:
در این فصل به روش پژوهش، جامعه و نمونه آماری، روش نمونه گیری، روش اجرای پژوهش، ابزار گردآوری اطلاعات و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است.
۳-۲- روش پژوهش:
پژوهش حاضر یک پژوهش از نوع شبه تجربی با گروه کنترل و آزمایشی به صورت طرح پیش آزمون- پس آزمون است، که به تأثیر بازی های پیش دبستانی بر مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان مراکز پیش دبستانی ناحیه یک شهر شیراز در سال تحصیلی۹۳-۹۲ پرداخته است.
۳-۳- جامعه و نمونه آماری:
جامعه آماری شامل ۳۰۸۶ کودک پیش دبستانی می باشد که در گروه سنی ۵ تا ۶ سال، در سال تحصیلی ۹۳ -۹۲ در مراکز پیش دبستانی واقع در ناحیه یک شهر شیراز مشغول به تحصیل می باشند. که ۶۰ نفر به صورت تصادفی خوشه ای از بین نو آموزان مدارس پیش دبستانی ناحیه یک شهر شیراز انتخاب شدند.
۳-۴- روش نمونه گیری پژوهش:
جهت انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای تصادفی استفاده شده است به این صورت که جهت جمع آوری اطلاعات پس از اخذ مجوز ابتدا فهرستی از پیش دبستانی های ناحیه۱ آموزش و پرورش شهرستان شیراز انتخاب شد و از بین تعداد ۶۴ پیش دبستانی دو مرکز پیش دبستانی به صورت تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابتدا با حضور در کلاس شرکت کنندگان پژوهش بر حسب سن تعیین شده به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. پس از یکسان سازی گروه ها با بهره گرفتن از آزمون هوش ،از کل شرکت کنندگان، تعداد۶۰ نفر که۳۰ نفر آن ها پسر و ۳۰ نفر دختر بودند پیش آزمون به عمل آمد. سپس از بین گروه دختران ۱۵ نفر به صورت تصادفی به عنوان گروه آزمایش و ۱۵ نفر نیز به عنوان گروه کنترل انتخاب شدند و از بین پسران نیز ۱۵ نفر به عنوان گروه آزمایش و ۱۵ نفر هم به عنوان گروه کنترل به صورت تصادفی انتخاب گردیدند و بازی ها که ۸ نوع بازی(دو نوع بازی حافظه، بازی مشاغل، هپ بازی، بازی قطار، کارت تصویر، بازی های ریتمیک، بازی تشخیص صدا) و به رشد و تقویت مهارت های ذهنی و اجتماعی کودکان کمک می کند به گروه های آزمایش طی دو ماه و هرهفته دو جلسه ی یک و نیم ساعته آموزش داده شد. سپس بعد از آموزش بازی ها، مجدداً آزمون ها تکرار گردید.
۳-۵- ابزار گردآوری اطلاعات:
۳-۵-۱- آزمون بصری– حرکتی بندر گشتالت:
آزمون بندر در سال ۱۹۳۸ در مقالهی«آزمون بصری – حرکتی گشتالت و کاربرد بالینی آن» در مجلهی سنجش روانپزشکی کودکان و نوجوانان منتشر شد. در پژوهشی که در سال ۱۹۶۱ منتشر شد به این نتیجه رسیده بودند که آزمون بندر که از نظر وسعت استفاده توسط روانپزشکان و روانشناسان در سال ۱۹۴۶ در مرتبه ی پنجاه و چهارم قرار داشت در سال ۱۹۵۸ به مرتبه ی چهارم ارتقا یافته بود(لطف آبادی، ۱۳۸۵).
آزمون بندر برای تشخیص هوش کودکان دبستانی (آرمسترانگ و هاوک[۷۸]، ۱۹۶۰؛ کوپیتز[۷۹]، ۱۹۵۸)، بصورت یک آزمون گروهی برای دانش آموزانی که به دبستان وارد می شوند(کیوگ و اسمیت[۸۰]، ۱۹۶۱) ؛ و به عنوان یک آزمون فرافکن (گرین هاوم[۸۱]، ۱۹۵۵) به کار رفته است. مطالعات دانشمندان مختلف نشان می دهد که آزمون بندر را در زمینه های متفاوتی می توان برای تشخیص وضعیت کودکان به کار برد.
آزمون بصری– حرکتی بندر گشتالت که توسط لورتا بندر ساخته شده شامل نه کارت با ابعاد ۶×۴ اینچ می باشد که تصاویری بر روی آن ها طرح شده است. این تصاویر به اقتباس از آزمایش های ادراکی ورتهایمر تهیه شده است. از کودکانی که آزمون می شوند خواسته می شود که با یک مداد نمره ی ۲ شکل تصاویر روی کارت ها را به ترتیب روی یک ورق سفید کاغذ ۴A ترسیم کنند و اگر بخواهند میتوانند از کاغذهای بیشتری استفاده کنند. محدودیت زمانی برای اجرای این آزمون وجود ندارد. به هر یک از موارد نمره گذاری در کارت های آزمون بندر، نمره ی صفر یا یک داده می شود که صفر به معنای «غیاب» انحراف در ترسیم و یک به معنای «حضور» انحراف در ترسیم می باشد. فقط به انحرافهای کاملا مشخص باید نمره ی یک داد. مواردی را که تردید داریم باید نمره ی صفر بدهیم یعنی نمرهای به آن ها تعلق نخواهد گرفت. پس از نمره گذاری آزمون، مجموع نمره های کودک را با جداول اطلاعات هنجار شده مقایسه می کنیم.در این روش، بدشکل کردن (تخریب شکل و بی تناسب کردن اندازه ها)، تغییر جهت دادن شکل، ترکیب نادرست اجزاء، و تکرار اجزاء، معیار نمره گذاری قرار گرفته است(لطف آبادی، ۱۳۸۵).
