجوی، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز،۱۳۷۰٫
ثروت، منصور، گنجینۀ حکمت در آثار نظامی، چاپ اوّل، تهران، انتشارات امیر کبیر،۱۳۷۰٫
ثروتیان، بهروز، نفایس الفنون، تبریز، انتشارات دانشگاه،۱۳۵۲٫
ثروتیان، بهروز، آیینه غیب نمای نظامی در مخز ن الاسرار، تهران، انتشارات کلمه، ۱۳۶۹٫
جوادی آملی، عبدالله، مفاتیح الحیات، انتشارات مرکز نشر اسرا، چاپ یکصد و نوزدهم، ۱۳۹۲٫
جوادى، محسن؛ نظریۀ ایمان در عرصه کلام و قرآن، معاونت اموراساتید دروس معارف اسلامی قم، چاپ اول، زمستان ۱۳۷۶
جودی، اکرم، «عاطفه دینی و دیانت نظامی گنجوی»، ندای صادق، ش ۱۵، سال چهارم.
[چلبی، جلال الدین]، دیوان مجنون لیلی، چاپ مصر، ۱۹۳۷، مقدّمه زکی مبارک.
حبیبی، حسن، «سیری در افکار و آثار نظامی»، مجموعه مقالات کنگره بین المللی حکیم نظامی گنجوی، ج یک، تبریز، انتشارات دانشگاه تبریز، ۱۳۷۰٫

متغیرهای مستقل نقش علت را بر عهده دارند و بر متغیرهای دیگر تأثیر می گذارند، منشأ بروز پدیده ها می شوند و معمولاً تشخیص تأثیر متغیر مستقل و میزان آن از اهداف عمده تحقیق محسوب می شود. متغیرهای تابع یا وابسته تابع تغییرات متغیر مستقل هستند، یا در واقع معلول آنها به شمار
می آیند(حافظ نیا،۸۳:۱۳۸۳).
انواع متغیرهای مورد مطالعه در این تحقیق عبارتند از:
- متغیر مستقل: دسترسی به امکانات ، پاسخگویی ، قابلیت اطمینان، مسئولیت پذیری، همدلی.
- متغیر وابسته(تابع): رضایت مندی مودیان .
۳-۹ روش های آماری مورد استفاده
در تحقیق حاضر با بهره گرفتن از نرم افزار SPSS از دو نوع آمار توصیفی و استنباطی برای تحلیل داده ها استفاده شده است. در سطح توصیفی با بهره گرفتن از مشخصه­های آماری نظیر فراوانی، درصد، به رسم نمودارها و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شد و در سطح استنباطی، از آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی پرسشنامه، از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف برای بررسی نرمال بودن جامعه، از آزمون ویلککسون برای رد یا تایید فرضیات تحقیق، از آزمون فریدمن برای رتبه بندی فرضیه ها و از آزمون T جهت بررسی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخ دهندگان در خصوص متغیرهای تحقیق استفاده می شود.

تجزیه و تحلیل آزمونT
این آزمون برای تعیین معنی‌داری اختلاف بین میانگین یک متغیر با یک مقدار ثابت که مقدار آزمون (Test Value) نامیده‌ می‌شود،‌ به کار می‌رود. مهمترین نکته در استفاده از آزمون T یک نمونه‌ای، انتخاب مقدار آزمون است که باید یک نقطه وسط‌ را بیان کند.
