موضوع:

بررسی وضعیت آلودگی باغات پسته به نماتد مولد غده ریشه و تعیین گونه غالب ,شدت آلودگی و پراکنش آن در شهرستان سبزوار

استاد راهنما:

دکتر علی اسکندری

 استاد مشاور:

مهندس امیر ریوندی

تکه هایی از متن به عنوان نمونه :
چکیده
به منظور تعیین دلایل ضعف و پژمردگی و کاهش رشد و زردی درختان پسته در سال‌های اخیر در باغات پسته شهرستان سبزوار، طی ماه‌های فروردین و تیر ۱۳۹۰ ، ۴۰ نمونه از ریشه‌ها و خاک اطراف آن به طور تصادفی، از سراسر مناطق پسته‌خیز این شهرستان، جمع‌آوری شد.
برای اثبات بیماری‌زایی و تکثیر نماتد، توده‌های تخم را از روی گره‌های ریشه آلوده به نماتد، جدا کرده و سپس رقم حساس گوجه‌فرنگی (رقم رد کلود) را با یک کیسه تخم، آلوده نموده و بعد از حدود ۲ ماه، ماده بالغ از داخل گره‌های ایجاد شده روی ریشه‌ها، لاروهای سن دوم آن‌ها از داخل توده تخم و نرها ازخاک، جدا گردید.
از انتهای بدن ماده بالغ (Perineal Pattern) برشی تهیه شد. بعد از تهیه اسلاید از برش‌های انتهای بدن ماده‌های بالغ، لاروسن دوم و نرها، اسلایدها با بهره گرفتن از کلید شناسایی Jepson 1987، از نظر خصوصیات مرفولوژیکی و مرفومتریکی مورد بررسی قرار گرفت.با توجه به مشخصات مرفولوژیک و مرفومتریک آن‌ها، گونه شناسایی شده در تمام نمونه‌های آلوده، Meloidogyne javanica بود که گونه غالب نماتد ریشه باغات پسته شهرستان سبزوار به شمار می‌رود.نقشه پراکنش و شدت آلودگی براساس نقاط جغرافیایی ثبت شده(GIS) نیز تهیه گردید.
مقدمه
پسته (Pistacia vera L.) متعلق به تیره سماق (Anacardiaceae) است. جنس Pistacia دارای ۱۱ گونه است که همگی آن‌ها از خود تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند. گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه هستند (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).
سرزمین ایران قرن‌ها بدون رقیب عمده‌ترین تولیدکننده پسته جهان بوده است ولی در حال حاضر کشورهای دیگری در زمینه تولید و تجارت پسته به رقابت با ایران پرداخته‌اند (ابریشمی، ۱۳۷۳).
تولید پسته در ایران یکی از منابع مهم ایجاد درآمد برای باغداران پسته و اقتصاد ملی محسوب می‌شود. در سال ۱۳۹۰ تقریباً ۳/۳درصد از ارزش صادرات غیرنفتی کشور را، صادرات پسته تشکیل می‌دهد که درآمد ارزی حاصل از آن سالانه حدود ۴ میلیارد دلار گزارش شده است (اتاق بازرگانی،۱۳۹۰).
تقریباً ۳۰ بیماری برای پسته در جهان گزارش شده است. خاک منشأ بیماری‌هایی مخصوصاً گموز، پژمردگی ورتسلیومی و نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne است که بیماری در پسته ایجاد نموده و از بیماری‌های مهم پسته در جهان است (۱۹۹۱ ,.Ogawa et al).
نماتدهای انگل گیاهی یکی از عوامل بازدارنده رشد محصولات زراعی و باغی بوده و خسارت‌های ناشی از آن‌ها بر محصولات اساسی و محصولات مهم اقتصادی به ترتیب بالغ بر ۷/۱۰% و ۱۴% بوده که این خسارات بالغ بر یکصد میلیارد دلار آمریکا در سال ۱۹۸۴ در جهان تخمین زده شده است (, ۱۹۸۷ Sasser and Freckman).
در ایران اولین‌بار نماتدهای مولد غده ریشه در باغات پسته از رفسنجان در سال ۱۳۴۵ توسط صامت شناسایی شده است (فریور مهین،۱۳۶۵).
نماتد مولد غده ریشه می تواند علاوه بر ایجاد بی‌نظمی در جذب و انتقال آب و مواد مغذی توسط گیاه، باعث ایجاد استرس در گیاهان نیز می‌شود. تلقیح نماتد مولد غده ریشه در بادمجان، بدون استرس رطوبتی، باعث ایجاد کلروز و کاهش سنتر رنگدانه‌ها می‌شود( et al., 2009 Shaukat).
علاوه بر این، اثرات متقابل دوپاتوژن قارچ عامل پژمردگی Fusarium oxysporum و نماتد مولد غده ریشه Meloidogyne incognita باعث می‌شود که خسارات وارده بر گیاه، بیشتر از مجموع خساراتی که هر یک از این عوامل بیماری‌زا جداگانه وارد می‌سازند، بوده است.
به عبارتی نماتد باعث شکسته شدن مقاومت گیاه به قارچ، عامل پژمردگی می‌شود (حسینی‌نژاد و واجد خان، ۱۳۷۹).
با توجه به اینکه استان خراسان رضوی و شهرستان سبزوار از تولیدکنندگان مهم پسته در ایران است و بتازگی در باغات پسته ضعف و خشکی در درختان مشاهده شده است، سعی در این است که به این حقیقت برسیم که آیا دلیل ضعف درختان پسته، نماتد مولد غده ریشه است و گونه غالب نماتد ریشه گرهی و شدت آلودگی و پراکنش گونه غالب در شهرستان سبزوار را تعیین نماییم.