دکتر بندر(۱۹۳۸)، شخصاً نوشته است که ترسیم تصاویر آزمون وی بیانگر سطح رشد ادراک بصری – حرکتی است و ادراک بصری– حرکتی مستقیما در رابطه با توانایی زبانی و سایر عملکردهای هوشی کودکان(مثل حافظه، ادراک بصری، هماهنگی حرکتی، مفاهیم مکانی و زمانی، سازماندهی و الگوبرداری) است.
برخی از مطالعات نیز این نظریه را تأیید می کند، مثلاً ویوتزر[۸۲] (۱۹۵۹) رابطه معنی داری بین عملکرد کودکان خردسال در آزمون بندر و بهره هوشی حاصل از آزمون بینه– نوردن به دست آورد.در عین حال مطالعات پاسکال و ساتل[۸۳](۱۹۵۱) نشان می دهد که بین هوش بزرگسالان و عملکرد آنان در آزمون بندر رابطه ی معنی دار وجود ندارد.
مطالعهی دیگری که توسط کوپیتز (۱۹۵۸) انجام شد تا رابطه میان آزمون بندر و مقیاس هوشی وکسلر را به دست آورد نشان داد که آزمون بندر بدرجات متفاوتی با پنج مورد از خرده آزمون های نُهگانهی مقیاس هوشی وکسلر کودکان، با نمره ی کلی مقیاس وکسلر، و با نمره ی کلامی و عملی آن همبستگی دارد. کوپیتز این نتیجه ی کلی را از مطالعه ی خود می گیرد که آزمون بندر را با حدودی از اطمینان می توان ب

ه عنوان یک آزمون سریع هوشی غیر کلامی برای کودکان کودکستانی و دبستانی به ویژه به منظور تفکیک کودکان از یکدیگر استفاده می شود. همچنین از آنجا که آزمون بندر بسیار کمتر از آزمون های هوشی وکسلر یا استنفورد- بینه تحت تاثیر فرهنگ کودک است بسیاری از کودکانی که دچار محرومیت اجتماعی هستند و در آزمون های هوشی مذکور موفقیت کمتری دارند در آزمون بندر نتایج بهتری را نشان می دهند. به نظر کوپیتز، این کودکان ظرفیت هوشی خوبی دارند ولی محرومیت های اجتماعی و فرهنگی خانواده ی آنان مانع از بروز استعدادهای هوشی آنان شده است. به دلایل فوق، آزمون بندر یک وسیلهی مناسب برای اندازه گیری و تشخیص ظرفیت های پایهای شناختی کودکان است و حتی در مواردی که روایی سایر آزمون های هوشی مورد شک و تردید قرار می گیرد می توان از آزمون بندر استفاده کرد به ویژه در مورد کودکان سن پایین تر و کودکانی که از توانایی شناختی کمتری برخوردارند.
تحقیقات دیگر نیز(هندرسون[۸۴] و همکاران، ۱۹۶۹ ؛بائروگیل[۸۵]، ۱۹۶۷؛ و کاسکی[۸۶]، ۱۹۷۳) مؤید پژوهشهای فوق و حاکی از همبستگی نتایج آزمون بندر با نتایج آزمون های هوشی دیگر در مورد کودکان خردسال است(لطف آبادی، ۱۳۸۵).
لطف آبادی در مطالعات خود در جریان طرح پژوهشی «تأثیر اختلالات عاطفی کودکان دبستانی در توانایی های شناختی و پیشرفت تحصیلی آنان» (که قسمتی از نتایج آن در کنگره ی بهداشت و جنگ (آذر ماه۶۷) در دانشگاه علوم پزشکی اهواز و قسمتی دیگر در دومین کنگرهی پژوهش های روانپزشکی و روانشناسی در ایران (آذر ماه ۶۸) در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تهران ارائه شده) حاکی از آن است که وقتی کودکی در اجرای آزمون بندر موفق است وضعیت عمومی پیشرفت تحصیلی او نیز مناسب است. در عین حال، دانش آموزانی که توانایی کمتری در آزمون بندر نشان می دهند همیشه شاگردان ضعیفی از نظر پیشرفت تحصیلی خود نیستند، هر چند در مجموع چنین است. این بدین معنا است که برای پیش بینی پیشرفت تحصیلی دانش آموزان علاوه بر نتایج آزمون بندر لازم است که وضعیت عاطفی، سایر توانایی های ذهنی نظیر مهارت های زبانی و حافظه، و همچنین رفتار شاگرد و زمینه های خانوادگی و اجتماعی و فرهنگی وی را نیز مورد نظر قرار دهیم(لطف آبادی، ۱۳۸۵).