آزمون فریدمن
آزمون فریدمن برای مسائل طرح‌های اندازه‌های تکراری قابل استفاده است. با طرح‌های اندازه‌های تکراری، هر آزمودنی یک رکورد از پرونده داده‌‌‌ها است که دارای k متغیر می‌باشد. نمرات حاصله از k موقعیت یا فرصت در این متغیرها وارد می‌شود. محقق علاقه‌مند به تعیین تغییرات معنی‌دار آزمودنیها در تمام موقعیتها یا فرصتهای مورد اشاره است. به این منظور ، آزمون فریدمن به مقایسه میانه‌های متغیرها می‌پردازد و معنی دار بودن این تفاوتها را بررسی می‌کند. در این آزمون ، یافته‌‌های متغیرها در هر یک از کیس‌ها، رتبه گذاری می‌شود و با بهره گرفتن از میانگین رتبه‌های متغیر‌ها در نمونه، فرض برابری میانه‌ های متغیرها مورد آزمون قرار می‌گیرد. دربارهn متغیر مورد بررسی ، اگر مقدار آماره χ۲ بدست آمده بزرگتر از  α) اندازه خطای آزمون و n-1 درجه آزادی) فرض H0 مبنی بر برابری میانه‌ها رد می‌شود یعنی حداقل یک متغیر وجود دارد که میانه آن تفاوت معنی داری با یکی دیگر از متغیرهای مورد آزمون دارد وگرنه دلیلی بر رد فرض H0 وجود ندارد و میانه‌های تمامی متغیرهای مورد آزمون برابر می‌باشد.در نرم افزار SPSS شاخصی به عنوان P – مقدار جهت بررسی آزمون ارائه می‌شود، چنانچه این مقدار از سطح خطا کمتر باشد فرض H0 رد می‌شود وگرنه دلیلی بر رد این فرض وجود ندارد.
فرض۰H : میانه تمامی متغیرها برابرند.
فرض۱H : حداقل دو متغیر وجود دارد که میانه آنها نابرابر است.
فصل چهارم
تجزیه و تحلیل داده ها
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
پس از آن که محقق داده ها را گردآوری، استخراج و طبقه بندی نمود و جداول توزیع فراوانی و
نسبت های توزیع را تهیه کرد، باید مرحله جدیدی از فرایند تحقیق که به مرحله تجزیه و تحلیل داده ها معروف است، آغاز شود. این مرحله در تحقیق اهمیت زیادی دارد؛ زیرا نشان دهنده تلاش ها و زحمات فراوان گذشته می باشد. در مرحله تجزیه و تحلیل نکته مهم این است که محقق باید اطلاعات و داده ها را در مسیر هدف تحقیق، پاسخگویی به سوال یا سوالات تحقیق و نیز ارزیابی فرضیه های خود را جهت داده و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.تحلیل آماری این فصل شامل دو قسمت است ۱-آمار توصیفی ۲- آمار استنباطی
در تحلیل توصیفی، داده های آماری مربوط به نحوه توزیع پاسخ دهندگان به ویژگیهای جمعیت شناختی و سایر ویژگیهای مورد نظر در پرسشنامه، آورده می شود. در این بخش همچنین از جداول توزیع فراوانی و نمودارهای آماری برای توصیف استفاده می شود. در تحلیلی استنباطی، روش های مورد استفاده، آزمون کولموگروف –اسمیرنوف, آزمون t تک نمونه ای, فریدمن , ویلکاکسون است که توسط نرم افزار spss انجام گرفته و از این طریق به آزمون فرضیه های تحقیق پرداخته می شود.
۴-۱ توصیف داده های جمعیت شناختی
قسمت اول پرسشنامه مربوط به مشخصات فردی پاسخگویان شامل میزان تحصیلات پاسخ ‌دهندگان ، پست سازمانی پاسخ دهنده گان ، ماهیت سازمان و سابقه کار پاسخ دهنده گان می‌باشد. یافته‌های مربوط به مشخصات فردی پاسخگویان در قالب جداول تشریح می‌گردد.
۴-۱-۱ میزان تحصیلات پاسخ ‌دهندگان
در جدول و نمودار ۴-۱ ملاک عمل مدرک تحصیلی بوده و اینکه پاسخ دهندگان دارای چه مدرک تحصیلی بوده اند.که بر اساس ذیل تقسیم بندی شده اند
۱-دیپلم ۲- فوق دیپلم۳- لیسانس۴- فوق لیسانس و بالاتر