• مشخصات جغرافیایی و آب و هوایی منطقه

  • موقعیت جغرافیایی شهرستان سبزوار

منطقه مورد پژوهش در طول جغرافیایی ۵۷ درجه، ‏‏۴۰ دقیقه و ۳۰ ثانیه شرقی و ۴۵ درجه، ۲۰ دقیقه و ۴۰ ثانیه عرض شمالی قرار دارد. مساحت ‏ این محدوده ۲۰۵۰۲ کیلو متر مربع است که ۸۰/۱ وسعت کشور را در بر می گیرد (تصویر ۱-۱).‏
آب و هوای منطقه ی تحقیق به علت وجود ارتفاعات و همچنین مجاورت با کویر، متنوع ‏و به واسطه قرار گرفتن در سه جلگه ی موازی با ارتفاعات و کویر، میزان بارندگی و ‏پراکنش آن نیز متغیر است. وجود شرایط فوق و دیگر شرایط اقلیمی باعث گردیده ‏است که این شهرستان از هر دو نوع قنات دشتی و کوهستانی با پراکنش متنوع محیطی برخوردار باشد.                 ‏
مطالعات انجام گرفته‎ نشان می‌دهد که متوسط سالیانه بارندگی در منطقه مورد ‏پژوهش ۶/۲۰۹ میلی‌متر است که از ۱۵۰ میلی متر در مناطق خشک تا ۲۸۰ میلی متر در ‏مناطق کوهستانی متغیر است.                                                                     ‏ همچنین مطالعات آنالیز باد منطقه، بیانگر شرقی بودن باد غالب است که به ‏ترتیب ۴۲/۱۷، ۶۲/۳۲، ۰۸/۱۷ و ۴۹/۱۰ درصد از مجموع باد‌های بهار، تابستان، پاییز و ‏زمستان منطقه را به خود اختصاص داده است(جدول۱-۱)(جدول ۱-۲) (دادرسی سبزوار، ۱۳۸۳)‎‏.‏
پیشینه درخت پسته
از خاستگاه‌های اولیه درختان پسته می‌توان به ایران، افغانستان، ترکمنستان، سوریه و فلسطین اشاره کرد. پاره‌ای از منابع نیز، سواحل مدیترانه و خصوصاً کرانه‌های شرقی این دریا را، مبدأ نخستین درختان پسته معرفی کرده‌اند. به طور کلی سرزمین‌های فوق در قاره آسیا و در فاصله بین کرانه رود جیحون (در شرق) تا سواحل دریای مدیترانه (در غرب)، به مسافت حدود ۱۴۷۰۰۰۰کیلومتر، قرار گرفته و بین ۳۲ تا ۴۰ درجه عرض شمالی، واقع شده‌اند.
پرورش درختان پسته برای نخستین بار در نواحی غربی خراسان صورت گرفته است، این اقدام در عصر پارت‌ها تا اوایل دوره ساسانیان، در نواحی مستعد ایالت پارت (خراسان)، در حد فاصله شرق و جنوب غربی گرگان تا ناحیه سبزوار و از سبزوار به جانب مناطق جنوبی نیشابور تا ناحیه قهستان، انجام پذیرفته است (علوی، ۱۳۷۸).
پسته در آغاز عصر مسیحیت، ابتدا به حوزه مدیترانه و سپس در سال ۱۸۵۶ به اروپا و در سال ۱۸۹۰ به کالیفرنیا رسیده است و در سال ۱۹۰۴ اولین درخت آن در ایستگاه تحقیقاتی «چیکو» کاشته شده است (درویشیان، ۱۳۷۸).
بقایایی از پسته‌زارهای انبوه سبزوار تا اواخر قرن ششم برجای بوده، زیرا ابوالحسن بیهقی تأکید کرده که در زمان او، درختان پسته در دیه‌های جلین و ایزی و نوقاریز مرغوب و معروف بوده است (ابریشمی، ۱۳۷۳).
شاید کهن‌ترین سند درباره پیشینه تاریخی کشت پسته در ایران را بتوان سفرنامه هرودت، تاریخ‌دان نامی یونانی، دانست (محمدخانی، ۱۳۷۶).
۱-۲-۲- ویژگی‌های گیاهشناسی و گونه‌های مهم پسته
واژه «پیستاسیا» که همان جنس پسته است از نام فارسی آن یعنی پسته برگرفته شده است. درخت پسته اهلی ( Pistacia vera) گیاهی نیمه گرمسیری، وابسته به تیره سماق Anacardiaceae یا تیره پسته، ازگیاهان دولپه‌ای و جدا گلبرگان است . جنس پسته دارای ۱۱گونه است که گونه‌هایی از آن‌ها از خود، تربانتین یا سقز ترشح می‌کنند (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).
گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه‌ای است.این تیره از ۷۵جنس و ۶۰۰ گونه تشکیل یافته که بیشتر در مناطق بین استوایی و معتدله پراکنده است (ابریشمی، ۱۳۷۳ و اسماعیل‌پور، ۱۳۸۳).
مهمترین گونه‌های درختان پسته به شرح زیر است:
Pistacia vera                                   P. integerrima                       