اعتبار و روایی:
کوپیتز(۱۹۷۵)در سیستم نمره گذاری خود توافق بین نمره گذاران را مطالعه کرده وضریب توافق را بین ۷۹تا ۹۹درصد گزارش کرده است.ضرایب قابلیت اعتماد به روش باز آزمایی۵۰/.تا۹۰/.بوده است.
۳-۵-۲- مقیاس سنجش مهارت ها ی اجتماعی ماتسون:
این مقیاس توسط ماتسون و همکاران در سال(۱۹۸۳) برای سنجش مهارت های اجتماعی افراد ۴ تا ۱۸ سال تدوین گردیده است که دارای ۶۲ ماده است. یوسفی و خیر (۱۳۸۱) به بررسی روایی این مقیاس در فرهنگ ایرانی پرداختند. برای این منظور مقیاس یاد شده را به فارسی ترجمه و مورد بررسی روایی محتوایی با همکاری اساتید روانشناسی قرار دادند که مورد تأیید قرار گرفت. برای پاسخگویی به آن آزمودنی باید هر عبارت را بخواند و سپس پاسخ خود را بر اساس یک شاخص ۵ درجه ای از نوع مقیاس لیکرت با دامنه ای از نمره ۱ (هرگز / هیچ وقت) تا ۵ (همیشه) مشخص نماید.لازم به ذکر است که، با توجه به اینکه این پژوهش بر روی کودکان پیش دبستانی انجام گرفته است و خود کودکان قادر به پاسخگویی به سوالات نیستند این پرسشنامه توسط معلمان با توجه به شناخت شان از کودکان انجام گرفت.
۳-۶- روایی مقیاس سنجش مهارت های اجتماعی:
خیر و یوسفی(۱۳۸۱)، برای تعیین روایی سازه مقیاس مهارت های اجتماعی، روش آماری تحلیل عوامل با بهره گرفتن از شیوه مؤلفه های اصلی[۸۷] را بکار گرفتند. مقدار ضریب KMO برابر با ۸۶/۰ بود و بیانگر کفایت نمونه گیری محتوایی به منظور انجام تحلیل عاملی می باشد. همچنین، مقدار آزمون کرویت بارتلت برابر با ۲۹۸/۱۰۴۳۳ و در سطح ۰۰۰۰۰۱ /۰ =P معنی دار بود. سپس با توجه به نمودار اسکری[۸۸] و استفاده از روش چرخش واریماکس، ۵ عامل بدست آوردند.
به منظور وضوح بیشتر و بررسی میزان روایی پژوهش خیر و یوسفی(۱۳۸۱)، به مقایسه با پژوهش بنیانگذاران این مقیاس یعنی ماتسون و همکاران(۱۹۸۳) روایی محتوایی این مقیاس پرداخته اند:
– برای مهارت های اجتماعی مناسب، ضریب عاملی بین ۳۴/۰ تا ۷۱/۰ و مقدار ارزش[۸۹] ویژه (آیگن) این عامل، برابر با ۸۱ /۸ بدست آمد.
– رفتارهای غیر اجتماعی[۹۰]، ضریب عاملی بین ۹۳/۰ تا ۵۵/۰ و مقدار ارزش ویژه این عامل، برابر با ۶۸ /۵ بدست آمد.
– پرخاشگری و رفتارهای تکانشی، دامنه ضرایب عاملی بین ۳۵/۰ تا ۶۲/۰ و مقدار ارزش ویژه آن برابر با ۵۵/۲ بدست آمد.
– برتری طلبی واطمینان زیاد بخود داشتن، مقادیر ضرایب بین۴۳/۰ تا ۷۰/۰ و مقدار ارزش ویژه آن، برابر با ۲۰/۲ بدست آمد.
– رابطه با همسالان، ضرایب عاملی بین ۳۳/۰ تا ۶۲/۰ بدست آمد(خیر و یوسفی ، ۱۳۸۱).
۳-۷- پایائی مقیاس مهارت های اجتماعی:
خیر و یوسفی(۱۳۸۱) برای بررسی پایائی مقیاس مهارت های اجتماعی از ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف استفاده کردند مقدار ضرایب آلفای کرونباخ وتنصیف برای کل مقیاس یکسان و برابر با ۸۶/۰ بود. مقادیر این دو ضریب برای دختران به ترتیب برابر با ۸۵/۰ و۸۶/۰؛ و برای پسران برابر با ۸۷/۰ و۸۵/۰بود.
همچنین همبستگی بین ۵ عامل بدست آمده و نمره کل مقیاس نیز محاسبه گردید دامنه این ضرایب از۴۳/۰تا ۷۲/۰ بود و همگی در سطح ۰۰۰۱ /۰=P معنی دار بودند.
جدول ۳-۱ : ضرایب آلفای کرونباخ و تنصیف در کل مقیاس مهارت های اجتماعی و ۵ عامل حاصل از آن.