1. khinjuk P. lentiscus
2. mutica P. chinensis
3. atlantica P. terebinthus
4. mexicana P. oleosa

این گیاهان دو پایه، خزان‌کننده (گونه‌های موجود در ایران)، دارای برگهای مرکب ۵-۳ برگچه‌ای، بدون گوشوارک می‌باشند (اسماعیل‌پور، ۱۳۸۳).
درخت پسته دارای برگهای شانه‌ای مرکب است و هر برگ یک جوانه جانبی را دربرمی‌گیرد. اکثر جوانه‌های جانبی به گل آذین اولیه مبدل می‌شوند و یک محور اصلی را تشکیل می‌دهند که در سال بعد، محل تولید خوشه‌های پسته خواهد بود. بنابراین خوشه‌های پسته به صورت جانبی بر روی چوب یکساله می‌رویند (راد، ۱۳۷۴ و محمدخانی، ۱۳۷۶ و علوی، ۱۳۷۸).
از نظر گیاهشناسی میوه پسته، در ردیف میوه‌های شفت گروهبندی می‌شود. میوه‌های شفت متشکل از سه قسمت لایه برونبر خارجی (Exo carp)، لایه میانبر گوشتی (Meso Carp) و لایه درونبر سخت (Endo carp) هستند که درونبر، هسته را می‌پوشاند. تفاوت میوه‌های شفت در بخش خوراکی آن‌هاست. در پسته و بادام هسته به خوراکی می‌رسد، در حالی که در سایر میوه‌جات، هسته سخت است و میانبر گوشتی به عنوان بخش مأکول، مورد استفاده قرار می‌گیرد (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱ و صداقتی و همکاران، ۱۳۸۹).
درخت پسته دو پایه است، یعنی برای تولید میوه به وجود هر دو درخت نر و ماده نیاز است. گل درخت ماده فاقد گلبرگ و غده‌های شهدساز بوده، بنابراین زنبورهای عسل را به خود جلب نمی‌کند. گرده گل توسط باد پراکنده می‌شود (پناهی و همکاران، ۱۳۸۱).